بۋلانۋ جانە كوندەنساسيا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋلانۋ جانە كوندەنساسيا
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك تاربيەلىك دامىتۋشىلىق
كوندەنساسيا جانە مەنشىكتى بۋلانۋ جىلۋى ۇعىمدارىن پىسىقتاۋ، زاتتىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىسى جانە ەنەرگەتيكالىق تۇرلەنۋلەر نەگىزىندە ءتۇسىندىرۋ. توپپەن ىنتىماقتى جۇمىس ىستەۋىنە باعىتتاۋ، ءبىر - بىرىمەن ۇيلەسىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋعا ۇيرەتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ. وقۋشىلاردىڭ بويىندا مادەنيەتتى قالىپتاستىرىپ، ولاردىڭ لوگيكالىق تالداۋ جانە شىعارماشىلىق قابىلەتىن ارتتىرۋ. دەربەس ويلانۋدى، سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ.
قۇرال جابدىق: وقۋلىق، تاقتا، ( ينتەراكتيۆتى تاقتا)
ءتۇرى: ارالاس
ءادىسى: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، ەسەپ شىعارۋ
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا
بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ: امانداسۋ، تۇگەندەۋ، سىنىپتىڭ دايىندىعىن، قۇرال-جابدىقتاردى تەكسەرۋ
ءۇي جۇمىسىن سۇراۋ:
1. جىلۋ قوزعالتقىش دەپ نەنى ايتامىز؟
2. قانداي پروسەسس دوڭگەلەك نەمەسە سيكلدىك دەپ اتالادى؟
3. جۇمىس ىستەپ تۇرعان توڭازىتقىشتىڭ ەسىگىن اشسا، بولمەدە تەمپەراتۋرا تومەندەي مە؟
4. جىلۋ ماشيناسى ءبىر سيكل ىشىندە 400 دج جىلۋ شىعارىپ، 600 دج جۇمىس اتقارادى. جىلۋ ماشيناسىنىڭ پاك - ءى نەگە تەڭ؟
5. قىزدىرعىشتىڭ تەمپەراتۋراسى 227°س، سۋىتقىشتىڭ تەمپەراتۋراسى 27°س بولاتىن جىلۋ ماشيناسىنىڭ پاك - ءىن باعالاۋ كەرەك.
6. جىلۋ ماشيناسى ءبىر سيكل ىشىندە 1 كدج جىلۋ الىپ، 400 دج جۇمىس اتقارادى. جىلۋ ماشيناسى قانشا جىلۋ شىعارادى؟
سايكەسىن تاپ:
جاناستىرىلعان ءارتۇرلى تەمپەراتۋراداعى دەنەلەردىڭ ىشكى ەنەرگيالارىمەن الماسۋ بۇل… تەرموديناميكانىڭ ءىى زاڭى
بەرىلگەن جىلۋ مولشەرى ىشكى ەنەرگياسىنىڭ وزگەرۋىنە جۇمسالادى يزوتەرميالىق پروسەسس
بەرىلگەن جىلۋ مولشەرى تەك جۇمىس ىستەۋگە جۇمسالادى يزوبارالىق پروسەسس
بەرىلگەن جىلۋ مولشەرى جۇيەنىڭ ىشكى ەنەرگياسىن وزگەرتۋگە جانە تۇراقتى قىسىمدا جۇمىس ىستەۋىنە جۇمسالادى جىلۋ الماسۋ
سىرتقى ورتامەن جىلۋ الماسپايتىن جۇيەدە وتەتىن پروسەسس بۇل… ادياباتالىق پروسەسس
ەگەر سۋىق جۇيە مەن جىلى جۇيەنىڭ ەكەۋىندە، ياعني اينالاسىنداعى دەنەلەردە سول كەزدە باسقا وزگەرىستەر بولماسا، سۋىق جۇيەدەن جىلى جۇيەگە جىلۋ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. يزوحورالىق پروسەسس
جاڭا ساباق:
I. بۋلانۋ جانە كوندەنساسيا؛
II. بۋلانۋ جىلۋى؛
1. I. بۋلانۋ
گازداردىڭ كوپتەگەن قاسيەتتەرىنىڭ ولاردىڭ تەگىنە تاۋەلسىز بولاتىنى جونىندە ايتىپ كەتتىك. ءبىراق نە - عۇرلىم تەمپەراتۋرا تومەن، ال قىسىم جوعارى بولعان سايىن، گاز قاسيەتتەرىنىڭ ونىڭ تەگىنە تاۋەلدىلىگى بىلىنە باستايدى. مۇنداي گازدى بۋ دەپ اتايدى، بۇل اتاۋ ونىڭ سۇيىقتان پايدا بولعانىن بىلدىرەدى. تەمپەراتۋرانى ودان ءارى تومەندەتىپ، ال قىسىمدى ارتتىرساق، وندا گاز سۇيىققا اينالادى.
