InfoHub Logo

پار ات جەككەن پاۋەسكەدەگى جولاۋشىلاردىڭ سەمەيدەن شىققانىنا بۇگىن ەكىنشى كۇن. پاۋەسكەدە ءۇش ادام. ءبىر ەركەك، ءبىر ايەل جانە بەس-التى جاس شاماسىنداعى ۇل بالا. قارا ەلتىرى تىماقتى بالا ايەلگە تىعىلىپ، ۇيىقتاپ وتىر. باسىنا اق بورتپە ءشالى وراعان، قارا كوك كامزول كيگەن بيداي ءوڭدى، تىعىرشىقتاي جاس ايەل بالانى باۋىرىنا تارتىپ، سول قولىمەن قاۋسىرىپ العان. ءۇنسىز جۇزىنە قاراپ، بەتىنەن جايلاپ سيپاپ قويادى. اقىرىن، جەڭىل كۇرسىنگەن. وسىمدى سەزىپ قالمادى ما دەگەن سەكەممەن قاسىنداعى ەركەككە كوز قيىعىمەن قاراعان. قالا سالتىمەن كونە توزداۋ پالتو كيگەن ەركەك ەكى كوزىن تارس جۇمىپ، مۇلگىپ كەلەدى ەكەن. جاقتارىنا پىشاق جانىعانداي. ارىق. تارامىس. قار سۇر وڭىندە قان جوق. مەلشيىپ وتىر. كۇزدىڭ جەلەمىك كۇنىندە اۋا رايى دا تەز قۇبىلىپ ارتى جاڭبىرعا ۇلاساتىن ءتۇرى بار. مەڭىرەۋ دالادا اينالا تەگىس قۇلاققا ۇرعان تاناداي. توڭىرەكتە كوز توقتاتار نە بەل-بەلەگىر، نە تاۋ-شوقى كورىنبەيدى. كەڭ كوسىلىپ جاتقان سارى دالانىڭ ۇشى-قيىرى جوقتاي. جاسىل بۇرىنەن ايىرىلعان وسىمدىكتەر دە كوڭىلگە قونىمسىز، كوزگە قوراش. ارەدىك كوتەرىلگەن جىندى قۇيىنمەن بىرگە بيلەگەن بۋالدىر سارى ساعىم دا كوزدى تالىقتىرادى. پاۋەسكەنىڭ الدىنان اڭقىلداپ سۋىق جەل تۇرعانى سول ەدى، دوڭعالاقتاردىڭ اسىنان كوتەرىلگەن بورپىلداق شاڭ دا اينالانى تۇتىپ الدى. مۇرىندى كەۋلەپ، وكپەنى قابادى. ايەل اۋەلى بالانىڭ، سونان سوڭ ءوزىنىڭ بەت-اۋىزىن قىمتادى. پالتوسىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ العان ەركەك سول قالپى تاس مۇسىندەي قاتىپ قالعان. اڭىزعاق قۇرعاق جەلدەن، الدە مىنا ءبىر قالىپتى جۇرىستەن مەزى بولدى ما كىم ءبىلسىن كوشىر جىگىت،- توپەلەپ ءبىر جاۋىن قۇيىسا عوي شىركىن! — دەپ ەدى، وعان ەشكىم جاۋاپ قاتقان جوق. ايەل دە جاۋسا ەكەن دەگەن تىلەكپەن وتىرعان. قۇداي بۇلاردىڭ تىلەگىن بەرگەندەي بولىپ، باتىس جاقتا توپتاسقان قارا قوشقىل بۇلت نوسەرلەتىپ كەلە جاتقان بولاتىن. جاۋىن شاقىرعان جەلدىڭ دە ەكپىنى ۇدەپ، كۇشەيە تۇسكەن. كوشىر دە اتتارعا قامشىنى باسىپ-باسىپ قالعان. سارى جەلىسپەن كەلە جاتقان قوس ات تا الا جونەلگەن. كوپ ۇزاماي-اق، جەل باسىلىپ، سالقىن جاڭبىر نوسەرلەي باستاعان. جاڭبىردىڭ تامشىلار ءىرى ەكەن. توپەلەپ قۇيىپ بەرگەن. تۇگەل اسپاندى تۇمشالاپ العان جاۋىن بۇلتى جەر باۋىرلاي تومەندەپ، اينالانى قىمتاي تۇسكەن. پاۋەسكەنىڭ ارقالىعىنان اسىرا ورناتقان برەزەنت قالقانشانى مىسە تۇتپادى. اپ-ساتتە ۇستەرى مالمانداي سۋ بولعان. سوندا عان ءتىلسىز ەركەك كۇڭك ەتىپ، — مىقتىباي، جول-جونەكەي اۋىل كەزدەسسە توقتارسىڭ، جان شاقىرىپ الايىق! — دەگەن.

