ەل ورداسى – استانا. بىرىككەن سوزدەر
باتىس قازاقستان وبلىسى، زەلەنوۆ اۋدانى،
نوۆەنكيي ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبى كمم
ورىس سىنىپتارىنا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
كۋبەكوۆا انار ناگيموللييەۆنا
قازاق ءتىلى 6 كلاسس.
ورىس سىنىپتارىنا قازاق ءتىلى ءپانى
تاقىرىبى: ەل ورداسى – استانا. بىرىككەن سوزدەر.
ماقساتى: ەلوردامىز - استانا تۋرالى جان - جاقتى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، العان بىلىمدەرىن تاپسىرمالار ارقىلى بەكىتۋ. سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ، ويدى جۇيەلەپ ايتۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ. ءماتىندى مانەرلەپ وقۋعا ماشىقتاندىرۋ.
سوزدىك قورىن بايىتۋ، ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، وقۋشىلاردىڭ تاپقىرلىق، ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ءوز وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ
كۇتىلەتىن ناتيجە جەكە، توپتىق جۇمىس تۇرلەرىن ورىندايدى.
بەينەفيلم ماتەريالىن تىڭدايدى، تاقىرىبى مەن يدەياسىن تۇسىنەدى، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
وزىندىك وي قورىتادى
كەرەكتى جابدىقتار ينتەراكتيۆتى تاقتا، ماركەرلەر، باعالاۋ پاراعى، پرەزەنتاسيا، ستيكەرلەر، پوستەرلەر
كىرىسپە
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى: 2 مينۋت
پسيحولوگيالىق احۋال تۋدىرۋ
- سالەمەتسىڭدەر مە، بالالار!
مەن سەندەرمەن جۇزدەسكەنىمە قۋانىشتىمىن.
بالالار، ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدى دا ادەتتەگىدەي ترەنينگتەن باستايمىز. ول ءۇشىن ورتاعا شىعىپ شەڭبەر بولىپ تۇرايىق.
جارقىراپ كۇن دە اشىلدى،
اينالا نۇر شاشىلدى.
قايىرلى كۇن! ءبىز كوڭىلدى بالامىز
قايىرلى كۇن! سالەمدەسىپ الامىز
ماقساتىمىز - ءبىلىم الۋ،
مىندەتىمىز ەڭبەكتەنۋ
ەڭبەكتەنۋ ارقىلى
«5» قولدى جەتكىزۋ
كوڭىل - كۇيلەرىڭ قالاي؟
جارايسىڭدار، ەندى ورنىمىزعا جايعاسايىق.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ 5مينۋت
ەندى، بالالار، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك.
1 ءۇي تاپسىرماسى ۇلەستىرمەلى ستيكەرلەر ارقىلى تۇرىندە تەكسەرىلەدى. ءبىراق بۇل تاپسىرمادا سۇراقتار بەرىلگەن.
تاسىمال دەگەنىمىز نە؟
بۋىن نەشەگە بولىنەدى؟
اشىق بۋىن دەگەنىمىز نە؟
تۇيىق بۋىن دەگەنىمىز نە؟
بىتەۋ بۋىن دەگەنىمىز نە؟
داۋىسسىز دىبىستار نەشەگە بولىنەدى؟ قانداي؟
وتە جاقسى، سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەردىڭدەر.
جارايسىڭدار، بالالار، ءۇي تاپسىرماسىن جاقسى مەڭگەرگەنسىڭدەر.
ەندى ءارى قاراي بۇگىنگى جاڭا تاقىرىبىمىز بويىنشا تاپسىرمالاردى توپقا ءبولىنىپ ورىندايمىز. ول ءۇشىن مىنا جەردەگى سۋرەتتەردەن وزدەرىڭە ۇناعانىن قالاپ الىڭدار.
كىم قانداي سۋرەتتى الدى، سول بويىنشا 2 توپقا بولىنەمىز. «بايتەرەك»، «حان شاتىرى». «بايتەرەك» توبىنىڭ باسشىسى - اننا، ال «حان شاتىرى» توبىنىڭ باسشىسى - ليليا بولادى. توپ باسشىلارى ءار تاپسىرما سايىن توپ مۇشەلەرىن باعالاپ وتىرۋى كەرەك.
