دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىسى.
1. ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىسى مەن باسقارۋ فورمالارى جونىندە تولىق ماعلۇمات بەرۋ. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ارقىلى جۇمىس جاساۋ.
1. 2. ب) تاربيەلىك: ءوز وتانىن سۇيۋگە، قورشاعان ورتاعا سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ.
2. 3. ۆ) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى ساباققا بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تاقىرىپقا بايلانىستى قوسىمشا ماتەريالداردى پايدالانۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. كارتا بويىنشا جۇمىس جاساتۋ، مەملەكەتتەردىڭ استانالارىن كارتا بويىنشا كورسەتۋ جانە جاتتاتۋ.
قۇرال - جابدىقتار، كورنەكتى قۇرالدار: دۇنيە ءجۇزى ساياسي كارتا، گلوبۋس، اتلاس، كەسكىن كارتا.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباق بارىسى:
1ۇيىمداستىرۋ.
2 ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
3 جاڭا تاقىرىپتى تانىستىرۋ.
4 تاقىرىپتى تانىستىرۋ.
5 باعالاۋ. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ەگەمەندى ەلدەردىڭ مەملەكەت بولىپ قۇرىلىپ قالىپتاسۋىنىڭ ءار قيلى تاريحي جولى بار. ءاربىر ەلدىڭ مەملەكەتتىك قۇرلىسى، ەڭ الدىمەن، ولاردىڭ باسقارۋ تۇرلەرىمەن سيپاتتالادى. دۇنيە جۇزىندە دەربەس تاۋەلسىز مەملەكەتتەردى باسقارۋدىڭ بىرنەشە ءتۇرى بەلگىلى. ونىڭ ىشىندەگى ەڭ باسىمى - رەسپۋبليكالىق فورما. ءقازىر دۇنيە جۇزىندە 150 - گە جۋىق ەگەمەندى رەسپۋبليكا بار (دۇنيە ءجۇزى مەملەكەتتەرىنىڭ جالپى سانىنىڭ 34 بولىگى). باسقارۋدىڭ رەسپۋبليكالىق فورماسى - پروگرەسسيۆتىك جانە دەموكراتيالىق ارتىقشىلىقتارمەن سيپاتتالادى. وتارلاۋشى دەرجاۆالاردىڭ قاناۋىنان ءحىح - حح عاسىرلار شەگىندە بوستاندىق العان لاتىن امەريكا ەلدەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك وسى باسقارۋ فورماسىن تاڭداپ الدى. وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا تاۋەلسىز بولعان ازيانىڭ بۇرىنعى بودان ەلدەرى تۇگەلدەي، ال نەگىزگى بولىگى ءوز تاۋەلسىزدىكتەرىن حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا العان افريكانىڭ قازىرگى 50 - دەن استام ەگەمەن مەملەكەتى دە وزدەرىن رەسپۋبليكا دەپ جاريالادى. سول سياقتى مىڭجىلدىق مونارحيالار: ەگيپەت، ەفيوپيا، يران. ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى كەزەڭدە بىردەن رەسپۋبليكاعا اينالدى.
مەملەكەتتىڭ رەسپۋبليكالىق قۇرىلىسىندا زاڭ شىعارۋشى وكىمەت بيلىگى پارلامەنتتە بولسا، ال اتقارۋشى ورگان قىزمەتى ۇكىمەت قۇزىرىندا.
باسقارۋدىڭ بۇل فورماسى وسى رەسپۋبليكالاردىڭ بارلىعى ءبىرىڭعايلى دەگەن ۇعىم تۋدىرمايدى. ولاردىڭ ارالارىڭدا ساياسي - الەۋمەتتىك وزگەشىلىكتەردىڭ دە بارىن بايقاۋعا بولادى. مىسالى، شۆەيساريا مەن سومالي، فرانسيا مەن يران، ارگەنتينا مەن كۋبا رەسپۋبليكالارىن، ت. ب. ءبىر - بىرىمەن سالىستىرۋ ناتيجەسىندە وسىنداي وزگەشەلىكتەردى كورۋگە بولادى. رەسپۋبليكالار ءوز كەزەگىندە پرەزيدەنتتىك جانە پارلامەنتتىك رەسپۋبليكالىق بولىپ ەرەكشەلەنەدى.
پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكادا پرەزيدەنتتىڭ قۇقىلى بيلىگى باسىمدىق جاعدايدا بولىپ، ۇكىمەتتى ءوز باسقارادى. ال پارلامەنتتىك رەسپۋبليكادا باستى تۇلعا پرەزيدەنت ەمەس، ول ۇكىمەت باسشىسى (پرەمەر - مينيستر) بولىپ سانالادى. الەمدىك سوسياليستىك جۇيەنىڭ ىدىراۋىنا قاراماستان، قازىرگى جۇڭگو، ۆەتنام، لاوس، سولتۇستىك كورەيا جانە كۋبا مەملەكەتتەرى ەلدى باسقارۋ فورماسى جاعىنان سوسياليستىك رەسپۋبليكالارعا جاتادى.
مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ كەلەسى فورماسى - مونارحيالىق بيلىك، ولاردىڭ الەمدەگى جالپى سانى - 31. امەريكا قۇرلىعىندا بىردە - بىرەۋى جوق، مۇحيتتىق ارالداردا - 2، افريكادا - 3، ازيادا - 14، ەۋروپادا - 12. ءقازىر وسىلاردىڭ ىشىندە جالعىز عانا يمپەريا بار، ول - جاپون ەلى. قالعان مونارحيالاردىڭ كوپشىلىگى - كورولدىكتەر، بىرنەشە كنيازدىكتەر، سۇلتاندىقتار، امىرلىكتەر توپتاسقان.
دۇنيە جۇزىندەگى مەملەكەت باسقارۋدىڭ مونارحيالىق فورماسى ساقتالعان ەلدەر:
ءى. ەۋروپا ------------------------ ءىى. ازيا
1. بەلگيا - كورولدىك 1. بۋتان - كورولدىك
2. دانيا - كورولدىك 2. يوردانيا - كورولدىك
3. يسپانيا - كورولدىك 3. كامبودجا - كورولدىك
4. نيدەرلاند - كورولدىك 4. نەاپول - كورولدىك
5. نورۆەگيا - كولولدىك 5. ساۋد ارابياسى - كورولدىك
6. ۇلىبريتانيا جانە سولتۇستىك 6. تايلاند - كورولدىك
يرلانديانىڭ بىرىككەن 7. برۋنەي - سۇلتاندىق
كورولدىگى - كورولدىك 8. مالايزيا - سۇلتاندىق
7. شۆەسيا - كورولدىك 9. ومان - سۇلتاندىق
8. اندوررا - كنيازدىك 10. باحرەين - امىرلىك
9. ليحتەنشتەين - كنيازدىك 11. بىرىككەن اراب امىرلىگى - امىرلىك
10. موناكو - كنيازدىك 12. كاتار - امىرلىك
11. ليۋكسەمبۋرگ - ۇلى گەرسوگتىك 13. كۋۆەيت - امىرلىك
12. ۆاتيكان - پاپا مەملەكەتى 14. جاپونيا - يمپەريا
ءىىى. افريكا ءىۇ. مۇحيتتىق ارالدار
1. لەسوتو - كورولدىك 1. تونگا - كورولدىك
2. ماروككو - كورولدىك 2. ساموا - ەلدى كوسەم باسقارادى
3. سۆازيلەند - كورولدىك
مونارحيالاردىڭ كوپشىلىگى - كونستيتۋسيالىق مونارحيالار. ءبىراق ابسوليۋتتىك مونارحيالار دا ءومىر سۇرۋدە. ولار: ەۋروپادا - ۆاتيكان؛ ازيادا - بۋتان، برۋنەي؛ ال تاياۋ شىعىستا - ساۋد ارابياسى، كاتار، ومان، ءباا، باحرەين، كۋۆەيت. بۇل ەلدەردى باسقارۋشى مونارحتىڭ بيلىگى شەكسىز دەۋگە بولادى. ويتكەنى ول زاڭ شىعارۋشى جانە اتقارۋشى وكىمەت بيلىگىن جۇرگىزۋمەن قاتار ۇكىمەتتى، قورعانىس جانە سوت ىستەرىن دە ءوزى باسقارادى.
مەملەكەتتى باسقارۋدىڭ باسقا دا فورمالارى. ەلدى باسقارۋدىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرىن – دوستاستىق، ياعني بۇرىنعى «بريتان ۇلتتار بىرلەستىگى» قۇرامىنداعى مەملەكەتتەر قۇرايدى. «ەگەمەندى ەلدەردىڭ ەرىكتى قاۋىمداستىعى» قۇرىلىمىنداعى بۇل ۇيىمعا مۇشە ەلدەر سىرتقى جانە ىشكى ساياساتتارىندا تەڭ قۇقىقتىق پەن دەربەستىككە يە. وسى ۇلتتار بىرلەستىگىنىڭ ءومىر سۇرگەنىنە جەتپىس جىلدان اسا ۋاقىت ءوتتى.
