InfoHub Logo

دسپ دەرتىمەن اۋىراتىن  بالا ەدى. ءوز قاتارىنان ءجۇرۋى دە، سويلەۋى دە كەشەۋىلدەي بەردى. قالالىق ەمحاناداعى ەمدەۋشى دارىگەرى بالاعا مەيىرىممەن قارايتىن. ەم-دوم جاسايدى. ءبىر كۇنى سول ەمدەۋشى دارىگەرى: «ۇلكەن قالادا وسىنداي ناۋقاس بالالاردى قارايتىن ارنايى ورتالىق بار. سول ورتالىققا اپارىپ كورسەتىڭىزدەر»، – دەدى. ول جەرگە دە الىپ باردى. ول جەردە: «وسىنداي ناۋقاس بالالاردى زەرتتەۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن ماسكەۋ قالاسىنان پروفەسسور دارىگەر كەلىپ وتىر. سول دارىگەردەن كەڭەس الىڭىزدار»، – دەدى. ودان دا كەڭەس الدى.

بالانىڭ جاعدايى ءبىرقالىپتى ەدى. ەندى ءتاۋىپ، باقسى-بالگەرلەرگە دە كورسەتۋگە كوشتى. «پالەن جەردە گرەك كەمپىر بار ەكەن. تىل-كوز تيگەن بالانى ەمدەيدى ەكەن» دەستى. ءتاۋىپ، باقسى-بالگەرلەردىڭ ءبارىنىڭ ايتاتىنى جالعىز-اق اۋىز ءسوز ەدى: «سۇپ-سۇيكىمدى-اق ۇل ەكەن! قۇداي بالاعا دەرتتى ءوزى بەرىپ وتىر. لايىم، قالاسا، شيپاسىن دا ءوزى بەرەر. بالالارىڭ ءالى جاقسى بوپ كەتەر»، – دەيدى.

بالا ەندى ءوزىنىڭ دارىگەرى تاعايىنداعان ەم-دومىن الا بەردى. بالانى ەندى اۋىلداعى اجەسى الىپ باعا باستادى. اۋىل دارىگەرلەرىنەن اۋىل بالالارىنا بەرىلەتىن ءسۇت، قاتىق سۇراپ الىپ باقتى. بالا اپپاق نارتتاي بولدى. ءوزى كۇشىكپەن ويناعاندى جاقسى كورەتىن. ءبىراق اجەسى وعان كۇشىكتى ۇستاتا بەرمەيدى. ءبىر كۇنى اجەسى: «مەنىڭ ەندى بالا باعۋعا شامام كەلەتىن ەمەس، وزدەرىڭ الىڭدار»، – دەدى. ءسويتىپ بالا قايتادان قالانىڭ تۇرعىنى بولدى. ءوزى تەرەزەدەن قاراپ تۇرعاندى جاقسى كورەتىن. تەرەزەنىڭ سىرتىندا، بيىكتە ۇشىپ بارا جاتقان قۇستار بالاعا قول سوزىمداي عانا جەردە ۇشىپ بارا جاتقان سەكىلدى.

ءبىر كۇنى شەشەسى بالا تەرەزەسىنەن قاراپ تۇرعان بولمەنى جيناماق بولدى دا، ونىڭ تەرەزەسىن اشىپ تاستادى. بۇل بولمەنىڭ تەرەزەسىنە شىبىن-شىركەيگە ۇستالاتىن تور دا تۇتىلماعان ەدى. بالا سول اشىق قالعان تەرەزەنىڭ الدىندا ويناپ قالا بەردى. ەندى وعان سىرتتا ۇشىپ بارا جاتقان قۇستار اينەكتەن قاراعانداعىدان دا انىق، اينەكتەن قاراعانداعىدان دا ايقىن كورىندى. بالا تەرەزەنىڭ الدىنا باۋىرىمەن جاتىپ الىپ، سول قۇستارعا قاراي ۇمسىنا بەردى، ۇمسىنا بەردى. سونان سوڭ تەرەزەنىڭ جاقتاۋىنان اسىپ ءتۇسىپ، تومەنگە قاراي ءبىر-اق قۇلديلادى.

تارس ەتە قالعان دىبىستى ەستىگەن شەشەسى بولمەگە جۇگىرىپ كىرگەنىندە، بالا جوق ەدى. بۇل تارس ەتىپ دىبىس بەرگەن تەرەزەنىڭ سىرتقى بولىگىندەگى تەرەزەنىڭ الدىنا جيەكتەي قاعىلعان قاتتى قاڭىلتىر تەمىردىڭ داۋسى ەدى. ول بالا تەرەزەنىڭ جاقتاۋىنان اۋىپ ءتۇسىپ بارا جاتقان كەزدە بالانىڭ سالماعىمەن مايىسىپ بارىپ، تارس ەتە قالىپ، قايتا تۇزەلىپ، دىبىس بەرگەن.

