بىلمەس
وتكەن زاماندا قازاقتىڭ بەتباق دالاسىندا، ىشەتىن سۋى جوق، جەيتىن ءشوبى جوق دالادا كەمپىر-شال ءبىر ۇل، ءبىر قىزىمەن ءومىر ءسۇرىپتى. قىزىنىڭ اتى - قاديشا، ۇلىنىڭ اتى - جولتابار. قاديشا جولتاباردان جەتى جاس ۇلكەن بولىپتى. جولتاباردىڭ جاسى جەتىگە كەلگەندە، قاديشا دۇنيەدەن عايىپ بولىپتى. قايدا كەتكەنىن ەشكىم بىلمەپتى. كەمپىر-شال ءارى ىزدەپتى، بەرى ىزدەپتى، زورىعىپتى، ءبىراق تابا الماپتى. كەمپىر-شال باس كوتەرگەن قىزىنان ايىرىلىپ جۇدەپتى، كوزدەن سوراسى اعىپتى. جولتاباردىڭ قايىرىن قۇدايدان سۇراپ وتىرىپتى. ءبىر كۇنى كوشەدى، ءبىر جاقىنىنان تۇيە سۇراپ الادى، ەل قاراسىنا جەتكىسى كەلەدى.
جولتاباردى جۇكتىڭ ۇستىنە سالادى، وزدەرى جاياۋ جۇرەدى. ەرتە كوشەدى، جاس بالانىڭ ۇيقىسى كەلىپ، جولتابار جۇكتىڭ ۇستىندە ۇيىقتاپ قالادى. كۇن جاڭا شىعىپ كەلەدى. كەمپىر-شال كەدەيلىكتىڭ اڭگىمەسىن سوعىپ، قارتايعانشا قۇدايدان ەش نارسە سۇراپ الا الماعانىن، قىزىنان ايىرىلىپ قالعاندارىنا مۇڭايىسىپ كەلەدى ەكەن. شاعىلدىڭ جايى بەلگىلى: ويلى-قىرلى بولىپ كەلەدى. قاباقتارى قىرتىستانىپ جارقاباقتار تۇر. قارىندارى اشقان، ىشەرگە اس بولماۋى سەبەپتى تۇيەنى جۇگىمەن وتقا قويىپ، كەمپىر-شال جەلكەك تەرۋگە كەتەدى. سارى ىنگەن جارقاباقتاعى ماي قاڭباقتى الىپ جەۋگە ۇمتىلعاندا، جولتابار جۇكتەن ىعىسىپ تۇسەدى. سارى تۇيەنىڭ قالقاسىندا اكە-شەشەسىن كورمەگەن جولتابار شىرت ۇيقىدان ويانىپ، بىلشىقتى كوزىمەن بەتى بۇرىلعان جاققا جىلاپ جۇگىرە بەرەدى. جەلكەكتىڭ سوڭىنا تۇسكەن كەمپىر-شال ونى سەزبەيدى. سارى ىنگەن ايانىش كوزبەن جولتاباردىڭ ارتىنان قاراپ-قاراپ قويادى، ءبىراق اكە-شەشەڭ اندا دەپ ايتۋعا ءتىل جوق. ەكى كوزى مولدىرەپ قالا بەرەدى. ءبىر نارسەدەن سەزىكتەنگەن بالا كەلگەن جاق كۇنشىعىس بولار دەپ، شىعىس جاققا جۇگىرە بەرەدى.
كۇننىڭ كوزى دە شاتىناي شىعىپ ەدى، ءبىر نارسەنىڭ بولارىن بىلگەن عوي، ىزىلداپ جەل دە سوعا باستادى. اۋەلى جاي باستالعانمەن، بالانىڭ باعىتسىز كەتىپ بارا جاتقانىن سەزگەندەي، سوعان ءبىر ارامدىق ويلاعانداي، بۇلتتاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن قۋالاي، ەسپە جەل ەسە سوقتى.
بالادان دا ايىرىلعانىن سەزبەي قالعان كەمپىر-شال كۇننىڭ كوتەرىلىپ، ءبىراز ۋاقىت بولعانىن سەزبەي قالادى.
