InfoHub Logo

اناسى بالاسىنىڭ بەسىگىنىڭ قاسىندا وتىر. ونى ءولىپ قالادى دەپ قالاي قامىققانىن، قالاي قورىققانىن كورسەڭىز! بالانىڭ بەتى مۇلدە بوزارىپ، جانارى جۇمىلىپ كەتكەن. دەم الىسى دا ناشار. ال كەي ساتتەردە تىنىسى اۋىرلاپ، اقتىق دەمىن الىپ جاتقانداي بوپ كورىنەتىن...

شىبىن جانى قينالىپ جاتقان بوبەگىنە قاراسا بولدى، انا جۇرەگى ودان سايىن سىزداي تۇسەدى.

ءبىر كەزدە ەسىك قاعىلىپ، ۇيگە ات جابۋىنا ۇقساس بىردەڭەگە ورانعان بەيشارا قارت كەلىپ كىردى. جابۋ جىلىلىققا جاقسى، وعان كەرەگىنىڭ دە ءوزى وسى: قىس بولسا قاقاپ تۇر، سىرتتاعى دۇنيەنىڭ ءبارى قار جامىلىپ، مۇز قۇرسانعان. ءجۇزىڭدى قاريتىن سۋىق جەل دە سۋىرا سوعىپ تۇر.

قارتتىڭ سۋىق ءوتىپ قالشىلداپ تۇرعانىن كورگەن انا، بالاسىنىڭ قاس قاعىمعا قالعىپ كەتكەنىن بايقاپ، ساپتى اياق سىرا قۇيىپ الىپ، پەشتىڭ ۇستىنە قويىپ، قوناعىنا جىلىتىپ بەرۋ ءۇشىن بەسىكتىڭ قاسىنان تۇرىپ كەتتى. قارت سول كەزدە بەسىككە تايانا وتىرىپ، بالانى تەربەتۋگە كىرىستى. اناسى قاسىندا تۇرعان ورىندىققا وتىرىپ، ناۋقاس بوبەككە قارادى، اۋىر تىنىستى دەمىن تىڭداپ ونىڭ قولىنان ۇستادى.

— مەن ايرىلىپ قالمايمىن عوي ودان، سولاي ەمەس پە؟ – دەدى انا. قۇداي تاعالا مەنىڭ كوز جاسىمدى كورەر دە ايار!

قارت اجالدىڭ ناق ءوزى بولاتىن ول باسىن كىسى تاڭعالارداي تۇسىنىكسىز شايقادى: ونىڭ «ءيا» نە «جوق» دەپ تۇرعانىن ءتۇسىنۋ قيىن ەدى. انانىڭ باسى سالبىراپ، ءجۇزىن جاس جۋىپ كەتتى... ول بەيباقتىڭ كوز شىرىمىن الماعانىنا، مىنە، وسىمەن ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن... ءبىرازدان سوڭ باسىن كوتەرۋگە دە مۇرشاسى كەلمەي قالعىپ كەتتى، وندا دا نەبارى ءبىر مينۋتقا. سول ساتىندە سەلك ەتە ءتۇسىپ ويانعان ول، سۋىقتان دەنەسى قالتىراپ كەتتى.

— بۇل نە؟ – دەپ ايقاي سالدى ول، توڭىرەككە تەلمىرە كوز جۇگىرتىپ: قارت تا، بالا دا ءىزىم-قايىم جوق؛ شال الىپ كەتسە كەرەك.

بۇرىشتاعى كونە ساعاتتىڭ شيقىلى باياۋ. اۋىر، قورعاسىن گىر تاسى ەدەنگە دە جەتىپتى... دۇڭك ەتە ءتۇستى دە، ساعات توقتاپ قالدى.

سورلى انا سىرتقا جۇگىرە شىعىپ، بالاسىن قاتتى ايقايلاپ شاقىرا باستادى.

