باۋىرجان مومىش ۇلى
ساباقتىڭ ماقساتى: بالالارعا حالقىمىزدىڭ اتى اڭىز بولعان داڭقتى قاhارمانى، گۆارديا پولكوۆنيگى باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ، باتىردىڭ ازاماتتىق، ەرلىك ىستەرىن ايتۋ، قاناتتى سوزدەرىمەن تانىستىرۋ؛ بالا بويىنا پاتريوتتىق سەزىم قالىپتاستىرىپ، وتاندى سۇيۋگە تاربيەلەۋ؛ باتىردىڭ بيىك تاريحي تۇلعاسىن تەرەڭىرەك تانۋ؛ ونىڭ ونەگەلى ءومىرىن، ەرلىگىن بۇگىنگى ۇرپاققا كەڭىنەن ۇلگى ەتۋ؛
كورنەكىلىگى: باۋىرجان مومىش ۇلى پورترەتى، كىتاپ كورمەسى، سلايد، قاناتتى سوزدەرى،
مازمۇنى:
1. ءومىر جولى.
2. باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ قاناتتى سوزدەرى.
3. باۋىرجانعا ارنالعان ولەڭدەر.
4. باتىردىڭ جىر - داپتەرىنەن.
5. باۋىرجاننىڭ سوعىس تاريحىندا بولماعان 27 تاكتيكالىق جاڭالىعى.
6. باۋىرجانعا ارناپ.
7. باتىر ناگرادالارى مەن كوركەم تۋىندىلارى.
8. كورىنىس: «فاميلياسى جوق ادام».
9. اباي شىعارمالارى تۋرالى.
10.. باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى فيلم.
11. قورىتىندى ءسوز: ءمۇعالىم.
بارىسى:
ساباق بارىسى باسىندا ءبىرىنشى وقۋشى (قارت باۋىرجان رولىندە) سويلەيدى: «قارتتىقتىڭ ەكى ەلى اجىرامايتىن ءبىر تىرلىگى – وي، وي ۇستىندە قالعىپ - مۇلگۋ. قالعۋ – مەنىڭ تۇلپارىم، ۇيقى – مەنىڭ جەلمايام. كوزىم ءىلىنىپ كەتسە، جاhان كەزىپ سەرۋەندەپ، شارشاعانىمدى ويانعاندا ءبىر - اق سەزەم. الايدا قايدا قاشىپ قۇتىلاسىڭ... تاتار ءدامىڭ تاۋسىلماي كوز جۇمبايسىڭ. ءبىراق كوپ جاساپ قاتارىمنان ايرىلىپ، جەتىم بولعىم كەلمەيدى. وزىمنەن كىشىلەرگە توپىراق سالعىزا كورمە، تاعدىرىم...».
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! بۇگىنگى «ەر ەسىمى ەل ەسىنەن كەتپەيدى» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى باستايمىز. وندا كەشەگى ەستەن كەتپەس وتتى جىلدار، دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جانقيارلىقپەن كۇرەسكەن اسكەري قايراتكەر، ەرجۇرەك قولباسشى، جازۋشى، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ عاسىردان عاسىرعا، ۇرپاقتان – ۇرپاققا ۇلگى بولار ەرلىكتەرى تۋرالى اڭگىمەلەيمىز.
باۋىرجان مومىش ۇلى – ەلى ءۇشىن ەرەن ەرلىك جاساعان، ونەگەلى ۇرپاققا ۇلگى بولىپ قالعان ۇلى تۇلعا، 1941 - 1945 جىلى سوعىستا قاھارماندىعى مەن قايسارلىعى، اسكەري باسشىلىقتاعى شەبەرلىگىمەن ايگىلەنىپ، اتاق - داڭقى مايدانعا، بۇكىل ەلگە تاراعان.
1) 1 - ءشى وقۋشى: ايگەرىم «ءقادىرىن بىلمەپپىز عوي ءتىرى كەزدە
دەپ جىلار سورلى قازاق مەن ولگەندە.
