قىزمەت ەتەم حالقىما
قىزمەت ەتەم حالقىما.
ماقساتى: انا ءتىلىنىڭ، تۋعان حالقىنىڭ، كىندىك كەسكەن جەرىنىڭ جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىق رەتىندەگى ءمانىن اشۋ. انا ءتىلىن، ءوز ۇلتىن، وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
- انا ءتىلىنىڭ تۋعان اناسىنداي قاسيەتتى دە قاستەرلى ەكەنىن ۇعىندىرۋ؛
- انا ءتىلى مەن تۋعان ۇلتىن قاستەرلەۋ ارقىلى ءوز حالقىنىڭ مارتەبەسىن ۇلىقتاۋ داعدىلارىن دامىتۋ؛
- ۇلتجاندىلىققا، وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
شاتتىق شەڭبەرى
ش. الديبەك ۇلىنىڭ «جانىما مەنىڭ ۇڭىلسەڭ……» ولەڭىن وقۋشىلار شەڭبەرگە تۇرىپ، كەزەكپەن داۋىستاپ وقىپ شىعادى:
تۋعان جەردىڭ تاۋىنىڭ
سۋرەتى تۇر كەۋدەمدە.
اعىل - تەگىل جاۋىنىن
ۇناتارسىڭ كورگەندە.
اق شۋاعىن شۇباتقان،
جانىمدا سونبەس كۇنىم بار.
كەتپەيتىن ءۇنى قۇلاقتان،
ءان - جىرىمدى ۇعىڭدار.
ادالدىعىم - نامىسىم،
جۇرەگىمدە،
قانىمدا.
ەلىم ءۇشىن بار ءىسىم،
ءمولدىر شىقتاي ارىم دا.
تۋعان جەردىڭ سامالى
ءون – بويىمدا ەسەدى.
قۇسى انگە سالادى،
اقشا بۇلتى كوشەدى.
جارق - جۇرق ەتكەن جاسىڭدى
كوگىمنەن كورىپ سۇيىنسەڭ.
تاباسىڭ كىل اسىلدى،
جانىما مەنىڭ ۇڭىلسەڭ.
دايەكسوز
شاكارىمنىڭ ءبىر شۋماق ولەڭى وقىلادى:
ادامدىق بورىش، ات ءۇشىن،
بارشا ادامزات قامى ءۇشىن،
سەرت بەرگەن ەڭبەك ەتەم دەپ،
الداعى اتار تاڭ ءۇشىن.
ماتىنمەن جۇمىس
«وقىپ ۇيرەنەيىك» ايدارىندا كەڭشىلىك مىرزابەكوۆتىڭ «وتانىڭا قىزمەت ەت!» ولەڭى تانىستىرىلادى:
وتانىڭا قىزمەت ەت! قىزمەت ەت وتانعا!
بالام ساعان، وسى مەنىڭ بۇيرىعىم دا، باتام دا!
قاتارداعى سولدات بولۋ - ءجۇرۋ ەمەس قاتاردا،
قاتاردى قۇر كوبەيتكەننەن قاتارىندا اتانبا!
«قاتارىڭنان وز دەر ەدىم، وعان كوزىم جەتەر مە؟
وزا الماساڭ، وزباي - اق قوي، تەك القىنبا بەكەرگە.
تۋعان جەردى مەن سياقتى تۇك قالدىرماي ارالا،
بارا الماساڭ، بارماي - اق قوي شەتەلگە.
مەن جيمادىم، جيناماساڭ، جيناماشى دۇنيە،
مەن سياقتى ونى ءوزىڭنىڭ جەڭدىر كوڭىل كۇيىڭە.
مەن سياقتى كەش ورالما كەلىنىمە، ۇيىڭە،
جان جارىمداي جارىڭ بولسا - اۋ كونەتۇعىن يىڭە.
مەن سياقتى، مەن سياقتى……
(مەن كىمگە ۇلگى بولىپ ەم.)
ءجۇردىم ءبىراق وتانىمنىڭ سۇرلەۋ سوقپاق جولىمەن.
وتانىڭا قىزمەت ەت! قىزمەت ەت وتانعا!
وسى ۇرانعا رۋحتان دا، وسى ۇرانعا تەبىرەن!
ولەڭ وقىلىپ بولعان سوڭ، مەن «وتاندى ءسۇيۋ وتباسىنان باستالادى، وتانعا قىزمەت ەتكەنىڭ، ءوزىڭنىڭ جارقىن بولاشاعىن ءۇشىن قىزمەت ەتكەنىڭ» دەي كەلە، ءماتىن بويىنشا سۇراقتار بەرەمىن:
*وتانعا قىزمەت ەتۋ كىمگە جانە نە ءۇشىن قاجەت؟
*قۇر قاتاردى كوبەيتىپ ءجۇرۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
وقۋلىقتاعى اۋىزشا تاپسىرمانى ورىندايمىز.
