كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن
كىمدە-كىم ەشكىمنىڭ كوزى كورىپ، قۇلاعى ەستىمەگەندى جاساسا، سول كورولدىڭ قىزىنا ۇيلەنەدى، جاساۋىنا جارتى كورولدىك بەرىلەدى.
سولاي دەپ حابارلاۋ مۇڭ ەكەن، بارلىق جىگىتتەردىڭ، ولاردان قالىسپاي شالداردىڭ دا باستارى قاتتى. ءبارى دە جاپپاي جانتالاستى: ەكەۋى لىقا تويىپ تاماق جەدى، تاعى ەكەۋى ەس-تۇستەن ايرىلعانشا ءىشتى وزدەرىنشە كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەندى جاسايمىز با دەپ ۇمىتتەنىپ ەدى، ولارىنان تۇك شىقپادى. ءوز ارقالارىنا وزدەرى تۇكىرمەك بولىپ كوشە بالالارى قىرىق بۇراتىلىپ الەك بولىستى ودان وزگە كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەندى ويلاپ تابۋعا ولاردىڭ شامالارى دا جوق-تىن.
اركىمنىڭ ويلاپ تاپقان عاجاپ نارسەسىن ءادىل قازىنىڭ الدىنا تارتاتىن كۇن دە بەلگىلەندى. قازىلار القاسىنا ءۇش جاسار بالادان توقسانداعى شالدارعا دەيىنگى بارلىق جاستاعى ادامدار تارتىلدى. قازىلاردىڭ الدى كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن زاتتاردىڭ ۇلكەن كورمەسىنە اينالدى، ءبىراق ءبارى دە ءبىراۋىزدان ىشكى-سىرتقى قۇرىلىسى تاڭعاجايىپ ۇلكەن ۇستەل ساعاتىن ناعىز كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن نارسە دەپ شەشىستى. ءارقاشان، ساعات سوققان كەزدە، ۋاقىتتىڭ قانشا ەكەنىن قوزعالمالى سۋرەتتەر كورسەتەدى. ونداي سۋرەت ون ەكى-تىن، سۋرەتتەر قوزعالىپ قانا قويماي، سويلەيدى، ءان ايتادى.
— مىناۋ ناعىز كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن! – دەستى ءبارى.
ساعات ءبىردى ۇرعاندا، تاۋ ۇستىندە قاسيەتتى تاقتايعا ءبىرىنشى وسيەتتى جازىپ جاتقان مۇسا پايعامبار كورىندى. ساعات ەكىنى ۇرعاندا، جۇماقتىڭ باعى ەشتەمەلەرى، ءتىپتى كويلەك-كونشەك سالاتىن شكافتارى جوق بولسا دا شاتتىققا بولەنگەن ەكى باقىتتى جاننىڭ ادام مەن حاۋانىڭ تۇراعى كورىندى؛ شىندىعىندا دا، ولارعا ەشتەڭەنىڭ كەرەگى بولمادى عوي!
ساعات ۇشتە شىعىستان يساعا قۇلشىلىق جاساۋعا كەلە جاتقان ءۇش پاتشا كورىندى، ونىڭ بىرەۋى ەتىكتىڭ قونىشىنداي قاپ-قارا ەكەن، الايدا ءوز كىناسىنەن ەمەس، ونى مايلانعان ەتىكتەي كۇيدىرگەن كۇننىڭ ساۋلەسى ەدى. ۇشەۋىنىڭ دە قولىندا قىمبات سىيلارى مەن حوش ءيىستى تەمەكىلەرى بار.
ساعات تورتتە جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى شىقتى: كوكتەمدى ۇستىنە كوكەك قونىپ وتىرعان، ءوزى جاڭا ءبۇر جارىپ كەلە جاتقان ەمەن بۇتاعى بەينەلەدى؛ جازدى دانىنە شەگىرتكە جابىسىپ، جايقالىپ پىسكەن قارا بيداي بەينەلەدى؛ كۇزدى قۇستاردىڭ ءبارى ۇشىپ كەتتى دەگەندى ۇعىندىرىپ، قۇتاننىڭ بوس قالعان ۇياسى بەينەلەدى؛ پەشتىڭ قۋىسىنا تىعىلىپ الىپ كونە اڭگىمەلەردى كويىتەتىن ەرتەگىشى كارى قارعا قىستى بەينەلەدى.