تۇساۋكەسەر:
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. 3 مينۋت
ال، بالالار، ءقازىر مىنا بەينەكليپكە نازار اۋدارايىق. (التىناي جورابايەۆانىڭ «استانا» انىمەن استانا قالاسىنىڭ كورىكتى جەرلەرىنىڭ پرەزەنتاسياسى)
ميعا شابۋىل.
1 كىم ايتادى بەينەكليپ قاي قالا تۋرالى؟
2 ەندەشە بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى سوندا قانداي بولادى؟
3 دۇرىس ايتاسىڭدار، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى «ەل ورداسى – استانا جانە بىرىككەن سوزدەر». (كۇننىڭ جادىن، تاقىرىپتى داپتەرلەرىنە جازدىرتۋ)
4 بالالار، بىزدەر بەينەكليپ ارقىلى ساياحات جاسادىق، ال استانا قالاسىنا كىم بارىپ كوردى؟ (وقۋشىلار اڭگىمەلەپ بەرەدى)
استانا قالاسىن ءوز كوزىمەن كورىپ، تاماشالاپ قايتقان قانداي كەرەمەت! قالعاندارىمىزعا دا الداعى ۋاقىتتا استانا قالاسىنا بارار ءساتتى كۇن بولار دەپ ويلايمىن.
بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ ماقساتى: سارىارقا جەرىندەگى ەسىل وزەنى بويىنداعى باس قالا استانامىز تۋرالى ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرۋ، سوزدىك قورىمىزدى مولايتۋ جانە بىرىككەن ءسوزدى تاپسىرمالار ارقىلى پىسىقتاۋ. توپتىق جۇمىستار ورىنداۋ ارقىلى ءبىر - بىرىمىزگە دەگەن دوستىعىمىزدى نىعايتۋ.
بالالار، تاپسىرمالاردى ورىنداماس بۇرىن مەن استانا تۋرالى قىسقاشا تانىستىرىپ وتەيىن.
«استانا» - پارسى ءسوزى. كونە پارسىلار قالاعا كىرەر باس قاقپانى ايتقان. ول «كيەلى ورىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ول ءسوز قازاقشا ەلدىڭ باس قالاسى دەگەندى بىلدىرەدى.
مەملەكەتىمىزدىڭ استاناسى – استانا قالاسى. 1998 جىلعا دەيىن استانامىز الەمدەگى ەڭ سۇلۋ قالالاردىڭ ءبىرى الماتى بولىپ كەلدى. استانانى اۋىستىرۋ كوپتەگەن ەكونوميكالىق، ساياسي، دەموگرافيالىق، گەوگرافيالىق ت. ب. جاعدايلارعا بايلانىستى تۋىندادى. بىرىنشىدەن، بۇرىنعى اقمولا، قازىرگى استانا قالاسى رەسپۋبليكانىڭ ورتاڭعى ايماعىندا ورنالاسقان. ەكىنشىدەن، قالانى كەڭەيتىپ، جاڭا قۇرىلىستار سالۋ بۇل ولكەنىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە ۇلكەن كومەك بەرەدى.
ۇشىنشىدەن، استانانىڭ ورنالاسقان جەرى مەملەكەتتىڭ، ۇلتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى.
1998 جىلى استانانىڭ تۇساۋى كەسىلدى. استانا كۇن سايىن كوركەيىپ، ءزاۋلىم عيماراتتار جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقشا كوبەيۋدە. استانا قالاسىندا مادەنيەت سارايى، كونگرەس حولل، ل. م. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيالىق ۋنيۆەرسيتەتى، ۇكىمەت جانە پارلامەنت، ەلباسى رەزيدەنسياسى ت. ب. بار.
استانا – بولاشاقتىڭ قالاسى، جاس، ەڭ اسەم قالا.
ەكى، يا ودان دا كوپ تۇبىردەن بىرىگىپ، تۇتاس ءبىر ۇعىمدى بىلدىرەتىن كۇردەلى سوزدەر بىرىككەن سوزدەر دەپ اتالادى. مىسالى، بەلبەۋ، باسپا ءسوز، اشۋداس، ونەركاسىپ، توقسان دەگەن سوزدەر ەكى سوزدەن قۇرالىپ (بەل جانە باۋ، باسپا جانە ءسوز، اشۋ نەمەسە اششى جانە تاس (كەيىندى ىقپال زاڭى بويىنشا ت دىبىسى د - عا اينالىپ، تاس ءسوزى داس بولعان) ءبىر ۇعىمنىڭ عانا اتاۋى بولىپ تۇر.
