InfoHub Logo

دومبىرا سىنىبىندا شىعارماشىلىق باستامانى تاربيەلەۋ.

مۋزىكاعا قابىلەتى بار تۇلعانى وقىتۋ جانە تاربيەلەۋ – بۇل وتە كۇردەلى جانە ءتۇرلى باعىتتى ۇدەرىس. سولاردىڭ ىشىنەن ەكى باعىتتى ەرەكشە اتاۋعا بولادى:
1. ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىعا ءوز ءبىلىمىن، بىلىكتىلىگىن، مۋزىكالىق شىعارما بويىنشا جۇمىس پەن ونەرگە دەگەن كوزقاراسى مەن قىزىعۋشىلىعى ارقىلى بەرە الۋ؛
2. ءمۇعالىمنىڭ وقۋشى بويىنا بىتكەن دارىندى انىقتاۋ، اشۋ جانە ءارى قاراي دامىتۋ.

ءمۇعالىمنىڭ پەداگوگيكالىق شەبەرلىگىنىڭ دەڭگەيى مىنە وسى ەكى باعىتتى بىرىكتىرە بىلگەن كەزدە بايقالادى.
جەكە تاربيەلەۋ كەزىندە وقۋشىعا اسەر بەرۋ تۇرلەرى وتە كوپ. سولاردىڭ ءبىرى پەداگوگتىڭ وقۋشىعا ەموسيونالدى اسەر ەتۋى. ءمۇعالىم ءوزىنىڭ مۋزىكاعا دەگەن كوزقاراسى مەن شىعارمانى وقىپ - تانۋى ارقىلى وقۋشىعا اسەر ەتەدى. ەگەر قاندايدا ءبىر مۋزىكالىق شىعارما ءمۇعالىمنىڭ وزىنە ەش اسەر ەتپەسە نەمەسە جالىقتىرىپ جىبەرسە، وندا وقۋشى بويىندا دا ول شىعارما سونداي اسەر بەرۋى ابدەن ىقتيمال. ەموسيونالدى اسەر سونىمەن قاتار، ەگەر ءمۇعالىم ءوزى ۇناتاتىن وقۋشىلارمەن جان - تانىمەن بەرىلىپ جۇمىس ىستەسە، ال قالعاندارىمەن جايباراقات، مىندەتى بولعاندىقتان عانا اينالىسسا، ول دا ءوز كەزەگىندە وقۋشىعا اسەر ەتەدى. وقىتۋشىنىڭ وسىلايشا ساباق بەرۋى، تۇبىندە بويىندا ونەرلەرى بار وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىكتەرىنىڭ جوعالۋىنا اكەپ سوقتىرادى. پەداگوگ وقۋشىمەن ءوز ەموسيالارىمەن كوبىرەك بولىسكەن سايىن، بۇدان ەكى تاراپتا، وقۋشى دا، ءمۇعالىم دە ۇتا تۇسەتىندىگى دالەلدەنگەن جاعداي.
كەلەسى اسەر ەتۋ ءتۇرى – تىكەلەي وقىتۋ ءۇردىسى. وقۋشىعا ءبىلىم مەن بىلىكتىلىكتى دارىتۋ كەزىندە وقىتۋشى وقۋشىعا جەكە تۇلعا رەتىندە تەرەڭ، سەزىمىنە اسەر ەتەتىندەي، زەردەسىن دامىتاتىنداي وقىتۋ ءتۇرىن تاۋىپ الۋى كەرەك.

پسيحولوگتار كەز كەلگەن قابىلەتتى دامىتۋعا بولادى دەيدى. قابىلەتتى دامىتۋ قورشاعان ورتاسىنا، ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىنا جانە اسىرەسە پەداگوگ پەن مەكتەپتىڭ اسەرىنە بايلانىستى بولادى. بارلىق وقۋشىلاردىڭ مۋزىكالىق دەڭگەيى بىردەي بولۋى مۇمكىن ەمەس. مۋزىكالىق دەڭگەيى ناشار وقۋشىلارمەن كوپ ەڭبەكتەنۋگە تۋرا كەلەدى. بالالاردىڭ ەستۋ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋمەن دومبىرا ساباقتارىندا عانا ەمەس، ءاردايىم اينالىسۋ كەرەك. باستاماشىلىق وياتۋ ءۇشىن قىزىقتىرا ءبىلۋ كەرەك. ەگەر بالا دومبىرادا ويناۋعا قىزىقپاسا، بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداعىسى كەلمەسە، مۋزىكالىق اسپاپتى قولىنا اناسىنىڭ ايعايىنان كەيىن عانا السا، وندا مۇنداي بالادان باستاماشىلىق كۇتۋ ءۇمىتى ۇزىلگەن ءىس دەپ ءبىلىڭىز. مۇنداي جاعدايدا ءمۇعالىم وقۋشى وزدىگىنەن جۇمىس ىستەي الاتىنداي ەتۋ ءۇشىن پەداگوگيكالىق ءۇردىستىڭ كەز كەلگەن بولىگىن جان - جاقتى ويلاستىرىپ بارىپ وتكىزۋى كەرەك. مىسالعا، وقىتۋ ءۇردىسى كەزىندە وقۋشىنىڭ ءۇي تاپسىرماسىن كۇندەلىكتى ورىنداۋى ماڭىزدى ءرول اتقارادى. تاپسىرمانىڭ ناتيجەلى ورىندالۋى، بەرىلگەن ءۇي تاپسىرماسىنىڭ تۇسىنىكتى، باعىت - باعدارى ايقىن بولۋىنا بايلانىستى.

