وقۋ زالى
و باستا وقۋ زالىنا عاشىق بولدىم.
الماتىنىڭ گوگول كوشەسىندە چەحوۆ اتىنداعى كىتاپحانا بار عوي. سونىڭ وقۋ زالىن ايتىپ وتىرمىن.
ودان سوڭ وقۋ زالىندا ايكەنجەنى...
ءسۇيىپ قالدىم دەيىن بە، دەمەيىن بە؟ وزگەلەرگە، كىم ءبىلسىن-اي، كىم ءبىلسىن، وپ-وڭاي شىعار. ال مىنا ماعان ونداي ءسوزدى ايتۋ – ازاپ.
ستۋدەنتتىك عۇمىرىم سۇرعىلت سيىرىمىزدىڭ جەلىنىنەن ءىرىپ شىعاتىن سۇتتەي ءبۇلىنىپ سالا بەرسە، شارا نەشىك. شەشەمنىڭ بەلىن بۋماققا ازەر جارايتىن قارا شىلبىردىڭ قالدىعىنداي قايتا-قايتا بىتىرلاي ءۇزىلىپ كەتە بەرسە، امال قانشا.
وتىرار مەن وقسىزدىڭ اراسىنا ءتۇزۋ سىزىق جۇرگىزسەڭىز، سىردارياعا تامانىراقتا ءبىزدىڭ اۋىل ءبىر نۇكتە بوپ كورىنەر. ادىراسپان ءتۇيىن تاستاي باستاعاندا، سول اۋىلدىڭ ورتا مەكتەبىن ءتامامداعان تورتەۋمىز الماتىعا اتتانۋعا ءتيىس ەك. ول كەزدە وقۋعا تۇسپەككە تالپىناتىنداردى تالاپكەر ەمەس، ابيتۋريەنت دەپ اتايتىن.
سىرداريانىڭ توعايىندا سيرەپ كەتكەن توراڭعىلعا جانە بىلايىراقتاعى ءساۋىر گ ۇلى سەمە قويماعان جىڭعىلعا قيماي-قيماي قارايمىز. ءابۋناسىر دانىشپاننىڭ كىندىك قانى تامعان توبەنىڭ تۇستىك ءبۇيىرى مامىر مەيرامىنا جەتپەي-اق كۇيىپ كەتكەنتۇعىن. ماۋسىمنىڭ سوڭىندا قىلتاناقسىز قيالار قۇم سۋىرىپ تۇردى.
— ا-ال، ابيتۋريەنتتەر! جورتقاندا جولدارىڭ بولسىن! — دەدى موشقال اعاي جەل جۇلمالاعان جاسىل ادىراسپاندى ءسۇيىر تاياعىنىڭ ۇشىمەن تۇرتە تاراعىشتاپ. — ەڭ باستىسى، وسى وقسىز ماڭىندا ۇلى ويشىلدىڭ تۋىپ-وسكەنىن ۇمىتپاڭدار. ەڭ قۇرىعاندا، تورتەۋىڭنەن ەكەۋىڭ وقۋعا تۇسپەسەڭدەر، بۇكىل رەسپۋبليكاعا ماشقارامىز شىعادى.
موشقال اعاي «ماسقارانى» ىلعي «ماشقارا» دەيدى. ول كىسى وقۋلىقتاعى «مىسىقتىڭ» ءوزىن «مىشىق» دەپ وقيتىن. «بەش تيىن (بەس تيىن ەمەس) بەرمەي، وقۋعا تۇسكەندەر بار، ول كىمنىڭ ارقاسى؟» — دەيتىن ەدى قوقيلانىپ.
تورتەۋمىزدى موشقال اعايدان باسقا ەشكىم شىعارىپ سالماعان. اۋىل تۇرعىندارى تۇگەلىمەن وتىرار القابىنداعى جۇگەرى پلانتاسيالارىندا جۇرگەن. اعايىمىزدىڭ توبىعى تايىپ، تاياق سۇيەنىپ، شابىق ناۋقانىنان بوساتىلعان.
داريانىڭ بويىن بۇيىرلەي يرەلەڭدەيتىن بوزعىلت جولمەن پاروم ماڭايلاعان مەزەتىمىزدە كۇتپەگەن كەسىرگە كەزدەستىك. ماي تاسيتىن تراكتوردان اعىتىلا شويقالاقتاعان توزىڭقى تەلەجكا توڭكەرىلە جازداپ بارىپ، جانتايا جامباستادى.
ەسكى جاقتاۋدىڭ تاقتايىنا تاس كەنەشە جابىسىپپىن. ءۇش سەرىگىم توپ جىڭعىلعا تىرەلىپ، جاردان ۇشپاپتى، ايتەۋىر. ءبارىمىز ءبىراز ۋلاپ-شۋلادىق. سونسوڭ ءۇن-تۇنسىز قالتىراسىپ-دىرىلدەستىك. ءتۇسى قاشقان تراكتورشىنىڭ رەڭى كىرگەنشە جانە ءبىرقىدىرۋ ۋاقىت جوعالتتىق.
دارياعا دومالاي جازداعان جازعاندار جارقاباقتان تومەن ءۇڭىلىسىپ وتىرىپ، شۇعىل شەشىم قابىلدادى. ۇشەۋى دە الماتىعا بارمايدى. موشقال اعاي ايتقانداي، قۇلاپ ماشقارا بولعانشا، جۇگەرى شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا ۇلەس قوسىپ، ەڭبەك ستاجىمەن تۇسپەككە تىرىسادى. اكە-شەشەلەرى ءجۇدا، شىلي قيناسا، شىمكەنتتەگى وقۋ ورىندارى دا جەتىپ-ارتىلار. قايتكەندە دە، تەلەجكا وقيعاسى — جاقسى ىرىم ەمەس.
ەمەس-ەمەس-ەمەس.
وسىنداي ويعا بەرىك بەكىنگەن ءۇش باتىر بىردەي بۇرىلىپ، ۇرپيگەن ماعان قارادى.
— تەلەجكانىڭ تاقتايىنا تاڭىلعان توقتىدايىن تۇياعىڭ جەرگە تيمەدى. ءتۇسىپ كەتەسىڭ سەن. جولىڭنان قالماعىن، — دەدى ءبىرىنشى سەرىگىم.
