دىبىس جانە ءارىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءبىلىمدى تياناقتاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم - بىلىك داعدىلارىن تەكسەرۋ. سوزدىك قورىن مولايتۋ، ءوز پىكىرىن سەنىمدى ايتۋعا ورتاعا سالا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: شاپشاڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ. شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرۋ.
تاربيەلىك: ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قايتالاۋ، پىسىقتاۋ، ەكولوگيالىق ەرتەگى ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، قيما ارىپتەر، تابيعات كورىنىسى، قۇستار سۋرەتى..
ساباقتا قولدانىلاتىن ءادىس – تاسىلدەر: اڭگىمەلەسۋ، ءتۇسىندىرۋ، ويىن، سۇراق – جاۋاپ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
2. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
مەن اقىلدىمىن. قيىندىقتان قورىقپايمىن. مەن جاسپىن، قانداي ادەمىمىن. مەن ۇزاق ءومىر سۇرەمىن. مەنىڭ قولىمنان كوپتەگەن جاقسىلىق كەلەدى. مەن بارلىق تۋىستارىمدى جاقسى كورەمىن.
3. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. سۋرەتپەن جۇمىس.
- كانە بالالار، مىنا سۋرەتتەرگە نازار اۋدارايىق.
1 سلايد.
- نەلەردى كورىپ تۇرسىڭدار؟ (اڭدار، قۇستار)
- وسى اڭدار مەن قۇستاردىڭ اتتارىن ايتايىقشى. (قاسقىر، تۇلكى، قويان، تورعاي، اققۋ، ءتيىن)
- بۇلار قايدا مەكەن ەتەدى؟
(ورمان، توعايدا مەكەن ەتەدى)
2. جاڭا ساباق.
- بالالار، بۇگىن ءبىز انا ءتىلى ءپانى بويىنشا ەكولوگيالىق ەرتەگى ساباعىن وتكىزەمىز.
- ءقازىر داپتەرلەرىڭدى اشىپ، بۇگىنگى كۇن مەن ايدى جازىڭدار. (وقۋشىلار جازادى)
- ەندى ەرتەگىنى تىڭداڭدار.
- ەرتە – ەرتە ەرتەدە جاپان تۇزدە سيرەك قالعان ورماننىڭ ىشىندە ءبىر توقىلداق ءومىر ءسۇرىپتى. ول تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى اعاشتاردى تۇمسىعىمەن شوقىپ توقىلداتۋمەن بولىپتى. قاتتى دىبىستان مەڭزەڭ بولىپ باستارى اۋىرعان ورمانداعى اڭدار مەن اعاشتار توقىلداقتى ورماننان قۋىپ جىبەرىپتى. توقىلداق كەتىپ ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ، ورمانداعى اعاشتاردىڭ دىڭدەرىنە قۇرت – قۇمىرسقا ءتۇسىپ، ءشىري باستايدى. قۇرت اۋرۋىنا شالدىققان اعاشتار كۇنى – ءتۇنى كومەك سۇراپ زارلاي بەرەدى ەكەن. ونىڭ داۋىسىن ەستىپ ءبىر كۇنى كوگەرشىن ۇشىپ كەلەدى. ءمان جايدى تۇسىنگەن سوڭ، مەن دارىگەردىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيمىن، دەگەنمەن ىزدەپ كەلەيىن دەپ ۇشا جونەلەدى.
ءمۇعالىم:
- بالالار اعاشتارعا سەندەردىڭ كومەكتەسكىلەرىڭ كەلە مە؟
بالالاردىڭ جاۋابى:
ءمۇعالىم:
- ولاي بولسا، كوگەرشىنمەن بىرگە دارىگەر ىزدەپ جولعا شىعايىق. الدىمەن مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭدەر.
سۇراقتار:
1. قازاق تىلىندە نەشە دىبىس، نەشە ءارىپ بار؟ 40 دىبىس، 42 ءارىپ
2. دىبىس دەگەنىمىز نە؟ ءارىپ دەگەنىمىز نە؟ دىبىستى ەستيمىز، ايتامىز، ءارىپتى كورەمىز، جازامىز.
2 سلايد
تاقتادا شاشىلعان ارىپتەر، قىزىل جانە كوك ءتۇستى.
- مىنا دىبىستارعا قاراپ نە ايتاسىڭدار؟ (قىزىل تۇستىلەر داۋىستى، كوك تۇستىلەر داۋىسسىز)
- دىبىستار ەكىگە بولىنەدى
- ءبىز دىبىستاردان نەلەردى قۇرايمىز؟ (بۋىندار، سوزدەر)
ويىن. شاشىلعان ارىپتەردەن، بۋىنداردان سوزدەر قۇرۋ، جازۋ.
