بىزگە تىنىم تاپپايتىن ارالاردان گورى، وزىنشە ويلاي بىلەتىن ماماندار كوبىرەك كەرەك
(وبلىستىق مۇعالىمدەردىڭ تامىز كونفەرەنسياسىندا وقىعان بايانداما) 2008 جىل.
ساباق بەرۋ – جاي عانا شەبەرلىك ەمەس، ول جاڭادان جاڭانى تاباتىن ونەر.
ج. ايماۋىتوۆ.
بۇگىنگى تاڭدا نارىقتىق ەكونوميكا مەن دەموكراتيا پرينسيپتەرىنە نەگىزدەلگەن ەگەمەن ەل بولىپ قۇرىلۋىنا بايلانىستى قازاقستان ءىرى الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق وزگەرىستەر جولىمەن دامىپ كەلەدى. بۇنداي وزگەرىستەرگە سايكەس كەلەتىن ءبىلىمىن قارۋلانعان وقۋشىلاردى دايىنداۋدى قاجەت ەتەدى. وسى رەتتە قازىرگى تالابىنا ساي عالىمدانۋ كەزەڭىندە جيىرماسىنشى عاسىردىڭ ءمۇعالىمى قانداي بولۋ كەرەك، بۇرىنعى جۇمىس ىستەۋ تاسىلىنە ۇيرەنىپ قالعان ءمۇعالىمى قانداي بولۋ كەرەك، كەلەشەكتە وزىنە قانداي تالاپ قويۋ كەرەك دەگەن سۇراقتار تۋىندايدى.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «ءبىلىم جانە عىلىم» قىزمەتكەرلەرىنىڭ سەزىندە سويلەگەن سوزىندە: «بىزگە تىنىم تاپپايتىن ارالاردان گورى، وزىنشە ويلاي بىلەتىن ماماندار كوبىرەك كەرەك. بۇل ءۇشىن ءومىر بويىنا جەتەتىن ءبىلىم الۋ مودەلىنە كوشۋگە ءتيىسپىز»، دەگەن بولاتىن. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك دەڭگەيگە جەتۋ ءۇشىن جاسالىنىپ جاتقان تالپىنىستار وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى ءادىس – تاسىلدەرىن قولدانا وتىرىپ، تەرەڭ، ءبىلىمدى، ىزدەمپاز، بارلىق ءىس – ارەكەتتەرىندە شىعارماشىلىق باعىت ۇسىنىپ، سول تۇرعىدا ءوز بولمىسىن تانىتا الاتىن جەكە تۇلعا تاربيەلەۋ ىسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە. دەمەك، مەكتەپتەگى وقۋ ءۇردىسى وقۋشىلاردىڭ تانىمدىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، شىعارماشىلىق ارەكەتىنىڭ دامۋىنا جول اشۋى قاجەت. قازىرگى جاڭا وقىتۋ تەحنولوگيالارىنىڭ الدىنا قويعان ماقساتى ءبىرىنشى ورىنعا بالانىڭ ءبىلىمىن، بىلىگى مەن داعدىسىن ەمەس، ونىڭ جەكە تۇلعاسىن ءبىلىم ارقىلى دامىتۋ.
بالانىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە دامۋى، وزىندىك كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋى،
وي – ءورىسىنىڭ كەڭەيۋى مەكتەپ قابىرعاسىندا باستالادى. سوندىقتان دا 12 جىلدىق ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەگى وقىتۋ پروسەسى جەكە تۇلعاعا باعدارلانعان وقىتۋ پرينسيپتەرىنە نەگىزدەلىپ، بالانىڭ جەكە ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي قوعامدى وزگەرىستەرگە بەيىم دامۋ مۇمكىندىگىن ايقىنداۋدى قاراستىرادى.
جەكە تۇلعا - بۇل ادامنىڭ پسيحولوگيالىق، رۋحاني ءمانى، ول ءار ءتۇرلى جيناقتالعان قاسيەتتەر جۇيەسىنە ءتان. جەكە تۇلعانىڭ وزىندىك ارەكەتىنىڭ ناتيجەسىندە ونىڭ بويىندا مىناداي قاسيەتتەر قالىپتاسادى:
1. ءوز بەتىنشە ويلاۋ بىلىكتەرى مەن ىزدەمپازدىعى.