— جاياۋ جۇرسەك قايتەدى، تۇيەنىڭ دە بەلى تالعان، قارنى تويعان بولار. جولتابار دا ويانعان بولار، مەن جەلكەكتەن ءبىر قاپ تولتىردىم، – دەدى كەمپىر. «ە، جارايدى، بولسا بولسىن»، – دەدى شال.
سارى ىنگەنگە كەلدى، سارى ىنگەن ىڭىرسىپ، جولتاباردىڭ كەتكەن جاعىنا قاراپ، كەمپىر-شالعا سەزدىرەيىن دەپ ەدى، جولتاباردان ايىرىلامىز دەگەن ويى جوق كەمپىر-شال ونى ەلەمەي:
— جولتاباردى تۇرعىزشى، جەل كۇشەيىپ بارادى-اۋ، – دەدى شال. كەمپىر جولتاباردى جۇكتەن قاراپ ەدى، تابا المادى. ءوز كوزىنە ءوزى نانباي، تۇيەنى شوگەرىپ قارادى، ءبىراق ەش نارسە كورىنبەدى. ونى شالعا ايتۋعا ەسى كەتىپ، ءتىلى كۇرمەلىپ قالدى. شال دا ءبىر زاتتىڭ بولعانىن سەزىپ، ەكى كوزىنەن سوراسى اعىپ، كەمپىرگە كەلىپ، جولتاباردىڭ جوعىن سەزدى. ەستەرىنەن ايىرىلعان كەمپىر-شال نە ىستەرىن بىلمەي، تۇنجىراسىپ، ءتىل قاتپاستان وتىرىپ قالدى.
ءبىراق وتىرا بەرۋدەن پايدا بولمايتىنىن سەزگەندەي، ەكەۋى بالانىڭ ءىزىن كەستى، سارى ىنگەن بالا جۇرگەن جاققا ءجۇردى. ىقتىن جەردەن ءىزىن تاپتى، بىتقىل جەردەن دە ءىزىن تاۋىپ ءجۇرىپ كەلەدى، ءبىراق قوقتىدان بالانىڭ ءىزى شاعىلعا شىعىپ، كەمپىر-شال ىزدەن ايىرىلدى، ابدىرادى، ساستى. تۇيەنى جەتەلەپ قارا قوقتى جەردەن ءىز كەزۋگە كەتتى. بىرنەشە كۇن جۇرسە دە جولتاباردى ىزدەپ تابا الماي، اشتىقتان، بالالارىنىڭ قايعى-قاسىرەتىنەن ەكى قارت جول جۇرىستەن قازا تاپتى، سارى ىنگەن جۇگىن ارقالاپ جايىلىپ ءجۇردى. سوڭىنان سارى ىنگەندى يەسى تاۋىپ العان شىعار.
جولتابار سول جۇرگەننەن ون كۇندەي جول ءجۇرىپتى. بىرنەشە شاعىلدان، قوڭىردان، بىلقىلدان ءوتىپ، قاراسىن كورگەن اۋىلعا قونىپ، قۇدىعىن كورگەن اۋىلعا تۇستەنىپ جۇرە بەرىپتى. اكە-شەشەدەن ايىرىلعان بالا بەرسە، بىرەۋدىڭ قالعانىن، بەرمەسە، سۋىن ءىشىپ ءجۇرىپ وتىرىپ، ءبىر يەسىز دالادا ءبىر ءۇيدىڭ ۇستىنەن شىقتى. ول ءۇيدىڭ كىمنىڭ ءۇيى ەكەنىن بىلمەسە دە ءبىر جۇتىم سۋىن ءىشۋ ءۇشىن امالسىزدان كىرەدى. ۇيدە جوعالعان اپاسى قاديشا جانە كۇڭىرەڭ كوزدى، ۇزىن تۇمسىق، قۋ جاق، ەكى كوزى جاپالاقتىڭ كوزىندەي كەمپىر وتىر ەكەن. اپاسىن تانىپ، اكە-شەشەنى كوپتەن كورە الماي اڭساعان بالا نە ىستەرىن بىلمەي، قۋانعانىنان سويلەي الماي قالدى. ابايسىزدا كىرىپ كەلگەن بالاعا كەمپىر دە نە دەرىن بىلمەيدى. اپاسى قاديشا جولتاباردى تانىعانىمەن، جالماۋىزدىڭ تىرناعىنان شىعىپ، ەش نارسە ايتا المايدى. قاديشانىڭ ەكى كوزىنەن ساعىنعان جالعىز باۋىرىن كورگەن سوڭ، جاس سورعالاپ اعا بەردى. ءبىر كەزدە كەمپىر:
— شىراعىم، جوعارى شىق، ەندى مەنىڭ بالام بولاسىڭ، شولدەپ كەلسەڭ، مىنا سۋدى ىشە عوي، – دەپ، ءبىر اياق سارى قىمىزدى بەرە قويادى. جولتابار قىمىزدى جۇتىپ جىبەرگەندە، ماڭدايىنان تەرى بۇرق ەتە تۇسەدى. اپاسىمەن تانىسايىن دەسە دە اپاسى قاديشا ءتىل قاتپادى. سوندىقتان بۇل اپاسىمەن وڭاشا سويلەسۋ ءۇشىن ءوز جۇمىسىن ايتىپ، جۇرمەكشى بولادى.