ۇرپاق اتار 80 مەن 100 - دىگىمدى،
تاريحتىڭ تۇكپىرىنەن. ءسوز كەلگەندە»،- دەپ جازعان باتىر باۋىرجان مومىش ۇلى 1910 جىلى 24 جەلتوقساندا جامبىل وبلىسىنىڭ جۋالى اۋدانىنداعى كولباستاۋ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اناسى ءرازيا ەرتە دۇنيە سالادى. ۇيدەگى قىزداردىڭ ىشىندەگى جالعىز ۇل باۋىرجان اجەسى مەن اكەسىنىڭ تاربيەسىندە وسەدى. اكەسى مومىشتىڭ، مومىنقۇل كوكەسىنىڭ ۇلگى - ونەگەسى جاس باۋىرجاننىڭ بويىنا جاقسى قاسيەتتەردىڭ ۇيالاۋىنا سەبەپشى بولادى. كوكپار، بايگە، كۇرەس، اسىق، اقسۇيەك، ساداق اتۋ سياقتى ۇلتتىق ويىنداردى تاماشالاپ، ءوزى دە ويناپ وسەدى. اۋىلدا ساۋاتىن اشىپ، كەيىن اۋليەاتاداعى اسا ينتەرناتىندا ءۇش جىل باستاۋىش سىنىپتا وقيدى. ينتەرنات اۋلاسىندا بالالارمەن بىرگە دەنە شىنىقتىرىپ، كۇرەسىپ، بەلتەمىرگە تارتىلىپ، شىمىر بولا تۇسەدى.
باۋىرجان جەتى جىلدىق مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن ءبىراز ۋاقىت ءمۇعالىم بولعان. سوندا جۇرگەندە كەزەكتى اسكەري مىندەتىن وتەۋگە شاقىرىلىپ، وندا ءبىر جارىم جىل ءجۇرىپ، زاپاستاعى كوماندير اتاعىن الادى. تۋعان اۋىلىنا قايتىپ ورالعان سوڭ، ول ءبىراز جىل قارجى مەكەمەسىندە قىزمەت ىستەيدى. سودان قايتادان قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلىپ، ءتۇرلى اسكەري بولىمدەردە ۆزۆود، روتا كومانديرى بولادى.
1941 جىلى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالىسىمەن، باۋىرجان داڭقتى گەنەرال مايور ي.ۆ.پانفيلوۆتىڭ باسشىلىعىمەن الماتى ماڭىندا جاڭادان جاساقتالعان 316 اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا مايدانعا اتتانادى، باتالون، پولك كومانديرى قىزمەتتەرىن اتقارادى. سوعىستىڭ سوڭعى جىلدارىندا گۆارديالىق ديۆيزيانى باسقارادى. سوعىس كەزىندەگى جەكە باسىنىڭ قاھارماندىق ەرلىگىمەن جانە ۇرىس جۇرگىزۋدەگى اسكەري شەبەرلىگىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. بىرنەشە رەت جاۋ قورشاۋىنان جاۋىنگەرلەرىن امان ساۋ الىپ شىعادى. ماسكەۋ تۇبىندەگى شايقاستاعى ەرلىگى سول كەزدىڭ وزىندە وداق كولەمىنە اڭىز بولىپ جايىلادى. باۋىرجاننىڭ وسىنداي ەرلىگى جونىندە بەلگىلى ورىس جازۋشىسى ا. بەك «ۆولوكولامسكوە شوسسە» (قازاقشاسى «ارپالىس») پوۆەسىن جازدى. بۇل شىعارما كەيىن بىرنەشە تىلگە اۋدارىلادى.
سوعىستان كەيىن باۋىرجان سوۆەت ارمياسى باس شتابىنىڭ جوعارى اسكەري اكادەمياسىن بىتىرەدى. اسكەري پەداگوگيكالىق جۇمىسپەن اينالىسىپ، سوۆەت ارمياسى اسكەري اكادەمياسىندا ساباق بەرەدى. 1956 جىلى پولكوۆنيك اتاعىمەن وتستاۆكاعا شىققان باۋىرجان ءبىرجولا شىعارماشىلىق جۇمىسپەن اينالىسادى. ول قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە بىردەي جازىپ، ءوز ومىرىندە كورگەن بىلگەندەرىن ارقاۋ ەتەدى. ونىڭ قالامىنان تۋعان، ءومىر شىندىعىن ارقاۋ ەتكەن تاماشا رومانى مەن اڭگىمە، پوۆەستەرى قالىڭ وقۋشىنىڭ ىزدەپ وقيتىن شىعارمالارىنا اينالادى. ولار بىرنەشە قايتارا باسىلىپ شىعادى.