گاز سۇيىق كۇيگە وتۋدەن الىسىراق بولسا، وندا ونىڭ قاسيەتتەرى يدەال گاز قاسيەتتەرىنە جاقىن بولادى، ول قاسيەتتەر بىزگە بەلگىلى. سوندىقتان ءبىز بۇدان ءارى زاتتىڭ سۇيىق كۇيدەن گاز كۇيىنە جانە كەرىسىنشە ءوتۋى كەزىندە بىلىنەتىن قاسيەتتەرىنە عانا توقتالاتىن بولامىز. بۋ قاسيەتتەرىن زەرتتەۋدى ءبىز، مىنە وسى پروسەستەردەن باستايمىز.
• مولەكۋلالارعا قاي كەزى سۇيىقتىقتان ۇشىپ شىعۋ وڭاي تۇسەدى؟
• سۇيىقتىقتىڭ بەتكى قاباتىنداعى، جىلدامدىقتارى جوعارى قاراي باعىتتالعان ەكى مولەكۋلانى كوز الدىمىزعا ەلەستەتىپ كورەيىك. ولاردىڭ قايسىسىنىڭ سۇيىقتىقتان ۇشىپ شىعۋ مۇمكىندىگى جوعارى؟
• نەلىكتەن جىلدامدىعى تومەن مولەكۋلانىڭ مۇمكىندىگى تومەن؟
• كورشىلەس مولەكۋلامەن سوقتىعىسۋ بارىسىندا پوتەنسيالدىق ەنەرگياسىنان كينەتيكالىق ەنەرگياسى جوعارى مولەكۋلالاردا سۇيىقتىقتان ۇشىپ شىعۋ مۇمكىندىگى جوعارى بولادى ەكەن.
• وسى پروسەستەن كەيىن نە بولادى ەكەن سۇيىقتىقتىڭ بەتكى قاباتىندا؟
زاتتىڭ سۇيىق كۇيدەن گاز كۇيىنە ءوتۋى بۋلانۋ دەپ اتايدى.
• ستولدىڭ ۇستىندە تۇرعان ىدىستىڭ ىشىندەگى قايناعان سۋدى مىسال رەتىندە قارايىق.
• بۋلانۋ پروسەسس كەزىندە سۋدا قانداي وزگەرىستەر بولىپ وتەدى؟
• ەندى ىدىستىڭ قاپپاعىن جاۋىپ كورەيىك. سۋدىڭ ماسساسىندا وزگەرىس بولا ما؟
• ىدىستا بۋلانۋ پروسەسى جۇزەگە اسا ما؟ نەلىكتەن سۋدىڭ ماسساسى وزگەرمەيدى؟
• سونىمەن سۋدا كەرى پروسەسس جۇزەگە اسادى ەكەن.
زاتتىڭ گاز كۇيىنەن سۇيىق كۇيگە ءوتۋى كوندەنساسيا دەپ اتايدى.
سونىمەن بۋلانۋ جىلدامدىعى نەگە تاۋەلدى ەكەن؟
1. سۇيىقتىڭ بەتىنىڭ اۋدانىنا؛
2. سۇيىقتىڭ تۇرىنە؛
3. جەلدىڭ جىلدامدىعىنا؛
4. سۇيىقتىڭ تەمپەراتۋراسىنا.