وقۋشىلار الدىمەن ولەڭدى كەزەكپەن داۋىستاپ، ءتۇسىنىپ وقيدى. بۇل وسيەت - سوزدەردىڭ يەسى ءۇى - ءۇىىى عاسىرلاردان باستاپ قازاق حالقىنىڭ دارا مەملەكەت بولۋىنىڭ تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى كۇلتەگىن ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ، ونىڭ مونعول جەرىندە تابىلعانىنا توقتالىپ وتەمىن. ودان سوڭ «تۇركىلەردىڭ ءىرى حاندىق مەملەكەتىن قۇرعان ۇلى تۇرىك قاعاناتى كۇلتەگىننىڭ بەينەسىنەن باتىرعا ءتان قانداي قاسيەتتەردى بايقادىڭىزدار؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ الىنادى.
«ءۇى - ءۇىىى عاسىرلاردان باستاپ قازاق حالقىنىڭ دارا مەملەكەت بولۋىنىڭ تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالار رەتىندە كىمدەردى اتار ەدىڭىز؟» دەگەن سۇراقتى ءبىزدىڭ زامانداعى مەملەكەتتىك قايراتكەرلەرمەن تولىقتىرامىن.
كۇلتەگىن
حالىقتى كوتەرمەك بوپ:
تەرىستىكتە - وعىز حالقىنا قارسى،
شىعىستا - جۇڭگو، تاتارى حالقىنا قارسى،
كوپ قولمەن ون ەكى جورىق جاسادىم.
ءسويتىپ، ءتاڭىرى جارىلقادى.
باعىم بولعاندىقتان،
ءساتى تۇسكەندىكتەن،
ءولىمشى حالىقتى ءتىرىلتتىم.
جالاڭاش حالىقتى توندى،
كەدەي حالىقتى باي قىلدىم.
از حالىقتى كوپ قىلدىم،
تاتۋ ەلگە جاقسىلىق قىلدىم.
ءتورت بۇرىشتاعى حالىقتىڭ
ءبارىن بىرگە قىلدىم.
ب. ادامبايەۆتىڭ جازىپ العان «ابىلاي حاننىڭ سۇراعى» اتتى شاعىن ءماتىنى تاپسىرما رەتىندە ۇسىنىلعان. ءماتىندى وقۋشىعا وقىتىپ، مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ الىنادى: قارامەندە ءبيدىڭ جاۋابىن تالداپ، تۇسىندىرەمىن. وسى سۇراقتارعا ءسىز قازىرگى ۋاقىت تۇرعىسىنان قالاي جاۋاپ بەرەر ەدىڭىز؟
ابىلاي حان بىردە بيلەرىنە:
- ۇلت قۇتى كىم؟ رۋ قۇتى كىم؟ ايماق قۇتى كىم؟ اۋىل قۇتى كىم؟- دەپ سۇراق قويادى. كوپشىلىك جاۋاپ ايتا الماپتى.
سوندا قارامەندە بي:
- ۇلت قۇتى - حان، ءوزىڭىز، رۋ قۇتى - ادىلەتتى بي، ايماق قۇتى - ءقادىرلى اقساقال، اۋىل قۇتى - كەلەلى بالاپان بايبىشە - داعى،- دەپ جاۋاپ بەرگەن دەيدى.
«وقىپ ۇيرەنەيىك» ايدارىنداعى ءا. نۇرشايىقوۆتىڭ اڭگىمەسىن ۇيدەن وقىپ كەلۋ تاپسىرىلادى.
*ادامدىق تىلەك، اكەلىك مەيىر، جاۋىنگەرلىك ار - نامىس دەگەن ۇعىمداردى ءتۇسىندىرىڭىز.
*جەڭىسكە تەك مايدان الاڭىندا عانا قول جەتكىزۋگە بولا ما؟
*ءسىز ءۇشىن قازىرگى ۋاقىتتا جەڭىس دەگەن نە؟
*ادامدى جەڭىسكە جەتكىزەتىن قانداي قاسيەتتەر دەپ ويلايسىز؟ دەگەن سۇراقتار تالقىلانادى.
ماعان رۇقسات ەتىڭىز، جولداس كوميسسار!- دەگەن وزگەشە ءبىر وكتەم ءۇن ساڭق ەتە قالدى. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، مەن سەلك ەتە ءتۇسىم. ويتكەنى مەن مۇنداي بىردەن جۇرەكتى ءدىر ەتكىزىپ، سولق ەتكىزىپ ميعا شاباتىن، مويىن بۇرعىزبايتىن قۇدىرەتتى ءۇندى بۇرىن ەشقاشاندا ەستىمەگەن ەدىم.