ا – نا، ا – تا، شا - نا، با - لا، قو - يان، دا – لا.
ءمۇعالىم: ەرتەگىمىزدى ءارى قاراي جالعاستىرايىق. كوگەرشىن ودان ءارى ۇشىپ كەتەدى. قالىڭ توعايدىڭ قاسىنا كەلگەندە قۇيقىلجىتا ءان سالىپ وتىرعان بۇلبۇلدى كورەدى. ول بۇلبۇلدان اعاشتارعا كومەكتەسۋىن وتىنەدى.
- كەشىر، كوگەرشىن مەن ءۇشىن اۋرە بولما. مەنىڭ قولىم تيمەيدى. مەنىڭ ءانىمدى توعايداعى اڭدار، قۇستار تۇگىلى ادامدار دا جاقسى كورەدى. مەن ءۇشىن ادامداردان كومەك سۇرا،- دەيدى. ولاي بولسا بۇلبۇلدىڭ تىلەگىن ورىنداپ ءبىر سەرىگىپ الايىق.
سەرگىتۋ ءساتى:
ۇزىن مۇرتتى قۇمىرسقا،
كەلە جاتىپ جۇمىسقا،
الدى دوپتى قولىنا،
قويدى دوپتى الدىنا،
العا قارادى، ارتقا قارادى،
ۇلكەن تاۋ دەپ ويلادى.
- ەندى تاپسىرمالاردى ورىندايىق.
1 - تاپسىرما: سۋرەت بويىنشا ءسوزدى بۋىنعا ءبولۋ، دىبىستىق تالداۋ جاساۋ.
3 سلايد.
(ال – ما، ەكى بۋىن، 4 دىبىس، 4 ءارىپ)
2 - تاپسىرما – وسى ءسوزدى قاتىستىرىپ سويلەم قۇراستىرۋ.
4 سلايد. اققۋ.
ءمۇعالىم: ءارى قاراي ەرتەگىمىزدى جالعاستىرايىق.
- كوگەرشىن ىلگەرى قاراي ۇشىپ كەتەدى. ايدىن كولدە سىلانىپ، ءجۇزىپ جۇرگەن اققۋعا كەلەدى. وعان دا اعاشتاردى «ەمدەي گور» دەپ ءوتىنىش ايتادى.
سوندا اققۋ:
- مەن قاسيەتتى كيەلى قۇسپىن عوي. مەن بۇل جەردەن كەتە المايمىن. ماعان كوپ قۇستار كەلەدى، اقىل – كەڭەس سۇرايدى. وسى توعايدا ءۇنسىز – كۇيسىز، جۇمىسسىز جۇرگەن قۇستار بار، سەن سولاردىڭ بىرەۋىن تاۋىپ ءوتىنىش ايت. مۇمكىن سولاردىڭ بىرەۋى ساعان ىلەسىپ، اعاشتاردى ەمدەپ قالار،- دەيدى.
- كانە كوگەرشىنگە ىلەسىپ مىنا تاپسىرمانى ورىندايىق.
4 سلايد. «ۇيقاسىن تاپ» ويىنى.
1. وزىنشە نويان،
قورقاق كىم؟ (قويان)
2. الماستان تىنىم،
شابادى... (قۇلىن)
3. باتا الماس تۇلكى،
ءۇستى تىكەن... (كىرپى)
4. ايبات شەگەر الىستان،
اڭ پاتشاسى... (ارىستان)
2 - تاپسىرما: جاڭىلتپاش ايتۋ.
ءمۇعالىم: كوگەرشىن اققۋدىڭ اقىلىن تىڭداپ، ورماندى ارالايدى. وندا بوس جۇرگەن قۇستاردىڭ ىشىنەن ءبىر قۇسقا كەز بولادى. ول قۇس كوگەرشىننىڭ تىلەگىن ورىنداپ، ورمانعا كەلىپ، اعاشتاردى قۇرت اۋرۋلارىنان جازعان ەكەن دەيدى.
پروبلەمالىق سۇراق:
- ول قانداي قۇس بولۋى مۇمكىن، سەندەر قالاي ويلايسىندار؟
- بالالاردىڭ جاۋابى: (توقىلداق)
6 سلايد. توقىلداقتىڭ سۋرەتى.
ءمۇعالىم: - دۇرىس ايتتىڭدار، بۇل توقىلداق ەكەن.
