سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 4 اپتا بۇرىن)
قۇستارعا قامقورلىق
تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: قۇستارعا قامقورلىق
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ قۇستار الەمى قۇپياسى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتىپ، وي ورىستەرىن دامىتۋ. نەگىزىنەن قاناتتى دوستارعا قامقور بولۋعا، ولاردى ايالاپ باپتاۋعا بەيىمدەۋ.
شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن، جاقسىلىق جاساي ءبىلۋ ىسكەرلىكتەرىن اشۋ، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە ءبىلۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ. اسەم قۇستارمەن تانىستىرۋ.
تابيعات - انانى قورعاۋعا، ەلىن، جەرىن سۇيۋگە، مەيىرىمدىلىككە، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ، ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتاعا ازىرلەنگەن سلايدتار، نوۋتبۋك، قۇستاردىڭ سۋرەتتەرى، بۇكتەمەلەر، «قۇستارعا قامقورلىق» بۇرىشى، شارلار، قۇستار تۋرالى كىتاپتار، ويۋ - ورنەكتەر.

ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ: 1. قوناقتاردى قارسى الۋ.
2. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
3. قۇستار الەمى.
ءىىى. قۇستار مەرەكەسىنىڭ اشىلۋى.
بي: «ساعىم دالا». ورىندايتىندار: دونوۆا ا. جەتپيسبايەۆا ش.
ءان: «كوكەك». دومبىرامەن ورىنداۋشى: ەلشينبەكوۆا ر.
ءىV. ءۇي تاپسىرماسى: 1. جىل ءقۇستارى.
2. وتىرىقشى قۇستار.
«كوگەرشىن» جانە «قارلىعاش» توپتارى وزدەرى دايىنداعان بۇكتەمەلەرمەن تانىستىرادى.
V. وي - قوزعاۋ:
ا) قۇستاردىڭ ۇشىپ - قونۋىنا قاراپ اۋا رايىن بولجاۋ.
ءا) جۇمباقتار شەشۋ.
ب) ءبىر شۋماق ولەڭ قۇراستىرۋ.
Vءى. سەرگىتۋ ءساتى: «قۇس ۇيشىگى» ويىنى.
Vءىى. ۇيگە تاپسىرما: وي - تولعاۋ.
ا) «ەگەر مەن سۋرەتشى بولسام...»
ءا) «ەگەر مەن اقىن بولسام...»
VءىىI. ساباقتى قورىتۋ. «مەيىرىمدى جۇرەك» ءبىر - بىرىنە تىلەك ايتۋ

ءمۇعالىم: قۇستار الەمى – قۇپياعا تولى. تابيعاتتىڭ ءسانى دە، ءانى دە قالىقتاي ۇشقان قۇستار. ونى سەزىنىپ، ۇعىنۋ ءۇشىن تابيعاتتىڭ تىلسىمىنا تەرەڭ بويلاي ءبىلۋ كەرەك شىعار. ولاردىڭ اسەم اندەرى بويىمىزدى بالقىتىپ، ەرىكسىز ەلىكتىرەدى. كوكتە قالىقتاعان قۇستار – ءبىزدىڭ قاناتتى دوستارىمىز. ولار – تابيعات ساقشىلارى. ەگىستىكتىڭ، باۋ - باقشانىڭ سەنىمدى سەرىگى. سوندىقتان اتا - بابامىز قۇستاردى قادىرلەپ، قۇرمەتتەگەن. قازىرگىدەگىدەي اتىپ، قىرىپ تاستاعان جوق، تىرشىلىكتىڭ قاناتتى يەسىنەن قولىنان كەلگەن قامقورلىعىن ايامادى. ولار باتىر ۇلدارىن سۇڭقارعا، سۇلۋ قىزدارىن اققۋعا تەڭەگەن.
جەر بەتىندە قانشا قۇس بار دەپ ويلايسىڭدار؟ ونىڭ نەشەۋى ءبىزدىڭ ەلدە كەزدەسەدى؟ (8600 - گە جۋىق قۇستار ءتۇرى بار دەسەك، قازاق ەلىنىڭ كوگىندە 489 ءتۇرى كەزدەسەدى ەكەن.) ولار 18 وتريادقا جاتادى. سولاردىڭ ىشىندە «قىزىل كىتاپقا» ەنگىزىلگەن قۇستار كوپ. قازاقستاننىڭ “قىزىل كىتابىنا” 56 ءتۇرى ەنگىزىلگەن.
ولاردىڭ جويىلىپ كەتۋ ءقاۋىپى دە بار. سوندىقتان وسكەلەڭ ۇرپاققا تىرشىلىكتىڭ ءبىر مۇشەسى – قۇستاردى قۇرمەتتەپ، قورعاۋدى ۇيرەتۋ اسا ماڭىزدى. ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ «قۇستارعا قامقورلىق» دەپ اتالۋىنىڭ ءوزى دە وسى ماقساتتى كوزدەيدى. سونىمەن، بۇگىنگى «قۇستار مەرەكەسىن» باستايمىز.
بي: «ساعىم دالا». ورىندايتىندار: دونوۆا ا. جەتپيسبايەۆا ش.
ءان: «كوكەك». دومبىرامەن ورىنداۋشى: ەلشينبەكوۆا ر.