ەگەر وقىتۋشى ساباق كەزىندە وقۋشىعا تۇسىنىكتى بەلگىلى ناقتى تاپسىرمالار بەرسە، ءتۇسىندىرىپ قانا قويماي، وعان جەتۋدىڭ تاسىلدەرىن كورسەتسە، ءۇي تاپسىرماسىنىڭ ءبىر بولىگىن وقۋشى وزدىگىنەن ورىنداپ ۇلگەرسە، وندا ارينە وقۋشىنىڭ ءۇي تاپسىرماسىن وزدىگىنەن تولىق ورىنداپ كەلەتىندىگى ءسوزسىز. وقۋشىنى شىعارمانىڭ بەرىلگەن بەلگىلى ءبىر بولىگىندەگى قيىندىقتاردى عانا ەمەس، كەز كەلگەن بولىگىندەگى قيىندىقتارىن وزدىگىنەن ورىنداپ شىعۋعا ۇيرەتۋ كەرەك. بۇل دەگەنىمىز كۇردەلى شىعارمالاردى ۇيرەنۋگە تالپىندىرۋ، جالپى ءبىلىمىن ورىندى پايدالانا الۋىنا كومەك كورسەتۋ. ومىرىندە تابىسقا اپاراتىن ماڭىزدى جاعدايدىڭ ءبىرى – ول بىلىكتىلىكتى دەر كەزىندە پايدالانا الۋ.

وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋ كەزىندەگى مىنەزى، قىزىعۋشىلىعى، كوڭىلى، جادىندا ساقتاۋى جانە ت. ب وزدىگىنەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ ادەتىن دە دامىتۋدا ۇلكەن ءرول اتقاراتىندىعى بەلگىلى. ونىمەن قويماي قازاقتىڭ قارا دومبىراسىندا وينايتىن باسقا ۇلت وكىلى بولسا شە ونىڭ مىنەزىن، قىزىعۋشىلىعىن، كوڭىلىن تابۋ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى. سونداي وقۋشىلارىمنىڭ ءبىرى - انۋاربەكوۆا زارەما. ول دومبىرا دا تەك قانا ويناپ قويماي، ءان دە شىرقاپ، اۋداندىق، وبلىستىق ءىس - شارالارعا بەلسەنە قاتىستى.
وسىنداي وقۋشىلاردىڭ ورىنداۋ شەبەرلىگىن شىڭداۋعا، كوزگە كورىنبەيتىن كەمشىلىكتەردى تۇزەتۋگە، ساحنادا ءوزىن ۇستاۋعا ۇيرەتۋگە ءمۇعالىم باسا نازار اۋدارۋى قاجەت.

وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋگە تاربيەلەۋ ماسەلەسىنىڭ ءبىرى - مۋزىكالىق ويلاۋدى دامىتۋ، جەكە شىعارماشىلىقتى اشۋ. ءمۇعالىم وقۋشى بويىنا مۋزىكالىق شىعارمانىڭ مازمۇنىن دارىتاتىن، وزىندىك شىعارماشىلىققا تالپىندىراتىن مۋزىكا مامانى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە مۋزىكانىڭ تاريحىن، تەورياسىن، قۇرىلىمىن دا جەتىك بىلەتىن جان - جاقتى ادام بولۋى ءتيىس.