سەرگىتۋ ءساتى:
ورماننىڭ ءبىز ەمشىسىمىز،
توق - توق - توق.
قۇرت بىتكەندى جوق ەتەمىز،
جوق. جوق. جوق
توق - توق - توق.
پروبلەمالىق سۇراق
- ولاي بولسا، بۇگىنگى ەرتەگىمىزگە قانداي تاقىرىپ نەمەسە ات قوياسىڭدار؟
بالالاردىڭ جاۋابى:
«توقىلداق - ورمان دارىگەرى»
ءمۇعالىم:
- مىنە، بالالار اقىماق اعاشتار توقىلداقتىڭ پايداسىن تۇسىنبەي ورماننان قۋىپ جىبەرىپ، وزدەرى قۇرىپ كەتە جازدادى. توقىلداقتىڭ كەشىرىمدى، اقىلدىلىعىنىڭ ارقاسىندا اعاشتار قۇرت اۋرۋىنان قۇلان – تازا ايىقتى ءقازىر ورمان جايقالىپ ءوسىپ تۇر دەيدى.
7 سلايد. تاقتاعا گۇلدەنگەن ورماننىڭ سۋرەتى شىعادى.
6. ساباقتى قورىتۋ.
- جاسىل اعاش، گۇلدەنگەن وسىمدىكتەردىڭ پايداسى زور ەكەنىن كۇردە ايتىپ جۇرەمىز. ەندەشە ءبىز تابيعاتتى ۇنەمى قورعاۋىمىز كەرەك.
7. ساباقتى بەكىتۋ.
- بالالار، بۇگىنگى ساباقتا قانداي ەرتەگىمەن تانىستىق؟
- ەرتەگى ۇنادى ما، نەسىمەن ۇنادى؟
- توقىلداق قۇسىنىڭ زيانى بار ما ەكەن؟
- ەندەشە ءبىز تابيعاتتى ۇنەمى قورعاپ زيان كەلتىرمەۋىمىز كەرەك.
- بۇگىن ساباق وسىمەن اياقتالدى.
8. ساباققا جاقسى قاتىسقان بالالاردى ماداقتاۋ.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، اقجار اۋدانى،
تالشىق ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
اۋتاليپوۆا گۋلنياز كاپساليام قىزى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم - بىلىك داعدىلارىن تەكسەرۋ. سوزدىك قورىن مولايتۋ، ءوز پىكىرىن سەنىمدى ايتۋعا ورتاعا سالا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: شاپشاڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ. شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرۋ.
تاربيەلىك: ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قايتالاۋ، پىسىقتاۋ، ەكولوگيالىق ەرتەگى ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، قيما ارىپتەر، تابيعات كورىنىسى، قۇستار سۋرەتى..
ساباقتا قولدانىلاتىن ءادىس – تاسىلدەر: اڭگىمەلەسۋ، ءتۇسىندىرۋ، ويىن، سۇراق – جاۋاپ.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
2. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
مەن اقىلدىمىن. قيىندىقتان قورىقپايمىن. مەن جاسپىن، قانداي ادەمىمىن. مەن ۇزاق ءومىر سۇرەمىن. مەنىڭ قولىمنان كوپتەگەن جاقسىلىق كەلەدى. مەن بارلىق تۋىستارىمدى جاقسى كورەمىن.
3. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. سۋرەتپەن جۇمىس.
- كانە بالالار، مىنا سۋرەتتەرگە نازار اۋدارايىق.
1 سلايد.
- نەلەردى كورىپ تۇرسىڭدار؟ (اڭدار، قۇستار)
- وسى اڭدار مەن قۇستاردىڭ اتتارىن ايتايىقشى. (قاسقىر، تۇلكى، قويان، تورعاي، اققۋ، ءتيىن)
- بۇلار قايدا مەكەن ەتەدى؟
(ورمان، توعايدا مەكەن ەتەدى)
2. جاڭا ساباق.
- بالالار، بۇگىن ءبىز انا ءتىلى ءپانى بويىنشا ەكولوگيالىق ەرتەگى ساباعىن وتكىزەمىز.
- ءقازىر داپتەرلەرىڭدى اشىپ، بۇگىنگى كۇن مەن ايدى جازىڭدار. (وقۋشىلار جازادى)
- ەندى ەرتەگىنى تىڭداڭدار.
