ەسىمشە
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەسىمشە
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ەسىمشە جانە ونىڭ جاسالۋى مەن تۇرلەنۋى جايلى تولىق ماعلۇمات بەرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا قازاق حالقى ءۇشىن جىلقى مالىنىڭ ەرەكشە قاسيەتتى، تەكتى ەكەنىن بىلۋگە، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇتقالارىنىڭ ءبىرى ەكەندىگىن بىلۋگە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ جانە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ءادىس تاسىلدەرى: سارالاپ – دەڭگەيلەپ وقىتۋ، ىزدەنىس، سۇراق - جاۋاپ جۇمىسى.
كورنەكىلىگى: ۇلەستىرمە قاعازدار، ديداكتيكالىق ماتەريالدار، تەستىلەر جيناعى، سلايدتار.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، سۋرەت.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردىڭ ءبىرىڭعاي تالاپ پەن ساباققا دايارلىقتارىنا زەيىن اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
وتىلگەن تاقىرىپتى پىسىقتاۋ سۇراقتارى:
1. ەتىس دەگەنىمىز نە؟
2. ەتىستىڭ تۇرلەرى نەشەۋ؟ جۇرناقتارى قانداي؟
3. وزدىك ەتىس دەگەنىمىز نە؟ جۇرناقتارى قانداي؟
4. وزگەلىك ەتىس دەگەنىمىز نە؟ ونىڭ جۇرناقتارى قانداي؟
5. ىرىقسىز ەتىس دەگەنىمىز نە؟ جۇرناقتارى قانداي؟
6. ورتاق ەتىس دەگەنىمىز نە؟ جۇرناقتارى قانداي؟
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇراۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
ا) ەسىمشە – ەتىستىكتىڭ سويلەمدە ەكى ءتۇرلى قىزمەتكە جۇمسالاتىن ەرەكشە ءتۇرى. ول جىكتەلىپ ەتىستىك قىزمەتىن اتقارادى، ەسىمدەرشە تۇرلەنىپ، ياعني سەپتەلىپ، تاۋەلدەنىپ، كوپتەلىپ ەسىمدەردىڭ دە قىزمەتىن اتقارادى. مىسالى:
1. اقىلدى بايقاپ سويلەر.
2. ەڭبەك ەتسەڭ، ەلەنەرسىڭ، ەڭبەگىنە كەنەلەرسىڭ، - دەگەندە ەسىمشەلەر جىكتەلىپ، ەتىستىك ماعىناسىندا جۇمسالىپ تۇرسا.
3. ىزدەگەن جەتەر مۇراتقا.
4. اقىل – توزبايتىن تون، ءبىلىم – تاۋسىلمايتىن كەن، - دەگەن ماقالداردا ەسىمشە زات ەسىم جانە سىن ەسىم ماعىناسىندا جۇمسالىپ ەسىمدەردىڭ قىزمەتىن اتقارىپ تۇر.
ءا) ەسىمشەنىڭ جاسالۋىن كەستە ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
ەسىمشە. ەسىمشە ەتىستىكتىڭ نەگىزگى جانە تۋىندى تۇبىرلەرىنە، ەتىس، بولىمسىز ەتىستىك تۇلعالارىنا مىناداي جۇرناقتار جالعاۋ ارقىلى جاسالادى:
1) – عان، - گەن، - قان، - كەن جۇرناقتارى ارقىلى وتكەن شاق ەسىمشە جاسالادى:
وقى - عان، كورمە - گەن، جازىس - قان، تاپ - قان، ت. ب.
2) – ار، - ەر، - ر جانە بولىمسىز ەتىستىكتەن كەيىن – س جۇرناقتارى قوسىلۋ ارقىلى بولجامدى كەلەر شاق ەسىمشە جاسالادى: ايت - ار، ءبىل - ەر، كەلمە - س، ت. ب.
3) – ماق، - مەك، - ب ا ق، - بەك، - پاق، - پەك جۇرناقتارى ارقىلى ماقساتتى كەلەر شاق ەسىمشە جاسالادى: بار - ماق، ءبىل - مەك، كەزدەس - پەك، ت. ب.
4) – اتىن، - ەتىن، - يتىن، - ءيتىن جۇرناقتارى ارقىلى اۋىسپالى وتكەن شاق ەسىمشە جاسالادى: بار - اتىن، سويلە - ءيتىن، سەن - ەتىن، سانا - يتىن، ت. ب.
