InfoHub Logo

اسان قايعى اتانعان قاسەن حاندى قالماق حانى ەجەن حان شاقىرتىپتى. قىستا جەلماياعا جەڭىل شانا جەگىپ، قوسشى بالا ەرتىپ جولعا شىعىپتى. اسان قايعى ىشىكتى جامىلىپ، ساداق-سارجاسىن شاناعا مول سالىپ، استىنا باسىپ وتىرىپتى. كەزدەسكەن جولاۋشى ءجون-جوسىق سۇراعاندا، قاسەنحاننىڭ ايعىرلارىنىڭ كىسىنەگەن داۋسىن ەسىتكەن ەجەن حاننىڭ بايتالدارى ءىش تاستايدى ەكەن. سول سەبەپتى شاقىرتىپ جاتىرعانىن ايتىپتى. بۇنى ەسىتكەن قاسەنحان جەلمايانىڭ دەلبەسىن ءوزى قاعىپ وتىرىپتى. ەجەنحان اۋلىنا جاقىنداعاندا يتتەرى ابالاپ ءۇرىپ الدىنان شىعىپتى. قوسشى بالا يتتەردى سارجامەن جايراتىپ سالىپتى. اۋىلدىڭ اياۋلى يتتەرىنىڭ ءبارى ءولىپتى. ەجەن حانعا ءبىر ادام بارىپ حابار بەرىپتى. «شاناداعى ەكى ادام ءيتىمىزدى قىرىپ سالدى. تەز شاقىرىپ، جازاسىن بەرىڭىز» دەپتى. «حان شاقىرىپ جاتىر» دەپ بىرەۋ حابار بەرىپ كەلىپتى. حاسەنحان ەجەن حانعا كەلىپتى.

— اۋ، بۇل نە؟ اۋىلدىڭ يتتەرىن تۇگەلدەي قىرعانىڭ قالاي؟ — دەپتى. سوندا اسان قايعى:

— وسى اۋىلدىڭ يتتەرىنىڭ ۇرگەن داۋسىن ەستىپ، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ قانشىقتارى كۇشىكتەمەي قالدى. سول سەبەپتى سارجامەن جايراتىپ كەلەمىز، — دەپتى. ەجەنحان ءوزىنىڭ ايتقان ءسوزى ءوزىن ۇيالتىپ، قاسەنحاندى ەل قۇرمەتكە تارتىپتى. قالماقتار قاۋمالاپ ورتاعا الىپ:

— ەلىڭدە باتىر كىم؟ — دەپ سۇراپتى.

— ەلىمدە باتىر — ابات، — دەپتى.

— ەلىڭدە مىرزا كىم؟ — دەپ سۇراپتى.

— ەلىمدە مىرزا — ابات باتىر، — دەپتى.

— ەلىڭدە بي كىم؟ — دەپ سۇراپتى.

— ەلىمدەگى بي دە ابات باتىر، — دەپ جاۋاپ بەرىپتى.

— نەعىل دەيت، ءبارى ءبىر ابات پا؟ الدە باسقا-باسقا اباتتار ما؟ — دەپتى. اسان قايعى:

— ءبارى — ءبىر ابات. باتىر دا، مىرزا دا، بي دە ءبىر كىسى، — دەپتى.

— اپىرماي، بۇل قانداي كىسى؟ بارىپ كورىپ قايتار ما ەدى؟ — دەپتى.

— البەتتە، بارىپ كورىپ قايتىڭىزدار، — دەپتى.