2. وقۋعا دەگەن قابىلەتىنىڭ ارتۋى.
3. بەرىلگەن ءبىلىمدى يگەرۋ عانا ەمەس، ونى جاڭالاپ جانە ءتيىمدى يگەرۋ جولدارىن تۇسىنە ءبىلۋ نيەتى.
4. باسقا وقۋشىلاردىڭ تۇسىندىرمەلەرىنە سىن كوزبەن قاراۋ.
5. ءوز ويىنىڭ دەربەستىگى.
6. جەكە تۇلعانىڭ ءوز بەتىنشە كىتاپپەن جۇمىس ىستەۋ، باقىلاۋ، جاتتىعۋ، ەكسپەريمەنت جۇزىندە ىسكەرلىگى مەن داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
جەكە تۇلعاعا باعىتتالعان ساباق دەگەنىمىز - بۇل ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىق ورتا قالىپتاستىرۋى عانا ەمەس، وقۋشىلاردىڭ سۋبەكت رەتىندەگى ومىرلىك تاجىريبەسىن ۇنەمى نازاردا ۇستاۋى، سول تاجىريبەگە سۇيەنۋى. ەڭ ماڭىزدىسى – ءار وقۋشىنىڭ ەرەكشە بولماسىن، تۇلعالىق قاسيەتتەرىن مويىنداۋ. جەكە تۇلعاعا باعىتتالعان ساباق دەگەنىمىز – وقۋشىعا دەگەن قۇرمەت، ىزگى قاتىناس، وقۋشىلاردىڭ تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرى اشىلادى، قاسيەتتەرى قالىپتاساتىن، مۇمكىندىكتەرى جۇزەگە اسىرىلاتىن وقىتۋ الاڭى. جەكە تۇلعاعا باعدارلانعان وقىتۋدىڭ تۇجىرىمداماسى بالانى جان – جاقتى دامىتۋمەن بىرگە، جەكە جانە جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي قوعامداعى وزگەرىستەرگە بەيىم دامۋ مۇمكىندىگىنەن ايقىنداۋدى قاراستىرادى. جەكە تۇلعاعا باعىتتالعان باعدارلامامەن وقىتۋ پروبلەمالى باعىتتاعى شىعارماشىلىق سيپاتقا يە بولا وتىرىپ، جاڭا ءبىلىمدى ىزدەنۋ ارقىلى تاجىريبەدە قولدانا بىلۋدە ىقپال ەتۋدە، مۇنداعى باستى مىندەت - بالانىڭ جالپى جانە وزىنە عانا ءتان قابىلەتتەرىنىڭ دامۋ مۇمكىندىگى مەن ءبىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ جانە قولدانۋ. جەكە تۇلعاعا ارنالعان باعدارلاما بارىسىندا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە شىعارماشىل، تەحنيكادا، ەكونوميكا مەن باسقارۋدا جاڭا جولدار مەن ادىستەردى تابا بىلەتىن باتىل دا جاڭاشىل، اقىل – ويى دامىعان ادامداردى دايارلاۋعا تالاپ ەتەدى. سوندىقتان ماتەماتيكادا وقۋ پروسەسىن جەتىلدىرۋ وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگى مەن ىزدەمپازدىعىن ارتتىرۋعا نەگىزدەلگەن. ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋدا باستى رول اتقارادى. بىرىنشىدەن، وقۋشىنىڭ مۇددەسىنە ساي جەكە تۇلعالىق، وزىندىك قىزمەتىن قالىپتاستىرادى، بۇل ءىستىڭ كەلەشەكتەگى ءمانىن ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. سونىمەن بىرگە ءمۇعالىم جاڭا ماسەلەلەردى شەشەتىن قىزمەت ءمانىن جاڭارتىپ وقۋشى تۇلعاسىنىڭ ءبىلىمىنىڭ ارتۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. ءار ساباق ءتيىمدى ءوتۋ ءۇشىن، ساباققا دايىندالۋ بارىسىندا ءار سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسەپكە الۋ قاجەت. ءار ساباقتى جاقسى وتكىزۋ ءۇشىن مۇمكىندىك بەرەتىن ەرەجەلەردى ەستە ساقتاپ، ونىڭ ورىندالۋىن قاداعالاپ وتىرۋ كەرەك. بۇل ەرەجەلەر:
ساباق بەرۋ – جاي عانا شەبەرلىك ەمەس، ول جاڭادان جاڭانى تاباتىن ونەر.