ساياسي - اكىمشىلىك قۇرلىمى جاعىنان فەدەراتيۆتىك مەملەتتەر:
1. رەسەي فەدەراسياسى
ءى. ەۋروپا -------------------------------- ءىىى. افريكا
1. اۆستريا رەسپۋبليكاسى ------------- 1. كومور ارالدارى وداعى
2. بەلگيا كورولدىگى ----------------- 2. نيگەريا فەدەراسيالى رەسپۋبليكاسى
3. گەرمانيا فەدەراسيالى ----------- 3. وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسى (وار)
رەسپۋبليكاسى (گفر) ------------------ 4. ەفيوپيا دەموكراتيالىق فەدەراسيالى رەسپۋبليكاسى.
4. سەربيا جانە چەرنوگوريا
5. شۆەساريا كونفەدەراسياسى
ءىى. ازيا ------------------------------------------ ءىۇ. امەريكا
1. بىرىككەن اراب امىرلىگى (ءباا) ------------- 1. امەريكا قۇراما شتاتتارى
2. مالايزيا فەدەراسياسى ------------------ 2. ارگەنتينا رەسپۋبليكاسى
3. ميانما وداعى ----------------------------- 3. برازيليا فەدەراسيالى رەسپۋبليكاسى
4. پاكستان يسلام رەسپۋبليكاسى ----------- 4. ۆەنەسۋەلا رەسپۋبليكاسى
5. ءۇندىستان رەسپۋبليكاسى---------------------5. كانادا
---------------------------------------------------6. مەكسيكا قۇراما شتاتتارى
---------------------------------------------------7. سەنت - كريستوفەر جانە نيەۆيس فەدەراسياسى
ءۇ اۆستراليا مەن مۇحيتتىق ارالدار
1. اۆستراليا وداعى
2. ميتكونەزيا فەدەراسيالى شتاتتارى
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
1. دۇنيە جۇزىندە قانشا ەگەمەندى رەسپۋبليكا بار؟
2. دۇنيە جۇزىندە نەشە مەملەكەت بار؟
3. تاۋەلسىز مەملەكەتتەردى باسقارۋدىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
ۇيگە تاپسىرما: دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك قۇرلىسى.
1. ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىسى مەن باسقارۋ فورمالارى جونىندە تولىق ماعلۇمات بەرۋ. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ارقىلى جۇمىس جاساۋ.
1. 2. ب) تاربيەلىك: ءوز وتانىن سۇيۋگە، قورشاعان ورتاعا سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋ.
2. 3. ۆ) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى ساباققا بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تاقىرىپقا بايلانىستى قوسىمشا ماتەريالداردى پايدالانۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. كارتا بويىنشا جۇمىس جاساتۋ، مەملەكەتتەردىڭ استانالارىن كارتا بويىنشا كورسەتۋ جانە جاتتاتۋ.
قۇرال - جابدىقتار، كورنەكتى قۇرالدار: دۇنيە ءجۇزى ساياسي كارتا، گلوبۋس، اتلاس، كەسكىن كارتا.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباق بارىسى:
1ۇيىمداستىرۋ.
2 ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
3 جاڭا تاقىرىپتى تانىستىرۋ.
4 تاقىرىپتى تانىستىرۋ.
5 باعالاۋ. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ەگەمەندى ەلدەردىڭ مەملەكەت بولىپ قۇرىلىپ قالىپتاسۋىنىڭ ءار قيلى تاريحي جولى بار. ءاربىر ەلدىڭ مەملەكەتتىك قۇرلىسى، ەڭ الدىمەن، ولاردىڭ باسقارۋ تۇرلەرىمەن سيپاتتالادى. دۇنيە جۇزىندە دەربەس تاۋەلسىز مەملەكەتتەردى باسقارۋدىڭ بىرنەشە ءتۇرى بەلگىلى. ونىڭ ىشىندەگى ەڭ باسىمى - رەسپۋبليكالىق فورما. ءقازىر دۇنيە جۇزىندە 150 - گە جۋىق ەگەمەندى رەسپۋبليكا بار (دۇنيە ءجۇزى مەملەكەتتەرىنىڭ جالپى سانىنىڭ 34 بولىگى). باسقارۋدىڭ رەسپۋبليكالىق فورماسى - پروگرەسسيۆتىك جانە دەموكراتيالىق ارتىقشىلىقتارمەن سيپاتتالادى. وتارلاۋشى دەرجاۆالاردىڭ قاناۋىنان ءحىح - حح عاسىرلار شەگىندە بوستاندىق العان لاتىن امەريكا ەلدەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك وسى باسقارۋ فورماسىن تاڭداپ الدى. وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا تاۋەلسىز بولعان ازيانىڭ بۇرىنعى بودان ەلدەرى تۇگەلدەي، ال نەگىزگى بولىگى ءوز تاۋەلسىزدىكتەرىن حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا العان افريكانىڭ قازىرگى 50 - دەن استام ەگەمەن مەملەكەتى دە وزدەرىن رەسپۋبليكا دەپ جاريالادى. سول سياقتى مىڭجىلدىق مونارحيالار: ەگيپەت، ەفيوپيا، يران. ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى كەزەڭدە بىردەن رەسپۋبليكاعا اينالدى.