قازاق تىلىندە بىرىككەن ءسوز ەكى ءتۇرلى بولادى. بىرىندە قۇرامىنا ەنگەن تۇبىرلەردىڭ تۇلعالارى ساقتالىپ وتىرادى. مىسالى: تۇيەقۇس (تۇيە+قۇس)، بۇزاۋباس (بۇزاۋ+باس)، باسماقالا (باس+ماقالا)، ت.ب. ەكىنشىسىندە قۇرامىنا ەنگەن تۇبىرلەردىڭ تۇلعالارى ساقتالماي، كەيبىر دىبىستىڭ وزگەرىستەرگە ۇشىرايدى. مىسالى: بيىل (بۇل جانە جىل: ءبىرىنشى سوزدەگى ل دىبىسى ءتۇسىپ قالعان ەكىنشى سەزدىڭ باسىنداعى ج دىبىسى ي - عا اينالعان)، جازدىگۇنى (جازدىڭ جانە كۇنى: ءبىرىنشى سوزدەگى سوڭعى ڭ دىبىسى ءتۇسىپ قالعان، ەكىنشى ءسوزدىڭ باسىنداعى ك دىبىسى ىلگەرىندى ىقپال زاڭى بويىنشا گ - گە اينالعان)، تۇرەگەلدى (تۇراجونەلدى: ءبىرىنشى سوزدەگى داۋىستى دىبىستار ەكىنشى سەزدىڭ اسەرىنەن جىڭىشكەرىپ ءۇ ءۇ - گە، ا ە - گە اينالعان، ەكىنشى ءسوزدىڭ باسىنداعى ك دىبىسى گ - گە اينالعان). بۇلار عىلىم تىلىندە كىرىككەن سوزدەر دەپ اتالادى.
بىرىككەن سوزدەرگە كوبىنە مىناداي اتاۋلار جاتادى:
1) اڭ، قۇس، جاندىك، وسىمدىك اتاۋلارى: قوساياق، تاس - باقا، ەگەۋقۇيرىق، جولبارىس، كوكقۇتان، تەكەساقال، الا - بوتا، اققۋ، يتمۇرىن، ساڭىراۋقۇلاق، بايتەرەك، بايشەشەك، ت. ب.؛
2) گەوگرافيالىق اتاۋلار (جەر، سۋ، پلانەتا اتتارى): جەتىقاراقشى، تەمىرقازىق، اقبوزات، كوكبوزات، سارىسۋ، قىزىلوردا، اۋليەاتا، الاكول، ت. ب.؛
3) كىسى اتتارى: ورىنباسار، سەيىلبەك، مۇحامەتجان، ەراسىل، امانجول، ەسەنالى،
بەيسەنباي، ت. ب.؛
4) دەنە مۇشەلەرى (اناتوميالىق اتاۋلار): اسقازان، توقىشەك، ۇلتابار، مويىنومىرتقا، سەگىزكوز، تازقارىن، ت. ب.؛
5) اۋرۋ اتاۋلارى: الاوكپە، كوكجوتەل، قاراسان، ت. ب.؛
ويىن اتاۋلارى: التىباقان، اقسۇيەك، بالتامتاپ، دوپتاياق، ورىنساتپاق، ت. ب.؛
ءان، كۇي، ولەڭ اتتارى: سارىجايلاۋ، سارىارقا، قاروتورعاي، كىسەناشقان، ت. ب.؛
6) قوعامدىق ومىرگە، كۇندەلىكتى تۇرمىسقا بايلانىستى ءار ءتۇرلى اتاۋلار: باسپا ءسوز، قولباسشى، كاسىپورىن، شەكارا، ەڭبەككۇن، وتاعاسى، اقساقال
7) مەزگىلگە بايلانىستى
اتاۋلار: بيىل، بۇگىن، قىستىگۇنى، جازعىتۇرىم، كۇزدىگۇنى، ت. ب.؛
8) بەلگىسىزدىك، بولىمسىزدىق ماندەگى اتاۋلار: ەشكىم، ەشتەڭە قايسىبىرەۋ، الدەكىم، ءارقايسىسى، ەشقاشان، كەيبىر، اربىرەۋ، الدەقاشان، ت. ب.