— توقتىعا تەڭەگەنىڭ نەڭ، تەلەجكامەن تويعا اپاراتىن تاي شە؟ — دەدى ەكىنشى كلاستاسىم.
ءۇشىنشىسى ۇندەمەگەن.
وسىلايشا وقسىز بەن وتىراردىڭ ورتاسىنداعى شاعىن اۋىلدان سول جولى، سول جىلى الماتىعا اتتانعانداردىڭ اراسىنان العاش ابيتۋريەنت، سونسوڭ ستۋدەنت اتانعان مەن ەدىم.
العاشقى اپتانىڭ سوڭىندا گوگول كوشەسىن تاۋىپ الىپ، چەحوۆ اتىنداعى كىتاپحانانىڭ وقۋ زالىنا باردىم. تابالدىرىعى تاپ-تازا تروتۋاردان باستالادى ەكەن.
اتتادىم.
ودان ارىعا باتپادىم.
وعان دەيىن وقۋ زالىندا بولماعان با، كىتاپحاناعا كىرمەگەن بە دەۋلەرىڭىز بەك مۇمكىن عوي مىنا مەنى. بولعانبىز. كىرگەنبىز. كورگەنبىز. ءبىراق بۇل وقۋ زالى باسقاشاتۇعىن. مۇنى ماعان بۇرىن باستان كەشپەگەن توسىن تولقىنىسىم، جۇرەگىمنىڭ اتقاقتاعان ءدۇرسىلى سەزدىرگەن.
كىرەبەرىس دالىزدەگى ءۇر جاپىراقتارى ءدۇر كوتەرىلگەندەي بيىك گۇلدىڭ تۇبىندە كىبىرتىكتەي كىدىرگەنىمدى بايقاعان ماڭداي شاشى بۋرىلداۋ باسالقالى اپاي اسقان ىقىلاسپەن كۇلىمسىرەپ:
— ءبىزدىڭ وقۋ زالىمىزعا قوش كەلدىڭىز، — دەدى. ۇلكەن كىسىلەردىڭ ءسىز دەگەنىن ءبىرىنشى مارتە ەستۋىم.
— راحمەت، اپاي، — دەدىم ساسقالاقتاي الاقتاپ.
— بوس ورىندار كوپ بۇگىن، — دەدى اپاي. — ءبىرىنشى رەت كەپ تۇرعاندايسىز. تورلەتىڭىز. كىتاپ ىزدەپ ءجۇرسىز بە، الدە گازەت-جۋرنال قارايسىز با؟
— ءال-فارابيدىڭ كىتاپتارى بار ما؟ — دەدىم ماڭدايىم مەن موينىمنىڭ ءجىپسي باستاۋىنان جايسىزدانىپ.
— ءبىراز-بىراز بار عوي، ءبىراق ءبارى ورىس تىلىندە، — دەدى اپاي.
— بىر-ەكەۋىن قاراسام بولار ەدى.
ول كىسى كۇلىمسىرەگەن كۇيى كىتاپ اكەلمەككە كەتكەن. ارتقى جاقتاعى ۇستەلدىڭ جانىنا جايعاستىم. ەكى-ۇش ادام عانا كىتاپ قاراپ، الدەنەنى جازىپ وتىرىپتى. تىم-تىرىس تىنىشتىق، جان تەربەيتىن جايلىلىق، جايماشۋاق جىلىلىق باۋراپ بارادى. وقتا-تەكتە گوگول كوشەسىمەن تروللەيبۋس اندەتىپ وتەدى. ارعى بەتتەگى بىرنەشە قاباتتى، سارعىش ۇيلەردىڭ ارا-ارالارىنان الاتاۋدىڭ قارلى شىڭدارى مەن ارشا-شىرشالى شوقىلارى قىلاڭىتادى.
اپاي ءابۋناسىر بابانىڭ ەكى كىتابىن اكەلدى. نەگە ەكەنىن قايدان بىلەيىن، جۇرەگىمنىڭ ءۇلپىل-لۇپىلى باسىلماي-اق قويدى.
سول كۇننەن كەيىن قولىم قالت ەتسە، وقۋ زالىنا اسىعاتىن بولدىم. تروللەيبۋستان ءتۇسىپ، كوشەنى كولدەنەڭدەي كەسىپ ءوتىپ، تاپ-تازا تروتۋارعا ىلىنە بەرە-اق جۇرەگىم اتقاقتاي باستايتىن. ۋاقىتپەن ساناسۋدان قالعاندايمىن. قارنىم قاتتىراق اشقاندا عانا وقۋ زالىن، وتىرعان ۇستەلىمدى قيماي-قيماي، كىتاپتان كوزىمدى ازەر-ازەر اجىراتىپ، جول-جونەكەي الۋان ءتۇرلى گۇلدەرگە تاڭدانا قاراپ، سىرتقا بەتتەيمىن. اسحانادا ادامنىڭ ازايعان شاعىن دىتتەيتىنىم بار عوي، اپىل-عۇپىل تاماقتانىپ، اشىق قالدىرعان كىتابىما جەتكەنشە دەگبىرسىزدەنەم.
— كىتاپتى جاۋىپ كەتكەنىڭىز ءجون، اراسىنا الدەبىر قاعاز قىستىرا سالارسىز، — دەدى بىردە مەيىربان اپايىم.
دانىشپان بابامنىڭ دۇنيەلەرىن تۇپتەپ تۇسىنە بەرمەسەم-داعى، ەرىنبەي ەجىكتەپ وقۋدان جالىقپادىم. ءال-فارابي ۇيالشاقتىقتى ءبىر جاعىنان ۇياتسىزدىقتىڭ، ەكىنشى جاعىنان ۇياڭدىقتىڭ ارالىعى، ياكي جاسقانشاقتىق دەگەندەي انىقتاما بەرىپتى. ول كىسىنىڭ ءپالساپالىق تۇجىرىمىنان وزىمشەلەپ تۇيگەندەگىم عوي. جاسقانشاق ەكەنىم راس. جاسىقتىعىمدى جان يەلەرىنەن جاسىرىپ باقسام-داعى، جاراتقان يەدەن قالاي قۇپيالارمىن. اكەمنەن ەرتەرەك ايىرىلىپ، شەشەنىڭ شەرلى كۇرسىنىسىن كوپ ەستىگەندىكتەن شىعار، بالكىم.