قارا جامىلىپ، قار ۇستىندە وتىرعان ءبىر ايەل اناعا ءتىل قاتتى:

— اجالدىڭ سەنىڭ ۇيىڭە كىرىپ، بوبەگىڭدى الىپ شىعىپ، لەزدە عايىپ بولعانىن كوزىم شالدى. جەلدەن دە جۇيرىك ناعىز جەلاياق جانە ءبىر العانىن عۇمىرى كەرى قايتارعان ەمەس!

— ماعان تەك قانا ونىڭ قاي جولمەن كەتكەنىن ايتساڭ جەتىپ جاتىر! – دەدى انا. – تەك جولدى سىلتەپ جىبەرسەڭ بولعانى، مەن ونى تاپپاي قويمايمىن!

— ونىڭ قايدا كەتكەنىن بىلەمىن، ءبىراق ءوزىڭنىڭ بوبەگىڭە ايتقان بارلىق اندەرىڭدى ماعان قايتالاپ جىرلاپ بەرگەنشە جۇمعان اۋزىمدى اشپايمىن! – دەدى قارا كيىمدى ايەل. – ول اندەردى مەن سونداي جاقسى كورەمىن! ولاردى تالاي-تالاي تىڭداعانمىن دا. مەن ءتۇنمىن عوي، سول اندەردى ايتىپ تۇرىپ سەنىڭ قالاي جىلاعانىڭدى دا كورگەنمىن!..

— مەن ساعان ونىڭ ءبارىن دە قالدىرماي ايتىپ بەرەمىن! – دەپ جاۋاپ بەردى انا. الايدا تاپ ءقازىر مەنى جولىمنان بوگەمە. مەنىڭ اجالدى قۋىپ جەتىپ، بوبەگىمدى تاۋىپ الۋىم كەرەك!

ءتۇن ءتىل قاتقان جوق. جانى اۋىرىپ، كوز جاسىن كولدەتىپ تۇرسا دا شىرقاي جونەلدى. شىرقالعان اندە ەسەپ جوق، ال توگىلگەن جاس ودان دا كوپ بولدى. سودان كەيىن بارىپ ءتۇن ءتىل قاتتى:

— وڭعا، قاراڭعى قاراعايلى ورمانعا تىكەلەي تارت. سەنىڭ بالاڭدى اكەتكەن اجال سولاي قاراي كەتكەن. ورمان ورتاسىنداعى جول ايرىققا جەتكەن سوڭ انا ايالدادى. ەندى قالاي قاراي جۇرسە ەكەن؟ ناق جول ايرىعىندا نە جاپىراعى، نە گ ۇلى جوق جاپ-جالاڭاش تىكەنەك بۇتاسى تۇر ەدى. قىس قاقاپ تۇرعاندىقتان دا، ول تۇگەلدەي مۇز قۇرسانىپتى.

— مەنىڭ بالامدى الىپ، وسى جەردەن اجال وتكەن جوق پا؟

— ءوتتى، – دەدى تىكەنەك بۇتاسى. – سەن مەنى قاشان قوينىڭا تىعىپ، جۇرەگىڭە باسىپ تۇرىپ جىلىتپايىنشا ونىڭ قاي جاققا كەتكەنىن ايتپايمىن. توڭىپ بارامىن، كوپ ۇزاماي مۇز بوپ قاتىپ قالاتىن شىعارمىن.

ءسويتىپ ول تىكەنەكتى قاتتى قىسىپ، كوكىرەگىنە باستى. وتكىر تىكەنەك ينەلەرى ونىڭ دەنەسىنە بويلاي سۇعىلدى جانە كەۋدەسىنەن ءىرى-ىرى قان تامشىلارى سورعالادى. ونىڭ ەسەسىنە، قىسقى ءتۇننىڭ ساقىرلاعان سارى ايازدى سۋىعىنا قاراماستان تىكەنەك بۇتاسى جاپىراق جايىپ، گۇلگە كومكەرىلدى دە قالدى. قايعىدان قان جۇتقان انانىڭ جۇرەك جىلۋىنىڭ كۇشىن قاراڭىز! ءسويتىپ تىكەنەك بۇتا وعان جول سىلتەپ جىبەردى.