«الدەبىر ءقاۋىپ تونگەندە، تەك قياداعى قىران عانا وسىلاي شاڭق ەتە تۇسەتىن بولار»،- دەپ ويلادىم دا، تەز باسىمدى كوتەرىپ الدىم. قاراسام، كەشەگى تاس ءمۇسىن اعا لەيتەنانت ەكى كوزىن ەگوروۆقا نايزاداي شانشىپ، ءتىپ - تىك بوپ تۇرەگەپ تۇر ەكەن. قايراتتى قارا شاشى سوياۋ - سوياۋ بولىپ تىكىرەيىپ كەتىپتى. ءبىر كوزىم تۇسكەندە، جاۋ تانكىسى كەلەتىن جولعا ايقىش - ۇيقىش ەتىپ شانىشقان شويىن رەلستەر بىرتىندەپ بيىكتەپ، قالىڭ قارا ورمانعا اينالىپ كەتكەن سياقتى بوپ كورىندى. «بۇل نە ايتار ەكەن؟» - دەپ ويلاپ، ەندى ونىڭ سوزىنە قۇلاعىمدى توستىم.
- مەن - سولداتپىن،- دەپ باستادى مومىش ۇلى ءسوزىن، كوميسسار باس يزەپ، سويلەۋىنە رۇقسات ەتكەننەن كەيىن. – مەن بۇيرىققا باعىنامىن. ەگەر ءبىزدى جاڭادان جاساقتالىپ جاتقان باسقا ديۆيزياعا جىبەرۋ جايىنداعى بۇيرىققا قول قويىلعان بولسا، وندا مەن وسى ءقازىر - اق الماتىعا قاراي تارتا بەرەمىن….
وسى كەزدە جۇرت ونىڭ ءسوزىن قوستاعانداي بوپ، گۋىلدەسىپ كەتتى. «اپىر - اي، مىنا تاس قايراق قازاق مەنىڭ كوكەيىمدەگى ءسوزدى قالاي ءدال تاۋىپ ايتتى؟»- دەپ ويلاپ، مەن دە باس يزەپ قالدىم.
ءبىراق باۋىرجان ءسوزىن بولگەندى ۇناتپاعانداي، قاباعىن قاتتى شىتىپ، توقتاپ قالدى. ونى اڭعارعان جۇرت تا تىنىشتالدى. اعا لەيتەنانت العاشقى اۋەنىمەن جايلاپ ايتىپ ءسوزىن قايتادان جالعاستىردى:
- الماتىدا مەنىڭ ايەلىم مەن بالام بار، وندا بارسام، مەن ءبىر كۇن دە بولسا سولاردىڭ قاسىندا بولامىن. مىناداي قىرعىن سوعىستان كەيىن وسىنداي مۇمكىنشىلىك تۋعاندا، كىمنىڭ ەلگە بارعىسى كەلمەيدى؟! – وسىلاي دەپ، ول وتىرعان جۇرتتى قاتۋلى قاباقپەن ءبىر شولىپ ءوتىپ، وتتى كوزىن قايتادان كوميسسارعا بۇردى. «اپىرا - اي، مىنانىڭ كورىپكەلى بار ما، قالاي ادامنىڭ ىشىندەگىنى ءدال تابادى؟» - دەگەن وي تاعى كەلدى مەنىڭ باسىما. وسىنى ويلاپ ۇلگەرگەنىمشە، الاتاۋدىڭ اق يىعى قايتادان شاڭق ەتىپ، شىڭ - قۇزدى جاڭعىرىقتىرىپ جىبەرگەندەي بولدى.
- جوق جولداس كوميسسار! مەنىڭ كەۋدەمدە ادامدىق تىلەك، اكەلىك مەيىردەن باسقا جاۋىنگەرلىك ار مەن نامىس بار. ول - وسى وتىرعان بارىمىزگە ورتاق نامىس. كانە، ايتىڭىزدارشى، وسى وتىرعانداردىڭ ىشىندە جارالانباعان جان بار ما؟ جوق قوي! ەندەشە، بۇل ديۆيزيانىڭ جۇرگەن جولىندا كولكىپ ءبىزدىڭ قىپ - قىزىل قانىمىز قالدى. ديۆيزيانىڭ گۆارديا اتاعىن الۋىنا ءبارىمىزدىڭ دە ەڭبەگىمىز ءسىڭدى. ولاي بولسا، وسىندا قالۋعا ءبىزدىڭ قاقىمىز بار. وسى ديۆيزيا قۇرىعان جەردە ءبىزدىڭ دە ءبرىمىز قالماي، قۇرىپ ءبىتۋىمىز كەرەك! ال ديۆيزيا قۇرۋعا ءتيىس ەمەس، قۇرىمايدى. ەندەشە، اقىرعى قاسىق قانى بويىندا جۇرگەن ازاماتتار وسى ديۆيزيانىڭ قۇرامىندا بولىپ، جەڭىسكە جەتۋگە مىندەتتى!