نوۆەنكيي ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبى كمم
ورىس سىنىپتارىنا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
كۋبەكوۆا انار ناگيموللييەۆنا
قازاق ءتىلى 6 كلاسس.
ورىس سىنىپتارىنا قازاق ءتىلى ءپانى
تاقىرىبى: ەل ورداسى – استانا. بىرىككەن سوزدەر.
ماقساتى: ەلوردامىز - استانا تۋرالى جان - جاقتى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، العان بىلىمدەرىن تاپسىرمالار ارقىلى بەكىتۋ. سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ، ويدى جۇيەلەپ ايتۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ. ءماتىندى مانەرلەپ وقۋعا ماشىقتاندىرۋ.
سوزدىك قورىن بايىتۋ، ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، وقۋشىلاردىڭ تاپقىرلىق، ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ءوز وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ
كۇتىلەتىن ناتيجە جەكە، توپتىق جۇمىس تۇرلەرىن ورىندايدى.
بەينەفيلم ماتەريالىن تىڭدايدى، تاقىرىبى مەن يدەياسىن تۇسىنەدى، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
وزىندىك وي قورىتادى
كەرەكتى جابدىقتار ينتەراكتيۆتى تاقتا، ماركەرلەر، باعالاۋ پاراعى، پرەزەنتاسيا، ستيكەرلەر، پوستەرلەر
كىرىسپە
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى: 2 مينۋت
پسيحولوگيالىق احۋال تۋدىرۋ
- سالەمەتسىڭدەر مە، بالالار!
مەن سەندەرمەن جۇزدەسكەنىمە قۋانىشتىمىن.
بالالار، ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدى دا ادەتتەگىدەي ترەنينگتەن باستايمىز. ول ءۇشىن ورتاعا شىعىپ شەڭبەر بولىپ تۇرايىق.
جارقىراپ كۇن دە اشىلدى،
اينالا نۇر شاشىلدى.
قايىرلى كۇن! ءبىز كوڭىلدى بالامىز
قايىرلى كۇن! سالەمدەسىپ الامىز
ماقساتىمىز - ءبىلىم الۋ،
مىندەتىمىز ەڭبەكتەنۋ
ەڭبەكتەنۋ ارقىلى
«5» قولدى جەتكىزۋ
كوڭىل - كۇيلەرىڭ قالاي؟
جارايسىڭدار، ەندى ورنىمىزعا جايعاسايىق.
ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ 5مينۋت
ەندى، بالالار، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك.
1 ءۇي تاپسىرماسى ۇلەستىرمەلى ستيكەرلەر ارقىلى تۇرىندە تەكسەرىلەدى. ءبىراق بۇل تاپسىرمادا سۇراقتار بەرىلگەن.
تاسىمال دەگەنىمىز نە؟
بۋىن نەشەگە بولىنەدى؟
اشىق بۋىن دەگەنىمىز نە؟
تۇيىق بۋىن دەگەنىمىز نە؟
بىتەۋ بۋىن دەگەنىمىز نە؟
داۋىسسىز دىبىستار نەشەگە بولىنەدى؟ قانداي؟
وتە جاقسى، سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەردىڭدەر.
جارايسىڭدار، بالالار، ءۇي تاپسىرماسىن جاقسى مەڭگەرگەنسىڭدەر.
ەندى ءارى قاراي بۇگىنگى جاڭا تاقىرىبىمىز بويىنشا تاپسىرمالاردى توپقا ءبولىنىپ ورىندايمىز. ول ءۇشىن مىنا جەردەگى سۋرەتتەردەن وزدەرىڭە ۇناعانىن قالاپ الىڭدار.
كىم قانداي سۋرەتتى الدى، سول بويىنشا 2 توپقا بولىنەمىز. «بايتەرەك»، «حان شاتىرى». «بايتەرەك» توبىنىڭ باسشىسى - اننا، ال «حان شاتىرى» توبىنىڭ باسشىسى - ليليا بولادى. توپ باسشىلارى ءار تاپسىرما سايىن توپ مۇشەلەرىن باعالاپ وتىرۋى كەرەك.
تۇساۋكەسەر:
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. 3 مينۋت
ال، بالالار، ءقازىر مىنا بەينەكليپكە نازار اۋدارايىق. (التىناي جورابايەۆانىڭ «استانا» انىمەن استانا قالاسىنىڭ كورىكتى جەرلەرىنىڭ پرەزەنتاسياسى)
ميعا شابۋىل.