جول انانى اۋماقتى كولگە اكەلىپ تىرەدى. ماڭايدان كەمە دە، قايىق تا كورىنگەن جوق. كول بەتىنە قايمىجىقتاي عانا مۇز قاتىپتى. مۇز ونى مۇلدە كوتەرە الماس-اق ەدى. سونداي-اق ول كول ارقىلى وتكەلدەن وتۋگە رۇقسات تا بەرگەن جوق. ول ءارى تەرەڭ بولاتىن. بالاسىن تاۋىپ العىسى كەلسە، ول قالاي بولعاندا دا سول ارقىلى وتۋگە ءتيىستى. مىنەكي، ءبارىن تۇبىنە دەيىن تۇك قالدىرماي ءىشۋ ءۇشىن انا كولگە تەلمىرە قارايدى. بۇل، تەگىندە، ەش ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ءىس، الايدا انا بايعۇس قايداعى ءبىر كەرەمەتكە سەندى.

— جوق، بۇل ارەكەت بوس اۋرەشىلىك، – دەدى كول. – كانە، ودان دا مىناعان كەلىسەيىك. مەن ءىنجۋ-مارجاندار جينايمىن. ال كۇنى بۇگىنگە دەيىن سەنىڭ جانارىڭداي نۇرلى دا ءمولدىر ەشتەڭە كورگەن ەمەسپىن. ەگەر دە كوز جاسىڭمەن بىرگە ماعان جانارىڭدى اعىزىپ بەرسەڭ وندا مەن سەنى ارعى بەتتەگى اجال ءوزىنىڭ گۇلدەرى مەن اعاشتارىن ءوسىرىپ جاتقان جەردەگى ۇلكەن تەپليساعا الىپ شىعامىن. ونداعى ءار وسىمدىك ادام ءومىرى!

— و شىركىن، بالامدى تاباتىن بولسام نە سۇراساڭ دا بەرەمىن عوي! – دەدى جىلاپ وتىرعان انا. كوز جاسىن ودان سايىن كولدەتە ءتۇستى. ەندى، مىنە، ونىڭ ەكى كوزى كولدىڭ تۇبىنە اعىپ ءتۇسىپ، ەكى ءىنجۋ-مارجانعا اينالىپ كەتتى. كول ايەلدى ءىلىپ الدى دا، التىباقان سياقتى ءبىر تەربەتكەندە-اق دىك ەتكىزىپ ارعى بەتكە وتكىزدى. وندا اۋماقتى، ادام بالاسى اياق باسپاعان ءبىر ءۇي تۇر ەكەن. كيىزدەي ۇيىسقان قالىڭ بۇتالى جانە ونە بويى تولعان ۇڭگىرلى تاۋ ما، جوق الدە ءۇي مە ونى اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس-تىن. بايعۇس انا، ونى كورە المادى. جىلاۋدان ەكى كوزى اعىپ تۇسسە قايدان كورسىن.

— بالامدى ۇرلاپ اكەتكەن اجالدى قايدان تاپسام ەكەن؟ – دەدى ول داۋىستاپ.

— ول ءالى ورالعان جوق! – دەپ جاۋاپ قاتتى اجال تەپليساسىنا باس-كوز بولىپ جۇرگەن باعبان كەمپىر. ال ەندى ءوزىڭ مۇندا قالاي جول تاۋىپ كەلدىڭ، ساعان كومەكتەسكەن كىم؟

— قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي تاعالا! – دەدى انا. – ول مەنى ايادى، سەنىڭ دە مەيىرىمىڭ ءتۇسسىنشى! بالامدى قايدان ىزدەيىن، ايتشى؟