مەملەكەتتىڭ رەسپۋبليكالىق قۇرىلىسىندا زاڭ شىعارۋشى وكىمەت بيلىگى پارلامەنتتە بولسا، ال اتقارۋشى ورگان قىزمەتى ۇكىمەت قۇزىرىندا.
باسقارۋدىڭ بۇل فورماسى وسى رەسپۋبليكالاردىڭ بارلىعى ءبىرىڭعايلى دەگەن ۇعىم تۋدىرمايدى. ولاردىڭ ارالارىڭدا ساياسي - الەۋمەتتىك وزگەشىلىكتەردىڭ دە بارىن بايقاۋعا بولادى. مىسالى، شۆەيساريا مەن سومالي، فرانسيا مەن يران، ارگەنتينا مەن كۋبا رەسپۋبليكالارىن، ت. ب. ءبىر - بىرىمەن سالىستىرۋ ناتيجەسىندە وسىنداي وزگەشەلىكتەردى كورۋگە بولادى. رەسپۋبليكالار ءوز كەزەگىندە پرەزيدەنتتىك جانە پارلامەنتتىك رەسپۋبليكالىق بولىپ ەرەكشەلەنەدى.
پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكادا پرەزيدەنتتىڭ قۇقىلى بيلىگى باسىمدىق جاعدايدا بولىپ، ۇكىمەتتى ءوز باسقارادى. ال پارلامەنتتىك رەسپۋبليكادا باستى تۇلعا پرەزيدەنت ەمەس، ول ۇكىمەت باسشىسى (پرەمەر - مينيستر) بولىپ سانالادى. الەمدىك سوسياليستىك جۇيەنىڭ ىدىراۋىنا قاراماستان، قازىرگى جۇڭگو، ۆەتنام، لاوس، سولتۇستىك كورەيا جانە كۋبا مەملەكەتتەرى ەلدى باسقارۋ فورماسى جاعىنان سوسياليستىك رەسپۋبليكالارعا جاتادى.
مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ كەلەسى فورماسى - مونارحيالىق بيلىك، ولاردىڭ الەمدەگى جالپى سانى - 31. امەريكا قۇرلىعىندا بىردە - بىرەۋى جوق، مۇحيتتىق ارالداردا - 2، افريكادا - 3، ازيادا - 14، ەۋروپادا - 12. ءقازىر وسىلاردىڭ ىشىندە جالعىز عانا يمپەريا بار، ول - جاپون ەلى. قالعان مونارحيالاردىڭ كوپشىلىگى - كورولدىكتەر، بىرنەشە كنيازدىكتەر، سۇلتاندىقتار، امىرلىكتەر توپتاسقان.
