InfoHub Logo

— قاسقىر ىشىگىمدى قاعىپ- سىلكىپ، جولعا دايىنداپ قويشى — دەپ، ايەلىنە ءامىر ەتكەن اسپانقۇل، ەسكى بەساتارىنىنىڭ شاقپاعىن مايلاپ بولعاسىن، ورنىنان تۇرعان." و، جازعان-اۋ، كۇننىڭ رايى بولسا مىناۋ، بۇل قايدا بارادى ەكەن؟ جالعىز ءوزى..." — دەپ ىشتەي ويلاعان كەلىنشەگى. قاراعاي ەسىكتى سىقىرلاتىپ اشىپ، سىرتقا شىققان. قاڭتاردىڭ ورتاسىنان اۋعان. تاۋ ىشىندەگى سۋىق جەل بورىدەي ۇلىپ، اڭعار اڭىراپ تۇر ەكەن. ءۇششوقىنىڭ باسىنا ۇيىرىلگەن ۇشپا بۇلت بىردە تۇتاستانىپ، ەندى بىردە جۇندەي ءتۇتىلىپ، جوڭكىلىپ جاتىر. " قالاي دا بۇگىن بارۋ كەرەك" — دەپ شەشكەن. وسى اسپانقۇلدىڭ اڭكوستىگى دە شامالى بولاتىن. بىلاي جاي عانا. مىلتىقتى قولىنا ۇستايتىن كەزى از. بيىلعى قىسقا قولىنا الىپ وتىرعانى وسى. ءبىر عاجابى اتقان وعى زايا كەتپەيتىن. ال، اكەسى ايدىك اڭشى بولدى. اتاعى وسى ولكەگە جەتەتىن. اكەسى ولەرىندە قاتتى قينالعان. كوز الدىنا الدەنەلەر ەلەستەگەن بولۋى كەرەك. قۇدايدىڭ قۇدىرەتى كۇشتى عوي. ەسىن ءبىر جيعاندا، — بالام، جازىقسىز اڭ-قۇستى كوپ اتتىم. سولاردىڭ كيەسى قيناپ جاتقان سياقتى. قولىڭنان كەلسە، مىلتىق ۇستاپ، وق اتپا! — دەگەن بولاتىن. سودان با ەكەن ول جاز بولسا، ارقا-باسى كەڭىسە ەل ارالاپ، ساۋىق قۇرىپ، سەيىل جاساعاندى ۇناتاتىن. سەيىل، سەرۋەن — جان راحاتى عوي! دومبىراعا قوسىلىپ ءان ايتاتىن ونەرى دە بار ەدى. اجەپتاۋىر. تەگىندە ونەر دەپ ونىڭ سوڭىنا تۇسپەگەن. ماشىق قىلماعان. كەيدە بىرەۋلەردىڭ قولقاسىمەن ايتاتىن. وندايدا كادىمگىدەي جەلپىنىپ قالاتىن. ءوزىن جاپ-جاقسى ءانشى سەزىنەتىن. ءيىرىمىن تاۋىپ، ءۇزىلدىرىپ، ىرعالتىپ كەلىپ، جوعارى كوتەرىپ اكەتەتىن تۇسىندا ەركىن قۇلاشتايتىن. اسپانقۇلدىڭ اۋىل ىشىندەگى انشىلىگى اسىرەسە ساۋىقشىل سىلقىم قىز-كەلىنشەكتەردى ەلىكتىرەتىن. باسقاسى باسقا، سولاردىڭ ورتاسىنداعى ءبيبىسارانىڭ كوزقاراسى، ىقىلاسى بولەك بولدى. وسى ىقىلاس اسپانقۇلدىڭ ىشىنە شوق تاستاپ، سونىڭ اقىرى اۋەيى اڭگىمەگە ۇلاسقان. وسى وڭىردەگى سىلقىم، كەربەزدىڭ ماڭدايالدىسى. ونشاقتى جىل بۇرىن كۇيەۋى بولعان ەكەن. قايدا كەتكەن، ءولى مە، ءتىرى مە — ول جاعى جۇمباق. بۇل دا اشىپ سۇراماعان. جاسى قىرىققا كەلىپ قالسا دا تۋ بايتالداي تۋىرىلىپ تۇرعان، بادەندى، ساۋىرلى، شىرايلى، كۇلىمكوز كەلىنشەك. سىنىن بۇزباعان، ءمۇسىنىن جوعالتپاعان. پۇشپاعى قاناماعان ەكەن. بۇل كوڭىلدە توقتام بار ما ءتايىرى، العاشقى ۇشىراسقاننان-اق مۇنىڭ ەسىن العان. اڭساپ، ىزدەپ تۇراتىن كۇيگە اۋىسقان. قاپىسىن تاۋىپ ارەدىك ەلبىرەپ، ەزىلىپ جەتەتىن. ول دا سولاي. قۇشاعى اشىق. بۇل بارىپ، قۇلاپ تۇسەتىن...سوسىن بىر-ەكى كۇن تاپجىلماي سوندا بولاتىن. وسى جولى دا سولاي بولسا دەپ. ءتۇس كورگەن. تۇسىندە "كەلمەي كەتتىڭ عوي" — دەپ ناز قىلىپ، رەنجىپ وتىر ەكەن. ويانعاندا كوكىرەك باسىندا ءتاتتى ءبىر ساعىنىش پەن اڭسار قابىزداپ جاتىر ەكەن. اقتارىلعىسى كەلىپ. سول اڭسارىن سارىققىسى كەلىپ. "ءتۇس تە - شايتان- اۋ وسى" — دەگەن ىشىنەن. جىميىپ.