1 كىم ايتادى بەينەكليپ قاي قالا تۋرالى؟
2 ەندەشە بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى سوندا قانداي بولادى؟
3 دۇرىس ايتاسىڭدار، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى «ەل ورداسى – استانا جانە بىرىككەن سوزدەر». (كۇننىڭ جادىن، تاقىرىپتى داپتەرلەرىنە جازدىرتۋ)
4 بالالار، بىزدەر بەينەكليپ ارقىلى ساياحات جاسادىق، ال استانا قالاسىنا كىم بارىپ كوردى؟ (وقۋشىلار اڭگىمەلەپ بەرەدى)
استانا قالاسىن ءوز كوزىمەن كورىپ، تاماشالاپ قايتقان قانداي كەرەمەت! قالعاندارىمىزعا دا الداعى ۋاقىتتا استانا قالاسىنا بارار ءساتتى كۇن بولار دەپ ويلايمىن.
بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ ماقساتى: سارىارقا جەرىندەگى ەسىل وزەنى بويىنداعى باس قالا استانامىز تۋرالى ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرۋ، سوزدىك قورىمىزدى مولايتۋ جانە بىرىككەن ءسوزدى تاپسىرمالار ارقىلى پىسىقتاۋ. توپتىق جۇمىستار ورىنداۋ ارقىلى ءبىر - بىرىمىزگە دەگەن دوستىعىمىزدى نىعايتۋ.
بالالار، تاپسىرمالاردى ورىنداماس بۇرىن مەن استانا تۋرالى قىسقاشا تانىستىرىپ وتەيىن.
«استانا» - پارسى ءسوزى. كونە پارسىلار قالاعا كىرەر باس قاقپانى ايتقان. ول «كيەلى ورىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ول ءسوز قازاقشا ەلدىڭ باس قالاسى دەگەندى بىلدىرەدى.
مەملەكەتىمىزدىڭ استاناسى – استانا قالاسى. 1998 جىلعا دەيىن استانامىز الەمدەگى ەڭ سۇلۋ قالالاردىڭ ءبىرى الماتى بولىپ كەلدى. استانانى اۋىستىرۋ كوپتەگەن ەكونوميكالىق، ساياسي، دەموگرافيالىق، گەوگرافيالىق ت. ب. جاعدايلارعا بايلانىستى تۋىندادى. بىرىنشىدەن، بۇرىنعى اقمولا، قازىرگى استانا قالاسى رەسپۋبليكانىڭ ورتاڭعى ايماعىندا ورنالاسقان. ەكىنشىدەن، قالانى كەڭەيتىپ، جاڭا قۇرىلىستار سالۋ بۇل ولكەنىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە ۇلكەن كومەك بەرەدى.
ۇشىنشىدەن، استانانىڭ ورنالاسقان جەرى مەملەكەتتىڭ، ۇلتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى.
1998 جىلى استانانىڭ تۇساۋى كەسىلدى. استانا كۇن سايىن كوركەيىپ، ءزاۋلىم عيماراتتار جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقشا كوبەيۋدە. استانا قالاسىندا مادەنيەت سارايى، كونگرەس حولل، ل. م. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيالىق ۋنيۆەرسيتەتى، ۇكىمەت جانە پارلامەنت، ەلباسى رەزيدەنسياسى ت. ب. بار.
استانا – بولاشاقتىڭ قالاسى، جاس، ەڭ اسەم قالا.
ەكى، يا ودان دا كوپ تۇبىردەن بىرىگىپ، تۇتاس ءبىر ۇعىمدى بىلدىرەتىن كۇردەلى سوزدەر بىرىككەن سوزدەر دەپ اتالادى. مىسالى، بەلبەۋ، باسپا ءسوز، اشۋداس، ونەركاسىپ، توقسان دەگەن سوزدەر ەكى سوزدەن قۇرالىپ (بەل جانە باۋ، باسپا جانە ءسوز، اشۋ نەمەسە اششى جانە تاس (كەيىندى ىقپال زاڭى بويىنشا ت دىبىسى د - عا اينالىپ، تاس ءسوزى داس بولعان) ءبىر ۇعىمنىڭ عانا اتاۋى بولىپ تۇر.