شەشەسى دەرەۋ باسپالداقپەن تومەن قاراي جۇگىردى. ەسىك الدىندا وتىرعان ەكى جىگىتكە: «بالا قۇلادى!» – دەپ ايقاي سالدى. ۇشەۋلەپ ءۇيدىڭ بالا قۇلاعان ارتقى بەتكەيىنە قاراي جۇگىردى. ءۇيدىڭ ارتقى بەتكەيىنە جەتە بەرگەندە...

ءۇيدىڭ ارتقى بەتكەيىنە جەتە بەرگەندە، جەرگە قۇلاپ تۇسكەن بالانى كوتەرىپ العان كۇيى جۇگىرىپ بارا جاتقان ءبىر بەيتانىس، اق كويلەك كيگەن جىگىتتى كوردى. اۋدەم جەردە اق ءتۇستى «جيگۋلي» اۆتوكولىگى تۇر ەدى. جىگىت كوزىنە تۇسكەن سول اۆتوكولىككە قاراي جۇگىرىپ بارا جاتتى.

بالا قۇلاعان عيمارات ەرسىلى-قارسىلى اۆتوكولىكتەر ءوتىپ جاتقان كوشەدەن تىسقارى تۇر ەدى. ءارى بالا قۇلاعان ءۇيدىڭ ارتقى بەتكەيىمەن دە ەرسىلى-قارسىلى جاياۋ جۇرگىنشىلەر جۇرە بەرمەيتىن. ولار ءۇيدىڭ الدىڭعى بەتكەيىمەن جۇرگەندى قالايتىن. تۋرا الدەكىم اق كويلەك كيگەن جىگىتكە ءقازىر بيىكتەن بالا قۇلاپ تۇسەدى، سەن سونى كوتەرىپ الىپ جۇگىرەسىڭ دەپ، ال اق ءتۇستى «جيگۋليدىڭ» يەسىنە سەن وسى ورىننان تابىلاتىن بول دەپ ەسكەرتىپ قويعان سىقىلدى.

اق ءتۇستى «جيگۋليدىڭ» يەسى دە بيىكتەن بالانىڭ جەرگە قۇلاپ تۇسكەنىن، ونى بەيساۋات ءوتىپ بارا جاتقان الدەبىر اق كويلەك كيگەن جىگىتتىڭ جەردەن كوتەرىپ العان كۇيى وزىنە قاراي جۇگىرىپ كەلە جاتقانىن كولىگىنىڭ ىشىندە وتىرىپ كورىپ وتىر ەدى. دەرەۋ كولىگىنەن تۇسە سالىپ، كولىگىنىڭ الدىڭعى ەسىگىن دە، ارتقى ەسىگىن دە اڭقيتىپ اشىپ تاستاعان كۇيى دايىندالا بەردى.

اق كويلەك كيگەن جىگىت بالانى باۋىرىنا باسىپ الىپ كوتەرگەن كۇيى اق ءتۇستى «جيگۋليگە» جاقىنداي بەرگەندە، ونى الدىمەن بالانىڭ شەشەسى قۋىپ جەتتى. ول ەسىگى اشىق تۇرعان كولىكتىڭ ارتقى ورىندىعىنا وتىردى. جىگىت بالانى الدىنا بەردى. بالا كوزىن جۇمعان كۇيى سۇلق ءتۇسىپ جاتىر ەدى.

– ءتىرى مە؟! – دەدى شەشەسى شوشىنىپ.

– ءتىرى، اپاي، ءتىرى!

اق ءتۇستى «جيگۋلي» ورنىنان جىلدامداتىپ قوزعالىپ كەتتى. ەندى اق ءتۇستى «جيگۋلي» دە، اق كويلەك كيگەن جىگىت تە جوق ەدى. وسىنىڭ ءبارى قاس-قاعىم ساتتىك ۋاقىتتا عانا بولعان ەدى. تەك وقيعا ورنىندا داعدارىلىپ ەكى جىگىت قانا قالدى. ولار الگىندە عانا بالانىڭ بيىكتەن قۇلاپ تۇسكەن جەرىنە قايتا كەلدى. تۇرعىن ءۇي رەتىندە پايدالانۋعا بەرىلگەنىنە كوپ ۋاقىت بولا قويماعان عيماراتتىڭ ىرگەسىن جيەكتەي توسەلگەن كولەڭكە بەتتەگى بەتون پليتا كوكشىلدەنگەن كۇيى جاتىر ەدى. «بالا بيىكتەن قۇلاپ تۇسكەندە وسى بەتونعا كەلىپ سوعىلدى-اۋ! نە جانى قالدى ەكەن؟ ءبىراق الگى اق كويلەك كيگەن جىگىت بالانى «ءتىرى» دەدى عوي».