جاۋىنگەرلىك ار - نامىسىم مەنەن وسىندا - جاۋىنگەر جولداستارىمنىڭ قانى توگىلگەن ديۆيزيادا قالۋىمدى تالاپ ەتەدى. ولگەن جولداستارىمنىڭ ارۋاعى قاشان قاتاردان شىققانىمشا وسى ديۆيزيا تۋىنىڭ استىندا بولۋىمدى تالاپ ەتەدى. ەگەر مەن بۇل جەردەن كەتىپ قالسام، وندا مەنى ولگەن سولداتتارىمنىڭ رۋحى قارعاعان بولادى!
جوعارىدا وتىرعاندار دا - ادام. ادامدىق سوزدەرگە ولار دا قۇلاق اسادى. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزدى ولارعا جەتكىزۋلەرىڭىز كەرەك…
- مەن - سولداتپىن!- دەدى قايتادان. – سولداتشا سوعىسا بىلۋگە دە مىندەتتىمىن. سولداتتىڭ جۇرەگىندەگى ءسوزدى ايتۋعا دا ءتيىستىمىن. مەنىڭ ءسوزىم وسى، جولداس كوميسسار.
نازار اۋدارايىق بولىمىندە ءى. ەسەنبەرليننىڭ «حالقىم مەن تۋعان ەلىمدى ءسۇيۋ - ءوزىمنىڭ ەنشىمە تيگەن مۇرا دەپ تۇسىنەتىن ەدىم. تۋعان ولكەمنىڭ جاسىل شالعىنىن دا، شالقار كولىن دە قۇمايتتى ءشولىن دە ساعىمدى بەلىن دە - ءبارىن بىردەي جانىمداي جاقسى كورەمىن. ونى ەشكىمگە قيعىم كەلمەيدى. سوناۋ جەلى قوبىزداي سارناعان سار دالامدى دۇنيەنىڭ ەڭ سۇلۋ جەرىنە ايىرباستاماس ەدىم. مىنە سوندىقتان دا ەل - جۇرتىمنىڭ، تۋعان جەرىمنىڭ كەلەشەگىن ويلاپ، جاس بالاشا جىلايمىن، قينالامىن» ءسوزى وقىلادى.
دايەكسوز
م. الىمبايەۆتىڭ «تۋعان جەردى ءسۇيۋ - پارىز، ءسۇيۋ ءۇشىن ءبىلۋ - پارىز، قاسيەتىن ۇعۋ - پارىز، كۇزەتىندە تۇرۋ - پارىز» دەگەن شۋماقتاردى تالقىلايمىز.
جۇرەكتەن جۇرەككە
ت. قىشقاشبايەۆ پەن ج. ءقاشقىنوۆتىڭ «استانا جىرى» اتتى ءانىن وقۋشىلار مەن شەڭبەردە تۇرىپ شىرقايمىز.
سايىن دالا قۇت قونعان مەكەن ەدى،
دانالارىم العا ەلىن جەتەلەدى.
تولە بي مەن قازبەك، ايتەكەنىڭ
ەسىمدەرىن ۇران عىپ كوتەرەدى.
بىرگە سوعىپ جۇرەگى حالىقپەنەن،
ابىلاي حان سارا جول سالىپ بەرگەن.
ابىرويىن قازاقتىڭ اسقاقتاتىپ،
تۋعان جەرىن بولەدى داڭقپەنەن.
قايىرماسى:
الماتىم - باس قالام،
اقوردا - استانام.
ءبىرىڭ اي، ءبىرىڭ كۇن،
ەگىزدەي قوس قالام،
الماتىم - باس قالام.
اقمولا - استانام.
جارقىراپ جايناي بەر،
سەندەرمەن شاتتانام.
قازاقستان دوستىقتان جاراتىلعان،
دوسىمەنەن ارايلى تاڭ اتىرعان.
بار الەمگە تانىتقان قازاعىمدى،
حالقىمىزدىڭ ەلباسى - دارا تۋعان.
تاۋەلسىز ەل ۇل - قىزى ماقتانادى،
ەل بىرلىگى، تىنىشتىق ساقتاعانى.
اسقاقتاتا دۋماندى انگە قوسار
قوس استانا الماتى - استانانى.