— شەشە، مەن اتا-انامنان، تۋىسقان دەگەندە جالعىز اپامنان ايىرىلىپ، سولاردى تابۋعا جورىققا شىعىپ جۇرگەن اداممىن. راقمەت، ساۋ بولىڭىز، مەن كەتەمىن، – دەدى جولتابار.
— جوق، شىراعىم، سەن كەتە المايسىڭ، مەن دۇنيەدە جالماۋىز اتانعان كەمپىرمىن، مەنەن قاشساڭ دا قۇتىلا المايسىڭ، ەندى سەن مەنىڭ بالامسىڭ، – دەدى جالماۋىز كەمپىر. نە ىستەرىن بىلمەي، كەيىنگى جاعدايىن ويلاعان جولتابار اپاسىنا سويلەسىپ كەتۋدى قاجەت دەپ تاۋىپ:
— جارايدى، مەن سىزگە بالا بولدىم، بايقاماي قاقپانىڭا تۇسكەن ەكەنمىن، – دەدى. ءبىراز كۇن ءوتتى، اپاسىمەن ءبىر دە سويلەسە المادى. ءبىر كۇنى جالماۋىز كەمپىر سىرتقا شىعىپ كەلىپ، الدە جالماۋىزدىق ىستەيىن دەدى مە، ايتەۋىر، ءبىر جاققا جۇرمەكشى بولىپ، جولتابارعا مىنانى ايتتى:
— بالام، مەن ءبىر ايدان سوڭ كەلەمىن. مەنىڭ كەلەر قارسىما ءبىر قويدىڭ ەتىن ءپىسىرىپ قوي، سوندا مەنىڭ جاقسى ۇلىم بولاسىڭ، – دەپ، كيىنىپ شىعىپ كەتتى.
جالماۋىز كەتىسىمەن اپاسى قاديشامەن شەشىلە اڭگىمەلەسىپ، قۋانىشتىڭ شەگى بولمادى. جولتابار قاديشانىڭ جالماۋىز كەمپىردىڭ قولىنا قالاي تۇسكەنىن سۇراپ، تۇگەل ءبىلدى. ەندى قاشىپ كەتۋ، نە جالماۋىز كەمپىردى ءولتىرۋ جاعدايىن ويلادى. ءبىر كەزدە اپاسى:
— جولتابارجان-اۋ، ول جالماۋىز كەمپىردىڭ ءبىر ايدا كەلەم دەگەنى - كەشكە كەلەم دەگەنى. بەرىپ كەتكەن كىلتىمەن سارايىن اشىپ، اس اسالىق، ەگەر كەلگەندە، اس ءازىر بولماسا، سەنى جەپ قويادى،– دەدى قاديشا. ەكەۋى ءبىراز كەڭەسىپ، استى ازىرلەدى، اتا-انادان ايىرىلعانعا ەكى جاس وقتىن-وقتىن جىلاپ تا الادى.
ءبىر كەزدە جالماۋىز كەمپىر كەلىپ، اسىن ءىشىپ، بالاعا ريزا بولدى. قاديشانىڭ ونى جولتابارعا ايتقانىن سەزبەدى. ەكىنشى كۇنى تاعى كەتپەكشى بولىپ:
— بالام، مەن ەندى جەتى كۇندە كەلەم، ماعان دەپ ءبىر جىلقىنىڭ ەتىن اسىپ ازىرلەپ قوي، سارايدىڭ كىلتى - مىناۋ، – دەپ، كىلتىن بەرىپ، ۇيدەن شىعىپ كەتتى.