ج. ايماۋىتوۆ.
بۇگىنگى تاڭدا نارىقتىق ەكونوميكا مەن دەموكراتيا پرينسيپتەرىنە نەگىزدەلگەن ەگەمەن ەل بولىپ قۇرىلۋىنا بايلانىستى قازاقستان ءىرى الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق وزگەرىستەر جولىمەن دامىپ كەلەدى. بۇنداي وزگەرىستەرگە سايكەس كەلەتىن ءبىلىمىن قارۋلانعان وقۋشىلاردى دايىنداۋدى قاجەت ەتەدى. وسى رەتتە قازىرگى تالابىنا ساي عالىمدانۋ كەزەڭىندە جيىرماسىنشى عاسىردىڭ ءمۇعالىمى قانداي بولۋ كەرەك، بۇرىنعى جۇمىس ىستەۋ تاسىلىنە ۇيرەنىپ قالعان ءمۇعالىمى قانداي بولۋ كەرەك، كەلەشەكتە وزىنە قانداي تالاپ قويۋ كەرەك دەگەن سۇراقتار تۋىندايدى.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «ءبىلىم جانە عىلىم» قىزمەتكەرلەرىنىڭ سەزىندە سويلەگەن سوزىندە: «بىزگە تىنىم تاپپايتىن ارالاردان گورى، وزىنشە ويلاي بىلەتىن ماماندار كوبىرەك كەرەك. بۇل ءۇشىن ءومىر بويىنا جەتەتىن ءبىلىم الۋ مودەلىنە كوشۋگە ءتيىسپىز»، دەگەن بولاتىن. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك دەڭگەيگە جەتۋ ءۇشىن جاسالىنىپ جاتقان تالپىنىستار وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى ءادىس – تاسىلدەرىن قولدانا وتىرىپ، تەرەڭ، ءبىلىمدى، ىزدەمپاز، بارلىق ءىس – ارەكەتتەرىندە شىعارماشىلىق باعىت ۇسىنىپ، سول تۇرعىدا ءوز بولمىسىن تانىتا الاتىن جەكە تۇلعا تاربيەلەۋ ىسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە. دەمەك، مەكتەپتەگى وقۋ ءۇردىسى وقۋشىلاردىڭ تانىمدىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، شىعارماشىلىق ارەكەتىنىڭ دامۋىنا جول اشۋى قاجەت. قازىرگى جاڭا وقىتۋ تەحنولوگيالارىنىڭ الدىنا قويعان ماقساتى ءبىرىنشى ورىنعا بالانىڭ ءبىلىمىن، بىلىگى مەن داعدىسىن ەمەس، ونىڭ جەكە تۇلعاسىن ءبىلىم ارقىلى دامىتۋ.
بالانىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە دامۋى، وزىندىك كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋى،
وي – ءورىسىنىڭ كەڭەيۋى مەكتەپ قابىرعاسىندا باستالادى. سوندىقتان دا 12 جىلدىق ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەگى وقىتۋ پروسەسى جەكە تۇلعاعا باعدارلانعان وقىتۋ پرينسيپتەرىنە نەگىزدەلىپ، بالانىڭ جەكە ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي قوعامدى وزگەرىستەرگە بەيىم دامۋ مۇمكىندىگىن ايقىنداۋدى قاراستىرادى.
جەكە تۇلعا - بۇل ادامنىڭ پسيحولوگيالىق، رۋحاني ءمانى، ول ءار ءتۇرلى جيناقتالعان قاسيەتتەر جۇيەسىنە ءتان. جەكە تۇلعانىڭ وزىندىك ارەكەتىنىڭ ناتيجەسىندە ونىڭ بويىندا مىناداي قاسيەتتەر قالىپتاسادى:
1. ءوز بەتىنشە ويلاۋ بىلىكتەرى مەن ىزدەمپازدىعى.
2. وقۋعا دەگەن قابىلەتىنىڭ ارتۋى.
3. بەرىلگەن ءبىلىمدى يگەرۋ عانا ەمەس، ونى جاڭالاپ جانە ءتيىمدى يگەرۋ جولدارىن تۇسىنە ءبىلۋ نيەتى.