باۋىرجان بىرنەشە وردەن، مەدالدەرمەن ناگرادتالدى، كەڭەستەر وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن الدى. الايدا حالىقتىڭ ءوزى «باتىرىم» دەپ تانىپ، ارداقتاعان قاھارمان ۇلىنا بۇل اتاق وتان سوعىسى بىتكەننەن كەيىن جارتى عاسىرداي ۋاقىت وتكەندە بارىپ بەرىلگەن بولاتىن.
2) 2 - ءشى وقۋشى: (جاناسىل) 1. نامىستى نانعا ساتپا.
2. وپاسىزدا وتان جوق،
وتاندا وپاسىزعا ورىن جوق.
3. قايراتىڭا ءادىسىڭدى جولداس ەت،
ادىسىڭە اقىلىڭدى جولداس ەت.
4. ەل دەگەندە ەمىرەنىپ،
جۇرت دەگەندە جۇگىنىپ
قىزمەت ەت.
3 - ءشى وقۋشى (كارينا): 5. تاريحتى ءبىلۋ كەرەك. ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ اسپاننان تۇسكەن جوق. وتكەندى
بىلمەسەڭ بۇگىندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
4 - ءشى وقۋشى جاسمينا: باۋىرجان مومىش ۇلى بىلاي دەدى: «ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز تەمىر ەمەس. ءبىراق ءبىزدىڭ كەك وتىمىز قانداي تەمىردى بولسا دا ەرىتىپ، كۇيدىرىپ جىبەرە الادى... ءبىزدىڭ ۇرەيدى جەڭەتىن ەڭ كۇشتى قارۋىمىز بار، ول – وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك».
5 - ءشى وقۋشى ەليزا: «ءتىل دەگەنىمىز - قاي حالىقتىڭ بولماسىن كەشەگى، بۇگىنگى عانا تاعدىرى ەمەس، بۇرسىگۇنگى دە تاعدىرى. ءتىل تازالىعى ءۇشىن كۇرەس ەشقاشان تولاستاماق ەمەس»
3. باۋىرجانعا ارنالعان ولەڭدەر:
باتىس قازاقستان وبلىسى، بوكەي ورداسى اۋدانى،
سايقىن اۋىلى، م.س.باباجانوۆ اتىنداعى جوببم
گابدۋللينا گۇلنار ساكەن قىزى
كورنەكىلىگى: باۋىرجان مومىش ۇلى پورترەتى، كىتاپ كورمەسى، سلايد، قاناتتى سوزدەرى،
مازمۇنى:
1. ءومىر جولى.
2. باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ قاناتتى سوزدەرى.
3. باۋىرجانعا ارنالعان ولەڭدەر.
4. باتىردىڭ جىر - داپتەرىنەن.
5. باۋىرجاننىڭ سوعىس تاريحىندا بولماعان 27 تاكتيكالىق جاڭالىعى.
6. باۋىرجانعا ارناپ.
7. باتىر ناگرادالارى مەن كوركەم تۋىندىلارى.
8. كورىنىس: «فاميلياسى جوق ادام».
9. اباي شىعارمالارى تۋرالى.
10.. باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى فيلم.
11. قورىتىندى ءسوز: ءمۇعالىم.
بارىسى:
ساباق بارىسى باسىندا ءبىرىنشى وقۋشى (قارت باۋىرجان رولىندە) سويلەيدى: «قارتتىقتىڭ ەكى ەلى اجىرامايتىن ءبىر تىرلىگى – وي، وي ۇستىندە قالعىپ - مۇلگۋ. قالعۋ – مەنىڭ تۇلپارىم، ۇيقى – مەنىڭ جەلمايام. كوزىم ءىلىنىپ كەتسە، جاhان كەزىپ سەرۋەندەپ، شارشاعانىمدى ويانعاندا ءبىر - اق سەزەم. الايدا قايدا قاشىپ قۇتىلاسىڭ... تاتار ءدامىڭ تاۋسىلماي كوز جۇمبايسىڭ. ءبىراق كوپ جاساپ قاتارىمنان ايرىلىپ، جەتىم بولعىم كەلمەيدى. وزىمنەن كىشىلەرگە توپىراق سالعىزا كورمە، تاعدىرىم...».