ادەتتە وقۋ زالىنا الدەبىر تۇستاردان نۇر قۇيىلىپ، قۋانىش سەۋىپ تۇرۋشى ەدى. كۇننىڭ بەتىن بۇلت باسقاندا، شامدار جانىپ، الۋان گۇلدەردىڭ جاپىراقتارىنان ساڭ جارقىلى توگىلەتىن.
ويحوي، شىركىن-اي، وقۋ زالى دەگەنىڭىز عاجايىپ دۇنيە ەدى-اۋ!
وقۋ زالى الەمىنە وسىلاي-وسىلاي ەنىپ، ەندى-ەندى ەتەنەلەنە بەرگەنىمدە، اسكەرگە شاقىرتتى ەمەس پە؟!
مەنىمەن بىرگە كەڭەس ارمياسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ (بۇرىن ءبارى باس ارىپپەن جازىلاتىن) قاتارىنا شاقىرىلعاندار تۇگەل دەرلىك الدەبىر كوكەلەرىنىڭ كومەكتەرىمەن قالىپ قويدى. فيلولوگيا فاكۋلتەتىنەن سوپاڭ ەتە سۋىرىلىپ، ساپقا سوراڭداي قوسىلىپ، جاپادان-جالعىز كەتە باردىم. وقۋ زالىمەن قوشتاسقانىمدا، ءبىر ۋىس شاشى بۋرىل اپاي كورىنبەدى. تاپ-تازا تروتۋار ارقىلى تابالدىرىقتان اتتاعانىمدا، جۇرەگىم ۇلپىل-لۇپىلگە بۋىلماي، سۋىلداعان. قاراشانىڭ قاراقوشقىل اسپانى مەنىڭ سۇيىكتى وقۋ زالىما، ءۇنسىز تىزىلەتىن ەسىل كىتاپتارىما قورعاسىنداي ءزىل سالىپ ۇلگەرىپتى.
ءۇش جىلىم وقۋ زالىنسىز ءوتتى.
بەكەر-بوسقا كۇيدى دە كەتتى.
وتىز ءتورت اي — ايتۋعا وڭاي. ءار كۇندى ەسەپتەپ، ءار ساعاتتى ساناعانىم-اي. سورىما قاراي، ءسىبىردىڭ قيىر تۇكپىرىندە، وڭشەڭ تۇرمەلەردەن الىنعانداردىڭ اراسىندا قور بوپ ءجۇردىم كۇيىنىپ. بار تىندىرعانىم سول، بۇزاقى ءبىر ءسوز سىڭىرمەپپىن دىلىمە ءھام تىلىمە. دورەكىلەنبەپپىن، ايتەۋىر. جەتىستىگىم بە، جەڭىسىم بە، بىلمەدىم. ءبىراق سورلى جۇرەكتىڭ قالتالارى قالتىراي قانسىراپ، جاراقاتتانىپ جاتاتىنىن سەزەتىن ەم. وزگەنىڭ جانىنا تيتىمدەي داق تۇسىرمەۋگە، ءوز جانىن اياماي ازاپتاۋعا جارالعان جان ەكەنىمدى قايدان ۇعىنايىن ول جىلدارى.
تايقىماڭداي تاعدىرىما قالاي قارسى كەلەرمىن؟ كەيىن قايىرۋعا كونبەيتىن قىرسىق شاشىمداي شورشىما تالايىمدى قالاي كەرى تارارمىن؟ شاراداي كۇيىنەن شاقشادايعا تۇسكەن بايقۇس باسىمدى قايدا، ءقايتىپ ۇرارمىن؟!
ءۇش جىلدى تۇگەل وتكەرىپ، ۋنيۆەرسيتەتكە بىرگە تۇسكەندەر ءتورتىنشى كۋرستىڭ ءتورتىنشى ايىن باستاپ ۇلگەرگەندە، ارىپ-اشىپ، ازىپ-توزىپ، تۇرمەدەن قايتقانداي تۇرىممەن، وقۋ زالىنا ورالدىم.
الدىمەن اۋىلىما بارماي، الماتىڭىزعا دا الاق-جۇلاق قاراي بەرمەي، ەسەك پويىزدان (موشقال اعايشا ايتقاندا، ەشەك قوي) تۇسە سالا، وقۋ زالىنا تارتقام.
وقۋ زالىم-اي! زالىما شاعىنار زارىم از ەمەس-تى. ەشتەڭە دە دەمەستەن، ارتقى جاقتاعى ەلەۋسىزدەۋ ۇستەلدىڭ جانىنا، بيىگىرەك، جاپىراقتارى جايىلىڭقىراعان گۇلدىڭ تاساسىنا جاسىرىنىپ، جول-جونەكەي ساتىپ العان «لەنينشىل جاس» گازەتىمەن جۇدەۋ ءجۇزىمدى قالقالاپ، ءۇنسىز-تۇنسىز ەگىلە توگىلدىم-اۋ سوندا.
ءۇش جىلدىق شەر-شەمەنىم بوتانا بوپ، بوزداي اعىتىلدى. ءۇستىمدى سۋلاپ، ۇستەلگە، ودان كەرزى ەتىگىمنىڭ قونىشىنا تىرس-تىرس تامادى. ابدەن تازارىپ، قۋارا قۇرعاپ، ەسىك جاققا قارادىم-اۋ سازارىپ. ساتتىلىكتىڭ ءساتىن سەزبەي وتكىزىپ الىپ، وكىنەتىن بالەم بار عوي بۇرىننان. وتە-موتە كەرەكتى كورىنىستەن اپ-ساتتە ايىرىلىپ قالىپ، ءوزىمدى-وزىم ىشىمنەن كەمىرىپ جەۋگە كىرىسەتىنمىن. وكىنىش ارقىلى وزىمنەن-وزىم ءوش الاتىنمىن. مىنە، ەسىكتىڭ سول جاعىندا كىتاپ تاپسىرعالى تۇرعان قىزعا كوز كىدىرتپەستەن، نەگىزى نايەتى ءشوپ بوپ سانالاتىن گۇلدەرگە قاراپ مەڭىرەيە مەڭ-زەڭدەندىم. الدەنەدەن ءمۇلت كەتكەنىمدى ماڭگۇرتتەۋ كۇيدە كۇڭگىرتتەۋ سەزىنگەندەيمىن. كىتاپ تاپسىرعالى تۇرعان قىزعا قايتا ورالدى جانارىم. اشىپ اۋىرعانى ساپ تيىلىپ، شىراداي جاندى شىنىمەن. مىنا قىزىڭىز ستۋدەنتكە ونشا ۇقساماس. ونىنشى كلاستا وقيتىنداي. كىتاپ مۇقاباسىن ساۋساقتارىنىڭ ۇشىمەن، سونسوڭ بارىپ الاقانىمەن ايالاي سيپادى. سول كەزدە، سارعىش كىتاپتى سيپالاعان ساتىندە، اق بيداي سىندى جاراتىلىستىڭ بۇكىل بولمىسى ءبىلىندى. كەنەت جان-دۇنيەمدەگى سىرقىراعان جاراقاتتار مەن جۇرەگىمنىڭ قان ساۋلاعان قالتالارى قوسىلا قالتىراپ، سولقىلداي سىزداپ قويا بەرگەنى.