4. باسقا وقۋشىلاردىڭ تۇسىندىرمەلەرىنە سىن كوزبەن قاراۋ.
5. ءوز ويىنىڭ دەربەستىگى.
6. جەكە تۇلعانىڭ ءوز بەتىنشە كىتاپپەن جۇمىس ىستەۋ، باقىلاۋ، جاتتىعۋ، ەكسپەريمەنت جۇزىندە ىسكەرلىگى مەن داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
جەكە تۇلعاعا باعىتتالعان ساباق دەگەنىمىز - بۇل ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىق ورتا قالىپتاستىرۋى عانا ەمەس، وقۋشىلاردىڭ سۋبەكت رەتىندەگى ومىرلىك تاجىريبەسىن ۇنەمى نازاردا ۇستاۋى، سول تاجىريبەگە سۇيەنۋى. ەڭ ماڭىزدىسى – ءار وقۋشىنىڭ ەرەكشە بولماسىن، تۇلعالىق قاسيەتتەرىن مويىنداۋ. جەكە تۇلعاعا باعىتتالعان ساباق دەگەنىمىز – وقۋشىعا دەگەن قۇرمەت، ىزگى قاتىناس، وقۋشىلاردىڭ تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرى اشىلادى، قاسيەتتەرى قالىپتاساتىن، مۇمكىندىكتەرى جۇزەگە اسىرىلاتىن وقىتۋ الاڭى. جەكە تۇلعاعا باعدارلانعان وقىتۋدىڭ تۇجىرىمداماسى بالانى جان – جاقتى دامىتۋمەن بىرگە، جەكە جانە جاس ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي قوعامداعى وزگەرىستەرگە بەيىم دامۋ مۇمكىندىگىنەن ايقىنداۋدى قاراستىرادى. جەكە تۇلعاعا باعىتتالعان باعدارلامامەن وقىتۋ پروبلەمالى باعىتتاعى شىعارماشىلىق سيپاتقا يە بولا وتىرىپ، جاڭا ءبىلىمدى ىزدەنۋ ارقىلى تاجىريبەدە قولدانا بىلۋدە ىقپال ەتۋدە، مۇنداعى باستى مىندەت - بالانىڭ جالپى جانە وزىنە عانا ءتان قابىلەتتەرىنىڭ دامۋ مۇمكىندىگى مەن ءبىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ جانە قولدانۋ. جەكە تۇلعاعا ارنالعان باعدارلاما بارىسىندا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە شىعارماشىل، تەحنيكادا، ەكونوميكا مەن باسقارۋدا جاڭا جولدار مەن ادىستەردى تابا بىلەتىن باتىل دا جاڭاشىل، اقىل – ويى دامىعان ادامداردى دايارلاۋعا تالاپ ەتەدى. سوندىقتان ماتەماتيكادا وقۋ پروسەسىن جەتىلدىرۋ وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگى مەن ىزدەمپازدىعىن ارتتىرۋعا نەگىزدەلگەن. ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋدا باستى رول اتقارادى. بىرىنشىدەن، وقۋشىنىڭ مۇددەسىنە ساي جەكە تۇلعالىق، وزىندىك قىزمەتىن قالىپتاستىرادى، بۇل ءىستىڭ كەلەشەكتەگى ءمانىن ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. سونىمەن بىرگە ءمۇعالىم جاڭا ماسەلەلەردى شەشەتىن قىزمەت ءمانىن جاڭارتىپ وقۋشى تۇلعاسىنىڭ ءبىلىمىنىڭ ارتۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. ءار ساباق ءتيىمدى ءوتۋ ءۇشىن، ساباققا دايىندالۋ بارىسىندا ءار سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسەپكە الۋ قاجەت. ءار ساباقتى جاقسى وتكىزۋ ءۇشىن مۇمكىندىك بەرەتىن ەرەجەلەردى ەستە ساقتاپ، ونىڭ ورىندالۋىن قاداعالاپ وتىرۋ كەرەك. بۇل ەرەجەلەر:
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «سۇراۋ ەسىمدىگىنىڭ تۇرلەنۋى» (پرەزەنتاسياسىمەن)
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ولشەمدەردىڭ مەترلىك جۇيەسى (پرەزەنتاسياسىمەن)