بەتىنە تيگەن سۋىق جاڭبىردان ويانعان بالا ىڭىرسىپ، ايەلگە شولدەدىم دەگەن سىڭاي تانىتقان. نوسەرمەن بىرگە شيرىعىپ العان قارا سۇر ەركەك تە، — ءتايت ءارى! جەتىسىپ كەلە جاتقان ەشكىم جوق، — دەپ اجىرايا قارعان. سۋىق كوزقاراس پەن قاتتى زەكي سويلەگەن داۋىستان ىعىپ قالعان بالا ءقايتىپ ءۇن قاتپادى.

— بالام، ءسال شىدا، كوپ كەشىكپەي اۋىلعا دا جەتەرمىز — دەگەن ايەلدىڭ جۇمساق ءۇنىن ەركەك ەستىمەگەندەي تەرىس قاراپ وتىردى.

قاتتى جاڭبىر توپەلەپ ءوتىپ، اۋىر بۇلتتارمەن شىعىسقا قاراي اۋىپ بارادى. الدارىنان اسپان شايداي اشىلعان. اۋادا تازا جۇپار ءيىس قالىپتى. جاۋىننىڭ ءيىسى. كەڭسىرىگىڭدى جارىپ، سارايىڭدى اشادى. ۇيقىسى شايداي اشىلىپ، اينالاسىنا تاڭىرقاي قاراپ وتىرعان بالا ءبىر مەزەتتە، — اپا، اپا! انانى قاراڭىزشى، ءداۋ كەمپىرقوساق! قانداي ادەمى! — دەپ شاتتانا ايقاي سالعان. راسىندا سولتۇستىكتە دوعاداي يىلگەن الىپ كەمپىرقوساق قىزىلدى-جاسىلدى لەنتاداي بولىپ، كوزدىڭ جاۋىن الىپ تۇر ەكەن. سۇرعىلت پەردەنىڭ بەتىنە ادەمىلەپ، ادىپتەپ سالعان عاجايىپ بوياۋلى سۋرەت. كوكجيەكتى كومكەرگەن وسى ءبىر تابيعاتتىڭ تاڭعاجايىپ سۋرەتىنە كىم ەلتىمەس؟! ايەل دە، ءقوشىر جىگىت تە ات تىزگىنىن تارتا تۇرىپ قىزىعا قاراعان. — ءوي، بار بولعىرلار، كەمپىرقوساق كورمەپ پە ەدىڭدەر؟! — دەپ ەركەك تاعى دا كۇڭك ەتكەن. — اعاسى-اۋ، شىن ايتامىن، ءدال وسىنداي كەمپىرقوساقتى كورمەگەلى قانشا جىل؟! — كوشىر مىقتىباي ساڭقىلداي جاۋاپ بەرىپ جاتىر. كوشىر جىگىتتىڭ مىنا ءسوزى ايەلدىڭ دە كوڭىلىنە قونا كەتتى. راس-اۋ، مۇنىڭ دا ءدال مۇنداي ۇلكەن كەمپىرقوساق كورمەگەنىنە قانشا جىل؟! ءيا، اناۋ جىلى بالۋانمەن بىرگە سەيىل قۇرىپ، ارشالى جاققا بارعاندا ءدال وسىنداي كەمپىرقوستى كورگەنى بار. ويحوي، داۋرەن-اي دەگەن! ول كەزدە بۇل ۋىزداي جاپ-جاس ەدى-اۋ. شىرىن ۋاقىتتىڭ شىرقى بۇزىلماي تۇرعان كەزى بولاتىن. اپتالاپ كەلىپ، ىستىق ماحابباتىنا كۇيدىرىپ-جاندىرىپ كەتەتىن كەزى ەدى. قوس اتپەن ەكەۋلەپ شىققان بۇلار ءدال وسىلاي جازعى جاڭبىردىڭ استىندا قالعان. ءدال وسىلاي اسپان شايداي اشىلىپ سالا بەرگەن. ءدال وسىلاي اۋانى جۇمساق، جۇپار ءيىس كەۋلەگەن. اتتىڭ ۇستىنەن جاس بالاشا ەكى قولتىعىنان وپ-وڭاي كوتەرىپ العان بالۋان مۇنى بالاشا ەركەلەتىپ، ويىن قىلعان. بۇل ءماز بولىپ شاتتانىپ، بالاشا سىقىلىقتاپ كۇلگەن. — بۇل كەمپىرقوساق مەنىكى عوي، ماعان بەرەسىز بە؟ — دەپ مويىلداي كوزدەرىن توڭكەرە ەركەلەگەن. — اينام-اۋ، ال، ءبارىن ال! مەن ساعان ايدى دا، كۇندى دە سىيلادىم! — بالۋان دا رياسىز كۇلىپ تۇرىپ وسىلاي دەگەن. قايران سول شاقتار! - اق بورتپە ءشالىسىن ءسال كەيىن ىسىرىپ، ءوڭىرىن اشىپ، تازا، جۇپارلى اۋادان قۇمىعا جۇتقان ايەلدىڭ كوزىندەگى جارق ەتكەن ءومىردىڭ قايتا جانعان ساۋلەسى مەن ىنتىقتىقتىڭ قايتا قوزداي قالعان وتىن كورگەن ەركەك ىشىنەن، — يي، شايتان! — دەگەن. بۇل قارا سۇر ەركەك — اق بورتپە ءشالىلى ايەلدىڭ كۇيەۋى بەرجان بولاتىن.

كوپ كەشىكپەي الىستان اۋىلدىڭ قاراسى كورىنگەن. بۇلار كەلگەن اۋىلدا كىشىگىرىم توي-تومالاق بولىپ جاتىر ەكەن. الىستان ات سۋىتا كەلگەن قۇدايى قوناقتاردى جاتىرقاعان ەشكىم جوق. توردەن ورىن سايلاعان. جايعاسىپ وتىرىپ بولعان سوڭ، مىنا دۇرمەكتىڭ ءمانىسىن بىلگەن. سويتسە، وسى ءۇيدىڭ كەنجە كەلىنى بوسانىپ، سونىڭ شىلدەحاناسى بولىپ جاتىر ەكەن. — ويبۋ، جول الىس.. سەمەي قايدا، ءبىز قايدا.. ىستىق شاي ءىشىپ، تاماق جەڭدەر! — دەپ، توردە وتىرعان ءبىر قاريا ساقالىن ساۋمالاي وتىرىپ ءۇزىپ-ۇزىپ ءتىل قاتقان. ءجون سۇراسىپ بولعان سوڭ، — ەە، قاراوتكەلدەنبىز دەڭدەر؟- دەپ ءبىر قويعان. باعانادان بەرى دومبىراسىن الدىنا وڭگەرىپ، قوس ىشەگىن بەزىلدەتىپ وتىرعان ءانشى جىگىتكە ءار جاقتان ءان ايت دەگەن قولقا سالۋشىلار كوبەيگەن. قىمىزعا قىزارا ءبورتىپ، اق جەيدەسىنىڭ تۇيمەسىن اعىتىپ، قارا بارقىت بەشپەتىنىڭ ءوڭىرىن بوس سالعان ءانشى جىگىت تە دومبىراسىنىڭ قۇلاق كۇيىن تەز كەلتىرىپ الىپ اۋەلەتە ءان باستاعان. دومبىرانىڭ بەتىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، ورتاڭعى پەرنەلەردەن ءىلىپ العان قۋاتتى داۋىس ءا دەگەن دە شارىقتاپ كوككە شىعانداپ ءبىراق شىققان. جۇرت سىلتىدەي تىنا قالعان.