كوكتەم ايىندا ابات باتىردى كورەمىز دەگەن قالماقتىڭ سىنشىلارى مەن زور باتىرلارى اتتانىپ كەلەدى. ابات باتىر كەلگەندەرگە جايدارى دا، جارقىن مىنەزىمەن سىي-قۇرمەت كورسەتەدى. اباتقا قالماقتار ريزا بولىپ، تۇر-تۇسىنەن، تۇلعا قۇرىلىسىنان ءمىن تابا المايدى. قالماقتار جىلى شىرايمەن اباتپەن سىيلاسىپ وتىرىپ:

— باتىرلىقتى قايدان، كىمنەن، قالاي ۇيرەندىڭىز؟ — دەپتى. ابات:

— باتىرلىقتى قوياننان ۇيرەندىم، — دەپ جاۋاپ قايىرىپتى. قالماقتار ىشەك-سىلەسى قاتىپ، قارقىلداپ كۇلىسىپتى.

ابات قالماقتاردى سايىسقا شىعارىپتى. ارقار، بۇعى، كيىكتەردى قۋىپ كەلە جاتقاندا الدىنان قويان كەزدەسىپتى. قالماقتار قوياندى ورتاعا الىپ، قورشاپ تۇرا قالىپتى. «ال ەندى قوياندى اتتىڭ اياق استىنان وتكەرمەۋ كەرەك، كىمدە-كىم وتكەرىپ السا، ۇلكەن ايىپ تارتادى»، — دەپتى. «قوياندى نايزانىڭ ۇشىنا ءىلىپ الىپ كورسەتۋ كەرەك»، — دەپتى. قويان ءار جاققا ءبىر جالتارىپ قاشىپ، قالماقتاردىڭ ۇيقى-تۇيقىسىن شىعارىپتى. قالماقتار ارلانىپ، نامىسىنا تيگەن قوياننان ابىرەيسىز قالاتىن بولدىق-اۋ دەپ كۇيزەلىپتى. قويان ابات باتىردىڭ اتىنىڭ اياق استىنان كوبەلەكتەي شىر اينالىپتى. ابات قوياننىڭ شالتتىعىنان ەكى ەسە ارتىق قيمىلداپ، قوياندى نايزا ۇشىنا ءىلىپ الىپ، قالماقتارعا كورسەتىپتى. قالماقتار تامسانىپ تاڭىرقاپ، اباتقا ءسۇيسىنىپتى. ءبىراق اباتتان ساقتانۋ قاجەت ەكەنىن ويلانىپتى. قالماقتار:

— جارايسىڭ، شالتتىعىڭا بولايىن، — دەپتى. مىنا قيمىلمەن بۇعان ەش نارسە شاق كەلمەيتىنىن اڭعارىپتى.

ەندى ابات باتىردىڭ مىرزالىعىن سىناپ كورەيىك دەسىپتى. قالماقتار اباتپەن كۇندە سايىسقا شىعادى. سىي-قۇرمەتتى ەمىن-ەركىن كورىپ جاتىر. اقبوكەن، كيىكتەردىڭ سۇيەم شىققان جال-جاياسىنان شۇجىق ءپىسىرىپ جاتىر. ويىن-ساۋىق، كۇلكى بولىپ جاتىر. بۇگىن قالماقتار ءبىر ءتاۋىر، سۇلۋ دا باتىرىن قالدىرۋ كەرەك. سەبەپ ابات باتىردىڭ ايەلىنىڭ قاسىنا سول جىگىتتى جاتقىزىپ، ابات باتىردى سىناۋ كەرەك. ابات ايەلىن قىزعانا ما، الدە جوق پا؟ ول ءۇشىن قازاقتاردان سەنىمدى ادام الىپ، ول ادامدى كۋا ەسەبىندە ءتۇسىندىرىپ، ول كىسى ابات باتىردىڭ ايەلىنە تۇسىندىرەدى. قالماقتار:

— ءبىز اباتتى سىناعالى ءجۇرمىز. ءبىز اباتتىڭ باتىرلىعىن، شالتتىعىن كوزبەن كوردىك. ەندى مىرزالىعىن كوزىمىزبەن كورۋىمىز قاجەت. سول قالماقتىڭ سۇلۋ دا باتىر جىگىتىن اباتتىڭ ايەلىنىڭ قاسىنا توسەگىنە جاتقىزۋ كەرەك، — دەپتى. قالماقتىڭ سۇلۋ، باتىر جىگىتىن كەشكىسىن ابات كەلەر
قارساڭىنا ايەلى توسەگىنە قابىلداپتى. تۇندە سايىستان كەلگەن ابات باتىر ايەلىنىڭ قاسىندا جاتقان ەر ادامدى كورەدى. قالماق باتىرى قولىن ايەلدىڭ موينىنىڭ استىنا جىبەرىپ، ۇيىقتاپ جاتقان ادامشا قۇشاقتاسىپ جاتىپتى. ابات جايىمەن جىگىتتىڭ قولىن ايەلدىڭ موينىنىڭ استىنان الىپ: «ءاي، كۇشىڭ قايتىپ كەتەتىن بولدى-اۋ! — دەپ، سىرتقا شارۋاسىنا شىعىپ كەتىپتى. مۇنى ەستىپ بىلگەن قالماقتار ەندى بايانداپ تۇرا الماپتى. ءبارى جيىلىپ اسانقايعىعا كەلىپ:

— اسىل اعا، بالانى تۋساڭ، تۋ، ايتقانىڭداي بار ەكەن. ەندى ءبىز ەلىمىزگە قايتامىز. ۇلىقسات، باتاڭدى بەر، — دەپتى.

قالماقتار ريزا بولىپ شالعا تۇلپار ات، التىندى ەر-تۇرمان، جاننات ىشىك جاۋىپ، باسقا دا قىمبات باعالى زاتتار سىيلاپتى. قاسەنحان:

— ابات باتىرىڭ وسى، شىراقتارىم! بۇيىمدارىڭىز بولسا، ايتىڭىزدار، — دەپتى.

— اسىل اعا، بىزدە ەشقانداي بۇيىم جوق. بار بۇيىمىمىز اباتتى كورۋ ەدى. كوردىك، ەندى ريزامىز. ءبىراق ءبىر بۇيىمدى ايتقىمىز كەلىپ تۇر، — دەپتى. قاسەنحان، ابات تا:

— ايتىڭىز، ايتىڭىزدار، قىسىلماڭىزدار، — دەپتى.

— ءبىزدىڭ بۇيىمىمىز ابات باتىردى ەلگە شاقىرامىز. مۇمكىن بولسا وزىمىزبەن بىرگە ءجۇرسىن. نەمەسە كەيىن ءوزىنىڭ جولداس-جوراسىمەن بارسىن! ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءبىر بيىك تاۋدا تۇيعىن قۇس مەكەندەيدى. ءبىز ول قۇسقا جاقىنداپ بارا المايمىز. سەبەپ ول تاۋ وتە بيىك، شىعا المايمىز. ءبىراق تاۋدىڭ ەتەگىنە بارىپ اڭ اۋلاپ، قۇس سالامىز. وسى قۇستىڭ نەندەي قۇس ەكەنىن ءبىز بىلمەيمىز. ءبىز وعان ءزابىر جاساۋدان اۋلاقپىز. ءبىراق ول ءبىزدىڭ سۇڭقار، قارشىعا، يتەلگى، بۇركىت، باراز ۇلى اسىراپ اتقان قۇستارىمىزدى كيىپ ءتۇسىردى. شالتتىعى نايزاعايدان دا شالت. جالت ەتىپ تۇسەدى دە، جوق بولادى. نەبىر مىقتى دەگەن قۇستارىمىزدى كيىپ ءتۇسىرىپ كەتتى. بىرنەشە اتاقتى مەرگەندەرىمىز اينالا قورشاپ دوڭگەلەنىپ تۇرسا دا، اتىپ تۇسىرە المادى. وسى قۇس ءبىزدى مىقتاپ زابىرلەدى. قالايدا وسى قۇستى اتىپ ءتۇسىرۋ كەرەك-اق. اسىل اعا، سىزدەن، اباتتان ءبىز وسى بۇيىمدى سۇرايمىز، — دەدى. ابات:

— جارايت، جاقسى، كۇزگى سالقىندا بارامىن، — دەپ ۋادەسىن بەردى. قالماقتار ريزالاسىپ ءتوس قاعىسىپ ەلىنە قايتتى.