اق بيداي قىز كىتاپتى تابىس ەتىپ، الدەقايدان ساۋلە شاشىراپ تۇرعان التىنسارى ەسىككە قاراي بەتتەدى. تابالدىرىققا تايانعان تۇسىندا:
— ايكەنجە، ستۋدەنتتىك بيلەتىڭدى السايشى، — دەدى كىتاپحاناشى ايەل.
اتى ايكەنجە ەكەن ءدا.
وقۋشى ەمەس، ستۋدەنت بوپ شىقتى عوي.
ايدىڭ ءسۇت ساۋلەسىنە مالىپ العانداي اق بيداي قىز ۇيالا كۇلىمسىرەپ كەلىپ، ستۋدەنتتىك بيلەتىنە قول سوزعان.
جارالارىن جالاپ جازاتىن قاسقىردايىن قىڭسىل ءبىر ءۇن كوكىرەگىمنەن قىستىعا شىقتى. كۇبىرلەگەندەيمىن. الدەنەنى. قىز سوڭىنان ىلەسپەككە سولداتتىق كيىمىم مەن توزىڭقى تۇرپاتىمنان تارتىنشاقتادىم. سايىپ كەلگەندە، سۇمىرەيگەن جاسقانشاقتىعىم جىبەرمەدى. ءابۋناسىر بابام ايتقان ۇياتسىزدىق پەن ۇياڭدىقتىڭ ارالىعىندا اراندادىم.
ەكى كۇن وتكەندە قيانداعى قۇمداۋىت اۋىلدىڭ شەتكى ۇيىندە مەنىڭ اسكەردەن امان-ساۋ ورالۋىما ارنالعان وتىرىس ۇيىمداستىرىلدى. ارادا اپتا سىرعىپ، سىردىڭ بويىن قىرباق قار باستى. سورلى شەشەمنىڭ سوزىلمالى سىرقاتى قوزىپ جۇرسە-داعى، سىر بىلدىرمەس. قارىنداسىم كۇرسىنىپ، ءىنىم كۇلىمسىرەي جاۋتاڭداسادى. كەسىم ايتار اكە جوق. شەشىم — شەشەمىزدەن.
— بۇگىن ءولىپ جاتقام جوق، بيىل كەتىپ جاتقام جوق، — دەدى شەشەمىز ۇشەۋمىزگە كەزەك-كەزەك كوز تاستاپ، سۋىعىراق جىميىپ. — قاراڭقاعىر حۇرىششەپ (برەجنيەۆتىڭ تۇسى ءدا) ءۇش جىلىڭدى كۇيدىرىپ تىندى. سەن، بالام، ءبىر جىل بوسا دا وقىپ ال. الماتىڭدا ءجۇرىپ قال. بىزگە ءبىر تەلەجكا كومىر ءتۇسىر. ءتۇيىپ قويعان تيىن-تەبەندى الىپ، ارمان ءشاھارىڭا اتتان. مەن تىرىدە ءبىر گۇرسىڭدى ءبىتىرىپ قايتقىن. قالعانىن پەشەنەڭنەن كورەرسىڭ. سىرتتاي اۋىسىپ، موشقالداي مۇعالىمدىككە ىلىگىپ كەتەرسىڭ.
اۋديتوريادا العاش كوزىمنىڭ تۇسكەنى سەن بولدىڭ-اۋ، ايكەنجە. اق بيداي. قۋانىپ كەتتىم دەسەم، مۇنىم جالعاندىق جاققا جانتايار. بىرگە وقيتىنىڭدى، كەڭەس ارمياسى قاتارىنان، تۇرمەلەردەن اسكەرگە الىنعاندار ورتاسىنان وقۋ زالىنا ورالعان كۇنى كورگەن ايكەنجە ەكەنىڭدى بىلگەنىمدە شە، تاپ سول ساتتە، كەۋدەمدى كۇرسىن كەرنەگەن. نەگە-نەگە-نەگەلەپ، شەكە تامىرىم سولقىل قاققان سوندا. مەنىڭ ءبىر جىلعا جەتپەيتىن مەزگىل عانا ستۋدەنت عۇمىرىن كەشەتىنىمدى، جاز شىعا سىرتتاي اۋىسىپ، الىستاعى اۋىلىما قايتاتىنىمدى ەشكىم سەزبەس. وسىنى ويلاعانىمدا، قالايىنشا قۋانباقپىن؟ جىل وتەر-وتپەستە ولەتىنىن بىلەتىن ادامداي، ولەۋسىرەي ءسۇزىلىپ، ءبىر نۇكتەگە قادالاتىنىم سودان-دى. ءاربىر ارەكەتىمدى ازىلمەن بۇركەمەلەپ، قالجىڭمەن قالقالاپ باعاتىنىمنىڭ تۇپكى توركىنىنە كىم ۇڭىلەر دەيسىڭ؟!
اي، اينالايىن ايكەنجەم-اي، ءبىرىنشى كۋرستا بىرگە وقيتىنىمىزدى بايقاعان شاقتا شات-شادىمان قۋانباقتىڭ ورنىنا قايعىرعانداي قاتتى كۇرسىنگەنىمنىڭ ءمانىسىن كىم تۇسىنەر.