ماقساتى: انا ءتىلىنىڭ، تۋعان حالقىنىڭ، كىندىك كەسكەن جەرىنىڭ جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىق رەتىندەگى ءمانىن اشۋ. انا ءتىلىن، ءوز ۇلتىن، وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
- انا ءتىلىنىڭ تۋعان اناسىنداي قاسيەتتى دە قاستەرلى ەكەنىن ۇعىندىرۋ؛
- انا ءتىلى مەن تۋعان ۇلتىن قاستەرلەۋ ارقىلى ءوز حالقىنىڭ مارتەبەسىن ۇلىقتاۋ داعدىلارىن دامىتۋ؛
- ۇلتجاندىلىققا، وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
شاتتىق شەڭبەرى
ش. الديبەك ۇلىنىڭ «جانىما مەنىڭ ۇڭىلسەڭ……» ولەڭىن وقۋشىلار شەڭبەرگە تۇرىپ، كەزەكپەن داۋىستاپ وقىپ شىعادى:
تۋعان جەردىڭ تاۋىنىڭ
سۋرەتى تۇر كەۋدەمدە.
اعىل - تەگىل جاۋىنىن
ۇناتارسىڭ كورگەندە.
اق شۋاعىن شۇباتقان،
جانىمدا سونبەس كۇنىم بار.
كەتپەيتىن ءۇنى قۇلاقتان،
ءان - جىرىمدى ۇعىڭدار.
ادالدىعىم - نامىسىم،
جۇرەگىمدە،
قانىمدا.
ەلىم ءۇشىن بار ءىسىم،
ءمولدىر شىقتاي ارىم دا.
تۋعان جەردىڭ سامالى
ءون – بويىمدا ەسەدى.
قۇسى انگە سالادى،
اقشا بۇلتى كوشەدى.
جارق - جۇرق ەتكەن جاسىڭدى
كوگىمنەن كورىپ سۇيىنسەڭ.
تاباسىڭ كىل اسىلدى،
جانىما مەنىڭ ۇڭىلسەڭ.
دايەكسوز
شاكارىمنىڭ ءبىر شۋماق ولەڭى وقىلادى:
ادامدىق بورىش، ات ءۇشىن،
بارشا ادامزات قامى ءۇشىن،
سەرت بەرگەن ەڭبەك ەتەم دەپ،
الداعى اتار تاڭ ءۇشىن.
ماتىنمەن جۇمىس
«وقىپ ۇيرەنەيىك» ايدارىندا كەڭشىلىك مىرزابەكوۆتىڭ «وتانىڭا قىزمەت ەت!» ولەڭى تانىستىرىلادى:
وتانىڭا قىزمەت ەت! قىزمەت ەت وتانعا!
بالام ساعان، وسى مەنىڭ بۇيرىعىم دا، باتام دا!
قاتارداعى سولدات بولۋ - ءجۇرۋ ەمەس قاتاردا،
قاتاردى قۇر كوبەيتكەننەن قاتارىندا اتانبا!
«قاتارىڭنان وز دەر ەدىم، وعان كوزىم جەتەر مە؟
وزا الماساڭ، وزباي - اق قوي، تەك القىنبا بەكەرگە.
تۋعان جەردى مەن سياقتى تۇك قالدىرماي ارالا،
بارا الماساڭ، بارماي - اق قوي شەتەلگە.
مەن جيمادىم، جيناماساڭ، جيناماشى دۇنيە،
مەن سياقتى ونى ءوزىڭنىڭ جەڭدىر كوڭىل كۇيىڭە.
مەن سياقتى كەش ورالما كەلىنىمە، ۇيىڭە،
جان جارىمداي جارىڭ بولسا - اۋ كونەتۇعىن يىڭە.
مەن سياقتى، مەن سياقتى……
(مەن كىمگە ۇلگى بولىپ ەم.)
ءجۇردىم ءبىراق وتانىمنىڭ سۇرلەۋ سوقپاق جولىمەن.
وتانىڭا قىزمەت ەت! قىزمەت ەت وتانعا!
وسى ۇرانعا رۋحتان دا، وسى ۇرانعا تەبىرەن!
ولەڭ وقىلىپ بولعان سوڭ، مەن «وتاندى ءسۇيۋ وتباسىنان باستالادى، وتانعا قىزمەت ەتكەنىڭ، ءوزىڭنىڭ جارقىن بولاشاعىن ءۇشىن قىزمەت ەتكەنىڭ» دەي كەلە، ءماتىن بويىنشا سۇراقتار بەرەمىن:
*وتانعا قىزمەت ەتۋ كىمگە جانە نە ءۇشىن قاجەت؟
*قۇر قاتاردى كوبەيتىپ ءجۇرۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
وقۋلىقتاعى اۋىزشا تاپسىرمانى ورىندايمىز.