ەسىمشە تۇلعالارىنا ەمەس، جوق سوزدەرى تىركەسىپ، بولىمسىزدىق ماعىنا بىلدىرەدى: كورگەن ەمەس، كورەتىن ەمەس، كورەر ەمەس، كورمەك ەمەس. جوق ءسوزى – عان، - گەن، - قان، - كەن تۇلعالى ەسىمشەمەن عانا تىركەسەدى: كورگەن جوق.
«بايگە» ويىنى. مىنا ماقالداردى تولىقتىر:
1. وتانىن ءسۇي... وتقا جانبايدى، سۋعا باتپايدى.
2. ىنتىماق ءجۇر... جەردە، ىرىس بىرگە جۇرەدى.
3. اقسۇڭقار ۇش... جەم ءۇشىن، ەر جىگىت تۋ... ەل ءۇشىن.
4. جاقسى ءسوز جان ءسۇيىندىر...، جامان ءسوز جان كۇيىندىر...
5. قاتارىنان وز... ۇل بيىكتە جۇرەدى، ەز اتانىپ توز... ۇل يىقتا جۇرەدى.
6. اركىمنىڭ شىق... تاۋى بيىك.
7. اتاسىن سىيلا... ابىرويعا بولەن...
ءىV. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار. (وقۋلىقپەن جۇمىس)
1 - دەڭگەي. جاتتىعۋ ورىنداۋ
2 - دەڭگەي. جاتتىعۋ ورىنداۋ
3 - دەڭگەي. جاتتىعۋ ورىنداۋ
№1 كارتوچكا. دەمالىسىن تابيعات اياسىندا وتكىزبەك (سينتەتيكالىق تالداۋ)
№2 كارتوچكا. بىلگەنگە مارجان، بىلمەسكە ارزان (مورفولوگيالىق تالداۋ)
№3 كارتوچكا. بىلەرىم (فونەتيكالىق تالداۋ).
بالالار، بيىل جىلقى جىلى تابالدىرىعىمىزدى اتتاعانىن بىلەسىڭدەر. ەندەشە ءۇش توپقا جىلقىنىڭ سۋرەتىن سالىپ، تاپسىرمالار ورىندايىق.
1 - توپ. جىلقى جىلىندا ءوز وتانىنا، وتباسىنا نە تىلەيتىندىگىڭ تۋرالى ەسىمشەلەردى قاتىستىرىپ سويلەم قۇراستىر.
2 - توپ. جىلقى جىلىندا ءوزىڭنىڭ الدىنا قويعان ماقساتىن تۋرالى اڭگىمەلەپ بەر، ىشىنەن ەسىمشەلەردى تاپ.
3 - توپ. جىلقىنىڭ ادامعا كەلتىرەر پايداسى تۋرالى ەسىمشەلەردى قاتىستىرىپ ءماتىن قۇراستىر. ال، وسى تاپسىرمامىزدى قورىتىندىلاپ، ق. مىرزالييەۆ اعامىز جىلقى تۋرالى مىناداي ءبىر ءتورت جول ولەڭنىڭ ۇيقاسىن تابايىق.
مىنا تۇرعان ارعىماق،
مىنەم وعان..................
تىستەمەيدى، تەپپەيدى،
بوس قويسام دا.............. (ىشىنەن ەسىمشەلەر تابايىق)
V. ءبىلىمدى بەكىتۋ. تەست جۇمىسىن ورىنداۋ.
ساباقتى قورىتىندىلاۋ. – سەندەردىڭ تۋىلعان جىلدارىڭ قانداي؟ ەندەشە، بالالار، تىنداعىلارىڭ كەلسە، جىلقى جىلى تۋىلعان ادامدار تۋرالى مىناداي ءبىر حالىقتىق بولجامدى وقىپ بەرگىم كەلىپ تۇر؟
جىلقى جىلى تۋىلعان بالا جىلقى مىنەزدى كەلەدى. اۋزى شاپشاڭ بولادى. جەل كوڭىلدى، ۇشقىر قيالدى بولادى. جۇمىستى كوزدى اشىپ جۇمعانشا بىتىرەدى. اق شەلەك اق كوڭىل بولادى. سىر جاسىرمايدى. بىرەۋدىڭ كەمىستىگىن بەتىڭ - ءجۇزىڭ بار دەمەي ايتا سالادى. تۋىس قۇمار كەلەدى. جىلقى جىلى تۋىلعان ادام جىلقى تۇلەگىن وسىرسە، پايدانىڭ استىندا قالادى. داۋلەتتى كۇن ساناپ ارتادى.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما. جاتتىعۋ ورىنداۋ، تاقىرىپتى وقۋ.