ەرتەڭىنە ەكى جىگىت بالا  تۇسكەن وبلىستىق اۋرۋحاناعا باردى. اۋرۋحانانىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا تۇرعان اۋرۋحانا قىزمەتكەرلەرى ولاردىڭ نە ماقساتپەن كەلىپ تۇرعاندىعىن سۇراپ العاننان كەيىن، ەكەۋىنە ەكى اق ءتۇستى جەلبەگەي بەرىپ، ىشكە كىرۋلەرىنە رۇقسات ەتتى. كىرىپ بارا جاتقاندا بالانىڭ جاتقان پالاتاسىن سىلتەپ جىبەردى.

كورسەتىلگەن پالاتاعا كىرىپ كەلگەن ەكى جىگىت ءوز كوزدەرىنە وزدەرى سەنبەي قالدى. كەشە عانا بيىكتەن قۇلاپ تۇسكەن بالا توسەك ۇستىندە تىر-جالاڭاش شەشىنىپ تاستاعان كۇيى شالقاسىنان ءتۇسىپ الىپ، ماز-مەيرام بولىپ ويناپ جاتىر ەدى. وسى كەزدە پالاتاعا اق حالات كيگەن ەمدەۋشى دارىگەر جىگىت كىردى. ول توسەك ۇستىندە شالقاسىنان ءتۇسىپ الىپ، ماز-مەيرام بولىپ ويناپ جاتقان بالاعا قاراپ: «لەچيك-كوسموناۆت»، – دەپ ازىلدەدى. دارىگەرلەر بالانى جان-جاقتى تەكسەرۋدەن وتكىزە كەلىپ: «بالانىڭ ەش جەرىنە دە زاقىم كەلمەگەن. تەك ءبىر قولىنىڭ شىبىق سۇيەگى عانا ازداپ زاقىمدانىپتى. ول دا ءقاۋىپتى جاراقات ەمەس»، – دەيدى.

ءبىر قىزىعى، وسى وقيعادان كەيىن دسپ دەرتىنە شالدىعىپ، ءوز قاتارىنان ءجۇرۋى دە، سويلەۋى دە كەشەۋىلدەپ جۇرگەن بالانىڭ ءجۇرۋى دە، سويلەۋى دە شاپشاڭداي بەرگەنى قىزىق جاعداي ەدى. كەيىن بالا ءجۇرىپ تە، سويلەپ تە كەتتى. وسى وقيعانىڭ تابى باسىلىپ، ارادا ۋاقىت وتكەن سوڭ بالانىڭ اينالاسىنداعىلار: «وسىعان سول قۇلاعانى كادىمگىدەي اسەر ەتتى، ءوزى. سودان كەيىن-اق ءوزى بويىن تىكتەپ ۇستاي بەرەتىن بولدى عوي»، – دەپ، ەندى ءقاۋپى سەيىلىپ، ءوتىپ كەتكەن وقيعانى ەستەرىنە كۇلىپ الىپ وتىراتىن.

بىرەۋلەر «بالا قۇلاپ كەلە جاتقان كەزدە استىڭعى قاباتتىڭ انتەنناسىنا سوعىلىپ ءوتىپتى دەيدى، سول كىشكەنە جاردەمدەسپەدى مە ەكەن؟» دەسە، ەندى بىرەۋلەر: «سەن دە قايداعىنى ايتادى ەكەنسىڭ. استىڭعى قاباتتىڭ انتەنناسىنا سوعىلىپ وتكەننەن بىردەڭە بولا قويدى دەيسىڭ بە؟ ءۇيدىڭ ىشىندە كادىمگى ادام وتىراتىن ورىندىقتىڭ ۇستىنە شىعىپ تۇرىپ، اياعىڭ تايىپ قۇلاپ ءتۇسشى، مەرتىگىپ قالايىن دەسەڭ، سودان دا مەرتىگىپ قالاسىڭ. بۇل بالا بيىكتەن قۇلاپ ءتۇسىپ تۇرىپ، ەش جەرى زاقىمدانباسا، وندا بۇل بالانى تەك قۇداي ساقتاعان. اجەسىنىڭ بالاسىن قۇداي ساقتاپ قالعان عوي» دەيتىن.

كەيىن سول ءۇيدىڭ سول بەتكەيىندەگى سونداي بيىكتىكتەن كارىلىك جەڭىپ، ەسىنەن الجي باستاعان وزگە ءبىر ۇلتتىڭ قارت كىسىسى قۇلاپ كەتتى. ميى شاشىلىپ قالىپتى دەيدى كورگەن جاندار.

---