بايانداما ادامگەرشىلىك – اسىل قاسيەت
بايانداما
ادامگەرشىلىك – اسىل قاسيەت
ادامدا جاقسى قاسيەت بولماسا، وعان ب ا ق تا، باقىت تا قونبايدى. (ءجۇسىپ بالاساعۇن)
ادام بالاسىنىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى – ءومىر. ال ءومىردىڭ ءمانى اقىلمەن جاسالعان يگى ىستەرمەن باعالانادى. اقىلدى ادام ومىردە كوپ نارسەگە قول جەتكىزەدى. ويتكەنى ونىڭ بويىندا ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك، ادامعا جاقسىلىق جاساۋ، جىگەر، تالاپ، قايرات، ونەر جانە بولاشاققا دەگەن جارقىن سەنىم مول بولادى. اقىلدى ادامدار ىزدەنۋ، ويلانۋ، كوپ وقۋ جانە تالماي ەڭبەكتەنۋ ارقىلى دانىشپاندىققا، پاراساتقا جەتەدى. وي – ءورىسى كەڭ، ءبىلىمدار ادامنىڭ رۋحى بيىك، ادامگەرشىلىگى جوعارى بولادى، پاراساتى مەن پايىمى ۇندەس كەلەدى. ونداي ادامدارعا ادەپ – ينابات، ساليقالىلىق پەن مەيىرىمدىلىك جانە تاعى تولىپ جاتقان كىسىلىك كەلبەتتى كورسەتەتىن قاسيەتتەر ءتان بولادى.
ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ قۇرالى — ەڭبەك پەن اتا - انا ۇلگىسى
ىبىراي التىنسارين
جاس ۇرپاققا رۋحاني ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ – بۇل ىزگىلىكتى ءىس تال بەسىكتەن باستاۋ الادى. بالاعا ءومىردى اتا – اناسى بەرەدى. اتا – انانىڭ بورىشى بالالارىنىڭ تەك تابيعي قاجەتتىلىكتەرىن ورىنداۋدان عانا ەمەس، دۇرىس ءومىر سۇرۋگە باعىت باعدار بەرۋگە، جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرىپ وسۋىنە بەيىمدەۋدەن تۇرادى. بالا ومىرگە كەلگەن ساتتەن باستاپ، اتا – اناسىنىڭ ماحابباتىنا بولەنەدى، سىرتقى ورتاعا قىزىعۋشىلىعى بولادى.
«ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى الاسىڭ» - دەگەندەي بالانىڭ ادامدارمەن قارىم – قاتىناس جاساۋى، قوعامعا ەنۋى وتباسىنان باستالادى. جاقسى ادام بولىپ ءوسۋى ءۇشىن ول كۇن سايىن وتباسى مۇشەلەرى اراسىنداعى ەڭ جاراسىمدى، ەڭ ادىلەتتى قارىم قاتىناستاردىڭ كۋاسى بولۋى كەرەك. سەبەبى بالا نەگىزگى ونەگەنى، مەيىرىمدى، جىلۋلىقتى اتا – اناسىنان الادى.
ال ءبىزدىڭ ماقساتىمىز وسى مەيىرىم مەن جىلۋلىقتى وقۋشى بويىندا ساقتاپ، ودان ءارى جەتىلدىرىپ جانە وي – ءورىسى كەڭ پاراساتتى، مادەنيەتتى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
مىنەز – قۇلىق پەن ءىس – ارەكەتتەردە كوزگە تۇسەتىن تومەندەگىدەي ادامگەرشىلىك بەلگىلەرىن اتاۋعا بولادى: ادامدى قاستەرلەۋ، سىيلاۋ، سەنۋ، يماندىلىق، ار – ۇياتتى ساقتاۋ، ىزەتتىلىك پەن كىشىپەيىلدىلىك، مەيىرىمدىلىك، ادىلدىك پەن قاناعاتشىلدىق، راحىمدىلىق، جومارتتىق، اقكوڭىلدىلىك، جاۋاپتىلىق، شىنشىلدىق، سوزگە بەرىكتىك – دەگەن انىقتاما بەرىلگەن.
