InfoHub Logo

مەكتەپتى ەركىن تاڭداۋدىڭ باس چيرليدەرىنە اينالامىن

اقش پرەزيدەنتى سايلاۋى رەسپۋبليكاشىل دونالد ترامپتىڭ توسىن جەڭىسىمەن اياقتالدى. جىل بويى ساراپشىلار مەن شولۋشىلار ساياساتتا تاجىريبەسى جوق ميللياردەر ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلاۋدىڭ ورنىنا تۋيتتەردە الدەكىمدەردى بالاعاتتاپ، قورلاۋدان اسا الماعانىن ايتىپ كەلگەنىمەن، كەزەكتى پرەزيدەنتتىڭ جوسپارلارى مەن جۇرتقا بەرگەن ۋادەسى جونىندە از بولسا دا، اقپارات بار. اق ءۇيدىڭ جاڭا تۇرعىنى مەكتەپتەر، وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەر ءۇشىن قانداي وزگەرىستەر ازىرلەپ وتىر ەكەن؟

1. قاراجات

دونالد ترامپ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا جۇمسالاتىن شىعىنداردى «قاتتى قىسقارتاتىنىن» ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت ايتتى (اقش ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ بيىلعى بيۋدجەتى – 25 ملرد دوللار). جالپى، بۇل – رەسپۋبليكاشىلداردىڭ بۇرىننان بەرى ۇستانىپ كەلە جاتقان ويى. مىسالى، دونالد ترامپتىڭ ورنىنا پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءتۇسۋى مۇمكىن بولعان تەحاستىق سەناتور تەد كرۋز بۇل مينيسترلىكتى ءتىپتى جاۋىپ تاستاماق تا بولعان. ويتكەنى، پارتياداعىلاردىڭ ويىنشا، جالپىعا بىردەي ۇستانىممەن قاراۋعا بولمايدى: ۆاشينگتوندا وتىرىپ، تەحاستاعى بالالارعا نە ۇيرەتۋ كەرەك ەكەنىن ايتۋ مۇمكىن ەمەس دەيدى ولار.

2. مەكتەپ باعدارلاماسى

ترامپ جالپىعا بىردەي ءبىلىم ستاندارتىن تاڭۋ دۇرىس ەمەس دەپ ەسەپتەيدى. سوندىقتان، مەكتەپ باعدارلاماسى وزگەرسە دە، ول وزگەرىس جەكەلەگەن شتاتتار دەڭگەيىندە عانا بولماق. رەسپۋبليكاشىلداردىڭ بۇل تۇرعىداعى كەيبىر قالاۋى قازىردەن بەلگىلى. مىسالى، ولار مەكتەپتەگى وتباسىن جوسپارلاۋ جانە جىنىستىق تاربيە باعدارلامالارىنىڭ ءبارىن جىنىستىق قاتىناستان تەجەلۋدى ناسيحاتتاۋمەن الماستىرۋدى ۇسىنادى. قىزداردىڭ نەكەگە تۇرماي جۇكتى بولىپ قالۋى مەن جىنىستىق جولمەن تارالاتىن جۇقپالى اۋرۋلارعا قارسى كۇرەستەگى ەڭ ءتيىمدى ءتاسىل وسى دەيدى. سونداي-اق، پارتياداعىلار ادامنىڭ جەر كليماتىنا ىقپال ەتەتىنىن مويىنداماي، باتىستا ورنىعىپ قالعان تەورياعا قارسى شىعىپ وتىر. اقىر اياعىندا، رەسپۋبليكاشىلدار مەكتەپتەردە ءىنجىلدى وقىتۋدى ۇسىنادى. كيەلى كىتاپتى ءتۇسىنۋ «ءبىلىمدى قوعام قالىپتاستىرۋدىڭ مىندەتتى العىشارتى» دەپ ەسەپتەيدى ەكەن ولار.