ءبارىڭ دە مەنەن كىشى ەدىڭدەر. ءبىر جاس. ەكى جاس. ءۇش-تورت جاس. ال، ايكەنجە، سەن باقانداي بەس جاس كىشى ەكەنسىڭ. بەستەن اسا بەرە ءبىرىنشى كلاسقا بارعانسىڭ-اۋ. كۋرسىمىزدىڭ كەنجەسى ەدىڭ عوي سەن سوندا.
مەن ساعان اۋديتوريادا تىكە قارامايتىنمىن. سويلەي بەرمەيتىنمىن.
وقۋ زالىم مەنىڭ. زالىما ايتىپ شاعىنار زارىم عوي بۇل. باعزىدان بەرمەن ساعىناتىن، بۇرىننان-اق عاشىق بولعان وقۋ زالىما سەن قوسىلدىڭ، ايكەنجە. كىتاپ الىپ، اۋەلىم مۇقاباسىن ساۋساقتارىڭنىڭ ۇشىمەن، ودان كەيىن الاقانىڭمەن ايالاي سيپايتىن ساتتەرىڭدە شە، كۇللى كىتاپتارعا جان بىتكەندەي بولاتىن. كىتاپتار الەمىنە الدەبىر تولقىندار ەنىپ، ساۋلەلەر ءسىڭىپ جاتقانداي اسەرلەنەتىنمىن.
مىنەكي، سەن كىتابىڭدى كەۋدەڭە باسىپ، كوكىرەگىڭە قىسىپ، ۇياڭ كۇلىمسىرەپ كەلەسىڭ. سەنىڭ كىتاپ سيپاعان ساۋساقتارىڭا، كىتاپ ايالاعان الاقانىڭا، كىتاپ ۇستاعان قولىڭا، كىتاپقا ءتيىپ-تيىپ كەتەتىن يەگىڭە دە، كىتاپتىڭ جيەگىمەن تىنىستاعان تاناۋىڭا دا، قاسىڭا دا، شاشىڭا دا كوز سالماۋ قيىنىراق قوي.
كىتاپتى قاتار تۇرىپ، بىرگە العاندا مەن سەنىڭ ماڭدايىڭا ءموليدىم. اق ماڭداي دەپ سەنىكىندەي اي ماڭدايدى ايتار. قاستارىڭدى قيىلىپ قالعان دەۋگە كەلمەس. تارتىپكە ءتۇسىرىپ تە اۋرەلەنبەيتىنىڭ كورىنىپ تۇردى. سوندا دا سۇيكىمدى. بوياۋ جولاماعان كوزدەرىڭە تىكە كەلمەككە جاسقاندىم. كۋرسىمىزداعى تىم پىسىق، تىمپي قىزدارداي قاتتى جىمقىرا المايدى ەكەنسىڭ ەرىڭدەرىڭدى. استىڭعى ەرنىڭ ادەمى دىمقىلدانىپ، تومەنىرەك تارتادى، جىميا ءتۇسىپ، جيىپ الا قوياتىنىڭ قانداي عاجايىپ.
مەندىك مەن دە، مەنشىك مەن دە مۇلدە دامىماعان ەكەن دە مىنا مەندە. ءوزىمنىڭ كەمشىلىگىمدى ايتام دا. وزگەگە سالماق سالماققا، جان بالاسىن جارالاماققا جارالماعام. ازاپ پەن عاجاپ قۇبىلىستار قوس رەلستەي جارىسقان جەتى اي جانە جەتى كۇندىك ستۋدەنتتىك ءومىرىم زاۋلاپ ءوتىپ بارادى. جۇردەك پويىز سەكىلدى.
ءۇش جىل بويى ۇسكىرىك ىسقىرعان ولكەدە، اسكەرگە تىكەلەي تۇرمەلەردەن الىنعانداردىڭ اراسىندا جۇرگەنىمدى ايتىپ ەم عوي. سول تۇرعىدان كەلسەم شە، سەنىڭ سوڭىڭا شىراق الىپ ءتۇسىپ كەپ-كەپ بەرسەم شە؟
ونداي-وندايدى ويلانبادى دەيمىسىڭ. ەرىكسىز كەلەر ەلەستەرگە بۋىلمادىم دەي المان. جو-جوق، دەيمىن دەمىگىپ. سەندەي عاجايىپتى قايتكەندە دە يەمدەنىپ، مەنشىكتەۋدى جات سانادىم وزىمە. جاراسىمدى جاراتىلىس ەدىڭ سەن. سول كۇيىندە ساقتالعاي دەپ تىلەدىم. سەنى مىناۋ الماتىدان الىستاتۋ مۇمكىن بە؟! اجىراتا الماس ەشكىم، اناۋ وقۋ زالىنان...
ءوزىم قورلانسام دا، سەنىڭ قورلانعانىڭدى كوتەرە الماسىما كوزىم جەتكەن. ءابۋناسىر بابامنىڭ قاعيدالارىنا كوپ قانىعا قويماعانىممەن، جۇرەگىمنىڭ ءۇنىن تىڭداپ، تام-تۇمداپ تارازىلار ءحالىم جوق ەمەس-تى.
وقۋ زالىندا وتىرىپ، كەي-كەيدە كۇبىرلەيتىن ەم: «شىركىن-اي، وقسىزدا تۋعان وقىمىستى بابامىز باسقا قۇرىلىققا جەر اۋىپ كەتپەي-اق قويعاندا، دانىشپاندىق تىرلىگىن دالامىزدىڭ توسىندە، وتىراردىڭ وزىندە اتقارا بەرگەندە، اۋىلدىق كىتاپحانامىزدىڭ ورنىندا وقۋ زالى بولعاندا. وتىراردا ۇلى ۋنيۆەرسيتەت بولعاندا...»
بولعاندا، بولعاندا، بولعاندا...
بولمادى-اۋ، ءبىراق، ايكەنجە.
وتىرار مەن وقسىزدا وقۋ زالى بولماعان سوڭ، ۋنيۆەرسيتەت بولماعان سوڭ، تاعىسىن-تاعىلار بولماعان سوڭ، سەنى باياعى تۇرمەدەن اسكەرگە الىنعانداردىڭ ادىستەرىنە سالىپ، مەنشىكتەۋگە، يەمدەنۋگە تىرىسقاننىڭ وزىندە، الماتىڭنان الىستاتىپ، وقۋ زالىنان اجىراتىپ، ءتىپتى قازەكەمشەلەپ الىپ قاشىپ-اق كەتكەننىڭ وزىندە، نە بولار ەدى؟
بولماس ەدى.