ادامگەرشىلىك – پارىز، ۇلكەندەردى سىيلا، ۇلكەننىڭ جولىن كەسپە، ءسوزىن بولمە، ۇلكەندەرگە سالەم بەر، ۇلكەندەردىڭ كوڭىلىن قالدىراتىنداي ارەكەت جاساما تاعى دا باسقا مورالدىق ەرەجەلەر جامان ادەتتەن ساقتايتىن تازا ۇلى قاسيەتتەر، اتادان بالاعا ميراس بولىپ ساقتالعان قازاق حالقىنىڭ مورالدىق ەتيكاسى دەپ ايتۋعا بولادى.
ادامگەرشىلىك - ادامنىڭ رۋحاني بايلىعى، بولاشاق ۇرپاقتى ىزگىلىك بەسىگىنە بولەيتىن رۋحانيەت داۋىرىنە جاڭا قادام بولىپ تابىلادى. ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ ناتيجەسى ادامدىق تاربيە بولىپ تابىلادى.
ول تۇلعانىڭ قوعامدىق باعالى قاسيەتتەرىمەن ساپالارى، قارىم - قاتىناستارىندا قالىپتاسادى. ادامگەرشىلىك قوعامدىق سانانىڭ ەڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، ادامداردىڭ مىنەز - قۇلقى، ءىس - ارەكەتى، قارىم - قاتىناسى، كوزقاراسىمەن سيپاتتالادى.
ولار ادامدى قۇرمەتتەۋ، وعان سەنۋ، ادەپتىلىك، كىشىپەيىلدىك، قايىرىمدىلىق، جاناشارلىق، ىزەتتىلىك، يناباتتىلىق، قاراپايىمدىلىق ت. ب. ادامگەرشىلىك - ەڭ جوعارى قۇندىلىق دەپ قارايتىن جەكە ادامنىڭ قاسيەتى، ادامگەرشىلىك جانە پسيحولوگيالىق قاسيەتتەرىنىڭ جيىنتىعى.
ادام تۋماسىندا جاقسىلىققا دا، جاماندىققا دا ءۇيىر ەمەس. ادامگەرشىلىك بەلگىلەردىڭ قالىپتاسۋىنا ەرەكشە اسەر ەتەتىن جاعدايلار بار. ادامنىڭ تاربيەلىلىگى بارلىق جاعدايدا ادامدارمەن قارىم – قاتىناسىنان بايقالادى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ادامنىڭ بويداعى كۇش - جىگەرىن، قۋاتىن، سەنىمىن، جان – جىلۋىن ارتتىرا تۇسەدى. مۇنداي ادامدار ءاردايىم جاقسىلىق ىستەۋگە، اينالاسىنداعىلارعا كومەك بەرۋگە، بار بىلگەنىن ۇيرەتۋگە دايىن تۇرادى. وزىنەن كەيىنگىلەرگە ۇلگى بولا بىلەدى.
ادامگەرشىلىك تاقىرىبى - ماڭگىلىك. ول ەشقاشان ەسكىرمەك ەمەس. جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ - اتا - انا مەن ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى. ادامگەرشىلىك ءار ادامعا ءتان اسىل قاسيەتتەر.
ادامگەرشىلىكتىڭ قاينار بۇلاعى - حالقىندا، وتباسىندا، ولاردىڭ ونەرلەرىندە، ادەت - عۇرپىندا. ءار ادام ادامگەرشىلىكتى كۇندەلىكتى تۇرمىس — تىرشىلىگىنەن، ءوزىن قورشاعان تابيعاتتان بويىنا سىڭىرەدى.
رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيەسىندە الدىمەن بالانى تەك جاقسىلىققا - قايىرىمدىلىق، مەيىرىمدىلىك، ىزگىلىككە تاربيەلەپ، سونى ماقسات تۇتسا، ۇستازدىڭ، اتا - انانىڭ دا بولاشاعى زور بولماق. «مەن ءۇش قاسيەتىمدى ماقتان تۇتام»، — دەپتى اقان سەرى. ولار: جالعان ايتپادىم، جاقسىلىقتى ساتپادىم ءھام ەشكىمنەن ەشتەڭەنى قىزعانبادىم.