ەندى مىنە، كۇرت بۇزىلايىن دەپ تۇرعان اۋارايىنا قاراماي، ساۋىعىنا قاراي سالىپ ۇرىپ بارادى. قۋ كوڭىل-اي دەگەن. شولىركەگەن كوڭىل سۋاتىن اڭساعان ەكەن عوي.

"اسپانقۇل-اۋ، اۋارايى بولسا مىناۋ، ءدال وسى كۇنى اڭشىلىق كەرەك پە ەدى؟ «ەر ازىعى مەن ءبورى ازىعى جولدا» — دەگەن، اباي بولعايسىڭ!" — دەگەن ايەلىنىڭ ءسوزىن ءۇزىپ-ۇزىپ ەستىگەن. قاراكەرىن تەبىنىپ قالىپ، سايدى قۇلديلاي تارتقان. يىعىنداعى بەساتاردىڭ وقپانى شوشايىپ، تۇلكى تىماعىنىڭ ەكى قۇلاعى سالپاڭداپ، سىدىرتا جەلىپ بارا جاتقان اسپانقۇلدىڭ سوڭىنان: ەكى ۇلى مەن ايەلى قاراپ تۇرعان ەدى...

...سىرتتان — مويىنى جۋان، قۇدىرەيگەن، كەۋدەسى كەڭ، باسى قازانداي ارلان ەدى. كوزدەرى شوقتاي جانىپ تۇراتىن. اسىرەسە تۇندە. ءۇششوقىنىڭ بيىگىندە تۇرىپ تۇنىمەن ۇلىعان بولاتىن. مۇنىڭ زور داۋسىن ەستىگەن قاسقا ۇيىردەگىلەر دە ءار تۇستان ۇلىپ، دىبىس بەرىپ شىقتى. شوقىدان انەۋ تومەنگە قاراپ تۇرىپ، اۋارايىن بولجاعان. ۇشپا بۇلتتار شىڭ-شوقىلاردى تورۋىلداپ، ءتاڭىرتاۋىن اينالسوقتاپ ءجۇر ەكەن. قاڭتاردىڭ باسىندا مول تۇسكەن قار كۇمىستەي جالتىراپ كورىنەدى. ەندى جەل تۇرىپ، قار ارالاس بوران باستالسا بولدى، بۇلار دا ەتەككە قاراي قۇلاماقشى. ماۋىقباسۋ وينىنا. ءبارى سىرتتاننىڭ بۇيىرىعىن كۇتىپ تۇرعانداي. سىرتتان اققانشىقتى الابوتەن تاڭداپ تا قويعان. ونى اققانشىق تا سەزەدى. كۇرتىك قارعا اۋناپ، تۇكتەرىن جىلتىراتىپ، ادەيى كوز قىلىپ ءجۇر. ول دا " ءبورىسىرعاقتىڭ" باستالۋىن كۇتىپ ازەر ءداس قىلىپ تۇرعانداي.

ءتۇس اۋا ءتاڭىرتاۋىن بۇلت بۇركەپ كورسەتپەي قىمتاپ الدى. اينالادا ەلىرمە جەل تۇرىپ، ۇشىنىپ جاۋعان قاردى ىلەستىرىپ اكەتىپ جاتىر. كۇرتىك قاردىڭ ۇستىنەن جايلاپ سىرما ءجۇردى. ەندى مۇنىڭ سوڭى نەگە ۇلاسارى بۇلارعا بەلگىلى ەدى. كوپتەن، ۇزاق كۇتكەن ماۋىق وينى باستالدى دەگەن ءسوز. سىرتتان باسىن ءبىر كەكجيتىپ الىپ، ۇزىن قۇيرىعىن سولاڭداتىپ ەڭىسكە بۇلكەكتەي جونەلگەنى سول ەدى، وزگە قاسقىرلار دا اسىر سالا قۋىسىپ، ەتەككە قاراي شۇبىرىپ بەرگەن. وزگەلەردەن وق بويى وزا ويقاستاپ، ويناقتاپ بارا جاتقان اققانشىقتى باعدارلاعان سىرتتان دا قالىڭ قاردى ومىراۋلاي العا ۇمتىلعان. كوزدەرى شاتىناپ، تۇلا بويىن كەرنەگەن كۇش پەن قۋات ءتاتتى ءلاززاتتىڭ ءدامىن سەزدىرىپ كەلە جاتتى. ونى ەندى ەشكىم دە توقتاتا الماسى بەلگىلى. سىرتتان اققانشىقتى ءبولىپ الىپ، وزىنە قاراي يكەمدەي بەرگەن. ونىڭ دا كوزىنەن ايرانداي كىلكىگەن قۇشتارلىقتى كورگەن.