ۇيدە اپاسىمەن قالعان جولتابار قاديشامەن كەڭەسىپ، بارلىق جاي-كۇيىن بىلەدى. سوندا اپاسىنا:
— مەن وسى كەمپىردى ولتىرەم، ونىڭ زورلىعىنا شىداي المايمىن، التىن ساندىعىنداعى تۇقىمدى ۋاتامىن، قولىما الماستى ۇستاپ، جانتالاسىپ كىرگەندە، ەسىكتەن اڭدىپ تۇرىپ ولتىرەمىن، كەسكىلەپ، – دەدى جولتابار اشۋلى داۋىسپەن.
— جوق، جولتابار، جالماۋىزدى ولتىرگەنمەن، ونىڭ ءبىر الا بيەسى بار، ول كەلەدى دە ەكەۋىمىزدى دە ولتىرەدى، – دەدى قاديشا.
— جوق، اپا، ونان قورقۋعا بولمايدى، ونىڭ ايلاسىن ءوزىم تابامىن، – دەدى جولتابار.
جولتابار التىن ساندىقتى بۇزىپ، تۇقىمدى الىپ ۋاتىپ، قولىنا التىن الماستى ۇستاپ، جالماۋىز كەمپىردى كۇتتى، ەسىك الدىنا قىلىشتان تۇزاق قۇردى. تۇقىمنىڭ ۋاتىلعانىن سەزىپ، جاندى جەرىنە تيگەسىن، ەبىن تاۋىپ جالماۋىز كەمپىر ۇيىنە جۇگىرىپ كەلىپ كىرە بەرگەندە، ەكى كوزىنەن وت جارق ەتە ءتۇستى. ار جاعىندا نە بولعانىن كەمپىردىڭ ءوزى دە بىلمەي قالدى. بۇل جولتاباردىڭ الماسى ەدى. قانىشەر جالماۋىزدى ەر جولتابار وسىلاي ولتىرەدى. وتارداعى الا بيە بۇل وقيعانى سەزىپ، جولتاباردى جوق قىلماقشى بولىپ جورىققا شىقتى.
ەرتەمەن اتا-اناسىنان ايىرىلعاننان بۇگىن عانا تىنىش ۇيىقتاپ ەر جولتابار تۇردى. ەرتەڭگى اسىن ءىشىپ بولعاننان كەيىن جولتاباردىڭ ومىرىنەن قورىققان قاديشا:
— ەندى نە ىستەيمىز، ءقازىر الا بيە كەلەدى، ءبىزدى جوق قىلادى، تاپتايدى، – دەدى ول.
— ونان ساسپالىق، قورىقپالىق، ونىڭ ايلاسىن ءوزىم تابام،– دەدى جولتابار. ءبىرازدان كەيىن جولتابار مىناداي ايلا تاپتى، «بيە كەلە اۋىز ۇيگە كيلىگەر، سول كەزدە اۋىز ءۇيدىڭ ۇستىندە كورىنبەي جاتىپ، ونىڭ ۇستىنە ءمىنىپ الايىن، اپامنىڭ ءومىرىن ساقتايىن، ءوزىم بيەنىڭ ۇستىنەن تۇسپەيىن» دەپ ويلادى.
ءبىر كەزدە دالاعا شىقسا، كۇنباتىس جاقتان قارا بۇلتتاي تۇنەرىپ، بوراندى داۋىلداي شاڭداتىپ كەلە جاتقان الا بيەنىڭ ايبارىن سەزدى. اپاسىن ۇيدە وتىرعىزىپ، ءوزى جاڭاعى ايتىلعان ورىنعا جاتا كەتتى. بۇرقىراپ، سارقىراپ، قارا بۋراداي كۇركىلدەپ، اۋزىنان اق كوبىگى توگىلىپ الا بيە كەلدى. كەلدى دە اۋىز ۇيگە كيلىكتى. سول الا بيەنىڭ ۇستىنە ەر جولتابار ىرعىپ ءمىنىپ الدى. بيە ءارى تۋلادى، بەرى تۋلادى، اۋنادى، باسىن كەرى سوعىپ جولتاباردى تىستەگىسى كەلدى، ءبىراق شوقتىقتان جولتابار ايىرىلمادى. ەندى بەتى اۋعان جاققا شاپتى، كوزى ەش نارسە كورمەدى، ءبىراق جولتابار جالدان ايىرىلمادى، قاعىلعان تەمىردەي قادالىپ قالدى. ءبىر كەزدە بيە:
— ە، ەندى مەن شارشادىم، سەن ماعان ەندى قوجا بول، مەن ساعان باعىندىم، الماسپەن سوعىپ بەتىمدى جارالادىڭ. ەندى ساعان ىستەر مەنىڭ امالىم جوق، – دەدى جولتابارعا. ەكەۋى كەلىسىمگە كەلىپ، الا بيە جولتاباردىڭ امالسىزدان اتى بولدى.