وقۋشىلار الدىمەن ولەڭدى كەزەكپەن داۋىستاپ، ءتۇسىنىپ وقيدى. بۇل وسيەت - سوزدەردىڭ يەسى ءۇى - ءۇىىى عاسىرلاردان باستاپ قازاق حالقىنىڭ دارا مەملەكەت بولۋىنىڭ تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى كۇلتەگىن ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ، ونىڭ مونعول جەرىندە تابىلعانىنا توقتالىپ وتەمىن. ودان سوڭ «تۇركىلەردىڭ ءىرى حاندىق مەملەكەتىن قۇرعان ۇلى تۇرىك قاعاناتى كۇلتەگىننىڭ بەينەسىنەن باتىرعا ءتان قانداي قاسيەتتەردى بايقادىڭىزدار؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ الىنادى.
«ءۇى - ءۇىىى عاسىرلاردان باستاپ قازاق حالقىنىڭ دارا مەملەكەت بولۋىنىڭ تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالار رەتىندە كىمدەردى اتار ەدىڭىز؟» دەگەن سۇراقتى ءبىزدىڭ زامانداعى مەملەكەتتىك قايراتكەرلەرمەن تولىقتىرامىن.
كۇلتەگىن
حالىقتى كوتەرمەك بوپ:
تەرىستىكتە - وعىز حالقىنا قارسى،
شىعىستا - جۇڭگو، تاتارى حالقىنا قارسى،
كوپ قولمەن ون ەكى جورىق جاسادىم.
ءسويتىپ، ءتاڭىرى جارىلقادى.
باعىم بولعاندىقتان،
ءساتى تۇسكەندىكتەن،
ءولىمشى حالىقتى ءتىرىلتتىم.
جالاڭاش حالىقتى توندى،
كەدەي حالىقتى باي قىلدىم.
از حالىقتى كوپ قىلدىم،
تاتۋ ەلگە جاقسىلىق قىلدىم.
ءتورت بۇرىشتاعى حالىقتىڭ
ءبارىن بىرگە قىلدىم.
ب. ادامبايەۆتىڭ جازىپ العان «ابىلاي حاننىڭ سۇراعى» اتتى شاعىن ءماتىنى تاپسىرما رەتىندە ۇسىنىلعان. ءماتىندى وقۋشىعا وقىتىپ، مىنا سۇراقتارعا جاۋاپ الىنادى: قارامەندە ءبيدىڭ جاۋابىن تالداپ، تۇسىندىرەمىن. وسى سۇراقتارعا ءسىز قازىرگى ۋاقىت تۇرعىسىنان قالاي جاۋاپ بەرەر ەدىڭىز؟
ابىلاي حان بىردە بيلەرىنە:
- ۇلت قۇتى كىم؟ رۋ قۇتى كىم؟ ايماق قۇتى كىم؟ اۋىل قۇتى كىم؟- دەپ سۇراق قويادى. كوپشىلىك جاۋاپ ايتا الماپتى.
سوندا قارامەندە بي:
- ۇلت قۇتى - حان، ءوزىڭىز، رۋ قۇتى - ادىلەتتى بي، ايماق قۇتى - ءقادىرلى اقساقال، اۋىل قۇتى - كەلەلى بالاپان بايبىشە - داعى،- دەپ جاۋاپ بەرگەن دەيدى.
«وقىپ ۇيرەنەيىك» ايدارىنداعى ءا. نۇرشايىقوۆتىڭ اڭگىمەسىن ۇيدەن وقىپ كەلۋ تاپسىرىلادى.
*ادامدىق تىلەك، اكەلىك مەيىر، جاۋىنگەرلىك ار - نامىس دەگەن ۇعىمداردى ءتۇسىندىرىڭىز.
*جەڭىسكە تەك مايدان الاڭىندا عانا قول جەتكىزۋگە بولا ما؟
*ءسىز ءۇشىن قازىرگى ۋاقىتتا جەڭىس دەگەن نە؟
*ادامدى جەڭىسكە جەتكىزەتىن قانداي قاسيەتتەر دەپ ويلايسىز؟ دەگەن سۇراقتار تالقىلانادى.
ماعان رۇقسات ەتىڭىز، جولداس كوميسسار!- دەگەن وزگەشە ءبىر وكتەم ءۇن ساڭق ەتە قالدى. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، مەن سەلك ەتە ءتۇسىم. ويتكەنى مەن مۇنداي بىردەن جۇرەكتى ءدىر ەتكىزىپ، سولق ەتكىزىپ ميعا شاباتىن، مويىن بۇرعىزبايتىن قۇدىرەتتى ءۇندى بۇرىن ەشقاشاندا ەستىمەگەن ەدىم.