بۋلانۋ پروسەسىنىڭ زاتتىڭ ىشكى ەنەرگياسىنىڭ ارتۋىمەن، ال كوندەنساسيا پروسەسىنىڭ ونىڭ كەمۋىمەن قاتار جۇرەتىنىن ەسكە سالا كەتەيىك. دەمەك، بۋلانۋ جانە كوندەنساسيا زات پەن قورشاعان ورتانىڭ اراسىنداعى ەنەرگيا الماسۋ پروسەسى كەزىندە وتەدى ەكەن. بۋلانۋ – كەبۋ جانە قايناۋ تۇرىندە جۇرەدى.
سۇيىقتىڭ گاز تۇرىندەگى ورتامەن نەمەسە ۆاكۋۋممەن شەكتەسىپ جاتاتىن ەركىن (اشىق) بەتىنەن پاي - دا بولاتىن بۋلانۋدى كەبۋ دەپ اتايدى.
تەمپەراتۋرا جوعارلاۋ ناتيجەسىندە قانىققان بۋدىڭ قىسىمى سۇيىقتىڭ سىرتىنداعى قىسىمعا جەتكەندە، سۇيىقتىڭ ىشىندەگى بۋ كوپىرشىكتەرى تەز ءوسىپ، سۇيىق بەتىنە شىعا باستايدى. بۇل پروسەسس سۇيىق - تىڭ قايناۋى دەپ اتالادى.
سۇيىقتى تۇراقتى تەمپەراتۋرادا بۋعا اينالدىرۋعا قاجەتتى Qب جىلۋ مولشەرى بۋلانۋ جىلۋى دەپ اتالادى.
Qب = بۋلانۋ جىلۋى؛
L= پروپورسيونالدىق كوەففيسيەنت (مەنشىكتى بۋلانۋ جىلۋى)؛
m = زاتتىڭ ماسساسى.
SI جۇيەسىندە L ولشەم بىرلىگى ءۇشىن تۇراقتى تەمپەراتۋرادا زاتتىڭ 1كگ ماسساسىن بۋعا اينالدىرۋعا 1دج جىلۋ مولشەرى قاجەت بولاتىن سۇيىقتىڭ مەنشىكتى بۋلانۋ جىلۋى الىنادى. مىسالى، سۋدىڭ 373 ك (1000س) تەمپەراتۋرا كەزىندەگى مەنشىكتى بۋلانۋ جىلۋى 2، 26*106دج/كگ بولادى.
13 جاتتىعۋ (2)
بەكىتۋ: «ويلانىپ كورەيىك – جاۋابىن بەرەيىك»
1. شىق تۇسكەن ءشوپ جەلدى كۇنى مە ءال دە جەلسىز كۇنى تەز كەبە مە؟
2. بىردەي جاعدايداعى مايلى سورپا ما الدە ءشاي تەز سۋى ما؟
3. نەلىكتەن جازدىڭ كۇنى وزەن، تەڭىز، مۇحيت سۋىنىڭ تەمپەراتۋراسى توڭىرەكتەگى تەمپەراتۋرادان تومەن بولادى؟
4. نەلىكتەن جىلى ودەكولوندى بەتكە جاققان سوڭ مۇزداي اۋا سەزىنەمىز؟
5. نەگە جاۋىن شاشىمنان سوڭ جەردىڭ ءيسى شىعادى؟
6. كولەمدەرى بىردەي ەكى ستاكان تۇر. بىرىندە ەفير ەكىنشىسىندە سۋ بار. ەكەۋىنە دە تەرمومەتر سالعان كەزدە قاي ستاكان تومەن تەمپەراتۋرانى كورسەتەدى؟
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك تاربيەلىك دامىتۋشىلىق
كوندەنساسيا جانە مەنشىكتى بۋلانۋ جىلۋى ۇعىمدارىن پىسىقتاۋ، زاتتىڭ مولەكۋلالىق قۇرىلىسى جانە ەنەرگەتيكالىق تۇرلەنۋلەر نەگىزىندە ءتۇسىندىرۋ. توپپەن ىنتىماقتى جۇمىس ىستەۋىنە باعىتتاۋ، ءبىر - بىرىمەن ۇيلەسىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋعا ۇيرەتۋ، ءوز بەتىنشە جۇمىس جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ. وقۋشىلاردىڭ بويىندا مادەنيەتتى قالىپتاستىرىپ، ولاردىڭ لوگيكالىق تالداۋ جانە شىعارماشىلىق قابىلەتىن ارتتىرۋ. دەربەس ويلانۋدى، سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ.