— ەندى ماعان رۇقسات ەت، مىنا مەنىڭ ون بەس تال قىلىمدى ال، ەگەر مەن كەرەك بولسام، وسىنىڭ بىرەۋىن وتقا سالىپ كۇيدىرسەڭ، مەن دەرەۋ كەلەمىن، – دەدى الا بيە.
الا بيە ءوز باعىتىنا كەتتى دە ەر جولتابار ءوز باعىتىنا كەتتى. بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ، بايشەشەك اتقان باقشاعا كەلدى دە الما اعاشىنىڭ كولەڭكەسىنە جاتا كەتتى. جولتاباردىڭ ماڭدايىندا ءبىر تال التىن شاشى بار ەدى. باس كيىمىن باسىنا جاستانعان كۇيىندە شارشاپ كەلگەن جولتابار قاتتى ۇيقىعا كەتتى، كۇننىڭ اتقانىن دا، باتقانىن دا بىلمەدى. قاننەن-قاپەرسىز جاتا بەردى.
بۇل باقشا سول ەلدى بيلەپ وتىرعان حاننىڭ باقشاسى ەدى. ونىڭ ءۇش قىزى بار. ۇلكەنى - سارا، ورتانشىسى - قانىم، كىشىسى - شارا ەدى. ىشىندەگى سۇلۋى دا، كوركەمى دە شارا ەدى. مولدىرەگەن قاراقاتتاي قارا كوزدى، قارا قاستى، اقشا بەت، بەتىنەن قانى تامعان، الما مويىن، نازىك بەلدى، جىڭىشكە كەلگەن شارا سۇلۋ ەدى. وسى ۇشەۋى باقشانى ارالاپ ءجۇرىپ، شارانى ۇيگە جىبەرىپ، ىدىس الدىرىپ، ءۇش قىز اكەسىنە ءۇش الما بەرىپ جىبەرەدى. اكەسى قىزدارىنىڭ ەرجەتكەنىن ءبىلىپ، ەلىنە جارلىق سالىپ، ەلدىڭ جىگىتتەرىن جيناپ، قىزدارىن سۇيگەنىنە بەرمەكشى بولدى. شارا جولتاباردىڭ قاسىنا بارىپ، ەلەۋسىز بۇل كىم دەپ سەزىكتەنسە دە شاشىنىڭ التىن جالىن كورىپ، جولتاباردىڭ قاسىندا ءبىرتالاي وتىرىپ، «كۇيەۋگە تيسەم، وسىعان تيەمىن، ءبىر ەرەكشەلىگى بار ادام، ونىسى بولماسا دا، جارلى دا بولسا، مەنىڭ تەڭىم» دەپ ويلادى دا «اكەم جارلىق سالدى عوي، سوندا مەنىڭ ىزدەپ تاباتىن تەڭىم - وسى» دەپ ويلادى.
ەكى اپاسىنان سوڭ قايتقان شارا تەرەڭ ويعا كەتىپ، تومەن قاراپ، ۇيىنە قاراي ايانداي بەردى.