Vءىى. باعالاۋ. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ەسىمشە جانە ونىڭ جاسالۋى مەن تۇرلەنۋى جايلى تولىق ماعلۇمات بەرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا قازاق حالقى ءۇشىن جىلقى مالىنىڭ ەرەكشە قاسيەتتى، تەكتى ەكەنىن بىلۋگە، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇتقالارىنىڭ ءبىرى ەكەندىگىن بىلۋگە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ جانە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ءادىس تاسىلدەرى: سارالاپ – دەڭگەيلەپ وقىتۋ، ىزدەنىس، سۇراق - جاۋاپ جۇمىسى.
كورنەكىلىگى: ۇلەستىرمە قاعازدار، ديداكتيكالىق ماتەريالدار، تەستىلەر جيناعى، سلايدتار.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، سۋرەت.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردىڭ ءبىرىڭعاي تالاپ پەن ساباققا دايارلىقتارىنا زەيىن اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
وتىلگەن تاقىرىپتى پىسىقتاۋ سۇراقتارى:
1. ەتىس دەگەنىمىز نە؟
2. ەتىستىڭ تۇرلەرى نەشەۋ؟ جۇرناقتارى قانداي؟
3. وزدىك ەتىس دەگەنىمىز نە؟ جۇرناقتارى قانداي؟
4. وزگەلىك ەتىس دەگەنىمىز نە؟ ونىڭ جۇرناقتارى قانداي؟
5. ىرىقسىز ەتىس دەگەنىمىز نە؟ جۇرناقتارى قانداي؟
6. ورتاق ەتىس دەگەنىمىز نە؟ جۇرناقتارى قانداي؟
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇراۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
ا) ەسىمشە – ەتىستىكتىڭ سويلەمدە ەكى ءتۇرلى قىزمەتكە جۇمسالاتىن ەرەكشە ءتۇرى. ول جىكتەلىپ ەتىستىك قىزمەتىن اتقارادى، ەسىمدەرشە تۇرلەنىپ، ياعني سەپتەلىپ، تاۋەلدەنىپ، كوپتەلىپ ەسىمدەردىڭ دە قىزمەتىن اتقارادى. مىسالى:
1. اقىلدى بايقاپ سويلەر.
2. ەڭبەك ەتسەڭ، ەلەنەرسىڭ، ەڭبەگىنە كەنەلەرسىڭ، - دەگەندە ەسىمشەلەر جىكتەلىپ، ەتىستىك ماعىناسىندا جۇمسالىپ تۇرسا.
3. ىزدەگەن جەتەر مۇراتقا.
4. اقىل – توزبايتىن تون، ءبىلىم – تاۋسىلمايتىن كەن، - دەگەن ماقالداردا ەسىمشە زات ەسىم جانە سىن ەسىم ماعىناسىندا جۇمسالىپ ەسىمدەردىڭ قىزمەتىن اتقارىپ تۇر.
ءا) ەسىمشەنىڭ جاسالۋىن كەستە ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
ەسىمشە. ەسىمشە ەتىستىكتىڭ نەگىزگى جانە تۋىندى تۇبىرلەرىنە، ەتىس، بولىمسىز ەتىستىك تۇلعالارىنا مىناداي جۇرناقتار جالعاۋ ارقىلى جاسالادى:
1) – عان، - گەن، - قان، - كەن جۇرناقتارى ارقىلى وتكەن شاق ەسىمشە جاسالادى:
وقى - عان، كورمە - گەن، جازىس - قان، تاپ - قان، ت. ب.
2) – ار، - ەر، - ر جانە بولىمسىز ەتىستىكتەن كەيىن – س جۇرناقتارى قوسىلۋ ارقىلى بولجامدى كەلەر شاق ەسىمشە جاسالادى: ايت - ار، ءبىل - ەر، كەلمە - س، ت. ب.
3) – ماق، - مەك، - ب ا ق، - بەك، - پاق، - پەك جۇرناقتارى ارقىلى ماقساتتى كەلەر شاق ەسىمشە جاسالادى: بار - ماق، ءبىل - مەك، كەزدەس - پەك، ت. ب.
4) – اتىن، - ەتىن، - يتىن، - ءيتىن جۇرناقتارى ارقىلى اۋىسپالى وتكەن شاق ەسىمشە جاسالادى: بار - اتىن، سويلە - ءيتىن، سەن - ەتىن، سانا - يتىن، ت. ب.