قۇرال جابدىق: وقۋلىق، تاقتا، ( ينتەراكتيۆتى تاقتا)
ءتۇرى: ارالاس
ءادىسى: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، ەسەپ شىعارۋ
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا
بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ: امانداسۋ، تۇگەندەۋ، سىنىپتىڭ دايىندىعىن، قۇرال-جابدىقتاردى تەكسەرۋ
ءۇي جۇمىسىن سۇراۋ:
1. جىلۋ قوزعالتقىش دەپ نەنى ايتامىز؟
2. قانداي پروسەسس دوڭگەلەك نەمەسە سيكلدىك دەپ اتالادى؟
3. جۇمىس ىستەپ تۇرعان توڭازىتقىشتىڭ ەسىگىن اشسا، بولمەدە تەمپەراتۋرا تومەندەي مە؟
4. جىلۋ ماشيناسى ءبىر سيكل ىشىندە 400 دج جىلۋ شىعارىپ، 600 دج جۇمىس اتقارادى. جىلۋ ماشيناسىنىڭ پاك - ءى نەگە تەڭ؟
5. قىزدىرعىشتىڭ تەمپەراتۋراسى 227°س، سۋىتقىشتىڭ تەمپەراتۋراسى 27°س بولاتىن جىلۋ ماشيناسىنىڭ پاك - ءىن باعالاۋ كەرەك.
6. جىلۋ ماشيناسى ءبىر سيكل ىشىندە 1 كدج جىلۋ الىپ، 400 دج جۇمىس اتقارادى. جىلۋ ماشيناسى قانشا جىلۋ شىعارادى؟
سايكەسىن تاپ:
جاناستىرىلعان ءارتۇرلى تەمپەراتۋراداعى دەنەلەردىڭ ىشكى ەنەرگيالارىمەن الماسۋ بۇل… تەرموديناميكانىڭ ءىى زاڭى
بەرىلگەن جىلۋ مولشەرى ىشكى ەنەرگياسىنىڭ وزگەرۋىنە جۇمسالادى يزوتەرميالىق پروسەسس
بەرىلگەن جىلۋ مولشەرى تەك جۇمىس ىستەۋگە جۇمسالادى يزوبارالىق پروسەسس
بەرىلگەن جىلۋ مولشەرى جۇيەنىڭ ىشكى ەنەرگياسىن وزگەرتۋگە جانە تۇراقتى قىسىمدا جۇمىس ىستەۋىنە جۇمسالادى جىلۋ الماسۋ
سىرتقى ورتامەن جىلۋ الماسپايتىن جۇيەدە وتەتىن پروسەسس بۇل… ادياباتالىق پروسەسس
ەگەر سۋىق جۇيە مەن جىلى جۇيەنىڭ ەكەۋىندە، ياعني اينالاسىنداعى دەنەلەردە سول كەزدە باسقا وزگەرىستەر بولماسا، سۋىق جۇيەدەن جىلى جۇيەگە جىلۋ بەرۋ مۇمكىن ەمەس. يزوحورالىق پروسەسس
جاڭا ساباق:
I. بۋلانۋ جانە كوندەنساسيا؛
II. بۋلانۋ جىلۋى؛
1. I. بۋلانۋ
گازداردىڭ كوپتەگەن قاسيەتتەرىنىڭ ولاردىڭ تەگىنە تاۋەلسىز بولاتىنى جونىندە ايتىپ كەتتىك. ءبىراق نە - عۇرلىم تەمپەراتۋرا تومەن، ال قىسىم جوعارى بولعان سايىن، گاز قاسيەتتەرىنىڭ ونىڭ تەگىنە تاۋەلدىلىگى بىلىنە باستايدى. مۇنداي گازدى بۋ دەپ اتايدى، بۇل اتاۋ ونىڭ سۇيىقتان پايدا بولعانىن بىلدىرەدى. تەمپەراتۋرانى ودان ءارى تومەندەتىپ، ال قىسىمدى ارتتىرساق، وندا گاز سۇيىققا اينالادى.