3. ءبىلىم ستاندارتتارى

Common Core ءبىلىم ستاندارتى بىزدەگى مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتىنا ۇقسايدى. ول ءبىلىم بەرۋدىڭ ءتۇرلى ساتىلارىنداعى پاندەر بويىنشا وقىتۋ ناتيجەلەرىن انىقتايدى، سونداي-اق، بىزدەگى ءبىرىڭعاي تەستىلەۋگە ۇقسايتىن فورمالى ەمتيحان ءتۇرىن ەنگىزەدى. اعىلشىن ءتىلى مەن ماتەماتيكا بويىنشا ستاندارتتار 2009 جىلى پايدا بولدى جانە ولاردى امەريكانىڭ ەلۋ شتاتىنىڭ قىرىق ەكىسى قابىلدادى. بۇل باعدارلامانى ەنگىزۋ – مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەك بالاباقشا مەن مەكتەپتە وتكىزگەن 13 جىلىنىڭ ناتيجەسىندە قانداي ءبىلىم مەن ماشىقتاردى يگەرىپ شىعۋى كەرەك ەكەنى جونىندە ايتەۋىر كەلىسىمگە كەلۋگە دەگەن تالپىنىس ەدى. دونالد ترامپ سويلەگەن سوزدەرىندە Common Core ستاندارتىن «اپات» دەپ اتاپ، ونى الىپ تاستاۋدى ۇسىندى. سەبەپ بىرەۋ – امەريكالىقتاردىڭ بارلىعىنا ءبىر ستانداندارتتى جاپاي تاڭۋعا بولمايدى دەيدى.

ايتسە دە، بۇل قۇر داۋرىقپا اڭگىمەگە كوبىرەك ۇقسايدى. جاڭا پرەزيدەنتتىڭ Common Core ستاندارتىن الىپ تاستاۋعا مۇمكىندىگى بولا قويۋى ەكىتالاي. انىعىراق ايتقاندا، الىپ تاستاي المايدى، ويتكەنى الىپ تاستايتىن ەشتەڭە دە جوق. بۇكىل ەلگە ورتاق زاڭ دا (ءار شتات ستاندارتتى ءوز بەتىمەن قابىلداعان)، ستاندارتتان باس تارتپاعانداردى شومىشتەن قىسام دەيتىندەي قاراجات تا جوق. ارينە، ستاندارتتىڭ الىپ تاستالۋىن 42 شتاتتىڭ ءارقايسىسىندا جەكە-جەكە تالاپ ەتۋگە بولادى. ياعني، ۆاشينگتوندا وتىرىپ، تەحاستاعى بالالاردى قالاي وقىتۋ كەرەك ەكەنىن تۇسىندىرۋگە تۋرا كەلەدى. تۇيىق شەڭبەر.

4. مەكتەپ تاڭداۋ ەركىندىگى

ترامپتىڭ وسى يدەياسى نازار اۋدارۋعا تۇرادى. ول ءتىپتى ونى جۇزەگە اسىرۋعا 20 ملرد دوللار جۇمسايمىن دەپ تە ۋادە بەردى. ترامپتىڭ ايتۋىنشا، ءار بالا مەكتەپتى، ياعني مەملەكەتتىك، جەكەمەنشىك نەمەسە charter school (دەربەس باسقارۋداعى، الايدا، مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلاتىن الدىڭعى قاتارلى مەكتەپ) تۇرلەرىنىڭ ءبىرىن ءوز قالاۋىنشا تاڭداۋعا مۇمكىندىگى بولۋى كەرەك. نە بولماسا، بالا مەن اتا-انانىڭ قالاۋى بويىنشا، ۇيىندە وتىرىپ تا ءبىلىم الۋعا نەمەسە ءدىني مەكتەپتە وقۋىنا دا قاقى بولۋى ءتيىس. مۇنداي جاعدايدا مەكتەپتەر ءار بالا ءۇشىن باسەكەگە تۇسە باستايدى، ويتكەنى ءار بالاعا مەملەكەتتەن قاراجات بولىنەدى: مەملەكەتتىك مەكتەپ ءوزىن تاڭداعان بالالار ءۇشىن عانا قارجىلاندىرىلادى.

«مەكتەپ تاڭداۋ ەركىندىگىنىڭ باس چيرليدەرىنە اينالامىن»، - دەيدى دونالد ترامپ، اقش قازىرگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن سىنعا الا وتىرىپ.

ترامپتىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا امەريكالىق وقۋشىلار وزگە ەلدەردەگى قاتارلاستارىنا قاراعاندا ءبىلىم دەڭگەيى جاعىنان ارتتا كەلە جاتقانى اتاپ وتىلگەن. ال جاڭا باعدارلاما بالالاردى – ونىڭ ىشىندە جاعدايى ناشار وتباسىلاردان شىققان بالالاردى – ناشار مەملەكەتتىك مەكتەپتەردىڭ تۇتقىنىنان قۇتقارىپ الۋى ءتيىس. حيللاري كلينتون باستاعان دەموكراتتار بۇل يدەياعا تۇبەگەيلى قارسى شىقتى. ولاردىڭ ويىنشا، وسىنىڭ سالدارىنان مەملەكەتتىك مەكتەپتەر بارىنەن قاجەت جەردە ولار قۇرىپ كەتۋى مۇمكىن، ال نيەت بىلدىرگەندەردىڭ بارىنە جەكەمەنشىك مەكتەپتە وقۋعا گرانت بولۋگە قاراجات جەتپەيدى.

ايتسە دە، ءدال وسى تۇستا جاڭا اكىمشىلىكتىڭ باتىل شەشىمدەرى مەن ارەكەتتەرىن كۇتۋگە بولادى. اقش مەكتەپتەرىنە بالالاردى بولۋدە «ەركىن نارىقسىز» دا ماسەلە جەتىپ ارتىلادى. ترامپ اسىرەسە ستاتيستيكا بويىنشا ەڭ ناشار مەكتەپتەرگە تاپ بولاتىن جانە ەڭ تومەن ءبىلىم دەڭگەيىن كورسەتەتىن افروامەريكالىقتار مەن وزگە دە ءناسىل وكىلدەرىن «قۇتقارۋدىڭ» ماڭىزدىلىعىن باسا اتاپ وتكەن. الايدا، ول مەكتەپتەردىڭ ەڭ ناشار بولىپ شىعۋى كەزدەيسوق ەمەس. ول – اقش ساياساتىنداعى قيتۇرقى ەكونوميكالىق جانە ناسىلدىك ءبولىنۋدىڭ سالدارى. امەريكا مەكتەپتەرىندە اق ناسىلدىلەر مەن افروامەريكالىقتاردى ءبولىپ وقىتۋعا رەسمي تىيىم سالىنعانىنا الپىس جىل وتكەننەن كەيىن دە، جاعداي كەرىسىنشە بولىپ وتىر.  باستاپقىدا، تەك اق ءناسىلدى نە تەك قارا ءناسىلدى بالالار وقيتىن مەكتەپتەر سانى ازايعان ەدى. كەيىننەن، ناسىلشىلدىكتى تۇپ-تامىرىمەن جويدىق دەگەن كەزدە، قايتادان ارتا باستادى. بۇل ماسەلەنىڭ تامىرى اقش-تاعى گەوگرافيالىق بولىنۋدە دە جاتىر: ورتاشا ستاتيستيكالىق امەريكالىق ءىرى قالالاردان تىس ەلدى مەكەندەردە كوبىنەسە تەرى ءتۇسى وزىنىكىندەي ادامداردىڭ ورتاسىندا ءومىر سۇرەدى.

5. تەست

اقش-تاعى باقىلاۋ جانە ەمتيحان تەستەرى اينالاسىنداعى داۋ قازاقستانداعىداي-اق. ءقازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ۇبت-عا ەندى ۇيرەنىپ كەلە جاتساق، امەريكادا مۇنداي ەمتيحان 100 جىلدان بەرى بار (SAT — Scholastic Aptitude Test العاشقى نۇسقاسى، سىني ويلاۋ داعدىلارىن تەكسەرەتىن ستاندارت ەمتيحان 1926 جىلى پايدا بولعان). ءقازىر امەريكالىق وقۋشىلار ستاندارت تەستەردەن ءبىزدىڭ وقۋشىلاردان كەم شارشاپ جۇرگەن جوق. ولار جىلىنا سونداي تەستتىڭ جيىرما شاقتىسىن، بۇكىل وقۋ كەزەڭىندە – شامامان 110 تەست تاپسىرادى. ولاردى تەك تاپسىرۋعا عانا، دايىندالۋدى قوسپاعاندا، جىلىنا 20-25 ساعات ۋاقىت كەتەدى.