- ەرتە – ەرتە ەرتەدە جاپان تۇزدە سيرەك قالعان ورماننىڭ ىشىندە ءبىر توقىلداق ءومىر ءسۇرىپتى. ول تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى اعاشتاردى تۇمسىعىمەن شوقىپ توقىلداتۋمەن بولىپتى. قاتتى دىبىستان مەڭزەڭ بولىپ باستارى اۋىرعان ورمانداعى اڭدار مەن اعاشتار توقىلداقتى ورماننان قۋىپ جىبەرىپتى. توقىلداق كەتىپ ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ، ورمانداعى اعاشتاردىڭ دىڭدەرىنە قۇرت – قۇمىرسقا ءتۇسىپ، ءشىري باستايدى. قۇرت اۋرۋىنا شالدىققان اعاشتار كۇنى – ءتۇنى كومەك سۇراپ زارلاي بەرەدى ەكەن. ونىڭ داۋىسىن ەستىپ ءبىر كۇنى كوگەرشىن ۇشىپ كەلەدى. ءمان جايدى تۇسىنگەن سوڭ، مەن دارىگەردىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيمىن، دەگەنمەن ىزدەپ كەلەيىن دەپ ۇشا جونەلەدى.
ءمۇعالىم:
- بالالار اعاشتارعا سەندەردىڭ كومەكتەسكىلەرىڭ كەلە مە؟
بالالاردىڭ جاۋابى:
ءمۇعالىم:
- ولاي بولسا، كوگەرشىنمەن بىرگە دارىگەر ىزدەپ جولعا شىعايىق. الدىمەن مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭدەر.
سۇراقتار:
1. قازاق تىلىندە نەشە دىبىس، نەشە ءارىپ بار؟ 40 دىبىس، 42 ءارىپ
2. دىبىس دەگەنىمىز نە؟ ءارىپ دەگەنىمىز نە؟ دىبىستى ەستيمىز، ايتامىز، ءارىپتى كورەمىز، جازامىز.
2 سلايد
تاقتادا شاشىلعان ارىپتەر، قىزىل جانە كوك ءتۇستى.
- مىنا دىبىستارعا قاراپ نە ايتاسىڭدار؟ (قىزىل تۇستىلەر داۋىستى، كوك تۇستىلەر داۋىسسىز)
- دىبىستار ەكىگە بولىنەدى
- ءبىز دىبىستاردان نەلەردى قۇرايمىز؟ (بۋىندار، سوزدەر)
ويىن. شاشىلعان ارىپتەردەن، بۋىنداردان سوزدەر قۇرۋ، جازۋ.
ا – نا، ا – تا، شا - نا، با - لا، قو - يان، دا – لا.
ءمۇعالىم: ەرتەگىمىزدى ءارى قاراي جالعاستىرايىق. كوگەرشىن ودان ءارى ۇشىپ كەتەدى. قالىڭ توعايدىڭ قاسىنا كەلگەندە قۇيقىلجىتا ءان سالىپ وتىرعان بۇلبۇلدى كورەدى. ول بۇلبۇلدان اعاشتارعا كومەكتەسۋىن وتىنەدى.
- كەشىر، كوگەرشىن مەن ءۇشىن اۋرە بولما. مەنىڭ قولىم تيمەيدى. مەنىڭ ءانىمدى توعايداعى اڭدار، قۇستار تۇگىلى ادامدار دا جاقسى كورەدى. مەن ءۇشىن ادامداردان كومەك سۇرا،- دەيدى. ولاي بولسا بۇلبۇلدىڭ تىلەگىن ورىنداپ ءبىر سەرىگىپ الايىق.
سەرگىتۋ ءساتى:
ۇزىن مۇرتتى قۇمىرسقا،
كەلە جاتىپ جۇمىسقا،
الدى دوپتى قولىنا،
قويدى دوپتى الدىنا،
العا قارادى، ارتقا قارادى،
ۇلكەن تاۋ دەپ ويلادى.
- ەندى تاپسىرمالاردى ورىندايىق.
1 - تاپسىرما: سۋرەت بويىنشا ءسوزدى بۋىنعا ءبولۋ، دىبىستىق تالداۋ جاساۋ.
3 سلايد.
(ال – ما، ەكى بۋىن، 4 دىبىس، 4 ءارىپ)
2 - تاپسىرما – وسى ءسوزدى قاتىستىرىپ سويلەم قۇراستىرۋ.
4 سلايد. اققۋ.
ءمۇعالىم: ءارى قاراي ەرتەگىمىزدى جالعاستىرايىق.