گاز سۇيىق كۇيگە وتۋدەن الىسىراق بولسا، وندا ونىڭ قاسيەتتەرى يدەال گاز قاسيەتتەرىنە جاقىن بولادى، ول قاسيەتتەر بىزگە بەلگىلى. سوندىقتان ءبىز بۇدان ءارى زاتتىڭ سۇيىق كۇيدەن گاز كۇيىنە جانە كەرىسىنشە ءوتۋى كەزىندە بىلىنەتىن قاسيەتتەرىنە عانا توقتالاتىن بولامىز. بۋ قاسيەتتەرىن زەرتتەۋدى ءبىز، مىنە وسى پروسەستەردەن باستايمىز.
• مولەكۋلالارعا قاي كەزى سۇيىقتىقتان ۇشىپ شىعۋ وڭاي تۇسەدى؟
• سۇيىقتىقتىڭ بەتكى قاباتىنداعى، جىلدامدىقتارى جوعارى قاراي باعىتتالعان ەكى مولەكۋلانى كوز الدىمىزعا ەلەستەتىپ كورەيىك. ولاردىڭ قايسىسىنىڭ سۇيىقتىقتان ۇشىپ شىعۋ مۇمكىندىگى جوعارى؟
• نەلىكتەن جىلدامدىعى تومەن مولەكۋلانىڭ مۇمكىندىگى تومەن؟
• كورشىلەس مولەكۋلامەن سوقتىعىسۋ بارىسىندا پوتەنسيالدىق ەنەرگياسىنان كينەتيكالىق ەنەرگياسى جوعارى مولەكۋلالاردا سۇيىقتىقتان ۇشىپ شىعۋ مۇمكىندىگى جوعارى بولادى ەكەن.
• وسى پروسەستەن كەيىن نە بولادى ەكەن سۇيىقتىقتىڭ بەتكى قاباتىندا؟
زاتتىڭ سۇيىق كۇيدەن گاز كۇيىنە ءوتۋى بۋلانۋ دەپ اتايدى.
• ستولدىڭ ۇستىندە تۇرعان ىدىستىڭ ىشىندەگى قايناعان سۋدى مىسال رەتىندە قارايىق.
• بۋلانۋ پروسەسس كەزىندە سۋدا قانداي وزگەرىستەر بولىپ وتەدى؟
• ەندى ىدىستىڭ قاپپاعىن جاۋىپ كورەيىك. سۋدىڭ ماسساسىندا وزگەرىس بولا ما؟
• ىدىستا بۋلانۋ پروسەسى جۇزەگە اسا ما؟ نەلىكتەن سۋدىڭ ماسساسى وزگەرمەيدى؟
• سونىمەن سۋدا كەرى پروسەسس جۇزەگە اسادى ەكەن.
زاتتىڭ گاز كۇيىنەن سۇيىق كۇيگە ءوتۋى كوندەنساسيا دەپ اتايدى.
سونىمەن بۋلانۋ جىلدامدىعى نەگە تاۋەلدى ەكەن؟
1. سۇيىقتىڭ بەتىنىڭ اۋدانىنا؛
2. سۇيىقتىڭ تۇرىنە؛
3. جەلدىڭ جىلدامدىعىنا؛
4. سۇيىقتىڭ تەمپەراتۋراسىنا.