— ونى مەن تانىمايمىن عوي! – دەدى ايەل. — ءوزىڭ بولساڭ كورسوقىرسىڭ! بۇگىن تۇندە كوپتەگەن گۇلدەر مەن اعاشتار سولىپ قالدى، سولاردى قايتا وتىرعىزۋ ءۇشىن كوپ ۇزاماي اجال دا كەلىپ قالار. ءاربىر ادامنىڭ ءوزى قانداي بولسا، ناق سونداي ءوزىنىڭ ءومىر اعاشى نەمەسە ءوز گ ۇلى بولاتىنىن سەن بىلەسىڭ عوي. تۇرىنە قاراساڭ ءبارى دە كادىمگى وسىمدىكتەر سياقتى، الايدا ءارقايسىسىنىڭ جۇرەگى ءارقالاي سوعىپ تۇر. بالا جۇرەگى دە سوعادى. بارلىق وسىمدىكتەردى ارالاپ شىق، بالكىم، سەن ءوز بالاڭدى جۇرەك سوعىسىنان تانىرسىڭ. ەگەر مەن ساعان ودان كەيىن نە ىستەۋ كەرەكتىگى جونىندە كەڭەس بەرسەم، اقىسىنا بەرەرىڭ بار ما؟

— مەنىڭ ساعان بەرە قوياتىن تۇگىم دە جوق! — دەپ ءتىل قاتتى باقىتسىز انا. — دەگەنمەن، سەن ءۇشىن جەر تۇبىنە بارۋعا دا ءازىرمىن.

— وۋ، وندا بارىپ مەن نە ىزدەمەكپىن؟ – دەدى ايەل. — ودان دا سەن ماعان ءوزىڭنىڭ ۇزىن دا قارا شاشىڭدى بەر. ونىڭ جاقسى ەكەنىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ عوي. ال مەن بولسام سۋسىلداپ، جىبەكتەي توگىلگەن شاشتى ۇناتام. ونىڭ ورنىنا مەن ساعان ءوزىمنىڭ اق شاشىمدى بەرەمىن. قالاي بولعاندا دا جوقتان بار جاقسى ەمەس پە!

— بار سۇرارىڭ سول عانا ما؟ – دەدى انا. ولاي بولسا ءوز شاشىمدى مەن ساعان قۋانا-قۋانا بەرەمىن.

ءسويتىپ ول ورنىنا اق شاشىن الىپ، كەمپىرگە ءوزىنىڭ جىبەكتەي توگىلگەن ماقپال قارا شاشىن بەردى.

سودان كەيىن ول گۇلدەر مەن اعاشتار ارالاس وسكەن اۋماقتى اجال تەپليساسىنا كەلىپ كىردى. مۇندا شىنى قاقپاقتاردىڭ استىندا نازىك سۇمبىلدەر گۇلدەپ، انا جەردە ۇلكەن، ءساندى پيوندار ءوسىپ تۇر. مىنا جەردە سۋدا وسەتىن وسىمدىكتەر، ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى جاڭا گۇلدەگەن دە، ەندى بىرەۋلەرى سۋ جىلاندارى وراتىلىپ، قارا شايان قىسپاققا الىپ جارتىلاي سولىپ قالعان. مۇندا كەرەمەت قۇرما اعاش تا، ەمەن دە، پلاتان دا بار، اسكوك پەن حوش ءيىستى تمين دە ءوسىپ تۇر. ءاربىر اعاشتىڭ، ءاربىر گۇلدىڭ ءوز اتى بار-تىن؛ ءاربىر گۇل، ءاربىر اعاش ادام ءومىرى بولاتىن، ال ادامداردىڭ ءوزى بولسا جەر الەمگە تاراپ كەتكەن: بىرەۋلەر قىتايدا، بىرەۋلەر گرەنلانديادا، قىسقاسى اركىم ءارقايدا عۇمىر سۇرەتىن. بۇل جەردە كىشكەنە قۇمىرادا ءوسىپ تۇرعان ۇلكەن اعاشتار دا كەزدەسىپ قالاتىن، ولارعا وتە-موتە تارشىلىق ەتەتىن قۇمىرالار جارىلۋعا شاق تۇرعان. ونىڭ ەسەسىنە قارا توپىراققا ەگىلگەن جانە توڭىرەگىن تۇگەل مۇك باسقان، جاڭا قىلتيىپ وسكەن كىشكەنە، نازىك گۇلدەر وتە كوپ ەدى. شاماسى، ولار قامقورلىقپەن كۇتىلىپ-باپتالاتىن بولسا كەرەك. بايعۇس انا كەز كەلگەنىنە، ءتىپتى ەندى قىلتيعان كىشكەنە گۇلگە دە ەڭكەيىپ، ونىڭ جۇرەك سوعىسىنا قۇلاعىن توستى، ءسويتىپ ميلليونداعان گۇل ىشىنەن ءوز بالاسىن جازباي تاپتى.