ۋ-شۋ بولعان قالا. بىرەۋ كەلىپ، بىرەۋ كەتىپ جاتىر. جىبەك پەن ماقپالعا ورالعان حاننىڭ ءۇش قىزى تۇر. ەكى تورەنىڭ بالاسىنا حاننىڭ قىزدارى ءتيدى. شارا ءالى ءۇنسىز تۇر. قايعىعا باتقان ادامداي تۇنجىراپ، شارا ۇيىنە قايتتى. جولتاباردىڭ كەلمەسىنە كوزى جەتكەن شارا باقشاعا بارىپ، «نە بولسا دا كورەرمىن، سۇيگەن تەڭىم - سەن» دەپ، جولتابارعا تيەدى. جولتابار جارلى، سويلەمەيدى، ەشبىر ادامعا ءتىل قاتپايدى. شارانىڭ جولتابارعا، «ءتىلى جوق»، قاڭعىعان بالاعا، تيگەنى تۋرالى حان حابار الىپ، وزىنەن-وزى كۇيىنىپ، شارانى كورمەيمىن دەپ انت ەتەدى. شارا جولتاباردىڭ قاسىندا. بىرنەشە كۇن ءوتتى، ەكەۋى ءۇي بولدى، ءبىراق جولتابار ەشكىمگە دە ءتىل قاتپادى. شارا دا جۇدەيدى، اتا-اناسىنىڭ ءتۇرلى ءسوزىن ەسىتەدى. ەنشىسىنە ءبىر بۇزاۋلى سيىر مەن ءبىر جىرتىق-جىرتىق قاراشا ءۇي الادى. قالاي دا تۇرمىس ەتەدى. ءبىر كۇنى حان اۋىرىپ، ەمىنە قۇلاننىڭ وكپە-باۋىرىن ىزدەتەدى. قۇلاننىڭ وكپە-باۋىرىن اكەلۋگە ەكى كۇيەۋى كەتەدى. جولتاباردى حالىق «بىلمەس» دەپ اتادى. بىلمەس شاراعا حاننان ات سۇراپ اكەلۋگە، ءوزىنىڭ قۇلاننىڭ وكپە-باۋىرىن تاۋىپ اكەلەتىنىن ىممەن ءتۇسىندىردى. شارا اتا-اناسىنا بارىپ ايتادى. شاراعا اتا-اناسى:
— سول سۇمىرايدىڭ سونى تاۋىپ اكەلۋ قولىنان كەلە مە، ونىڭ تاۋىپ اكەلگەنى ەم بولماس، – دەدى.
شارا جىلاپ قويماعان سوڭ، حان ءبىر قوتىر تايدى بەرەدى. بىلمەس قوتىر تايعا ءمىنىپ الىپ، جۇرمەگەن سوڭ، كەرى قاراپ وتىرىپ، بوكسەسىنە ءبىز تىعىپ جۇرگىزەدى. توبە استىنا ءتۇسىپ، قىلدى جاعىپ، الا بيە كەلىپ، جاڭا كيىمدى كيىپ الىپ، ەكىنشى ءتۇرلى كىسى بولىپ الىپ، قۇلان سۋعا كەلەتىن جەرگە كەلەدى. قۇلاندى كورگەندە الا بيە:
— انا - سۋ ءىشىپ جاتقان قۇلاندار. ونى بىلاي ۇستا: مەن قامىستىڭ اراسىنا بارىپ تۇرايىن، سەن مەنىڭ ەكى اياعىمنىڭ اراسىندا تۇرىپ بىرەۋىن ات، وندا تۇسىرە الماساڭ، وندا ەندى ۇستاي المايسىڭ، – دەدى.
ءىس وسىلايشا بولدى، اتىپ ءتۇسىردى، سويىپ، وكپە-باۋىرىن الىپ جاتقاندا، ەكى كۇيەۋ كەلەدى، ءبىراق بىلمەستى تانىمايدى. ءبىر كەسەك ەتىن بەرۋدى سۇرايدى، ويتكەنى ولار وكپە-باۋىرىن اكەلۋدى ۇمىتىپ كەتكەن. بىلمەس بىلاي دەيدى:
— سۇراساڭدار، انشەيىن بەرەيىن، تەك سەندەردىڭ جاۋىرىندارىڭا تەمىردەن تاڭبا باسامىن، سوعان ريزا بولساڭدار، – دەيدى.
بۇلار ريزا بولادى. بىلمەس تاڭباسىن باسىپ، قۇلاننىڭ سانىنان ەكى كەسىم ەت بەرەدى. بىلمەس الا بيەنى قىر استىنان قويا بەرىپ، باياعى قوتىر تايعا ءمىنىپ كەلەدى.
حان بىلمەستىڭ اكەلگەن وكپە-باۋىرىن باستا جەمەسە دە سوڭىنان جەپ، اۋرۋىنان جازىلادى، ءبىراق بىلمەستى بۇرىنعىشا كەم ۇستادى.