دايىنداعان: يسابەكوۆا ايدا
بايانداما ادامگەرشىلىك – اسىل قاسيەت جۇكتەۋ
ادامگەرشىلىك – اسىل قاسيەت
ادامدا جاقسى قاسيەت بولماسا، وعان ب ا ق تا، باقىت تا قونبايدى. (ءجۇسىپ بالاساعۇن)
ادام بالاسىنىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى – ءومىر. ال ءومىردىڭ ءمانى اقىلمەن جاسالعان يگى ىستەرمەن باعالانادى. اقىلدى ادام ومىردە كوپ نارسەگە قول جەتكىزەدى. ويتكەنى ونىڭ بويىندا ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك، ادامعا جاقسىلىق جاساۋ، جىگەر، تالاپ، قايرات، ونەر جانە بولاشاققا دەگەن جارقىن سەنىم مول بولادى. اقىلدى ادامدار ىزدەنۋ، ويلانۋ، كوپ وقۋ جانە تالماي ەڭبەكتەنۋ ارقىلى دانىشپاندىققا، پاراساتقا جەتەدى. وي – ءورىسى كەڭ، ءبىلىمدار ادامنىڭ رۋحى بيىك، ادامگەرشىلىگى جوعارى بولادى، پاراساتى مەن پايىمى ۇندەس كەلەدى. ونداي ادامدارعا ادەپ – ينابات، ساليقالىلىق پەن مەيىرىمدىلىك جانە تاعى تولىپ جاتقان كىسىلىك كەلبەتتى كورسەتەتىن قاسيەتتەر ءتان بولادى.
ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ قۇرالى — ەڭبەك پەن اتا - انا ۇلگىسى
ىبىراي التىنسارين
جاس ۇرپاققا رۋحاني ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋ – بۇل ىزگىلىكتى ءىس تال بەسىكتەن باستاۋ الادى. بالاعا ءومىردى اتا – اناسى بەرەدى. اتا – انانىڭ بورىشى بالالارىنىڭ تەك تابيعي قاجەتتىلىكتەرىن ورىنداۋدان عانا ەمەس، دۇرىس ءومىر سۇرۋگە باعىت باعدار بەرۋگە، جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرىپ وسۋىنە بەيىمدەۋدەن تۇرادى. بالا ومىرگە كەلگەن ساتتەن باستاپ، اتا – اناسىنىڭ ماحابباتىنا بولەنەدى، سىرتقى ورتاعا قىزىعۋشىلىعى بولادى.
«ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى الاسىڭ» - دەگەندەي بالانىڭ ادامدارمەن قارىم – قاتىناس جاساۋى، قوعامعا ەنۋى وتباسىنان باستالادى. جاقسى ادام بولىپ ءوسۋى ءۇشىن ول كۇن سايىن وتباسى مۇشەلەرى اراسىنداعى ەڭ جاراسىمدى، ەڭ ادىلەتتى قارىم قاتىناستاردىڭ كۋاسى بولۋى كەرەك. سەبەبى بالا نەگىزگى ونەگەنى، مەيىرىمدى، جىلۋلىقتى اتا – اناسىنان الادى.
ال ءبىزدىڭ ماقساتىمىز وسى مەيىرىم مەن جىلۋلىقتى وقۋشى بويىندا ساقتاپ، ودان ءارى جەتىلدىرىپ جانە وي – ءورىسى كەڭ پاراساتتى، مادەنيەتتى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
مىنەز – قۇلىق پەن ءىس – ارەكەتتەردە كوزگە تۇسەتىن تومەندەگىدەي ادامگەرشىلىك بەلگىلەرىن اتاۋعا بولادى: ادامدى قاستەرلەۋ، سىيلاۋ، سەنۋ، يماندىلىق، ار – ۇياتتى ساقتاۋ، ىزەتتىلىك پەن كىشىپەيىلدىلىك، مەيىرىمدىلىك، ادىلدىك پەن قاناعاتشىلدىق، راحىمدىلىق، جومارتتىق، اقكوڭىلدىلىك، جاۋاپتىلىق، شىنشىلدىق، سوزگە بەرىكتىك – دەگەن انىقتاما بەرىلگەن.
ادامگەرشىلىك – پارىز، ۇلكەندەردى سىيلا، ۇلكەننىڭ جولىن كەسپە، ءسوزىن بولمە، ۇلكەندەرگە سالەم بەر، ۇلكەندەردىڭ كوڭىلىن قالدىراتىنداي ارەكەت جاساما تاعى دا باسقا مورالدىق ەرەجەلەر جامان ادەتتەن ساقتايتىن تازا ۇلى قاسيەتتەر، اتادان بالاعا ميراس بولىپ ساقتالعان قازاق حالقىنىڭ مورالدىق ەتيكاسى دەپ ايتۋعا بولادى.
ادامگەرشىلىك - ادامنىڭ رۋحاني بايلىعى، بولاشاق ۇرپاقتى ىزگىلىك بەسىگىنە بولەيتىن رۋحانيەت داۋىرىنە جاڭا قادام بولىپ تابىلادى. ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ ناتيجەسى ادامدىق تاربيە بولىپ تابىلادى.
ول تۇلعانىڭ قوعامدىق باعالى قاسيەتتەرىمەن ساپالارى، قارىم - قاتىناستارىندا قالىپتاسادى. ادامگەرشىلىك قوعامدىق سانانىڭ ەڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، ادامداردىڭ مىنەز - قۇلقى، ءىس - ارەكەتى، قارىم - قاتىناسى، كوزقاراسىمەن سيپاتتالادى.
ولار ادامدى قۇرمەتتەۋ، وعان سەنۋ، ادەپتىلىك، كىشىپەيىلدىك، قايىرىمدىلىق، جاناشارلىق، ىزەتتىلىك، يناباتتىلىق، قاراپايىمدىلىق ت. ب. ادامگەرشىلىك - ەڭ جوعارى قۇندىلىق دەپ قارايتىن جەكە ادامنىڭ قاسيەتى، ادامگەرشىلىك جانە پسيحولوگيالىق قاسيەتتەرىنىڭ جيىنتىعى.
ادام تۋماسىندا جاقسىلىققا دا، جاماندىققا دا ءۇيىر ەمەس. ادامگەرشىلىك بەلگىلەردىڭ قالىپتاسۋىنا ەرەكشە اسەر ەتەتىن جاعدايلار بار. ادامنىڭ تاربيەلىلىگى بارلىق جاعدايدا ادامدارمەن قارىم – قاتىناسىنان بايقالادى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ادامنىڭ بويداعى كۇش - جىگەرىن، قۋاتىن، سەنىمىن، جان – جىلۋىن ارتتىرا تۇسەدى. مۇنداي ادامدار ءاردايىم جاقسىلىق ىستەۋگە، اينالاسىنداعىلارعا كومەك بەرۋگە، بار بىلگەنىن ۇيرەتۋگە دايىن تۇرادى. وزىنەن كەيىنگىلەرگە ۇلگى بولا بىلەدى.
ادامگەرشىلىك تاقىرىبى - ماڭگىلىك. ول ەشقاشان ەسكىرمەك ەمەس. جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ - اتا - انا مەن ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى. ادامگەرشىلىك ءار ادامعا ءتان اسىل قاسيەتتەر.
ادامگەرشىلىكتىڭ قاينار بۇلاعى - حالقىندا، وتباسىندا، ولاردىڭ ونەرلەرىندە، ادەت - عۇرپىندا. ءار ادام ادامگەرشىلىكتى كۇندەلىكتى تۇرمىس — تىرشىلىگىنەن، ءوزىن قورشاعان تابيعاتتان بويىنا سىڭىرەدى.
رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيەسىندە الدىمەن بالانى تەك جاقسىلىققا - قايىرىمدىلىق، مەيىرىمدىلىك، ىزگىلىككە تاربيەلەپ، سونى ماقسات تۇتسا، ۇستازدىڭ، اتا - انانىڭ دا بولاشاعى زور بولماق. «مەن ءۇش قاسيەتىمدى ماقتان تۇتام»، — دەپتى اقان سەرى. ولار: جالعان ايتپادىم، جاقسىلىقتى ساتپادىم ءھام ەشكىمنەن ەشتەڭەنى قىزعانبادىم.
دايىنداعان: يسابەكوۆا ايدا
بايانداما ادامگەرشىلىك – اسىل قاسيەت جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كەسىندىنى ولشەۋ. فيگۋرالاردى سالۋ