«كوگەرشىن» جانە «قارلىعاش» توپتارى كەزەك - كەزەك وزدەرى دايىنداعان بۇكتەمەلەرمەن تانىستىرادى.

جىل ءقۇستارى تۋرالى ايتادى.
بۇگىن ءبىز جىل قۇستارى تۋرالى ايتامىز. كۇزدە كۇن سۋىتىپ، جاندىكتەردىڭ كوپشىلىگى قىرىلىپ قالادى، كەيبىر جاندىكتەر اعاشتاردىڭ قۋىستارىنا تىعىلادى. وسىلايشا قۇستاردىڭ جەمى ازايادى. وسىعان بايلانىستى قۇستار جىلى جاققا ۇشىپ كەتەدى. ول قۇستاردى جىل قۇستارى دەپ اتايدى. جىل قۇستارىن اتايتىن بولساق: اققۋ، قارلىعاش، ۇيرەك، شاعالا سياقتى كوپتەگەن قۇستاردى بىلەمىز.
قۇستاردىڭ سۋرەتتەرىن كورسەتىپ، سيپاتتاما بەرەدى.

وتىرىقشى قۇستار تۋرالى ايتادى.
قۇستاردىڭ ءبىر بولىگى كۇزدە ۇشىپ كەتپەي، سول جەردە قىستاپ قالادى. ولاردى قىستاپ قالاتىن نەمەسە وتىرىقشى قۇستار دەپ اتايدى. ولار جىل بويى ءبىزدىڭ جاقتا تىرشىلىك ەتەدى. بۇل قۇستار سۋىققا ءتوزىمدى كەلەدى. قانداي اياز بولسا دا ءوز قورەكتەرىن تاۋىپ جەيدى ەكەن قىستاپ قالاتىن قۇستار: ۇزاق قارعا، توقىلداق، ساۋىسقان، سارى شىمشىق، كوگەرشىن
قۇستاردىڭ سۋرەتتەرىن كورسەتىپ، سيپاتتاما بەرەدى.

1 - وقۋشى: 1927 جىلدىڭ كوكتەمىندە جاس ناتۋراليستەردىڭ
كليمەنت اركاديەۆيچ تيميريازيەۆ اتىنداعى ورتالىق بيوستانسياسىندا بۇلدىرشىندەردىڭ قۇستارعا ارنالعان تۇڭعىش مەرەكەسى - قۇستار كۇنى وتكىزىلدى. بۇل مەرەكەگە الدىن - الا ازىرلەنىپ، قۇستارعا ۇيا جاسالدى، پلاكات، ۇراندار جازىلدى، قابىرعا گازەتتەرى شىعارىلدى، قۇستاردىڭ ماسكالارى دايىندالدى. تابيعاتتا دا، ادام ومىرىندە دە قۇستاردىڭ ءمانى وتە زور. قۇستار اۋەزدى اسەم سايراعىشتىعىمەن، سىمباتتى دا سۇلۋ، الۋان ءتۇرلى سىرتقى كورىنىسىمەن ورمانداردى، ساياباقتاردى، شالعىنداردى جانە تابيعاتتىڭ ءسانىن كەلتىرۋ ارقىلى ادامداردى ەستەتيكالىق ءلاززاتقا بولەيدى.