ساعات بەستى سوققاندا، بەس سەزىم كورىنەدى: جارىق قۇبىلىسىن زەرتتەيتىن ادام كورۋ سەزىمىن بەينەلەدى، ەستۋدى تەمىر وڭدەيتىن مىسشى، ءيىستى جابايى قياق پەن فيالكا ساتاتىن ايەل، ءدامدى اسپازشى، ءتۇيسىنۋدى قارالى كيىمى وكشەسىنە دەيىن شۇباتىلعان ازاشى ادام بەينەلەدى.
التى بولعاندا، ويىنشى ىرشىپ شىعىپ سۇيەك لاقتىردى، سۇيەك تومەن تۇسكەندە، ەڭ ۇلكەن ۇپاي التى كورىندى.
ودان سوڭ كورىنگەن اپتانىڭ جەتى كۇنى نەمەسە پەندەنىڭ جەتى كۇناسى ەدى؛ ولار جايىندا جۇرت پىكىرى ءار جاقتىلاۋ بولدى، شىنىندا دا، ەكەۋىنىڭ قايسىسى ەكەنىن اجىراتۋ قيىن ەدى.
سودان كەيىن موناحتار حورى سەگىز ادام شىعىپ، ەرتەڭگىلىك دۇعاسىن اندەتتى.
توعىزدى سوققاندا، توعىز مۋزا شىقتى؛ ءبىرى استرونوميامەن اينالىسسا، ەكىنشىسى تاريحي ارحيۆتە قىزمەت جاسايدى، قالعاندارىنىڭ ءبارى وزدەرىن تەاترعا ارنايدى.
وندى ۇرعاندا، ون وسيەت تۇگەلدەي جازىلعان قاسيەتتى تاقتايىمەن تاعى دا مۇسا شىقتى.
ون ءبىردى ۇرعاندا، ون ءبىر ۇل-قىز جۇگىرىپ شىعىپ «ساعات ون ءبىردى ۇردى» دەگەن ويىڭدى ويناي جونەلدى.
اقىرىندا ون ەكى بولعاندا، قولىندا شولپان جۇلدىزى، باسىندا دۋلىعاسى، «جارىم ءتۇن دەگەندە، قورعاۋشى كەلدى دۇنيەگە» دەگەن ەسكى ءاندى ايتىپ كۇزەتشى كورىندى.
ال ول ءان سالعان كەزدە، اينالا اشىلعان راۋشان گۇلدەرى قۇلپىرعان قاناتى بار پەرىشتەلەرگە اينالىپ كەتىپ جاتتى.
تىڭدايتىن دا، كورەتىن دە كەرەمەتى كوپ! كوپشىلىكتىڭ پىكىرىنشە، ناعىز عاجاپ؛ ءدال قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەننىڭ ءوزى وسى ساعات بولدى.
ساعاتتى جاساعان سۋرەتشى ءالى جاس، اق كوڭىل، بالا سياقتى قۋاناتىن، جولداستىققا بەرىك، كەدەي اكە-شەشەسىنە قاراسىپ تۇراتىن ۇلگىلى ۇل ەدى. جارتى كورولدىكتى يەمدەنۋگە دە، كورولدىڭ قىزىنا ۇيلەنۋگە دە ابدەن لايىق بولاتىن.
سىيدى بەرەتىن كۇن دە كەلدى: بۇكىل قالا جۇرتى مەرەكەدەگىدەي قۇلپىردى؛ تاقتا كورول قىزىنىڭ ءوزى وتىردى؛ تاقتىڭ جاستىعىن جاڭا مامىقپەن تولتىرعان-تىن، ءبىراق تاق ودان جايلى بولىپ تا، تىنىشتى بولىپ تا جارىتپادى. بيلىك ايتقان قازىلاردىڭ ءبارى سىيدى الاتىن جىگىتكە قۋتىڭداي قاراسادى، ال جىگىت كوڭىلدى سەرگەك، ءوز باقىتىنا كامىل سەنىمدى ەدى، سەبەبى كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن كەرەمەتتى سول جاسادى عوي.