كىمگە اينالار ەدىڭ سەن؟
ءاي، قويشى، ونداي-وندايدى ەلەستەتۋدىڭ ءوزى كۇنا عوي. ارى كەتكەندە، سەن، ايكەنجە، وتىرار مەن وقسىزدىڭ اراسىنداعى اۋىلدىق مەكتەپتىڭ ءمۇعالىمى بولار ەڭ ءدا. موشقال اعايلارمەن بىرگە. ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەنىڭ بەش-اق تيىن بوپ، جۇگەرى شابىققا شىعار ەڭ دە.
ويباي-اي، وقسىز توبەنىڭ تۇبىنەن وتىنعا دەپ جىڭعىل شىبىعىن جينار ەڭ. جانتاق شابار ەڭ.
جاپا تەرەر ەڭ.
جاپا شەگەر ەڭ.
وعان مەن قالاي شىدار ەم؟
وندايعا قالاي قيار ەم؟
ەسىڭدە مە، ۆينوگرادوۆ كوشەسىندەگى سەكسەن سەگىزىنشى ۇيدە، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەسكى جاتاقحاناسىندا تۇراتىنبىز. بىردە ءۇش قىزدىڭ — ۇشەۋىڭىنىڭ ورتالارىڭدا اەروپورتقا باردىم. ول كەزدە اۋەجايدى ءالى اەروپورت دەيتىنبىز. سەن، ايكەنجە، ءبىر تۋىسىڭدى قارسى الماق ەكەنسىڭ. ۇشاق ءتۇن ورتاسىندا كەلەدى ەكەن. ول كەزدە ءالى سامولەت دەۋشى ەدىك قوي. جاتاقحانادا ءبىزدىڭ كۋرستىڭ جىگىتتەرىنەن ەشكىمدى تاپپاي، ەكى قىز ماعان ءوتىنىش ايتتى. ايكەنجەنىڭ ءوزى ءوتىنىش جاساۋعا ۇيالادى دەگەندى جىميىسىپ جەتكىزدى. وقۋ زالىنان شارشاڭقىراپ كەلگەن ەدىم. الايدا اەروپورتقا قاراي سەندەرمەن بىرگە ۇشۋعا دايارمىن.
ۇشاق ءۇش ساعات كەشىگەدى دەستى. وعان دەيىن تاڭ دا بوزارار. ودان سايىن كەشىككەنىن قالادىم. تىنىمسىز سويلەۋمەن، توقتاۋسىز ازىلدەۋمەن ۇشەۋىڭنىڭ ەزۋلەرىڭدى جيعىزباعام. ءبارى-بارى كوزىمنىڭ الدىندا، جادىمدا جاتتاۋلى. ارينە، سەندەردىڭ ەستەرىڭنەن الدەقاشان شىعىپ كەتتى عوي. ەشقانداي ايىبى جوق. ءبىرىنشى كۋرستاعىنىڭ بار-بارشاسى ماعان عانا قىمبات قوي. قىمبات بولاتىنى سول، ستۋدەنتتىك جالقى عانا، جالعىز عانا جىلىم ەدى عوي ول.
ءۇش ساعات بويعى ازىلدەرىمە دەيىن ءالى دە ەسىمدە. ۇشەۋىڭ مەنى مازالاعاندارىڭا قايتا-قايتا كەشىرىم ءوتىنىپ، اسىرەسە سەن كىنالىلەۋ كەيىپتە كۇلىمسىرەپ قوياسىڭ. ءسال قىزعىلتىم، ءسال دىمقىلداۋ استىڭعى ەرنىڭ ءسال-پال جايىلىڭقىراپ بارا جاتقاندا، سابيدەي اڭقاۋلىقپەن جىميا جيىپ الاسىڭ. اپپاق، ءتۇزۋ تىستەرىڭ كورىنبەي كەتەدى. ءوستىپ جۇرە بەرسەك. تاڭ اتقانشا. تاڭدار بويى. كۇندەردى دە كەرۋەنشە ءتىزىلتىپ. دەپ قيالدانعانىم دا سانامنىڭ تۇكپىرىندە ساقتاۋلى.
امال نەشىك، ۇشاق قونىپ، اەروپورتتا قۇيىن كوتەرىلدى. گۇرىل-دۇرىل ۇدەگەن تۇستا باسقا ءبىر دۇنيە-الەمگە اۋىسقانداي ابدىرىپ، مەن ساعان قارادىم. سەن ماعان قاراپ تۇر ەكەنسىڭ، قاراعىم. بىر-بىرىمىزگە بۇرىلعانىمىزدى بايقاپ، ەكەۋمىز-داعى قىزارىپ، مەن جاسقانشاقتاعان ساتتە، سەن: «راحمەت!» — دەپ، بەتىمنەن ءسۇيدىڭ.
ءۇش-تورت ساعاتتاي ۋاقىت جالىقتىرماي، جاق جاپپاي، اعىل-تەگىل اسىپ-تاسىعانىم، قۇيىل-توگىل قۇيقىلجىعانىم ءۇشىن سۇيگەن شىعارسىڭ، ءسىرا.
ومىرىمدە سوعان دەيىن ءدال سول كۇنگىدەي سويلەپ، سول كۇنگىدەي شەشىلىپ كورمەپ ەم.
قاتتى قينالىسقا تۇسكەن تورت-بەس كۇننەن كەيىن ايكەنجەدەن الىستاۋ ءۇشىن باسقا كىتاپحانانىڭ وقۋ زالىنا اۋىستىم. اۋديتوريادا الدىڭعى قاتاردا وتىراتىندىقتان، ول جاققا قاراماۋعا تىرىساتىنمىن.
سودان نە شىقتى؟
تۇك تە شىقپادى.
باسقا كىتاپحانانىڭ وقۋ زالىندا كىتاپقا زاۋقىم سوقپادى. ءال-فارابيدىڭ قۇندىلىقتارىنا ءھام قۇنىعا المادىم. يتتەي سۇمەتىلىپ، ەكىنشى اپتادا ءوزىمنىڭ وقۋ زالىما ورالدىم.