2 - وقۋشى: ادام قۇستاردى سپورتقا جانە ءار ءتۇرلى ماقساتتا قولعا ۇيرەتىپ، باپتايدى. قۇستار اتاۋلىنىڭ ءبارى پايدالى. قۇستاردىڭ – قايسىسىن بولسا دا قورعاۋ كەرەك. قۇستاردىڭ ساياباققا، باۋ باقشاعا، ەگىستىكتەر مەن باقتارعا ۇيىرىلۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، ۇساق قۇستارعا قىستا جەم شاشار، جازدا ۇيالاعىش ۇيشىكتەر دايىنداۋ ارقىلى قامقورلىق جاساۋ - تابيعاتتى كوركەيتىپ، قۇستاردى ايالاي ءبىلۋدىڭ نەگىزگى شارتى، قۇستاردىڭ ۇياسىن بۇزىپ جۇمىرتقاسىن جارۋدان اۋلاق بولىڭدار.
سيپاتتاما بەرىپ بولعان سوڭ بۇكتەمەلەردى تاپسىرادى..
ءمۇعالىم: قازاقتا قۇستار تۋرالى اڭىز - ەرتەگىلەر، مىسالدار كوپ، قۇستاردىڭ ۇشىپ - قونۋىنا قاراپ حالقىمىز اۋا رايىن دا بولجاي بىلگەن. قانە، بىلگەنىمىزبەن بولىسەيىك:
• قارلىعاش جوعارى ۇشسا، كۇن جىلى بولادى، تومەن ۇشسا سۋىق بولادى.
• كوكتەمدە قازدار قايتقاندا جوعارى ۇشسا، سۋ تاسقىنى بولادى.
• جاڭبىر جاۋاردا قارعالار ۋ دا شۋ بولادى.
• قۇستار كوڭىلدەنە سايراسا، كۇن اشىق بولادى.
• تاۋىق جاۋىننان تىعىلسا، جاڭبىر ۇزاق جاۋادى.
• تىرنالار بيىكتەپ ۇشسا، اۋا رايى وزگەرەدى.
• قۇس ءجۇنىن ۇرپيتسە، جاڭبىر جاۋادى، اۋا رايى وزگەرەدى.
• شىمشىق ۇيا سالسا، قىس قاتتى بولادى.
• سارى شىمشىق ىسقىرسا - شىنىمەن كۇز بولعانى.
• جىل قۇسى قاپتاپ كەتسە - كوكتەم ەرتە كەلەدى.
• كوكەك قاتتى ءارى ءجيى شاقىرسا – كۇن جىليدى.
• ساۋىسقان شاقىلداسا، قوناق كەلەدى.
• ەرتە كوكتەمدە قارعا سۋعا شومىلسا، كۇن جىليدى.
• قارعا قارقىلداسا - قار جاۋادى.

جۇمباقتار شەشۋ

سۋ بەتىن سىزىپ،
اققۇمان بارادى ءجۇزىپ.
(اققۋ)
يمەك تۇمسىق العر قۇس.
(بۇركىت)
ساقتالار تەرگەن ولجاسى،
القىمىندا دورباسى.
(ءبىر قازان )
قاراما - قارا تۇرىنە،
قۇلاق ءتۇر تەك ۇنىنە.
(قارعا)
تۇمسىعى قاشاۋ،
كاسىبى تەك ۇيا جاساۋ.
اعاشتى قورعاپ،
زيانكەستى اساۋ. (توقىلداق)
كۇندىز ءتىپتى ۇشپايدى،
تۇندە تىشقان ۇستايدى.
كوزى شامعا ۇقسايدى.
(جارقانات)
سايرايدى ءبىر تالمايدى،
ءانشى قۇس بۇل تاڭدايلى.
(بۇلبۇل)
قاراڭعىدا ۇشادى، قۇبىلادى.
جارىق كورسە قاشادى، تىعىلادى.
(جارقانات)
شارلاپ كەلىپ دالانى،
ۇيىنە ءۇي سالادى.
(قارلىعاش)

ءبىر شۋماق ولەڭ قۇراستىرۋ.

اسپانعا قارايمىز،
قايتقان قۇستى سانايمىز.
كوك جۇزىندە سامعاعان،
قۇستار قامىن ويلايمىز.

ايدىن كولدە اققۋ قانداي ادەمى
سۇڭقار قۇستىڭ سامعاعانى ادەمى
بۇلبۇل قۇستىڭ سايراعانى ادەمى
اينامدا ءان سالاتىن قۇستار قانداي ادەمى

اقتوبە وبلىسى، العا اۋدانى، №3 العا قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى تۋرەبەكوۆا جاڭىلسىن بارسايەۆنا

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما