ەلدىڭ اسىل تىرەگى – اتا زاڭ
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ – 25 جىلدىعىنا ارنالعان
«ەلدىڭ اسىل تىرەگى – اتا زاڭ» سىنىپ ساعاتى
2 سىنىپ
2016 - 2017 وقۋ جىلى
تاقىرىبى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى
ماقساتى: 1. بالالارعا اتا زاڭىمىز، ادام قۇقىقتارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
2. وقۋشىلاردى ءوز مىندەتتەرى مەن قۇقىقتارىن بىلۋگە ۇيرەتۋ، وزىندىك شەشىم قابىلداي الۋ ارەكەتتەرىن دامىتۋ.
3. قۇقىقتىق ساۋاتتىلىققا جانە وتانىن سۇيەتىن ۇلتجاندى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ءى. ۇيىمداستىرۋ: كىرىسپە اڭگىمە
قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! بۇگىنگى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى» اتتى سىنىپ ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
ەلىنە ارنالاتىن تىلەگى شىن،
ەي، ۇلىم – وتانىمنىڭ تۇلەگىسىڭ!
ىرگەسىن تۋعان ەلدىڭ تىرەپ تۇرعان
ءقادىرىن اتا زاڭنىڭ بىلەمىسىڭ؟!،- دەپ اقىن جىرلاعانداي بۇگىن وقۋشىلارىمىزعا اتا زاڭىمىز تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بەرۋ ءۇشىن سىنىپ ساعاتىمىزدى ترەنينگ تۇرىندە وتكىزبەكشىمىز.
سەن شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلدىڭ. سەن سياقتى قانشاما ادام دۇنيەگە كەلۋدە. وسى ادامداردىڭ بارلىعى ءبىر زاڭعا باعىنادى. ءار ەلدىڭ، مەملەكەتتىڭ ءوز ازاماتتارىنا ارنالعان زاڭى – كونستيتۋسياسى بار.
1993 جىلى 28 قاڭتاردا تاۋەلسىز ق ر تۇڭعىش كونستيتۋسياسىنىڭ نەگىزگى زاڭى قابىلداندى دا، 1995 جىلى 30 تامىزدا ءبىزدىڭ قوعامىمىزدا وزگەرىستەرگە، جاڭا تالاپتارعا ساي تولىقتىرىلعان جاڭا كونستيتۋسياسى ومىرگە كەلدى.
قازىرگى اتا زاڭ 98 باپتان، 9 بولىمنەن تۇرادى. كونستيتۋسيا نەگىزىنەن الەمدىك تاجىريبەدە ءجيى قولداناتىن، حالىقارالىق ادام قۇقىعى تۋرالى دەكلاراسيا (1948 ج 10 جەلتوقسان نيۋ - يورك) جانە 1989 ج 20 قاراشادا قابىلدانعان بالالار قۇقىعى تۋرالى كونۆەنسياعا سايكەستەندىرىلىپ جاسالعان.
مەملەكەتتىك ءانۇران ورىندالادى.
ءبىز ساباعىمىز ءانۇراننان باستالۋى تەگىن ەمەس. مەملەكەتىمىزدىڭ قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە وراي 25 جىل تولعالى وتىر. سوندىقتان 25 جۇلدىزدى كۇنىنە وراي «ق ر كونستيتۋسياسى» تۋرالى ءسوز قوزعاپ وتىرمىز.
- بالالار، كونستيتۋسيا دەگەنىمىز نە؟
(كونستيتۋسيا دەگەنىمىز – قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك قۇرىلىس نەگىزدەرىن، مەملەكەتتىك ورگاندار جۇيەسىن، ولاردىڭ ءتۇزىلۋ رەتتىلىگى مەن قىزمەتىن، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىن ايقىندايتىن مەملەكەتتىك زاڭ). قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى – قازاقستاننىڭ اتا (نەگىزگى) زاڭى.
كونستيتۋسيا 1995 جىلى 30 تامىزدا بۇكىلحالىقتىق داۋىس بەرۋ ارقىلى قابىلداندى. قازاقستان حالقى مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ قاينار كوزى – ءوزىنىڭ ەگەمەندىك قۇقىعىن باياندى ەتتى. اتا زاڭ قابىلدانعان كۇن 30 تامىز – مەملەكەتتىك مەرەكە – ق ر كونستيتۋسياسىنىڭ كۇنى دەپ جاريالاندى.
بۇل جاڭا كونستيتۋسيا قازاقستاننىڭ ءتورتىنشى اتا زاڭى.
(1937، 1978، 1993، 1995)
كونستيتۋسيا – بارلىق زاڭ سالالارىنىڭ نەگىزى، ال ونىڭ نورمالارى – باسقا زاڭدار ءۇشىن باستى قاعيدا بولىپ ەسەپتەلەدى.
قانداي قۇقىقتار مەن بوستاندىقتارى تۋرالى بىلەسىڭدەر؟
(ءبىزدىڭ كونستيتۋسيانىڭ زاڭىنا سايكەس ءومىر سۇرۋگە، ماماندىقتى تاڭداۋ قۇقىقتارى، دەمالىسقا، باسپانا مەن مەديسينالىق كومەككە قۇقىلىمىز. زاڭ الدىندا بارلىق ادامدار بىردەي، ءار ادامدى مەملەكەت، سوت جانە ميليسيا ارقىلى قورعايدى.
ەندەشە تەكسەرەيىك (پرەزەنتاسيا. سلايد3، 4.)
“ تاۋىپ كور”. ويىنىن ويناپ كورەيىك
2 جۇپقا بولىنەيىك. ءار توپقا ەرتەگى كەيىپكەرلەرى قانداي قۇقىقتاردى كورسەتىپ تۇرعانىن تاۋىپ ايتاسىڭدار. ەگەر جاۋاپ بولماسا، نەمەسە دۇرىس بولماسا باسقا توپقا جاۋاپ بەرۋ قۇقىعى بەرىلەدى. (سلايدى 5 – 10.)
بارلىقتارىڭىز بەلسەندى، تاپقىر بولدىڭىزدار
2. جاڭا ماتەريال.
9 - باپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى — تۋى، ەلتاڭباسى جانە ءانۇرانى بار. ولاردىڭ سيپاتتاماسى جانە رەسمي پايدالانىلۋ ءتارتىبi كونستيتۋسيالىق زاڭمەن بەلگiلەنەدi.
مەن – ءمۇعالىممىن جانە ق ر ازاماتشاسىمىن. ال سەندەر زەلەنوگاي ورتا مەكتەبىنىڭ 2 «ا»سىنىپ وقۋشىسىڭدار، سونىمەن قاتار ق ر ازاماتتارىسىڭدار. ءبىز بارلىعىمىز ق ر رامىزدەرىن ءبىلىپ، قۇرمەتتەۋىمىز كەرەك. ولاردى اتاڭدارشى.
گيمن 1992 جىلى 4 - ماۋسىمدا جاڭا مەملەكەتتىك رامىزدەر:
ەلتاڭبا، تۋ، ءانۇرانى بەكىتىلدى.
ءمۇعالىم:
ءبىزدىڭ ساباعىمىزدىڭ باسىندا ق ر گيمنى ورىندالدى. گيمن دەگەنىمىز نە، ول تۋرالى نە بىلەمىز؟ جانە گيمن اي ۋاقىتتا ايتىلدى؟
سالتاناتتى گيمن ۇلتتى بىرلىككە جۇمىلدىرادى، جانە ءوز وتانىنا دەگەن ماقتانىش پەن قۇرمەت سەزىمىنە بولەيدى.
قازاقتىڭ ءبىرتۋار باتىر ۇلى - باۋىرجان مومىش ۇلى
1 – ءماتىن
باۋىرجان مومىش ۇلى تاشكەنت قالاسىنان قايتۋ ءۇشىن ۆوكزالعا كەلەدى. ۆوكزال الدى جولاۋشىلارعا تولى. باۋىرجان اتالارىڭنىڭ ۇستىندە پولكوۆنيك شەنىندەگى اسكەري كيىم بولاتىن. ءسال جۇرگەننەن كەيىن اياق استىندا جاتقان ءبىر تيىندى كورەدى. ەڭكەيىپ جەردەن الادى دا جەڭىمەن الگى تيىندى ءسۇرتىپ قالتاسىنا سالادى. مۇنى جانىنان ءوتىپ بارا جاتىرعان ورىس ايەلى كورەدى دە، باتىر بابالارىڭ باۋىرجانعا « ءوزىڭىز قانداي پولكوۆنيكسىز، اقشاسىز ادام سياقتى جەردەن ەڭكەيىپ ءبىر تيىندى الۋعا ارلانبايسىز با؟ ۇيات ەمەس پە، جۇرت نە ويلايدى؟ – دەپ ءوز رەنىشىن بىلدىرەدى. باۋىرجان الگى ايەلگە بۇرىلىپ قاراپ، تيىندى اقشا كەرەك بولعاندىقتان ەمەس، سول تيىن ارقىلى ءوزىنىڭ ازاماتتىق بورىشىن اتقارعانىن ايتتى. ال الگى ورىس ايەلى باۋىرجان اتالارىڭنان قايتا – قايتا كەشىرىم سۇراپ جونىنە كەتەدى.
سۇراق: باۋىرجان جەردەن تيىندى نەگە الدى جانە قانداي ازاماتتىق بورىشىن وتەگەنى تۋرالى ايتتى؟
جاۋابى: ەلتاڭبا
ءىى – ءماتىن.
ۇرىس دالاسىندا جاۋ قورشاۋىندا قالعان ءبولىمنىڭ، قورشاۋدان شىعۋ مۇمكىندىگى جوق. ۇرىس ءسال سايابىرلاپ، اينالادا تىنىشتىق ورناعان ساتتە، ءبولىم كومانديرى سەنىمدى جاۋىنگەرلەردى ىرىكتەپ، ولارعا تاپسىرما بەردى. جاۋىنگەرلەر وزدەرىنە تاپسىرىلعان ماتانى كويلەك ىشىنەن بەلگە وراپ الىپ، جاۋ قورشاۋىنان شىعىپ ورتالىققا جەتكىزدى.
سۇراق. ءبولىم كومانديرىنىڭ تاپسىرماسى
جاۋابى: مەملەكەتتىك تۋ
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
تايىنشا اۋدانى، زەلەنىي گاي سەلوسى
زەلەنوگاي ورتا مەكتەبى، باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
ەرگالييەۆا اسەل سليامشوۆنا
«ەلدىڭ اسىل تىرەگى – اتا زاڭ» سىنىپ ساعاتى
2 سىنىپ
2016 - 2017 وقۋ جىلى
تاقىرىبى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى
ماقساتى: 1. بالالارعا اتا زاڭىمىز، ادام قۇقىقتارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
2. وقۋشىلاردى ءوز مىندەتتەرى مەن قۇقىقتارىن بىلۋگە ۇيرەتۋ، وزىندىك شەشىم قابىلداي الۋ ارەكەتتەرىن دامىتۋ.
3. قۇقىقتىق ساۋاتتىلىققا جانە وتانىن سۇيەتىن ۇلتجاندى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ءى. ۇيىمداستىرۋ: كىرىسپە اڭگىمە
قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! بۇگىنگى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى» اتتى سىنىپ ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
ەلىنە ارنالاتىن تىلەگى شىن،
ەي، ۇلىم – وتانىمنىڭ تۇلەگىسىڭ!
ىرگەسىن تۋعان ەلدىڭ تىرەپ تۇرعان
ءقادىرىن اتا زاڭنىڭ بىلەمىسىڭ؟!،- دەپ اقىن جىرلاعانداي بۇگىن وقۋشىلارىمىزعا اتا زاڭىمىز تۋرالى تەرەڭ تۇسىنىك بەرۋ ءۇشىن سىنىپ ساعاتىمىزدى ترەنينگ تۇرىندە وتكىزبەكشىمىز.
سەن شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلدىڭ. سەن سياقتى قانشاما ادام دۇنيەگە كەلۋدە. وسى ادامداردىڭ بارلىعى ءبىر زاڭعا باعىنادى. ءار ەلدىڭ، مەملەكەتتىڭ ءوز ازاماتتارىنا ارنالعان زاڭى – كونستيتۋسياسى بار.
1993 جىلى 28 قاڭتاردا تاۋەلسىز ق ر تۇڭعىش كونستيتۋسياسىنىڭ نەگىزگى زاڭى قابىلداندى دا، 1995 جىلى 30 تامىزدا ءبىزدىڭ قوعامىمىزدا وزگەرىستەرگە، جاڭا تالاپتارعا ساي تولىقتىرىلعان جاڭا كونستيتۋسياسى ومىرگە كەلدى.
قازىرگى اتا زاڭ 98 باپتان، 9 بولىمنەن تۇرادى. كونستيتۋسيا نەگىزىنەن الەمدىك تاجىريبەدە ءجيى قولداناتىن، حالىقارالىق ادام قۇقىعى تۋرالى دەكلاراسيا (1948 ج 10 جەلتوقسان نيۋ - يورك) جانە 1989 ج 20 قاراشادا قابىلدانعان بالالار قۇقىعى تۋرالى كونۆەنسياعا سايكەستەندىرىلىپ جاسالعان.
مەملەكەتتىك ءانۇران ورىندالادى.
ءبىز ساباعىمىز ءانۇراننان باستالۋى تەگىن ەمەس. مەملەكەتىمىزدىڭ قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە وراي 25 جىل تولعالى وتىر. سوندىقتان 25 جۇلدىزدى كۇنىنە وراي «ق ر كونستيتۋسياسى» تۋرالى ءسوز قوزعاپ وتىرمىز.
- بالالار، كونستيتۋسيا دەگەنىمىز نە؟
(كونستيتۋسيا دەگەنىمىز – قوعامدىق جانە مەملەكەتتىك قۇرىلىس نەگىزدەرىن، مەملەكەتتىك ورگاندار جۇيەسىن، ولاردىڭ ءتۇزىلۋ رەتتىلىگى مەن قىزمەتىن، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىن ايقىندايتىن مەملەكەتتىك زاڭ). قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى – قازاقستاننىڭ اتا (نەگىزگى) زاڭى.
كونستيتۋسيا 1995 جىلى 30 تامىزدا بۇكىلحالىقتىق داۋىس بەرۋ ارقىلى قابىلداندى. قازاقستان حالقى مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ قاينار كوزى – ءوزىنىڭ ەگەمەندىك قۇقىعىن باياندى ەتتى. اتا زاڭ قابىلدانعان كۇن 30 تامىز – مەملەكەتتىك مەرەكە – ق ر كونستيتۋسياسىنىڭ كۇنى دەپ جاريالاندى.
بۇل جاڭا كونستيتۋسيا قازاقستاننىڭ ءتورتىنشى اتا زاڭى.
(1937، 1978، 1993، 1995)
كونستيتۋسيا – بارلىق زاڭ سالالارىنىڭ نەگىزى، ال ونىڭ نورمالارى – باسقا زاڭدار ءۇشىن باستى قاعيدا بولىپ ەسەپتەلەدى.
قانداي قۇقىقتار مەن بوستاندىقتارى تۋرالى بىلەسىڭدەر؟
(ءبىزدىڭ كونستيتۋسيانىڭ زاڭىنا سايكەس ءومىر سۇرۋگە، ماماندىقتى تاڭداۋ قۇقىقتارى، دەمالىسقا، باسپانا مەن مەديسينالىق كومەككە قۇقىلىمىز. زاڭ الدىندا بارلىق ادامدار بىردەي، ءار ادامدى مەملەكەت، سوت جانە ميليسيا ارقىلى قورعايدى.
ەندەشە تەكسەرەيىك (پرەزەنتاسيا. سلايد3، 4.)
“ تاۋىپ كور”. ويىنىن ويناپ كورەيىك
2 جۇپقا بولىنەيىك. ءار توپقا ەرتەگى كەيىپكەرلەرى قانداي قۇقىقتاردى كورسەتىپ تۇرعانىن تاۋىپ ايتاسىڭدار. ەگەر جاۋاپ بولماسا، نەمەسە دۇرىس بولماسا باسقا توپقا جاۋاپ بەرۋ قۇقىعى بەرىلەدى. (سلايدى 5 – 10.)
بارلىقتارىڭىز بەلسەندى، تاپقىر بولدىڭىزدار
2. جاڭا ماتەريال.
9 - باپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى — تۋى، ەلتاڭباسى جانە ءانۇرانى بار. ولاردىڭ سيپاتتاماسى جانە رەسمي پايدالانىلۋ ءتارتىبi كونستيتۋسيالىق زاڭمەن بەلگiلەنەدi.