بۋلانۋ پروسەسىنىڭ زاتتىڭ ىشكى ەنەرگياسىنىڭ ارتۋىمەن، ال كوندەنساسيا پروسەسىنىڭ ونىڭ كەمۋىمەن قاتار جۇرەتىنىن ەسكە سالا كەتەيىك. دەمەك، بۋلانۋ جانە كوندەنساسيا زات پەن قورشاعان ورتانىڭ اراسىنداعى ەنەرگيا الماسۋ پروسەسى كەزىندە وتەدى ەكەن. بۋلانۋ – كەبۋ جانە قايناۋ تۇرىندە جۇرەدى.
سۇيىقتىڭ گاز تۇرىندەگى ورتامەن نەمەسە ۆاكۋۋممەن شەكتەسىپ جاتاتىن ەركىن (اشىق) بەتىنەن پاي - دا بولاتىن بۋلانۋدى كەبۋ دەپ اتايدى.
تەمپەراتۋرا جوعارلاۋ ناتيجەسىندە قانىققان بۋدىڭ قىسىمى سۇيىقتىڭ سىرتىنداعى قىسىمعا جەتكەندە، سۇيىقتىڭ ىشىندەگى بۋ كوپىرشىكتەرى تەز ءوسىپ، سۇيىق بەتىنە شىعا باستايدى. بۇل پروسەسس سۇيىق - تىڭ قايناۋى دەپ اتالادى.
سۇيىقتى تۇراقتى تەمپەراتۋرادا بۋعا اينالدىرۋعا قاجەتتى Qب جىلۋ مولشەرى بۋلانۋ جىلۋى دەپ اتالادى.
Qب = بۋلانۋ جىلۋى؛
L= پروپورسيونالدىق كوەففيسيەنت (مەنشىكتى بۋلانۋ جىلۋى)؛
m = زاتتىڭ ماسساسى.
SI جۇيەسىندە L ولشەم بىرلىگى ءۇشىن تۇراقتى تەمپەراتۋرادا زاتتىڭ 1كگ ماسساسىن بۋعا اينالدىرۋعا 1دج جىلۋ مولشەرى قاجەت بولاتىن سۇيىقتىڭ مەنشىكتى بۋلانۋ جىلۋى الىنادى. مىسالى، سۋدىڭ 373 ك (1000س) تەمپەراتۋرا كەزىندەگى مەنشىكتى بۋلانۋ جىلۋى 2، 26*106دج/كگ بولادى.
13 جاتتىعۋ (2)
بەكىتۋ: «ويلانىپ كورەيىك – جاۋابىن بەرەيىك»
1. شىق تۇسكەن ءشوپ جەلدى كۇنى مە ءال دە جەلسىز كۇنى تەز كەبە مە؟
2. بىردەي جاعدايداعى مايلى سورپا ما الدە ءشاي تەز سۋى ما؟
3. نەلىكتەن جازدىڭ كۇنى وزەن، تەڭىز، مۇحيت سۋىنىڭ تەمپەراتۋراسى توڭىرەكتەگى تەمپەراتۋرادان تومەن بولادى؟
4. نەلىكتەن جىلى ودەكولوندى بەتكە جاققان سوڭ مۇزداي اۋا سەزىنەمىز؟
5. نەگە جاۋىن شاشىمنان سوڭ جەردىڭ ءيسى شىعادى؟
6. كولەمدەرى بىردەي ەكى ستاكان تۇر. بىرىندە ەفير ەكىنشىسىندە سۋ بار. ەكەۋىنە دە تەرمومەتر سالعان كەزدە قاي ستاكان تومەن تەمپەراتۋرانى كورسەتەدى؟
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات جىلدارىندا
-
تەرەزە – جاقتاۋلارمەن شەكتەلگەن ەكرانداعى ءتورتبۇرىشتى ايماق. ءاربىر تەرەزەنىڭ ونى باسقارۋعا ارنالعان ەلەمەنتتەرى مەن جۇمىس ايماعى بولادى. جۇمىس ايماعىندا وبەكتىلەر، اقپارات جانە باسقارۋ ەلەمەنتتەرى...