قازاق تىلىندە بىرىككەن ءسوز ەكى ءتۇرلى بولادى. بىرىندە قۇرامىنا ەنگەن تۇبىرلەردىڭ تۇلعالارى ساقتالىپ وتىرادى. مىسالى: تۇيەقۇس (تۇيە+قۇس)، بۇزاۋباس (بۇزاۋ+باس)، باسماقالا (باس+ماقالا)، ت.ب. ەكىنشىسىندە قۇرامىنا ەنگەن تۇبىرلەردىڭ تۇلعالارى ساقتالماي، كەيبىر دىبىستىڭ وزگەرىستەرگە ۇشىرايدى. مىسالى: بيىل (بۇل جانە جىل: ءبىرىنشى سوزدەگى ل دىبىسى ءتۇسىپ قالعان ەكىنشى سەزدىڭ باسىنداعى ج دىبىسى ي - عا اينالعان)، جازدىگۇنى (جازدىڭ جانە كۇنى: ءبىرىنشى سوزدەگى سوڭعى ڭ دىبىسى ءتۇسىپ قالعان، ەكىنشى ءسوزدىڭ باسىنداعى ك دىبىسى ىلگەرىندى ىقپال زاڭى بويىنشا گ - گە اينالعان)، تۇرەگەلدى (تۇراجونەلدى: ءبىرىنشى سوزدەگى داۋىستى دىبىستار ەكىنشى سەزدىڭ اسەرىنەن جىڭىشكەرىپ ءۇ ءۇ - گە، ا ە - گە اينالعان، ەكىنشى ءسوزدىڭ باسىنداعى ك دىبىسى گ - گە اينالعان). بۇلار عىلىم تىلىندە كىرىككەن سوزدەر دەپ اتالادى.
بىرىككەن سوزدەرگە كوبىنە مىناداي اتاۋلار جاتادى:
1) اڭ، قۇس، جاندىك، وسىمدىك اتاۋلارى: قوساياق، تاس - باقا، ەگەۋقۇيرىق، جولبارىس، كوكقۇتان، تەكەساقال، الا - بوتا، اققۋ، يتمۇرىن، ساڭىراۋقۇلاق، بايتەرەك، بايشەشەك، ت. ب.؛
2) گەوگرافيالىق اتاۋلار (جەر، سۋ، پلانەتا اتتارى): جەتىقاراقشى، تەمىرقازىق، اقبوزات، كوكبوزات، سارىسۋ، قىزىلوردا، اۋليەاتا، الاكول، ت. ب.؛
3) كىسى اتتارى: ورىنباسار، سەيىلبەك، مۇحامەتجان، ەراسىل، امانجول، ەسەنالى،
بەيسەنباي، ت. ب.؛
4) دەنە مۇشەلەرى (اناتوميالىق اتاۋلار): اسقازان، توقىشەك، ۇلتابار، مويىنومىرتقا، سەگىزكوز، تازقارىن، ت. ب.؛
5) اۋرۋ اتاۋلارى: الاوكپە، كوكجوتەل، قاراسان، ت. ب.؛
ويىن اتاۋلارى: التىباقان، اقسۇيەك، بالتامتاپ، دوپتاياق، ورىنساتپاق، ت. ب.؛
ءان، كۇي، ولەڭ اتتارى: سارىجايلاۋ، سارىارقا، قاروتورعاي، كىسەناشقان، ت. ب.؛
6) قوعامدىق ومىرگە، كۇندەلىكتى تۇرمىسقا بايلانىستى ءار ءتۇرلى اتاۋلار: باسپا ءسوز، قولباسشى، كاسىپورىن، شەكارا، ەڭبەككۇن، وتاعاسى، اقساقال
7) مەزگىلگە بايلانىستى
اتاۋلار: بيىل، بۇگىن، قىستىگۇنى، جازعىتۇرىم، كۇزدىگۇنى، ت. ب.؛
8) بەلگىسىزدىك، بولىمسىزدىق ماندەگى اتاۋلار: ەشكىم، ەشتەڭە قايسىبىرەۋ، الدەكىم، ءارقايسىسى، ەشقاشان، كەيبىر، اربىرەۋ، الدەقاشان، ت. ب.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
جوبب شيپوۆ ورتا مەكتەبىنىڭ تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