«الدەبىر ءقاۋىپ تونگەندە، تەك قياداعى قىران عانا وسىلاي شاڭق ەتە تۇسەتىن بولار»،- دەپ ويلادىم دا، تەز باسىمدى كوتەرىپ الدىم. قاراسام، كەشەگى تاس ءمۇسىن اعا لەيتەنانت ەكى كوزىن ەگوروۆقا نايزاداي شانشىپ، ءتىپ - تىك بوپ تۇرەگەپ تۇر ەكەن. قايراتتى قارا شاشى سوياۋ - سوياۋ بولىپ تىكىرەيىپ كەتىپتى. ءبىر كوزىم تۇسكەندە، جاۋ تانكىسى كەلەتىن جولعا ايقىش - ۇيقىش ەتىپ شانىشقان شويىن رەلستەر بىرتىندەپ بيىكتەپ، قالىڭ قارا ورمانعا اينالىپ كەتكەن سياقتى بوپ كورىندى. «بۇل نە ايتار ەكەن؟» - دەپ ويلاپ، ەندى ونىڭ سوزىنە قۇلاعىمدى توستىم.
- مەن - سولداتپىن،- دەپ باستادى مومىش ۇلى ءسوزىن، كوميسسار باس يزەپ، سويلەۋىنە رۇقسات ەتكەننەن كەيىن. – مەن بۇيرىققا باعىنامىن. ەگەر ءبىزدى جاڭادان جاساقتالىپ جاتقان باسقا ديۆيزياعا جىبەرۋ جايىنداعى بۇيرىققا قول قويىلعان بولسا، وندا مەن وسى ءقازىر - اق الماتىعا قاراي تارتا بەرەمىن….
وسى كەزدە جۇرت ونىڭ ءسوزىن قوستاعانداي بوپ، گۋىلدەسىپ كەتتى. «اپىر - اي، مىنا تاس قايراق قازاق مەنىڭ كوكەيىمدەگى ءسوزدى قالاي ءدال تاۋىپ ايتتى؟»- دەپ ويلاپ، مەن دە باس يزەپ قالدىم.
ءبىراق باۋىرجان ءسوزىن بولگەندى ۇناتپاعانداي، قاباعىن قاتتى شىتىپ، توقتاپ قالدى. ونى اڭعارعان جۇرت تا تىنىشتالدى. اعا لەيتەنانت العاشقى اۋەنىمەن جايلاپ ايتىپ ءسوزىن قايتادان جالعاستىردى:
- الماتىدا مەنىڭ ايەلىم مەن بالام بار، وندا بارسام، مەن ءبىر كۇن دە بولسا سولاردىڭ قاسىندا بولامىن. مىناداي قىرعىن سوعىستان كەيىن وسىنداي مۇمكىنشىلىك تۋعاندا، كىمنىڭ ەلگە بارعىسى كەلمەيدى؟! – وسىلاي دەپ، ول وتىرعان جۇرتتى قاتۋلى قاباقپەن ءبىر شولىپ ءوتىپ، وتتى كوزىن قايتادان كوميسسارعا بۇردى. «اپىرا - اي، مىنانىڭ كورىپكەلى بار ما، قالاي ادامنىڭ ىشىندەگىنى ءدال تابادى؟» - دەگەن وي تاعى كەلدى مەنىڭ باسىما. وسىنى ويلاپ ۇلگەرگەنىمشە، الاتاۋدىڭ اق يىعى قايتادان شاڭق ەتىپ، شىڭ - قۇزدى جاڭعىرىقتىرىپ جىبەرگەندەي بولدى.
- جوق جولداس كوميسسار! مەنىڭ كەۋدەمدە ادامدىق تىلەك، اكەلىك مەيىردەن باسقا جاۋىنگەرلىك ار مەن نامىس بار. ول - وسى وتىرعان بارىمىزگە ورتاق نامىس. كانە، ايتىڭىزدارشى، وسى وتىرعانداردىڭ ىشىندە جارالانباعان جان بار ما؟ جوق قوي! ەندەشە، بۇل ديۆيزيانىڭ جۇرگەن جولىندا كولكىپ ءبىزدىڭ قىپ - قىزىل قانىمىز قالدى. ديۆيزيانىڭ گۆارديا اتاعىن الۋىنا ءبارىمىزدىڭ دە ەڭبەگىمىز ءسىڭدى. ولاي بولسا، وسىندا قالۋعا ءبىزدىڭ قاقىمىز بار. وسى ديۆيزيا قۇرىعان جەردە ءبىزدىڭ دە ءبرىمىز قالماي، قۇرىپ ءبىتۋىمىز كەرەك! ال ديۆيزيا قۇرۋعا ءتيىس ەمەس، قۇرىمايدى. ەندەشە، اقىرعى قاسىق قانى بويىندا جۇرگەن ازاماتتار وسى ديۆيزيانىڭ قۇرامىندا بولىپ، جەڭىسكە جەتۋگە مىندەتتى!