ءبىر كۇنى ءبىر ەلدە توي بولىپ، حان كۇيەۋلەرىمەن كەتپەكشى بولادى شارا بىلمەسكە قوتىر تايدى سۇراپ الىپ بەرەدى. بىلمەس قوتىر تايمەن قىر استىنا ءتۇسىپ، الا بيەنى شاقىرىپ الىپ، جاڭا كيىمدەرىن كيىپ، تويعا كەتەدى. ونى ەشكىم سەزبەيدى. بىلمەس جولدا حاندارعا جولىعىپ، جولداعى وزەكتەن ولار اسىپ جۇگىرىپ شىققاندا، بىلمەس الا بيەمەن الاقتاتىپ شىعادى. تويدا ات شابىس بولىپ، الا بيە ءبىرىنشى بايگەنى الادى. حان بىلمەسكە، ونىڭ الا بيەسىنە نازارى ءتۇسىپ، بالاسىنىڭ تويىنا بىلمەستى شاقىرادى، حانعا بىلمەس ءبىر ەلدىڭ باتىرى، مىرزاسى بولىپ كورىنەدى. بىلمەس كەلۋگە ۋادەسىن بەرىپ كەتەدى. كەشكە ۇيىنە قوتىر تايمەن كەلىپ، ەرتەڭ توي بولادى دەگەن كۇنى تۇندە شاراعا ساۋدىراپ سويلەپ قويا بەرەدى.
«بىلمەس» دەپ ات قويىلىپ، ەندى ول شىن بىلمەس بولدى دەپ جۇرگەن شارا بىلمەس سويلەپ، جاي-كۇيىن ايتقاندا، جۇرەگى جارىلىپ، نە ىستەرىن بىلمەدى. ءسوزىنىڭ قورىتىندىسىندا مىنانى ايتادى:
— ەرتەڭ حاننىڭ تويى بولادى، سوعان سەن دە بار. ەكى اپاڭنان جوعارى وتىر. سوندا مەن ءوزىم تۋرالى ماسەلەنى حان الدىندا شەشەمىن، – دەدى.
توي بولدى. شارا ايتقان ۋادەنى ورىندادى. بىلمەس الا بيەمەن كەلگەندە، حان ءوزى شىعىپ، اتتان ءتۇسىرىپ الادى. تويدا ەل-جۇرتتى سۇراسا كەلگەندە، ءوزىنىڭ «بىلمەس» دەيتىن كۇيەۋى ەكەنىن ايتادى. حان شالقاسىنان ءتۇسىپ: «ولاي بولسا، مەنىڭ تاعىمدى ال، مەن بىلمەدىم»، – دەدى. سوندا جولتابار ايتادى:
— جوق، ماعان حاندىق كەرەك ەمەس. مەنىڭ تىلەگىم مىناۋ: ەسىكتەگى قۇلدارىڭدى بوسات، مەنىڭ تاڭبا باسقان ەكى كىسىم بار، سولاردى ماعان قۇل ەتۋگە رۇقسات بەر، – دەيدى. حاننىڭ ەكى كۇيەۋىندە قۇلان باسىندا باسقان تاڭبا كەتپەگەن ەكەن.
سول ەكەۋىن قۇل ەتىپ، مالدارىن ەل-جۇرتقا ءبولىپ بەرىپتى، اپاسىن ىزدەپ تاۋىپ، مۇرات-ماقساتىنا جەتتى.
You Might Also Like
-
الىس جاقتان ۇشىپ كەلە جاتقان ەكى قاز جولاي سۋ تابا الماي، جەر شارلاپ، ۇزاق ءجۇرىپتى. شىلدەنىڭ شىجىعان ىستىق كۇندەرى ەكەن. اقىرى ءبىر سارقىندى كولشىككە كەلىپ قونىپتى. ءبىر باقا سول كولشىكتى كوپتەن مەكە...
-
قۇلپىناي – جارىقسۇيگىش وسىمدىك. جيدەگى قىزىل ءتۇستى، حوش ءيىستى بولىپ كەلەدى. سۇرپىنا قاراي ەرتە كوكتەمدە، جازدا، كۇزدە جەمىس بەرەدى. قۇلپىناي – دارۋمەندەرگە وتە باي. قۇرامىندا اعزاعا اسا...