دونالد ترامپ ەڭ الدىمەن Common Core اياسىنداعى تەستتەرگە نارازى. ونىڭ نارازىلىعى ءبىزدىڭ ۇبت دەگەن نارازىلىعىمىزعا ۇقسايدى: كەرەك ەمەس نارسەنى تەكسەرەدى جانە تەست سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋدى ۇيرەنۋ ءۇشىن دە ءبىراز ۋاقىت كەرەك. ترامپ تەستتەردەن تولىق باس تارتۋعا شاقىرمايدى. ەسەسىنە، وقۋشىلاردىڭ باعاسىن مۇعالىمدەردى قارجىلاي ىنتالاندىرۋ نەمەسە جازالاۋ (جانە مەكتەپتەر اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى ارتتىرۋ) ماقساتىندا قولدانۋدى ۇسىنادى. ءبىر كەزدە ويلاپ شىعارىلعان جىل سايىنعى 20 تەستتىڭ ماقساتى دا وسى بولاتىن. الايدا، جيناقتالعان تاجىريبە كەيدە كۇلكىلى جاعدايلاردى تۋدىرىپ جاتادى. مىسالى، كوركەمونەر ءمۇعالىمىنىڭ ەڭبەگىن باعالاۋعا ماتەماتيكا ءپانىنىڭ تەستى ىقپال ەتىپ كەتەتىن كەزدەر بولادى. ال ءار تەست تاپسىرعان سايىن ەڭ جوعارى باعا الاتىن وقۋشىلار ۇستازىنىڭ جالاقىسىنا وبال جاساپ جىبەرۋى مۇمكىن، ويتكەنى «ەشقانداي ءوسىم كورسەتپەيدى».

6. مۇعالىمدەر

جاڭا پرەزيدەنتكە مۇعالىمدەرمەن قارىم-قاتىناسىن باسىنان باستاپ قالىپتاستىرۋعا تۋرا كەلەدى جانە باستاپقىدا قيىن تيەرى دە انىق. اقش ەكى ءىرى ۇستازدار كاسىپوداعى سايلاۋ كەزىندە اشىقتان-اشىق كلينتوندى قولدادى. ترامپ كاسىپوداقتاردى ءبىلىم بەرۋ نارىعىنداعى باسەكەلەستىكتى تەجەپ وتىرعان باستى كەدەرگى دەپ سىنعا الدى. ونىڭ ۇستىنە، مۇعالىمدەر قاۋىمى ترامپتىڭ يدەيالارىنىڭ ءبىر دە بىرەۋىن قولدامايدى جانە مەكتەپتى ەركىن تاڭداۋعا تۇبەگەيلى قارسى. كاسىپوداقتار قۇرامىنا امەريكالىق مۇعالىمدەردىڭ جارتىسىنىڭ جۋىعى، ياعني، ەكى ميلليوننان استام ادام كىرەدى. ولار قيت ەتسە ەرەۋىلگە شىعۋى دا مۇمكىن.

7. ستۋدەنت قارىزى

ەكىگە جارىلعان ەلدىڭ وزىندە دەموكراتتار مەن رەسپۋبليكاشىلداردىڭ ويى توعىساتىن ارنا تابىلىپ جاتادى. ولاردىڭ ءبىرى – ستۋدەنتتەر قارىزى. توعىسپاۋ دا قيىن، ويتكەنى قارىز مولشەرى بىلتىرعى جىلدىڭ اياعىنا قاراي 1،2 تريلليون دوللارعا جەتتى. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتا كەتسەك، اقش مەملەكەتتىك قارىزى 20 تريلليونعا جەتىپ قالدى. حيللاري كلينتون ستۋدەنتتەر قارىزىمەن كۇرەسۋدىڭ اۋقىمدى شارالارىن ۇسىنعان بولاتىن: ءبىلىم بەرۋ كرەديتتەرى بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمەنى ازايتۋ، تابىسى تومەن وتباسىلاردان شىققان ستۋدەنتتەردى مەملەكەتتىك كوللەدجەردە تەگىن وقىتۋ جانە تاعى باسقا. ترامپ بولسا، كوللەدجدەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردى وقۋ اقىسى مەن شىعىندارىن ازايتۋعا ماجبۇرلەۋدى عانا جوسپارلاعان. جانە، ارينە، مەملەكەتتىك ستۋدەنتتەرگە كرەديت بەرۋدەگى ءرولىن السىرەتكىسى كەلەدى.

---