— جوق، ونى مەن جاسايمىن! – دەپ، ۇزىن بويلى، بۇلشىق ەتى ويناعان ءبىر جاس جىگىت ايقاي سالدى، كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەندى مەن ىستەيمىن!
ءسويتتى دە، عاجايىپ ساعاتتىڭ ۇستىنە اكەپ، زىلدەي بالتانى ءتوندىردى. شاق ەتە قالدى، ساعاتتىڭ بىت-شىتى شىقتى. دوڭگەلەكتەر مەن سەرىپپەلەر ەدەنگە ۇشىپ، بارلىعى قيرادى.
— مەن دەگەن، مىنە! – دەدى الگى ءنان. ءبىر عانا سوققى، سونىمەن جىگىتتىڭ جاساعانىن دا قيراتتىم، سەندەردى دە تاڭ قالدىردىم! ناعىز كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەندى مەن جاسادىم!
— ونەردىڭ مىناداي عاجايىبىن قيراتۋ! – دەپ تاڭدانىستى قازىلار. ءيا، ناعىز كوزبەن كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن وسى!
بۇكىل قالا جۇرتى دا سونى ايتتى، الايدا كورولدىڭ قىزى، ونىمەن قوسا جارتى كورولدىك تە ءنان جىگىتكە تيەسى ەدى، ويتكەنى قالاي دەگەنمەن دە، زاڭنىڭ اتى زاڭ عوي.
توبەشىكتەردەن، مۇنارالاردان قالا جۇرتى ۇيلەنۋ تويى جايىندا تەگىس حابارلاندى. كورول قىزى ءىستىڭ ويدا جوقتا بۇلاي بۇزىلعانىنا ىشتەي ريزا ەمەس ەدى، ءبىراق قالىڭدىق كيىمىن كيگەن كەزدە قۇلپىرىپ سالا بەردى. شىركەۋدىڭ ءىشى وتقا تولىپ كەتتى؛ نەكە قيۋ ادەيى كەشكە بەلگىلەنگەن ەدى اسەرلى كورىنەدى عوي. قالانىڭ اقسۇيەك قىزدارى اندەتە ءجۇرىپ قالىڭدىقتى الىپ كەلىستى؛ سەرى جىگىتتەر دە اندەتە ءجۇرىپ كۇيەۋدى قورشاپ الىستى، كۇيەۋ جىگىتتىڭ باسىن كەكجيتكەندىگى سونداي، ءتىپتى ءسۇرىنۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن كىسىدەي-دى.
ءان توقتاعان كەزدە، شىركەۋدىڭ ءىشى قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنا قالدى، ەگەر قولىڭنان جەرگە ينە ءتۇسىپ كەتسە دە ەستىلەتىندەي ەدى، كەنەت سول كەزدە شىركەۋدىڭ ەسىكتەرى سارت-سۇرت اشىلىپ، ار جاعىنان «دىڭ! دىڭ!» ەتكەن داۋىس ەستىلدى! ەسىكتەن عاجايىپ ساعات سالتاناتتى تۇردە اتتادى دا، قالىڭدىق پەن كۇيەۋدىڭ ورتاسىنا كەلىپ تۇردى. ولگەن ادامنىڭ كوردەن ءتىرىلىپ كەلمەيتىنىن ءبىز ءبارىمىز دا جاقسى بىلەمىز، ال ونەر تۋىندىسى قايتا تۋا الادى، ول، مىنە، تۋدى: ونىڭ تەك سىرتىنىڭ فورماسى عانا بىت-شىت بوپ سىنعان، ال شىعارماعا جان بەرگەن يدەيا ولگەن جوق-تىن.