— مىنەكي، بالام! – دەدى ول، قايعىدان ەڭسەسى تومەن ءتۇسىپ كەتكەن كىشكەنە كوگىلدىر جىلانقياققا قولىن سوزىپ.

— گۇلگە قولىڭدى تيگىزە كورمە! — دەدى كەمپىر. — الايدا، ونىڭ قاسىنان قوزعالما. اجال كەلگەن كەزدە، مەن ونى وسى ءقازىر كەلەدى — دەپ وتىرمىن، باسقا ءبىر گۇلدەردى جۇلىپ الامىن دەپ قورقىت تا، ءوز گۇلىڭدى باسقا جەرگە وتىرعىزۋعا كەدەرگى كەلتىر. بۇل ونى قورقىتۋدىڭ وڭاي ءتاسىلى. ويتكەنى بۇلار ءۇشىن ول اللانىڭ الدىندا جاۋاپ بەرەدى. ونىڭ ەركىنسىز بىردە-بىر گۇل جۇلىنباۋعا ءتيىس.

ءبىر ساتتە وڭمەننەن وتەر سۋىق لەپ ەستى دە، سوقىر انا اجالدىڭ ورالعانىن سەزە قويدى.

— سەن مۇندا كەلەتىن جولدى قايدان تاۋىپ الدىڭ؟ – دەپ سۇرادى اجال. مەنەن قالاي وزىپ كەتتىڭ؟

— مەن انامىن! – دەپ جاۋاپ بەردى ول.

اجال ءوزىنىڭ ۇزىن قولىن كىشكەنە نازىك گۇلگە سوزا بەرگەن ەدى، الايدا انا بىردە-بىر جاپىراقشاسىن جانشىپ تاستاماۋعا تىرىسىپ ونى جەدەل قولىمەن جابا قويدى. سول ءسات اجال ونىڭ قولىنا ءۇرىپ قالدى. اجالدىڭ دەمى سولتۇستىكتەن سوققان ىزعارلى جەلدەن دە سۋىق ەدى، سول سەبەپتى دە انانىڭ قولى السىزدىكتەن تومەن ءتۇسىپ كەتتى.

— سەندە مەنىمەن سىناساتىنداي ءال-قۋات بار ما؟! – دەپ ءتىل قاتتى اجال.

— دەگەنمەن، قۇداي سەنەن كۇشتىرەك! – دەدى انا.

— مەن تەك قانا ونىڭ ايتقانىن ورىندايمىن عوي! – دەپ جاۋاپ بەردى اجال. — مەن ونىڭ باعبانىمىن، ونىڭ گۇلدەرى مەن اعاشتارىن الىپ، ولاردى ۇلى جۇماق باعىنا، بەيمالىم ەلگە اپارىپ قايتا وتىرعىزامىن. ال وندا ولاردىڭ قالاي وسەتىنى، ول باقتا نە ىستەلەتىنى جايىندا مەنىڭ ساعان ايتۋعا حاقىم جوق!

— بالامدى وزىمە بەر! — دەپ جالبارىندى اعىل-تەگىل جىلاعان انا. كەنەتتەن ول كەرەمەت ەكى گۇلگە جارماسىپ، جان داۋسى شىعا ايقاي سالدى: مەن نەدەن بولسا دا تايىنبايمىن، ءقازىر سەنىڭ بارلىق گۇلدەرىڭدى جۇلىپ تاستايمىن.

— ولارعا تيىسپە! — دەدى اجال. ءوزىڭ باقىتسىزبىن دەيسىڭ، ال وزگە انانى دا سورلاتقىڭ كەلەتىنى قالاي!..