ارادا ءۇش اي وتكەن سوڭ ابات باتىر قارۋلانىپ، ساۋىت كيىپ، ون جولداس ەرتىپ، ەجەن حان ەلىنە كەلدى. ماناعى كەلىپ قايتقان قالماقتار ابات باتىردى تاماشالاپ، قارسى الىپ، نەشە ءتۇرلى سىي-قۇرمەت كورسەتتى. ابات باتىردى تىنىقتىرىپ، ءبىر جەتى، ون كۇن دەمالدىرىپ الىپ، باياعى ايتقان بيىك تاۋداعى قۇسقا بارۋعا دايىندالدى. بىرنەشە مىقتى پالۋان، باتىر، مەرگەندەرىن ىرىكتەپ الدى. اتاقتى زور سۇڭقار، بۇركىت، قارشىعا، يتەلگىلەرىمەن تاۋداعى قۇس سايىسىنا كەلدى. تاۋدىڭ ەتەگىنە بارىپ، بيىك تاۋداعى قۇستى كوردى. ابات تا نە قۇس ەكەنىن اڭعارا المادى. ءبىراق ساداق
سارجاسىن كەزەنىپ اتۋعا دايىندالعان مەرگەندەر ءار جەرگە ءبولىنىپ تۇردى. «قۇستاردى تۇگەلدەي جىبەر، ۇشىرىڭدار!» دەگەن ايقاي شىقتى. قۇستار جاپپاي كوككە كوتەرىلىپ كەتتى. شىڭداعى قۇستان كوز الماي، كىرپىك قاقپاي اڭدىپ تۇرعان ابات باتىر بيىكتەگى قۇس جالت بەرىپ تومەن شۇيلىگە تۇسكەندە، دايىندالىپ تۇرعان ابات ساداقتى تارتىپ ۇلگىردى. وكپە تۇستان كىرگەن سارجا قۇستى جەرگە الا ءتۇستى. اسپانعا قاراعان قالماقتار اباتتىڭ ساداق تارتقانىن دا كورمەي قالدى. قۇستىڭ جەرگە تۇسكەنىن ءبىراق كوردى. جابىلا شاۋىپ بارسا، قۇستىڭ سىرتتانى بۇركىت ەكەن. بۇل بۇركىتتەرگە ۇقساستىعى جوق. كيگەن تونى مۇلدەم باسقا. سۇيەك ءبىتىمى، تۋىسى، كوزىنىڭ وتكىرلىگى ءجۇدا بولەك. قالماقتاردىڭ ارمانداعان ماقساتى ورىندالدى. ابات باتىرعا وتە قاتتى ريزا بولعان قالماق تارتۋ-تارالعىسىن ايامادى. اباتتى ون جىگىتىمەن ريزا ەتىپ ەلىنە قايىردى. وسى اباتتان قورعالاعان كۇشتى ەجەن حان قونىس اۋدارىپ، قاشىققا كوشىپ كەتەدى. ەجەن حان كوشكەسىن، باسقا حاندىقتار دا بايانداپ تۇرا المايدى. قۇستىڭ سىرتتانىن اتىپ تۇسىرگەن اباتتى كوپ ۇزاماي جاقسىقىلىشتىڭ ەتەگىندە اتىن سۋعارىپ تۇرعان كەزىندە جايىن جۇتىپتى دەسەدى. جايىننىڭ ىشىندە ات-پاتىمەن تۋلاعان ابات زور پاتپەن جايىندى جيەككە شىعارىپتى.

---