جاۋىنگەرلىك ار - نامىسىم مەنەن وسىندا - جاۋىنگەر جولداستارىمنىڭ قانى توگىلگەن ديۆيزيادا قالۋىمدى تالاپ ەتەدى. ولگەن جولداستارىمنىڭ ارۋاعى قاشان قاتاردان شىققانىمشا وسى ديۆيزيا تۋىنىڭ استىندا بولۋىمدى تالاپ ەتەدى. ەگەر مەن بۇل جەردەن كەتىپ قالسام، وندا مەنى ولگەن سولداتتارىمنىڭ رۋحى قارعاعان بولادى!
جوعارىدا وتىرعاندار دا - ادام. ادامدىق سوزدەرگە ولار دا قۇلاق اسادى. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزدى ولارعا جەتكىزۋلەرىڭىز كەرەك…
- مەن - سولداتپىن!- دەدى قايتادان. – سولداتشا سوعىسا بىلۋگە دە مىندەتتىمىن. سولداتتىڭ جۇرەگىندەگى ءسوزدى ايتۋعا دا ءتيىستىمىن. مەنىڭ ءسوزىم وسى، جولداس كوميسسار.
نازار اۋدارايىق بولىمىندە ءى. ەسەنبەرليننىڭ «حالقىم مەن تۋعان ەلىمدى ءسۇيۋ - ءوزىمنىڭ ەنشىمە تيگەن مۇرا دەپ تۇسىنەتىن ەدىم. تۋعان ولكەمنىڭ جاسىل شالعىنىن دا، شالقار كولىن دە قۇمايتتى ءشولىن دە ساعىمدى بەلىن دە - ءبارىن بىردەي جانىمداي جاقسى كورەمىن. ونى ەشكىمگە قيعىم كەلمەيدى. سوناۋ جەلى قوبىزداي سارناعان سار دالامدى دۇنيەنىڭ ەڭ سۇلۋ جەرىنە ايىرباستاماس ەدىم. مىنە سوندىقتان دا ەل - جۇرتىمنىڭ، تۋعان جەرىمنىڭ كەلەشەگىن ويلاپ، جاس بالاشا جىلايمىن، قينالامىن» ءسوزى وقىلادى.
دايەكسوز
م. الىمبايەۆتىڭ «تۋعان جەردى ءسۇيۋ - پارىز، ءسۇيۋ ءۇشىن ءبىلۋ - پارىز، قاسيەتىن ۇعۋ - پارىز، كۇزەتىندە تۇرۋ - پارىز» دەگەن شۋماقتاردى تالقىلايمىز.
جۇرەكتەن جۇرەككە
ت. قىشقاشبايەۆ پەن ج. ءقاشقىنوۆتىڭ «استانا جىرى» اتتى ءانىن وقۋشىلار مەن شەڭبەردە تۇرىپ شىرقايمىز.
سايىن دالا قۇت قونعان مەكەن ەدى،
دانالارىم العا ەلىن جەتەلەدى.
تولە بي مەن قازبەك، ايتەكەنىڭ
ەسىمدەرىن ۇران عىپ كوتەرەدى.
بىرگە سوعىپ جۇرەگى حالىقپەنەن،
ابىلاي حان سارا جول سالىپ بەرگەن.
ابىرويىن قازاقتىڭ اسقاقتاتىپ،
تۋعان جەرىن بولەدى داڭقپەنەن.
قايىرماسى:
الماتىم - باس قالام،
اقوردا - استانام.
ءبىرىڭ اي، ءبىرىڭ كۇن،
ەگىزدەي قوس قالام،
الماتىم - باس قالام.
اقمولا - استانام.
جارقىراپ جايناي بەر،
سەندەرمەن شاتتانام.
قازاقستان دوستىقتان جاراتىلعان،
دوسىمەنەن ارايلى تاڭ اتىرعان.
بار الەمگە تانىتقان قازاعىمدى،
حالقىمىزدىڭ ەلباسى - دارا تۋعان.
تاۋەلسىز ەل ۇل - قىزى ماقتانادى،
ەل بىرلىگى، تىنىشتىق ساقتاعانى.
اسقاقتاتا دۋماندى انگە قوسار
قوس استانا الماتى - استانانى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىسى.