ونەر تۋىندىسى قۇددى قيراتۋشىنىڭ قولى جاناسپاعانداي تاعى دا ءبۇپ-بۇتىن، بۇزىلماعان قالپىندا تۇر ەدى. ساعات سوعا باستادى، اۋەلى ءبىردى، سونان سوڭ ەكىنى، سويتە-سويتە ون ەكىگە دەيىن سوقتى، سۋرەتتەر دە بىرىنەن كەيىن ءبىرى شىقتى. ەڭ الدىمەن مۇسا كورىندى، ونىڭ شەكەسى جالىن اتىپ تۇردى؛ ول قولىنداعى قاسيەتتى اۋىر تاقتايدى تۋرا كۇيەۋدىڭ اياعىنا اكەپ تاستاپ جىبەردى، كۇيەۋ تۇرعان ورنىنان قوزعالا الماي قاتتى دا قالدى.
مۇنى مەن قايتادان كوتەرە المايمىن! – دەدى مۇسا. سەن مەنىڭ قولىمدى سىندىرىپ تاستاعانسىڭ. تۇرعان ورنىڭدا تۇر ەندى!
سونان سوڭ ادام مەن حاۋا، شىعىستىڭ پاتشالارى مەن جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى كەلدى؛ ءارقايسىسى دا ونى ادىلەتتى جازعىردى:
«ۇيالساڭشى!»
ءبىراق ول ۇيالايىن دەپ ويلاعان دا جوق.
قالعان فيگۋرالار مەن توپتار دا ساعاتتىڭ ىشىنەن رەت-رەتتەرىمەن شىعا باستاپ، ۇلكەن ءبىر الىپ بەينەگە اينالدى؛ ءبىرازدان كەيىن شىركەۋدىڭ ىشىندە ءتىرى ادامدارعا ورىن قالمايتىنداي كورىندى. اقىرىندا ساعات ون ەكىنى سوعىپ، قولىندا شولپان جۇلدىزى، باسىندا دۋلىعاسى بار تۇنگى كۇزەتشى كەلگەندە، شىركەۋدەگى جۇرت قاتتى ابىرجىدى: كۇزەتشى تۇپ-تۋرا كۇيەۋگە قاراي ءجۇردى دە، قولىنداعى اساسىمەن قاق ماڭدايدان قويىپ قالدى.
— جات وسىلاي! – دەدى ول. — جازاڭا قاراي جازا! ەندى ءبىزدىڭ دە، سۋرەتشىنىڭ دە كەگى قايتتى! جوعالايىق!
ونەر تۋىندىسى جوق بولدى دا كەتتى، الايدا شىركەۋدىڭ ىشىندەگى شىراقتار جارىق شىعاراتىن گۇلگە اينالدى؛ توبەگە شاشىلعان التىن جۇلدىزدار جارقىراپ، ورعان وز-وزىنەن ويناي جونەلدى. ءبارى دە: «مىنە، ناعىز كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن وسى عوي!» دەستى.
— بۇگىنگى سالتاناتتىڭ شىن سەبەپكەرىن شاقىرساڭىزدار ەكەن! – دەدى كورولدىڭ قىزى. مەنىڭ كۇيەۋىم دە، مىرزام دا عاجايىپتى جاساعان سۋرەتشى بولادى!
بۇكىل حالىقتىڭ قوشەمەتتى قورشاۋىندا سۋرەتشى شىركەۋگە كەلىپ كىردى. ونىڭ باقىتىنا ءبارى دە قۋاندى، بىردە-بىر قىزعانۋشى بولمادى. ناعىز «كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەننىڭ» ءوزى سول بولدى!
اۋدارعان ب. نۇروۆ
You Might Also Like
-
تاياۋدا جىل سايىنعى ءداستۇر بويىنشا ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ تۇلەكتەرىنە ديپلوم تابىستاۋ ءراسىمى ءوتتى. شاراعا ءبىلىم ورداسىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن ءبىتىرۋشى تۇلەكتەردىڭ اتا-انالار...
-
گرەكيانىڭ رودوس قالاسىندا وتكەن ماتەماتيكادان جاسوسپىرىمدەردىڭ حالىقارالىق بالقان وليمپياداسىندا قازاقستان قۇراماسى ءۇشىنشى ورىن الدى.