دۇنيە جۇزىندەگى مەملەكەت باسقارۋدىڭ مونارحيالىق فورماسى ساقتالعان ەلدەر:
ءى. ەۋروپا ------------------------ ءىى. ازيا
1. بەلگيا - كورولدىك 1. بۋتان - كورولدىك
2. دانيا - كورولدىك 2. يوردانيا - كورولدىك
3. يسپانيا - كورولدىك 3. كامبودجا - كورولدىك
4. نيدەرلاند - كورولدىك 4. نەاپول - كورولدىك
5. نورۆەگيا - كولولدىك 5. ساۋد ارابياسى - كورولدىك
6. ۇلىبريتانيا جانە سولتۇستىك 6. تايلاند - كورولدىك
يرلانديانىڭ بىرىككەن 7. برۋنەي - سۇلتاندىق
كورولدىگى - كورولدىك 8. مالايزيا - سۇلتاندىق
7. شۆەسيا - كورولدىك 9. ومان - سۇلتاندىق
8. اندوررا - كنيازدىك 10. باحرەين - امىرلىك
9. ليحتەنشتەين - كنيازدىك 11. بىرىككەن اراب امىرلىگى - امىرلىك
10. موناكو - كنيازدىك 12. كاتار - امىرلىك
11. ليۋكسەمبۋرگ - ۇلى گەرسوگتىك 13. كۋۆەيت - امىرلىك
12. ۆاتيكان - پاپا مەملەكەتى 14. جاپونيا - يمپەريا
ءىىى. افريكا ءىۇ. مۇحيتتىق ارالدار
1. لەسوتو - كورولدىك 1. تونگا - كورولدىك
2. ماروككو - كورولدىك 2. ساموا - ەلدى كوسەم باسقارادى
3. سۆازيلەند - كورولدىك
مونارحيالاردىڭ كوپشىلىگى - كونستيتۋسيالىق مونارحيالار. ءبىراق ابسوليۋتتىك مونارحيالار دا ءومىر سۇرۋدە. ولار: ەۋروپادا - ۆاتيكان؛ ازيادا - بۋتان، برۋنەي؛ ال تاياۋ شىعىستا - ساۋد ارابياسى، كاتار، ومان، ءباا، باحرەين، كۋۆەيت. بۇل ەلدەردى باسقارۋشى مونارحتىڭ بيلىگى شەكسىز دەۋگە بولادى. ويتكەنى ول زاڭ شىعارۋشى جانە اتقارۋشى وكىمەت بيلىگىن جۇرگىزۋمەن قاتار ۇكىمەتتى، قورعانىس جانە سوت ىستەرىن دە ءوزى باسقارادى.
مەملەكەتتى باسقارۋدىڭ باسقا دا فورمالارى. ەلدى باسقارۋدىڭ ەرەكشە ءبىر ءتۇرىن – دوستاستىق، ياعني بۇرىنعى «بريتان ۇلتتار بىرلەستىگى» قۇرامىنداعى مەملەكەتتەر قۇرايدى. «ەگەمەندى ەلدەردىڭ ەرىكتى قاۋىمداستىعى» قۇرىلىمىنداعى بۇل ۇيىمعا مۇشە ەلدەر سىرتقى جانە ىشكى ساياساتتارىندا تەڭ قۇقىقتىق پەن دەربەستىككە يە. وسى ۇلتتار بىرلەستىگىنىڭ ءومىر سۇرگەنىنە جەتپىس جىلدان اسا ۋاقىت ءوتتى.
ساياسي - اكىمشىلىك قۇرلىمى جاعىنان فەدەراتيۆتىك مەملەتتەر:
1. رەسەي فەدەراسياسى
ءى. ەۋروپا -------------------------------- ءىىى. افريكا
1. اۆستريا رەسپۋبليكاسى ------------- 1. كومور ارالدارى وداعى
2. بەلگيا كورولدىگى ----------------- 2. نيگەريا فەدەراسيالى رەسپۋبليكاسى
3. گەرمانيا فەدەراسيالى ----------- 3. وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسى (وار)
رەسپۋبليكاسى (گفر) ------------------ 4. ەفيوپيا دەموكراتيالىق فەدەراسيالى رەسپۋبليكاسى.
4. سەربيا جانە چەرنوگوريا
5. شۆەساريا كونفەدەراسياسى
ءىى. ازيا ------------------------------------------ ءىۇ. امەريكا
1. بىرىككەن اراب امىرلىگى (ءباا) ------------- 1. امەريكا قۇراما شتاتتارى
2. مالايزيا فەدەراسياسى ------------------ 2. ارگەنتينا رەسپۋبليكاسى
3. ميانما وداعى ----------------------------- 3. برازيليا فەدەراسيالى رەسپۋبليكاسى
4. پاكستان يسلام رەسپۋبليكاسى ----------- 4. ۆەنەسۋەلا رەسپۋبليكاسى
5. ءۇندىستان رەسپۋبليكاسى---------------------5. كانادا
---------------------------------------------------6. مەكسيكا قۇراما شتاتتارى
---------------------------------------------------7. سەنت - كريستوفەر جانە نيەۆيس فەدەراسياسى
ءۇ اۆستراليا مەن مۇحيتتىق ارالدار
1. اۆستراليا وداعى
2. ميتكونەزيا فەدەراسيالى شتاتتارى
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
1. دۇنيە جۇزىندە قانشا ەگەمەندى رەسپۋبليكا بار؟
2. دۇنيە جۇزىندە نەشە مەملەكەت بار؟
3. تاۋەلسىز مەملەكەتتەردى باسقارۋدىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
ۇيگە تاپسىرما: دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك قۇرلىسى.
You Might Also Like