ەسىمشە تۇلعالارىنا ەمەس، جوق سوزدەرى تىركەسىپ، بولىمسىزدىق ماعىنا بىلدىرەدى: كورگەن ەمەس، كورەتىن ەمەس، كورەر ەمەس، كورمەك ەمەس. جوق ءسوزى – عان، - گەن، - قان، - كەن تۇلعالى ەسىمشەمەن عانا تىركەسەدى: كورگەن جوق.
«بايگە» ويىنى. مىنا ماقالداردى تولىقتىر:
1. وتانىن ءسۇي... وتقا جانبايدى، سۋعا باتپايدى.
2. ىنتىماق ءجۇر... جەردە، ىرىس بىرگە جۇرەدى.
3. اقسۇڭقار ۇش... جەم ءۇشىن، ەر جىگىت تۋ... ەل ءۇشىن.
4. جاقسى ءسوز جان ءسۇيىندىر...، جامان ءسوز جان كۇيىندىر...
5. قاتارىنان وز... ۇل بيىكتە جۇرەدى، ەز اتانىپ توز... ۇل يىقتا جۇرەدى.
6. اركىمنىڭ شىق... تاۋى بيىك.
7. اتاسىن سىيلا... ابىرويعا بولەن...
ءىV. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار. (وقۋلىقپەن جۇمىس)
1 - دەڭگەي. جاتتىعۋ ورىنداۋ
2 - دەڭگەي. جاتتىعۋ ورىنداۋ
3 - دەڭگەي. جاتتىعۋ ورىنداۋ
№1 كارتوچكا. دەمالىسىن تابيعات اياسىندا وتكىزبەك (سينتەتيكالىق تالداۋ)
№2 كارتوچكا. بىلگەنگە مارجان، بىلمەسكە ارزان (مورفولوگيالىق تالداۋ)
№3 كارتوچكا. بىلەرىم (فونەتيكالىق تالداۋ).
بالالار، بيىل جىلقى جىلى تابالدىرىعىمىزدى اتتاعانىن بىلەسىڭدەر. ەندەشە ءۇش توپقا جىلقىنىڭ سۋرەتىن سالىپ، تاپسىرمالار ورىندايىق.
1 - توپ. جىلقى جىلىندا ءوز وتانىنا، وتباسىنا نە تىلەيتىندىگىڭ تۋرالى ەسىمشەلەردى قاتىستىرىپ سويلەم قۇراستىر.
2 - توپ. جىلقى جىلىندا ءوزىڭنىڭ الدىنا قويعان ماقساتىن تۋرالى اڭگىمەلەپ بەر، ىشىنەن ەسىمشەلەردى تاپ.
3 - توپ. جىلقىنىڭ ادامعا كەلتىرەر پايداسى تۋرالى ەسىمشەلەردى قاتىستىرىپ ءماتىن قۇراستىر. ال، وسى تاپسىرمامىزدى قورىتىندىلاپ، ق. مىرزالييەۆ اعامىز جىلقى تۋرالى مىناداي ءبىر ءتورت جول ولەڭنىڭ ۇيقاسىن تابايىق.
مىنا تۇرعان ارعىماق،
مىنەم وعان..................
تىستەمەيدى، تەپپەيدى،
بوس قويسام دا.............. (ىشىنەن ەسىمشەلەر تابايىق)
V. ءبىلىمدى بەكىتۋ. تەست جۇمىسىن ورىنداۋ.
ساباقتى قورىتىندىلاۋ. – سەندەردىڭ تۋىلعان جىلدارىڭ قانداي؟ ەندەشە، بالالار، تىنداعىلارىڭ كەلسە، جىلقى جىلى تۋىلعان ادامدار تۋرالى مىناداي ءبىر حالىقتىق بولجامدى وقىپ بەرگىم كەلىپ تۇر؟
جىلقى جىلى تۋىلعان بالا جىلقى مىنەزدى كەلەدى. اۋزى شاپشاڭ بولادى. جەل كوڭىلدى، ۇشقىر قيالدى بولادى. جۇمىستى كوزدى اشىپ جۇمعانشا بىتىرەدى. اق شەلەك اق كوڭىل بولادى. سىر جاسىرمايدى. بىرەۋدىڭ كەمىستىگىن بەتىڭ - ءجۇزىڭ بار دەمەي ايتا سالادى. تۋىس قۇمار كەلەدى. جىلقى جىلى تۋىلعان ادام جىلقى تۇلەگىن وسىرسە، پايدانىڭ استىندا قالادى. داۋلەتتى كۇن ساناپ ارتادى.
Vءى. ۇيگە تاپسىرما. جاتتىعۋ ورىنداۋ، تاقىرىپتى وقۋ.
Vءىى. باعالاۋ. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ.
You Might Also Like