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! بۇگىنگى «ەر ەسىمى ەل ەسىنەن كەتپەيدى» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى باستايمىز. وندا كەشەگى ەستەن كەتپەس وتتى جىلدار، دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جانقيارلىقپەن كۇرەسكەن اسكەري قايراتكەر، ەرجۇرەك قولباسشى، جازۋشى، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ عاسىردان عاسىرعا، ۇرپاقتان – ۇرپاققا ۇلگى بولار ەرلىكتەرى تۋرالى اڭگىمەلەيمىز.
باۋىرجان مومىش ۇلى – ەلى ءۇشىن ەرەن ەرلىك جاساعان، ونەگەلى ۇرپاققا ۇلگى بولىپ قالعان ۇلى تۇلعا، 1941 - 1945 جىلى سوعىستا قاھارماندىعى مەن قايسارلىعى، اسكەري باسشىلىقتاعى شەبەرلىگىمەن ايگىلەنىپ، اتاق - داڭقى مايدانعا، بۇكىل ەلگە تاراعان.
1) 1 - ءشى وقۋشى: ايگەرىم «ءقادىرىن بىلمەپپىز عوي ءتىرى كەزدە
دەپ جىلار سورلى قازاق مەن ولگەندە.
ۇرپاق اتار 80 مەن 100 - دىگىمدى،
تاريحتىڭ تۇكپىرىنەن. ءسوز كەلگەندە»،- دەپ جازعان باتىر باۋىرجان مومىش ۇلى 1910 جىلى 24 جەلتوقساندا جامبىل وبلىسىنىڭ جۋالى اۋدانىنداعى كولباستاۋ اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اناسى ءرازيا ەرتە دۇنيە سالادى. ۇيدەگى قىزداردىڭ ىشىندەگى جالعىز ۇل باۋىرجان اجەسى مەن اكەسىنىڭ تاربيەسىندە وسەدى. اكەسى مومىشتىڭ، مومىنقۇل كوكەسىنىڭ ۇلگى - ونەگەسى جاس باۋىرجاننىڭ بويىنا جاقسى قاسيەتتەردىڭ ۇيالاۋىنا سەبەپشى بولادى. كوكپار، بايگە، كۇرەس، اسىق، اقسۇيەك، ساداق اتۋ سياقتى ۇلتتىق ويىنداردى تاماشالاپ، ءوزى دە ويناپ وسەدى. اۋىلدا ساۋاتىن اشىپ، كەيىن اۋليەاتاداعى اسا ينتەرناتىندا ءۇش جىل باستاۋىش سىنىپتا وقيدى. ينتەرنات اۋلاسىندا بالالارمەن بىرگە دەنە شىنىقتىرىپ، كۇرەسىپ، بەلتەمىرگە تارتىلىپ، شىمىر بولا تۇسەدى.
باۋىرجان جەتى جىلدىق مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن ءبىراز ۋاقىت ءمۇعالىم بولعان. سوندا جۇرگەندە كەزەكتى اسكەري مىندەتىن وتەۋگە شاقىرىلىپ، وندا ءبىر جارىم جىل ءجۇرىپ، زاپاستاعى كوماندير اتاعىن الادى. تۋعان اۋىلىنا قايتىپ ورالعان سوڭ، ول ءبىراز جىل قارجى مەكەمەسىندە قىزمەت ىستەيدى. سودان قايتادان قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلىپ، ءتۇرلى اسكەري بولىمدەردە ۆزۆود، روتا كومانديرى بولادى.