... ءتۇس اۋا جەتكەن اسپانقۇل تۇنىمەن ويناپ-كۇلىپ، ساۋىعىن سارقىپ، ەنتىگىن باسىپ بولعاسىن "بۇگىن دە بولا كەت. تىم ءقۇرىسا ءتۇس اۋا اتتانارسىڭ. مىنا "ءبورىسىرعاق" باسىلسىن.." — دەگەن ءبيبىسارانىڭ نازدانا ايتقان سوزىنە دە قاراماي، تاڭ ەلەسىندە اتتانىپ كەتكەن. جىلى قورادا جەمگە قويعان قاراكەر دە تىقىرشىپ تۇر ەكەن. ءوزى دە قۋناق. جەپ-جەڭىل. بەشپەتىنىڭ قالتاسىنا سالعان ەكى وعى بار. سول يىعىندا بەساتارى. "جول بولجاۋسىز. ءبورىسىرعاق بولسا مىناۋ. قالاي دا، قانداي جاعدايعا تاپ بولارىن كىم ءبىلسىن". وسىلاي قام قىلعان. اسپانقۇل بەساتارىن وقتاپ العان. ءوستىپ ءجۇرىپ دالانىڭ بورىسىنە جەم بولماسا يگى ەدى. دەنەسى ازداپ قالتىراعانداي بولعان.

تاڭ جامىراي اتتى. الاقۇيىن بوران باسىلعان سىڭايلى. الدە الدامشى. جانۋار قاراگەردىڭ ءجۇرىسى وزىنە ىڭعايلى. ءبىرقالىپتا سىدىرتىپ كەلەدى. اينالا تەگىس اپپاق قار. كوز قارىقتىرادى. اۋا ساف. سالقىن. مۇنىڭ ىڭىلداپ ءان ايتقىسى كەلگەن. شولاقسايدى ورلەي بەرە وڭ قاپتالداعى بيىك جارتاستىڭ ۇستىندە شوقيىپ قاراپ تۇرعان ۇلكەن قاسقىردى كورگەن. جالما-جان مىلتىعىن ىڭعايلاعان. ءبىر ساتتە جوق بولىپ كەتتى دە، ەندى الدىن وراپ، اناندايدان كورىندى. مۇنى قىزىقتاپ وينايتىن ءتارىزدى. الدە اڭدىپ كەلەدى. ەكى وقتىڭ ءبىرىن بوسقا شىعىن قىلعىسى كەلمەگەن. ادام مەن قاسقىردىڭ ارباسۋى، اڭدىسۋى. اسپانقۇل قۇيماتاستىڭ تۇمسىعىن اينالا بەرگەندە ول سوڭعى رەت اپ-ايقىن كورىندى دە جوق بولدى. ول قاسقىر - كەشەگى ءبورىسىرعاقتا ابدەن قۇمارى قانىپ، اققانشىقتىڭ كوڭىلىن تاپقان سىرتتان بولاتىن. ول مۇمكىن اسپانقۇلدى تانىدى، بالكىم مۇنىڭ دا قاپسىن تاۋىپ، كوڭىلىن جايلاپ "ءبورىسىرعاقتاتىپ" كەلە جاتقانان سەزگەن بولار. ەكەۋىنىڭ دە يەسى — ءتاڭىرىسى بار! باسقانىڭ ۇكىمى جۇرمەيدى. اسپانقۇلعا تاعىدا جەلىك بىتكەندەي.

ءبورىسىرعاق دەگەندە، ءبورىسىرعاق،
اق ماڭدايلى قالقانىڭ بويى سۇڭعاق.
كوڭىل دەگەن كوزى جوق كوبەلەك ءبىر،
العانى سول ەكەن عوي مەنى شىرماپ...

اسپانقۇل ءتاڭىرتاۋىن جاڭعىرتىپ ءان سالىپ كەلە جاتتى. تۇندە ءۇششوقىنىڭ باسىنان سىرتتان ۇلىدى...

---