مەن – ءمۇعالىممىن جانە ق ر ازاماتشاسىمىن. ال سەندەر زەلەنوگاي ورتا مەكتەبىنىڭ 2 «ا»سىنىپ وقۋشىسىڭدار، سونىمەن قاتار ق ر ازاماتتارىسىڭدار. ءبىز بارلىعىمىز ق ر رامىزدەرىن ءبىلىپ، قۇرمەتتەۋىمىز كەرەك. ولاردى اتاڭدارشى.
گيمن 1992 جىلى 4 - ماۋسىمدا جاڭا مەملەكەتتىك رامىزدەر:
ەلتاڭبا، تۋ، ءانۇرانى بەكىتىلدى.
ءمۇعالىم:
ءبىزدىڭ ساباعىمىزدىڭ باسىندا ق ر گيمنى ورىندالدى. گيمن دەگەنىمىز نە، ول تۋرالى نە بىلەمىز؟ جانە گيمن اي ۋاقىتتا ايتىلدى؟
سالتاناتتى گيمن ۇلتتى بىرلىككە جۇمىلدىرادى، جانە ءوز وتانىنا دەگەن ماقتانىش پەن قۇرمەت سەزىمىنە بولەيدى.
قازاقتىڭ ءبىرتۋار باتىر ۇلى - باۋىرجان مومىش ۇلى
1 – ءماتىن
باۋىرجان مومىش ۇلى تاشكەنت قالاسىنان قايتۋ ءۇشىن ۆوكزالعا كەلەدى. ۆوكزال الدى جولاۋشىلارعا تولى. باۋىرجان اتالارىڭنىڭ ۇستىندە پولكوۆنيك شەنىندەگى اسكەري كيىم بولاتىن. ءسال جۇرگەننەن كەيىن اياق استىندا جاتقان ءبىر تيىندى كورەدى. ەڭكەيىپ جەردەن الادى دا جەڭىمەن الگى تيىندى ءسۇرتىپ قالتاسىنا سالادى. مۇنى جانىنان ءوتىپ بارا جاتىرعان ورىس ايەلى كورەدى دە، باتىر بابالارىڭ باۋىرجانعا « ءوزىڭىز قانداي پولكوۆنيكسىز، اقشاسىز ادام سياقتى جەردەن ەڭكەيىپ ءبىر تيىندى الۋعا ارلانبايسىز با؟ ۇيات ەمەس پە، جۇرت نە ويلايدى؟ – دەپ ءوز رەنىشىن بىلدىرەدى. باۋىرجان الگى ايەلگە بۇرىلىپ قاراپ، تيىندى اقشا كەرەك بولعاندىقتان ەمەس، سول تيىن ارقىلى ءوزىنىڭ ازاماتتىق بورىشىن اتقارعانىن ايتتى. ال الگى ورىس ايەلى باۋىرجان اتالارىڭنان قايتا – قايتا كەشىرىم سۇراپ جونىنە كەتەدى.
سۇراق: باۋىرجان جەردەن تيىندى نەگە الدى جانە قانداي ازاماتتىق بورىشىن وتەگەنى تۋرالى ايتتى؟
جاۋابى: ەلتاڭبا
ءىى – ءماتىن.
ۇرىس دالاسىندا جاۋ قورشاۋىندا قالعان ءبولىمنىڭ، قورشاۋدان شىعۋ مۇمكىندىگى جوق. ۇرىس ءسال سايابىرلاپ، اينالادا تىنىشتىق ورناعان ساتتە، ءبولىم كومانديرى سەنىمدى جاۋىنگەرلەردى ىرىكتەپ، ولارعا تاپسىرما بەردى. جاۋىنگەرلەر وزدەرىنە تاپسىرىلعان ماتانى كويلەك ىشىنەن بەلگە وراپ الىپ، جاۋ قورشاۋىنان شىعىپ ورتالىققا جەتكىزدى.
سۇراق. ءبولىم كومانديرىنىڭ تاپسىرماسى
جاۋابى: مەملەكەتتىك تۋ
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
تايىنشا اۋدانى، زەلەنىي گاي سەلوسى
زەلەنوگاي ورتا مەكتەبى، باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
ەرگالييەۆا اسەل سليامشوۆنا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تۇمانباي مولداعالييەۆ «ون التىنشى جەلتوقسان»، «قايراتتىڭ جازۋ داپتەرىنەن»