1941 جىلى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالىسىمەن، باۋىرجان داڭقتى گەنەرال مايور ي.ۆ.پانفيلوۆتىڭ باسشىلىعىمەن الماتى ماڭىندا جاڭادان جاساقتالعان 316 اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا مايدانعا اتتانادى، باتالون، پولك كومانديرى قىزمەتتەرىن اتقارادى. سوعىستىڭ سوڭعى جىلدارىندا گۆارديالىق ديۆيزيانى باسقارادى. سوعىس كەزىندەگى جەكە باسىنىڭ قاھارماندىق ەرلىگىمەن جانە ۇرىس جۇرگىزۋدەگى اسكەري شەبەرلىگىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. بىرنەشە رەت جاۋ قورشاۋىنان جاۋىنگەرلەرىن امان ساۋ الىپ شىعادى. ماسكەۋ تۇبىندەگى شايقاستاعى ەرلىگى سول كەزدىڭ وزىندە وداق كولەمىنە اڭىز بولىپ جايىلادى. باۋىرجاننىڭ وسىنداي ەرلىگى جونىندە بەلگىلى ورىس جازۋشىسى ا. بەك «ۆولوكولامسكوە شوسسە» (قازاقشاسى «ارپالىس») پوۆەسىن جازدى. بۇل شىعارما كەيىن بىرنەشە تىلگە اۋدارىلادى.
سوعىستان كەيىن باۋىرجان سوۆەت ارمياسى باس شتابىنىڭ جوعارى اسكەري اكادەمياسىن بىتىرەدى. اسكەري پەداگوگيكالىق جۇمىسپەن اينالىسىپ، سوۆەت ارمياسى اسكەري اكادەمياسىندا ساباق بەرەدى. 1956 جىلى پولكوۆنيك اتاعىمەن وتستاۆكاعا شىققان باۋىرجان ءبىرجولا شىعارماشىلىق جۇمىسپەن اينالىسادى. ول قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە بىردەي جازىپ، ءوز ومىرىندە كورگەن بىلگەندەرىن ارقاۋ ەتەدى. ونىڭ قالامىنان تۋعان، ءومىر شىندىعىن ارقاۋ ەتكەن تاماشا رومانى مەن اڭگىمە، پوۆەستەرى قالىڭ وقۋشىنىڭ ىزدەپ وقيتىن شىعارمالارىنا اينالادى. ولار بىرنەشە قايتارا باسىلىپ شىعادى.
باۋىرجان بىرنەشە وردەن، مەدالدەرمەن ناگرادتالدى، كەڭەستەر وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن الدى. الايدا حالىقتىڭ ءوزى «باتىرىم» دەپ تانىپ، ارداقتاعان قاھارمان ۇلىنا بۇل اتاق وتان سوعىسى بىتكەننەن كەيىن جارتى عاسىرداي ۋاقىت وتكەندە بارىپ بەرىلگەن بولاتىن.
2) 2 - ءشى وقۋشى: (جاناسىل) 1. نامىستى نانعا ساتپا.
2. وپاسىزدا وتان جوق،
وتاندا وپاسىزعا ورىن جوق.
3. قايراتىڭا ءادىسىڭدى جولداس ەت،
ادىسىڭە اقىلىڭدى جولداس ەت.
4. ەل دەگەندە ەمىرەنىپ،
جۇرت دەگەندە جۇگىنىپ
قىزمەت ەت.
3 - ءشى وقۋشى (كارينا): 5. تاريحتى ءبىلۋ كەرەك. ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ اسپاننان تۇسكەن جوق. وتكەندى
بىلمەسەڭ بۇگىندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
4 - ءشى وقۋشى جاسمينا: باۋىرجان مومىش ۇلى بىلاي دەدى: «ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز تەمىر ەمەس. ءبىراق ءبىزدىڭ كەك وتىمىز قانداي تەمىردى بولسا دا ەرىتىپ، كۇيدىرىپ جىبەرە الادى... ءبىزدىڭ ۇرەيدى جەڭەتىن ەڭ كۇشتى قارۋىمىز بار، ول – وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك».
5 - ءشى وقۋشى ەليزا: «ءتىل دەگەنىمىز - قاي حالىقتىڭ بولماسىن كەشەگى، بۇگىنگى عانا تاعدىرى ەمەس، بۇرسىگۇنگى دە تاعدىرى. ءتىل تازالىعى ءۇشىن كۇرەس ەشقاشان تولاستاماق ەمەس»
3. باۋىرجانعا ارنالعان ولەڭدەر:
باتىس قازاقستان وبلىسى، بوكەي ورداسى اۋدانى،
سايقىن اۋىلى، م.س.باباجانوۆ اتىنداعى جوببم
گابدۋللينا گۇلنار ساكەن قىزى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
V - تاراۋ. بەيورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ ماڭىزدى كلاستارىن قورىتىندىلاۋ.