- كوگەرشىن ىلگەرى قاراي ۇشىپ كەتەدى. ايدىن كولدە سىلانىپ، ءجۇزىپ جۇرگەن اققۋعا كەلەدى. وعان دا اعاشتاردى «ەمدەي گور» دەپ ءوتىنىش ايتادى.
سوندا اققۋ:
- مەن قاسيەتتى كيەلى قۇسپىن عوي. مەن بۇل جەردەن كەتە المايمىن. ماعان كوپ قۇستار كەلەدى، اقىل – كەڭەس سۇرايدى. وسى توعايدا ءۇنسىز – كۇيسىز، جۇمىسسىز جۇرگەن قۇستار بار، سەن سولاردىڭ بىرەۋىن تاۋىپ ءوتىنىش ايت. مۇمكىن سولاردىڭ بىرەۋى ساعان ىلەسىپ، اعاشتاردى ەمدەپ قالار،- دەيدى.
- كانە كوگەرشىنگە ىلەسىپ مىنا تاپسىرمانى ورىندايىق.
4 سلايد. «ۇيقاسىن تاپ» ويىنى.
1. وزىنشە نويان،
قورقاق كىم؟ (قويان)
2. الماستان تىنىم،
شابادى... (قۇلىن)
3. باتا الماس تۇلكى،
ءۇستى تىكەن... (كىرپى)
4. ايبات شەگەر الىستان،
اڭ پاتشاسى... (ارىستان)
2 - تاپسىرما: جاڭىلتپاش ايتۋ.
ءمۇعالىم: كوگەرشىن اققۋدىڭ اقىلىن تىڭداپ، ورماندى ارالايدى. وندا بوس جۇرگەن قۇستاردىڭ ىشىنەن ءبىر قۇسقا كەز بولادى. ول قۇس كوگەرشىننىڭ تىلەگىن ورىنداپ، ورمانعا كەلىپ، اعاشتاردى قۇرت اۋرۋلارىنان جازعان ەكەن دەيدى.
پروبلەمالىق سۇراق:
- ول قانداي قۇس بولۋى مۇمكىن، سەندەر قالاي ويلايسىندار؟
- بالالاردىڭ جاۋابى: (توقىلداق)
6 سلايد. توقىلداقتىڭ سۋرەتى.
ءمۇعالىم: - دۇرىس ايتتىڭدار، بۇل توقىلداق ەكەن.
سەرگىتۋ ءساتى:
ورماننىڭ ءبىز ەمشىسىمىز،
توق - توق - توق.
قۇرت بىتكەندى جوق ەتەمىز،
جوق. جوق. جوق
توق - توق - توق.
پروبلەمالىق سۇراق
- ولاي بولسا، بۇگىنگى ەرتەگىمىزگە قانداي تاقىرىپ نەمەسە ات قوياسىڭدار؟
بالالاردىڭ جاۋابى:
«توقىلداق - ورمان دارىگەرى»
ءمۇعالىم:
- مىنە، بالالار اقىماق اعاشتار توقىلداقتىڭ پايداسىن تۇسىنبەي ورماننان قۋىپ جىبەرىپ، وزدەرى قۇرىپ كەتە جازدادى. توقىلداقتىڭ كەشىرىمدى، اقىلدىلىعىنىڭ ارقاسىندا اعاشتار قۇرت اۋرۋىنان قۇلان – تازا ايىقتى ءقازىر ورمان جايقالىپ ءوسىپ تۇر دەيدى.
7 سلايد. تاقتاعا گۇلدەنگەن ورماننىڭ سۋرەتى شىعادى.
6. ساباقتى قورىتۋ.
- جاسىل اعاش، گۇلدەنگەن وسىمدىكتەردىڭ پايداسى زور ەكەنىن كۇردە ايتىپ جۇرەمىز. ەندەشە ءبىز تابيعاتتى ۇنەمى قورعاۋىمىز كەرەك.
7. ساباقتى بەكىتۋ.
- بالالار، بۇگىنگى ساباقتا قانداي ەرتەگىمەن تانىستىق؟
- ەرتەگى ۇنادى ما، نەسىمەن ۇنادى؟
- توقىلداق قۇسىنىڭ زيانى بار ما ەكەن؟
- ەندەشە ءبىز تابيعاتتى ۇنەمى قورعاپ زيان كەلتىرمەۋىمىز كەرەك.
- بۇگىن ساباق وسىمەن اياقتالدى.
8. ساباققا جاقسى قاتىسقان بالالاردى ماداقتاۋ.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، اقجار اۋدانى،
تالشىق ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
اۋتاليپوۆا گۋلنياز كاپساليام قىزى