ايىم دا سەن، عاليا، كۇنىم دە سەن،

وڭ قاباعىڭ تارتادى كۇلىمدەسەڭ...

ءار ءسوزى انىق، نىعارلى، ەستى ەستىلگەن ايگىلى ءاننىڭ قايىرماسىنا كەلگەندە قۇيقىلجىتا، قۇلپىرتا كەلىستىرىپ، ىرعاق ءيىرىمىن ءدوپ باسا ۇزىلدىرە ايتتى. ءوزىنىڭ دە كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىپ، ەكى جاعىنا ىرعالا شايقالىپ وتىرىپ ايتتى. اسىق جاننىڭ، عاشىق جاردىڭ كىرشىكسىز ىڭكار ءىلتيپاتى مەن مولدىرەگەن سەزىم كاۋسارى كومەكەيدەن ءان بولىپ توگىلىپ، اعىل-تەگىل ساعىنىشتىڭ نوسەرى بولىپ قۇيىلدى. ءان بىتكەندە بارىپ، ءبىر تىنىستاپ العان ءانشى جىگىت، — بالۋان شولاقتىڭ ءانى عوي بۇل! — دەپ ناساتتانا ساڭق ەتكەن.

— پاي-پاي، ءان دەپ وسىنى ايت!

— قايران بالۋانىم-اي!

— وسىنداي ءان ارناعان سول عالياڭىزدا ارمان بار ما ەكەن شىركىن! — ءاننىڭ اسەرىمەن دۇرلىككەن جۇرت وسىلايشا قولپاشپەن گۋىلدەپ كەتكەن ەدى..

ءاننىڭ اقىرىنا دەيىن ازەر وتىرعان بەيتانىس جولاۋشى بەرجاننىڭ شىقشىت سۇيەگى بۇلكىلدەپ، كەرتەش مۇرىنى ساڭىرەيىپ كەتكەن بولاتىن. قارا سۇر ءوڭى قوشقىلدانىپ، تۇلا-بويىن بيلەگەن ورتتەن قۇتىلۋدىڭ جالعىز جولى وسى ۇيدەن تەز اتتانىپ كەتۋ دەپ شەشكەن. كەش قاراڭعىلىعىنا قاراماي، ءۇي يەسىنىڭ قولقاسىنا دا قۇلاق اسپاي اتتانىپ بارا جاتقان جولاۋشىلاردىڭ ىشىندەگى بورتپە ءشالىلى ايەل شارشى توپتىڭ الدىندا، «سول عاليا — مەن ەدىم!» ايتا الماعانىنا ىشتەي قورىنىپ بارا جاتتى. الگى ايەل وسى عۇمىرىندا بالا كوتەرۋ باقىتى بۇيىرماي، كۇيەۋى بەرجاننان جەگەن اششى تاياعى مەن ازاپتى ءومىرىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن سەمەيگە بارىپ، قايىن جۇرتىنان ءبىر جەتىمەكتى باۋىرىنا سالىپ اكەلە جاتقان عاليا ەكەنىن، اتاقتى بالۋان شولاقتىڭ عالياسى ەكەنىن راسىندا ولار بىلگەن جوق ەدى. اۋىر مۇڭ مەن ايانىشتى تاعدىردى ارقالاعان قارا پاۋەسكە قارا ءتۇننىڭ قويىنىنا ءسىڭىپ بارا جاتتى.

---