— وزگە انانى دەيمىسىڭ! — دەپ قايتالادى سورلى ايەل جانە سول ساتىندە-اق گۇلدى ۋىسىنان بوساتتى.

— ءما، كوزىڭدى الا عوي! – دەدى اجال. مەن ونى قول بەتىندە جارقىراپ جاتقان جەرىنەن الدىم، ءبىراق تا ونىڭ سەنىكى ەكەندىگىن بىلگەنىم جوق. ال دا ول بۇرىنعىسىنان دا جاقسى كورەدى، مىنا تەرەڭ قۇدىققا كوز قيىعىڭدى سال! مەن سەنىڭ تۇپ-تامىرىمەن جۇلىپ العىڭ كەلگەن گۇلدەردىڭ اتتارىن اتايمىن، سوندا سەن ولاردىڭ بارلىق بولاشاعىن، كۇللى جەردەگى ءومىرىن كورەتىن بولاسىڭ. نەنى قۇرتىپ جىبەرگىڭ كەلگەنىنە قاراشى، كانە!

انا قۇدىققا ۇڭىلە قارادى: بىرەۋىنىڭ ومىر-تىرشىلىگى الەم ءۇشىن قانداي كەرەمەت جاقسىلىق بولعاندىعىن، ونىڭ ءوز ماڭايىنداعىلارعا قانشاما باقىت پەن قۋانىش سىيلاعاندىعىن كورۋدىڭ ءوزى زور عانيبەت قوي! ەكىنشىسىنىڭ ومىرىنە كوز جۇگىرتكەندە انانىڭ كورگەنى قايعى-مۇڭ، تاپشىلىق، داعدارىس، كەدەيشىلىك!

— ەكى تاعدىر ەكەۋى دە اللانىڭ ەركى! — دەدى اجال.

— قايسىسى باقىتسىزدىق گ ۇلى جانە قايسىسى باقىت گ ۇلى؟ — دەپ سۇرادى انا.

— مەن ونى ايتا المايمىن! – دەپ ءتىل قاتتى اجال. ءبىراق تا سەن ونىڭ بىرەۋىنىڭ تاعدىرىنان ءوز پەرزەنتىڭنىڭ تاعدىرىن، ونىڭ بۇكىل بولاشاعىن كوردىڭ.

انانىڭ ۇرەيلى داۋسى شىقتى.

— مەنىڭ بالامدى قانداي عانا اۋىر تاعدىر كۇتىپ تۇر؟ ايتشى ماعان! بەيكۇنا ءسابيدى ساقتاپ قال! مەنىڭ بالامدى وسىناۋ باقىتسىزدىقتىڭ بارىنەن قۇتقار! ونى العانىڭ جاقسى! ونى جاراتۋشىنىڭ جاننات پاتشالىعىنا الا كەت! مەنىڭ كوز جاسىمدى دا، مەنىڭ تىلەگىمدى دە، مەنىڭ بارلىق ايتقانىم مەن ىستەگەنىمدى دە ۇمىت!

— مەن سەنى تۇسىنە المادىم! — دەدى اجال. سەنىڭ بالاڭدى وزىڭە قايتارعانىمدى قالايسىڭ با، جوق الدە بەيمالىم ەلگە الىپ كەتكەنىمدى قالايسىڭ با؟

انا قولىن قۋسىرىپ، تىزەرلەي جىعىلدى دا، جاراتقان يەگە جالبارىندى:

— ەگەر سەنىڭ ءاردايىمعى ىزگى نيەتىڭە سايكەس كەلمەيتىن بىردەڭە جايلى ءوتىنىش ايتسام، مەنىڭ سوزىمە قۇلاق اسپا! سوزىمە قۇلاق اسپا! سوزىمە قۇلاق اسپا!

ونىڭ سالى سۋعا كەتكەندەي باسى تومەن ءتۇسىپ كەتتى...

ال اجال بولسا ونىڭ بالاسىن بەيمالىم ەلگە الىپ كەتتى.

اۋدارعان ق. قۇرمانعالييەۆ

---