ورالعاننان نە پايدا، ۋاقىت زۋىلداي زىمىراپ بارادى. ماڭدايىما بۇيىرعان ستۋدەنتتىك مەرزىم ءتامامدالماققا تاياندى.
الاسۇرىپ، ايامايتىنداي، اۋىلعا الىپ كەتەتىندەي قىز ىزدەگەنىم — قاي ساسقانىم؟! قىز از ەمەس-تى. بىرەۋىمەن تابىسقام. الايدا ول ايكەنجەدەي ەمەس-تى. ەمەس-ەمەس-ەمەس! وزىمىزدە وقيتىن. شاشى شارشاڭقىتۇعىن.
وزگە وقۋ زالىنا كوندىگە الماعانىم سەكىلدى، ول قىزعا دا ۇيرەنە الماي، قور بولدىم. وبالى كانەكي، ول مەنىمەن قول ۇستاسىپ، قاي قيىرعا دا ىلەسىپ كەتە بەرمەككە ازىرلىگىن ماعلۇمدادى. ىلەستىرە المادىم. ۇيرەنە دە المادىم. ۇيلەنە دە المادىم.
وسىلايشا ءبىر وقۋ زالىنا ءولىپ-وشتىم، ەكىنشى وقۋ زالىنان ءسونىپ-وشتىم.
ماۋسىمنىڭ ساۋمال شاعى عوي، كۇللى دۇنيە-الەم گۇلدەگەنمەن، مەن كىرتيگەن كۇيدەمىن. بىردە... ايكەنجە... ءيا-يا، ايكەنجە ءوزى سەكىلدى وتە ۇزدىك وقيتىن، اققۇبالاۋ، اردا جىگىتپەن قولتىقتاسىپ كەلە جاتتى. تاڭدانبادىم دا، قىزعانبادىم دا. ونداي-وندايعا قۇقىم دا، قاقىم دا جوق-تى. ءبىرازدان بەرمەن قاراتا بىلەتىنبىز. ەستيتىنبىز. جاراسىمدى جۇپ قوي شىركىن، ءتىل مەن كوزدەن امان بولسىنشى دەپ، قىزىعاتىنداردىڭ قاتارىنا قوسىلعام. قىزعاناتىندار دا بولعان، ارينە. سەبەبى، اينالايىن ايكەنجەگە عاشىقتار از ەمەس ەدى ءدا...
شىلدە ايىنىڭ بەسى كۇنى سىرتتاي بولىمگە اۋىسىپ، ۆينوگرادوۆ كوشەسىندەگى سەكسەن سەگىزىنشى ۇيدە جاپادان-جالعىز تۇنەپ ءجۇردىم. سەندەردىڭ ءبارىڭ ستۋدەنتتىك قۇرىلىس جاساقتارىنا جازىلىپ، نەمەسە جازعى دەمالىسقا شىعىپ، جان-جاققا تاراپ-تاراپ كەتە بارعانسىڭدار.
جان ادامعا ايتپاستان، كومەندانت اپايىمىز ۆەرا ستەپانوۆنامەن كەلىسىپ، ون كۇندەي جاتتىم سوندا مەن. ون كۇن بويى الماتىنىڭ بارلىق كوشەلەرىن جاياۋ ارالادىم ارمانسىز. وقۋ زالىندا وتىردىم ومالىپ. قاراۋىتىپ، قامالىپ، «پورتۆەين – 12» دەيتىن شاراپتىڭ ون شولمەگىن تاۋىستىم جاتاقحاناداعى جەتپىس التىنشى بولمەدە.
اقىرىندا، ءبارىبىر، اۋىلعا قايتتىم قىڭسىلاپ. جىلاي جۇباتىپ جانىمدى، جالاپ تا جازىپ جارامدى.
قازاق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىر كۋرسىن بىتىرۋمەن ستۋدەنتتىك عۇمىرىم دا، سوعان ورايلاس تاعىسىن-تاعى تاعدىرىم دا ءتامامدالعان. ارى قاراتا الماتىڭىزعا بارعىم كەلمەدى. سىرتتاي وقىماقتى اقىماقتىق سانادىم. شاراسىز باسىم-اي، شارا تولى قامىردان اپام بايعۇس جۇلىپ الىپ، زۋلاتا يلەيتىن زۋالاداي كۇيگە ءتۇستى.
قوي باقتىم. ارا-اراسىندا انامدى باقتىم. قارىنداسىم كامەلەتكە جەتەر-جەتپەس «وۆسيەۆود» كەڭشارىنا كۇيەۋگە قاشىپ كەتتى. ءال-دارۋان كورىپ، الدەقانداي ءۇمىت كۇتەتىن ۇلىنىڭ قۇمعا ۇلىپ قايتقانىنا قۇلازىعان كۇيى شەشەمىز دە كوپكە بارماي، ەكىنشى جىلى ءولىپ تىندى. كىتاپ ۇستامايتىن كەسەلى بار ءىنىم مۇلدە وقىمايتىنىن مالىمدەپ، ءوزى سياقتى كىتاپ بەتىن اشىپ كورمەگەن، ماڭدايى تايقىلاۋ، بەلى قايقىلاۋ كەلىن تاپتى.
«وتىرار-وقسىز» ساپقوزىنىڭ وزات شوپانى اتاندىم. وردەن تاقتىم. وتباسىلى بولدىم. ءوزىن ايامايتىنداي، ءسوزىمدى ايالايتىنداي كىتاپحاناشى قىزعا ۇيلەندىم.
ءقازىر دە قوي باعامىن. بۇرىن قوعام مالىنىڭ قامىن ويلاسام، ەندى جەكەمەنشىك دۇنيەمدى كۇيتتەيمىن. وتىزشاقتى قويىمدى وڭاشا جايام. كەيىنگى ونداعان جىلدار بويعى وقۋ زالىم — وقسىزدىڭ ويپاڭى. جان-جاعى جىڭعىل، تەپسەڭ توعاي — توراڭعىل. قويىم توق، قايعىم جوق. شۇكىرشىلىك. جىڭعىلدار ءساۋىر سايىن گۇل جارىپ، انگە باسادى. ورتاداعى ويپاڭدا كىتاپ وقيمىن. «ەھە-ھە-ەي، قالامگەرلەر، قايراتكەرلەر! وقىرمان قايدا دەيسىڭدەر مە-ە-ە؟ مۇندامىز ءبىز. قۇمدامىز ءبىز. ويپاڭداعى وقۋ زالىندامىز. بارمىز!» — دەيمىن. كەيدە ءابۋناسىر دانىشپاننىڭ دۇنيەلەرىن داۋىستاپ تۇرىپ جاتقا وقيمىن: «كەشىر مەنى، تۋعان جەر — سەنى ارتقا تاستادىم. كەشىر مەنى تۋعان ەل — الىس ساپار باستادىم. كەشىر، ۇلىس-ۇرپاعىم — باق-بايلىق، داڭق تاپپادىم. كەشىر، ارىم-ۇجدانىم — ءبىلىم بولدى باققانىم...»