وقۋشىنىڭ وزدىگىنەن ويلاۋ قابىلەتىن دامىتا ءبىلۋ - ءمۇعالىمنىڭ جۇمىس ىستەۋ ادىسىنە، وقۋشىنىڭ بويىنا شىعارماشىلىققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتى وياتۋىنا تۋرا بايلانىستى. دومبىرا ساباقتارىندا ءمۇعالىم وقۋشىنى تىڭداي بىلۋگە، ەستىگەن شىعارماسىن ورىنداي بىلۋگە، ياعني مۋزىكالىق اسپاپتا ويناۋعا ۇيرەتەدى. وقۋشى دومبىرادا جاقسى، ەركىن ويناپ ۇيرەنگەنىمەن، ونىڭ جان دۇنيەسى مۋزىكالىق دىبىستاردان الشاق بولۋى دا مۇمكىن. مۇنداي جاعداي كەزدەسە قالسا، وعان ۇلكەن ءبىر ماسەلە رەتىندە قاراۋ كەرەك. جاي عانا مۋزىكالىق شىعارمانى ورىنداۋشى ەمەس، مۋزىكا اسەرىنە بەرىلە شىنايى سەزىممەن ورىندايتىن وقۋشى تاربيەلەۋىمىز كەرەك.

سوندىقتان بالانى جاستايىنان مۋزىكانى دۇرىس تۇسىنۋگە تاربيەلەۋ - ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز. ادام كوبىنە بالالىق شاعىندا عانا قورشاعان ورتانىڭ اسەمدىگىنە، تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىنا تامسانىپ، ءتۇرلى قيالي ويلارعا باتادى. سوندىقتان گ. گ. نەيگاۋز ايتقانداي: « مۇمكىندىگىنشە ەرتەرەك بالاعا مۇڭدى اۋەندى – مۇڭدى، كوڭىلدى اۋەندى – كوڭىلدى، سالتاناتتى اۋەندى – سالتاناتتى تۇردە ويناۋعا ۇيرەتۋ كەرەك». كەزىندە ك. ف. ە. باح: «اۋەندى ورىنداۋشى مۋزىكانى ءوزى ابدەن بەرىلىپ، تولقىپ، سەزىنىپ ورىنداسا عانا، تىڭداۋشىنىڭ جۇرەگىن سەلت ەتكىزە الادى»، - دەگەن ەكەن.

ساباقتىڭ تابىستىلىعى، باستاماشىلدىعى وقۋشىنىڭ مۋزىكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىنا بايلانىستى. ال قىزىعۋشىلىق – ول بارلىق جەتىستىكتەردىڭ كەپىلى. ەگەر ءمۇعالىم وقۋشى بويىنان اۋەنگە دەگەن كۇشتى قىزىعۋشىلىقتى وياتا بىلسە، وندا وقۋشى بويىندا ءوز ەركىمەن ورىنداۋشىلىق، باستاماشىلدىق، تاباندىلىق، ياعني مۋزىكاشىعا ءتان قاسيەتتەردى دە وياتا العاندىعى.

وقۋشىلاردى ۇلكەن تابىستارعا جەتكىزۋ - قاجىرلى ەڭبەكتىڭ جەمىسى. بۇل جەردە ەڭ ماڭىزدىسى، ءمۇعالىم ءوز ىسىنە ابدەن بەرىلگەن مامان بولۋى كەرەك، سوندا ونىڭ تاربيەسى وقۋشىسىنا جۇعاتىن بولادى. وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنەن تابىسقا جەتۋگە ۇمتىلىپ تىرىسۋى نەگىزىنەن پسيحولوگيالىق جاعدايىنا بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى. بۇل جەردە ەڭ ماڭىزدىسى، ساباق ءوتىپ جاتقان ۋاقىتتا سىنىپتا وقۋشىنىڭ كوڭىلى اشىق بولاتىنداي جاعداي جاساۋ، وقۋشىنى سىرىن ىشكە جاسىرعان تۇيىقتىقتان، تۇك ىستەۋگە قىزىعۋشىلىعى جوق بوساڭدىقتان ارىلتىپ، كوڭىل كۇيىن كوتەرۋ، وعان دەگەن ءمۇعالىمنىڭ كوزقاراسى ءتۇزۋ، كەڭپەيىل ەكەندىگىن كورسەتىپ، شىعارماشىل ورتا قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى. ساباق كەزىندە وقۋشىعا كوبىرەك سۇراقتار قويىپ، جاۋاپ الاردا سالىستىرۋ، ساراپتاۋ، ىزدەستىرۋ ادىستەرىن كوبىرەك قولدانۋىنا جانە ءوز جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىن ءوزى باعالاۋىنا ماجبۇرلەۋ كەرەك.