InfoHub Logo

اينابەكوۆا كۋلزيپا تۋلەنبەكوۆنا
«تۇران» ۋنيۆەرسيتەتى كوللەدجى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى

    
اۆتورى: بەيىمبەت مايلين (1894-1938) 1894 جىلى قوستاناي ۋەزىنىڭ دامبار بولىسىندا (قازىرگى قوستاناي وبل، تاران اۋد، ب.مايلين اۋلىندا)  دۇنيەگە كەلگەن. جاسقا تولماي اكەسى جارماعانبەت قايتىس بولىپ، اناسى كۇلعيزار ەكەۋى ەنەسىمەن بىرگە تۇرادى. ەنەسى بايتاس كۇلعيزاردى مۇقالجار بايعا جالشىلىققا بەرىپ، بەيىمبەت بايدىڭ دەلبەشەسى بولادى. ىبىراي ەسجانوۆ مولداسىنان وقىپ، حات تانيدى.  ترويسكىدەن كەلىپ، مۇقالجاردىڭ ۇيىندە تۇراتىن تاتار جىگىتى ءابدراحمان ساتىپالدىۇلىنان ساباق الادى. كەيىن ءا. ارعىنبايەۆ مەدرەسەسىنەن ءبىلىم الادى. قابىلەتتىلىگىمەن ولەڭ، اڭگىمە، ماقالا جازىپ، «ايقاپ» جۋرنالىنا جىبەرىپ وتىرادى. ورىسشا ساۋاتىن اشىپ، ترويسك قالاسىنداعى «ۋازيفا» مەكتەبىندە، ۋفا قالاسىنداعى «عاليادا» وقيدى. ۋازيفا – ورتا مەكتەپ، عاليا – 6 جىلدىق جوعارى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ. ەكەۋىدە توتە وقۋعا نەگىزدەلگەن. عاليادا وقىپ جۇرگەندە قولجازبا «ساداق» جۋرنالىندا «شۇعانىڭ بەلگىسى» پوۆەسىن جاريالايدى. «شتات» ولەڭى «قازاق» گازەتىندە 1914 جىلى باسىلادى. 1916-1922 جىلدارى اۋىلدا ءمۇعالىم بولىپ قىزمەت ىستەيدى. 1922-1937 جىلدارى گازەت-جۋرنالداردا قىزمەت اتقارىپ، شىعارماشىلىقپەن اينالىسادى. 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستى كورگەن بەيىمبەت «قاتتى تۇمان»، «قارا كۇن» ولەڭدەرىن جازعان. 1919-1920 جىلدارى جانگەلدين وتريادىندا بولادى. 1923 جىلى ساكەن شاقىرتىپ، «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنە ادەبيەتشى ەتەدى. 1937 جىلى ۇستالىپ، 1938 جىلى 25 اقپاندا اتىلادى. پوەمالارى: 14 پوەماسى بار. 5ء-ۋى ايەل تاقىرىبىنا ارنالعان. «بايدىڭ قىزى» – 1917 ج، «ءرازيا قىز» - 1919 ج، «قاشقىن كەلىنشەك» - 1921 ج، «زايگۇل» - 1921 ج، «مارجان» - 1923 ج. اڭگىمەلەرى: اڭگىمە جانرىن دامىتۋشىلاردىڭ ءبىرى – بەيىمبەت مايلين. م. اۋەزوۆ: «بەيىمبەتتىڭ شىعارماشىلىعى – سوسياليستىك ۇلى ءداۋىرىمىزدىڭ كۇندەلىك جازبالارى سەكىلدى» - دەسە، س. مۇقانوۆ: «بەيىمبەتتىڭ ءبىر جىلعى اڭگىمەلەرىنىڭ باسىن قوسىپ جيناساق، ولار ۇلكەن كەزەڭنىڭ سىرىن دا، سىنىن دا سيپاتتايتىن رومان بولىپ شىعار ەدى» - دەپ سۋرەتتەيدى. جازۋشى اڭگىمەلەرىن تاقىرىپ جاعىنان بىلاي بولۋگە بولادى: كەدەيلەر ءومىرى، مەملەكەت جۇمىسى، ايەلدەر ءومىرى، وتباسى، ماحاببات، الاشوردا جانە ونىڭ ارەكەتتەرى، ادەت-عۇرىپ، حالىق، مادەنيەت ت.ب.        
II شىعارمانىڭ تاقىرىبى: ايەل تەڭسىزدىگى.
III ادەبي جانر ءتۇرى: ورتا كولەمدى شىعارما. سەبەبى ءومىر شىندىعىن مەيلىنشە مول قامتىپ، كەڭ سۋرەتتەپ، ادام مىنەزدەرىن مۇمكىندىگىنشە تەرەڭ اشىپ، جان-جاقتى سۋرەتتەپ تۇر.
IV ەپيكالىق جانر ءتۇرى: پوۆەست
V شىعارمانىڭ يدەياسى: گۋمانيزم، ادامگەرشىلىك، ماحاببات ماسەلەسى.
VI شىعارمانىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىسى.
VI.1. شىعارمانىڭ باستالۋى. بەيىمبەت پەن جولداسى – قاسىمجان اۋىلدان شىعىپ، كەلەسى ءبىر اۋىلدى بەتكە الادى. كەڭ دالانىڭ تابيعاتىن سۋرەتتەيدى. قاسىنداعى جولداسىنىڭ اتى مالشىلاردىڭ مالعا مىنەتىن اتى بولعان سوڭ كەيىن قالىپ قويا بەرەدى. جول قىسقارسىن دەگەن ماقساتپەن جولداسى شۇعانىڭ بەلگىسى تۋرالى ءسوز قوزعايدى.
VI.2. شىعارمانىڭ دامۋى. ەسىمبەك دەگەن بايدىڭ ورتان قولداي 4 ۇلى، اراسىندا بۇراڭداپ وسكەن جالعىز قىزى – شۇعا بولادى. شۇعانىڭ كەلبەتىن  سۋرەتتەيدى.
VI.3. شىعارمانىڭ بايلانىسى. ەسىمبەكتىڭ اۋىلىنا ءابدراحمان دەگەن قازاقبايدىڭ بالاسى كەلەدى. شۇعا ءابدراحماندى كورىپ عاشىق بولىپ قالادى. ءابدراحماندا شۇعانى سۇيەدى. اۋىلدا التىباقان بولىپ كەزدەسەدى.
VI.4. شىعارمانىڭ شيەلەنىسى. ايناباي دەگەن اۋىل ادامى قىزى كۇلزيپانى ءابدراحمانعا قوسپاق نيەتتە بولادى.  ءابدراحماننىڭ اكەسى ۇيىندە ءشوپ بولماي اينابايدىڭ ۇيىنە بارعاندا ايناباي قوس قازىنى بۇزباي اسىپ، ءبىر اربا ءشوپتى تەگىن بەرىپ جىبەرەدى.
VI.5. شىعارمانىڭ شارىقتاۋ شەگى. ءابدراحمان كۇلزيپاعا قاراماي قويعان سوڭ، ءارى شۇعا مەن ءابدراحماننىڭ ماحاباتى ەلگە ءمالىم بولىپ، ايناباي  «تۇرىكتەرگە جاسىرىن اقشا جيناپ بەرىپ ءجۇر» دەگەن سىلتاۋمەن ءابدراحماندى جەر اۋدارتىپ جىبەرەدى.
VI.6. شىعارمانىڭ  شەشىمى. سودان شۇعا قۇسالىقپەن اۋىرادى. شۇعانىڭ اۋرۋى جانىنا باتقان اكەسى ءابدراحماندى الدىرتادى. ءبىراق ءابدراحمان جەتكەنشە شۇعا قازا بولىپ كەتەدى. «شۇعانىڭ بەلگىسى» دەپ وتىرعانى شۇعانىڭ باسىنا ورناتىلعان تاس.
VII كەيىپكەرلەر كەلبەتى.
VII.1. باستى كەيىپكەر شۇعا – اققۇبا، تالدىرماش، قارا كوزدى قىز. ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ەدى دەپ سۋرەتتەلەدى.  اجارى قانداي بولسا، اقىلى دا سونداي. جەڭىلتەك دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلگەن بالا ەمەس. سويلەگەن ءسوزى، جۇرگەن ءجۇرىسى قانداي، ءبىر ءتۇرلى پاڭ ەدى – دەپ قاسىمجاننىڭ ايتۋى بويىنشا سۋرەتتەلەدى.
VII.2. ءابدراحمان – قازاقبايدىڭ بالاسى، ەڭبەكقور، ءبىراز وقىعان، ساۋاتى بار ءمۇعالىم.
VII.3. ايناباي -  قارا نيەتتى، ەل اراسىنا وت جاققان ادام.
VII.4. ەسىمبەك – 4 ۇلدىڭ، ءبىر قىزدىڭ اكەسى. ايتقان ۋادەسىنە بەرىك ادام.
VIII  ادەبي تەوريالىق ۇعىمدار.
1. سۋرەتتەۋ (تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن، شۇعانىڭ كوركىن)
2. تروپ
3. فيگۋرا
IX  تۇسىندىرمە سوزدىك.
1. ءمۇدىرتۋ – جولىنا كەدەرگى جاساۋ.
2. ماقسۇت – ماقسات قويۋ.
3. اقتىق مينۋت – سوڭعى ءسات.
X قورىتىندى (شىعارمانىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى، تاربيەلىك ءمانى، ءوز ويىم): شىعارمادا  شۇعا قىزدىڭ تاعدىرى ارقىلى سول كەزدەگى قازاق قوعامىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ بەينەسى كورىنىس تاپقان.

---