دەسەم شە، دۇن-دۇنيە تۇگەل قۇلاق قوياتىنداي.
بابامنىڭ باققانى ءبىلىم بولسا، مەنىڭ باققانىم — مال. وقسىزدىڭ تارعىل تەپسەڭىندەگى ورعىل وبانىڭ ارعى جاعىنان انام ءۇن قاتاتىنداي كەيدە: «وبال بولدى-اۋ، وعلانىم، وقىعانىڭ ءجون ەدى. مەنى قۇزعىن-قارعاعا شوقىتپاي، امان-ەسەن كومگەننەن كەيىن، قارىنداسىڭ مەن ءىنىڭنىڭ كىتاپقا قۇلقى جوقتىعىن بىلگەننەن كەيىن، اتتانبادىڭ با الماتىڭا؟! وقۋ زالىڭا! اي-اي، اينالايىن-اي...»
اي-اي، اينالايىن وقۋ زالىم-اي. زالىما شەرتكەن زارىم بۇل.
ءقايبىر جولى، وسى وتىراردا دانىشپان ويشىلىمىزدىڭ تۋعانىنا ءبىر مىڭ دا بىردەڭە جىل تولۋىنا ارنالعان اسا ۇلكەن عىلىمي-تەوريالىق باس قوسۋ ءوتتى. ۇلكەن-ۇلكەن ورتالىقتاردان، ويحوي، نەبىر عۇلاما عالىمدار، وكىمەت ورىندارىنىڭ شىرەنگەندەرى قاتىستى. باياندامالار جاسالدى. سوزدەر سويلەندى. موماقان ماڭىرامانى جىڭعىل قاراعا قاماپ تاستاپ، الىمە قاراماي، ءال-فارابي جيىنىنا مەن دە باردىم. تۇك ۇنامادى. اكىمىنەن باستاپ عۇلامالارىنا دەيىن ءابۋناسىر دانىشپاندى ەمەس، وزدەرىن كورسەتىپ، ۇپايلارىن تۇگەندەمەككە جۇرگەندەي. ويشىلدىڭ اسىل مۇرالارىن ەمەس، وزدەرىنىڭ ۇرا-جىرالارىن اينالىمعا تۇسىرمەككە تىرىسۋمەن الەك سەكىلدى.
ءۇش جىل قوي باققاننان اقىل سۇرامايتىن قازاقسىزدار عوي، مۇمكىن مىنا مەن مۇنداي ماجىلىستەر مەن ءماسليحاتتاردىڭ ءمان-مانىسىن تۇسىنبەيتىن شىعارمىن.
بابامنىڭ ءبىر مىڭ دا بىردەڭە جىلدىعىنا ارنالعان ءماسليحات (حالىقارالىق دەپ اتالعان) وتكەن كۇننىڭ كەشقۇرىمعى شاعىندا، وتىراردىڭ ورتالىعىنداعى «سىباعا» كافەسىنىڭ الدىندا ولەردەي ماس بولىپپىن. موشقال اعايشا ايتساق، ماشقارام شىعىپتى. «ءبىر مىڭ دا بىردەڭە جىلدان كەيىن دۇنيەگە قايتا كەلگەن ءابۋناسىر مەن ەدىم. ءقادىرىمدى بىلمەي، قاسيەتىمدى تانىماي، ويشىنى قويشى قىلىپ قورلادىڭدار»، — دەپ شاتاق شىعارىپپىن. «ەرەكشە كورەتىن سۇيىكتى قۇلدارىن قۇداي-تاعالام پالەن ءجۇز جىلدار وتكەندە، باسقاشالاۋ بەينەدە قايتا جاراتاتىنىن سەزبەدىڭدەر سەندەر. كەلەسى كەزەك كەلگەنشە تاعى دا ءبىر مىڭ دا بىردەڭە جىل كۇتۋلەرىڭ كەرەك»، — دەپ سوعىپپىن-اي سول كۇنى. ماشقا-را-ا-ا...
«كونفەرەنسيانىڭ كوكەسى سەنىكى بولدى»، — دەسىپ ءجۇردى جۇرت كوپكە دەيىن.
وسى تاياۋدا عانا ءبىر وي باسىما ساپ ەتە ءتۇستى. وتباسىمنان رۇقسات الىپ، وڭتۇستىك استانامىزداعى، باياعى گوگول كوشەسىندەگى چەحوۆ كىتاپحاناسىنىڭ وقۋ زالىندا بىرەر كۇن وتىرىپ قايتپاققا بەل بايلادىم. ءابۋناسىر دانىشپان قالدىرعان قازىنالاردىڭ مىنا مۇستاقىل مەملەكەتىمىزدە اينالىمعا تۇسەر ءتۇرى بار ما، جوق پا؟ بايقاپ قايتپاقپىن. قويشىنىڭ كوزىمەن بولسا دا.
مىنە، ونداعان جىلداردان سوڭ الماتىعا كەلە جاتىرمىن.
وقۋ زالىنا.
ابيتۋريەنت-جۇرەك الىپ-ۇشادى.
You Might Also Like
-
پوەزد زاۋلاپ وتىرىپ پ. قالاسىنا كەلىپ توقتاي قالدى، باراتىن جەرىم وسى قالا بولعانسىن مەن دە چەمودانىمدى كوتەرىپ، پوەزدان ءتۇستىم. ادەمى جازدىڭ قوڭىر سالقىن تاڭعى جەلى اقىرىن عانا سوعىپ تۇردى.
-
اينابەكوۆا كۋلزيپا تۋلەنبەكوۆنا «تۇران» ۋنيۆەرسيتەتى كوللەدجى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى
