ەسسە: وتباسىلىق البومنىڭ كەيىپكەرى
جامبىل وبلىسى، شۋ قالاسى
ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
10 - سىنىپ وقۋشىسى ءالي جانار بەيبىتقالي قىزى
ەسسە: وتباسىلىق البومنىڭ كەيىپكەرى
(سوعىستىڭ ىزعارى ماڭدايىنا تيگەن وتباسى مۇشەلەرى تۋرالى)
ۇلى وتان سوعىسى ءۇشىن جانىن قۇربان ەتىپ، قىرشىنىنان قيىلعان اعالارىمىز بەن اپالارىمىز، اياۋلى ازاماتتارىمىز تۋرالى، ولاردىڭ سوڭىندا جەسىر قالعان اكە - شەشە، باۋىرلارى، جۇبايى مەن بالالارى تۋرالى سىر شەرتكەن كەزدە:
«سوعىس جۇلىپ كەتتى ونىڭ تىرەگىن،
سوعىس بۇزدى قۋانىشىن، رەڭىن.
تۇردى انا، جولداسىنان ايىرىلىپ،
تۇردى قۇشىپ تەك قانا ونىڭ جۇرەگىن»،- دەپ اقىن جىرلاعان ءبىر شۋماق ولەڭ ەرىكسىز كوڭىلگە ورالادى ەكەن. ءتورت جىلعا سوزىلعان زۇلماتتى سوعىس ىزعارى كىمنىڭ وتباسىنا كەرى اسەرىن تيگىزبەدى دەيسىڭ؟! قانشاما وتباسىن قان جىلاتپادى دەيسىڭ؟! ەلدى ويران قىپ، اكەدەن، باۋىردان ايىرعان، انا مەن بالانىڭ كوز جاسىن كول ەتكەن قاندى سوعىس ورنى تولماس زاردابىن سالىپ كەتتى. ەلدىڭ جۇمىلعان جۇدىرىقتاي بىرلىگىنىڭ ارقاسىندا، جانكەشتى ەرلىگى مەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا جاۋدىڭ بەتى تويتارىلىپ، ۇلى جەڭىس كەلدى.
ۇلى جەڭىسكە جەتتىك، شاتتىققا بولەندىك. ءبىراق بۇل جەڭىستىڭ استارىندا تالاي قيىندىق پەن حالىقتىڭ كوز جاسى جاتىر. سوعىس ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن جالمادى. ءسىرا، سول سوعىستىڭ زاردابىن كورمەگەن ادام جوق شىعار.
وتباسىلىق البومدى قاراپ وتىرىپ، ەرىكسىز سىرتى مۇجىلگەن ەسكى سۋرەتكە كوزىڭ تۇسەدى. سوعىس جىلدارى تۇسكەن بۇل سۋرەتتە قولىنا قالاق ۇستاعان جاپ – جاس ورىمدەي بالانىڭ كورىنىسى ادامدى ويعا جەتەلەپ، سۇراق تۋدىرارى حاق.
مەن ءسوز ەتكەلى وتىرعان جۇپارباي اتامىز دا سول سوعىستىڭ ىزعارىن ءالى ۇمىتار ەمەس. سول ۋاقىتتى كوپ ەسكە الادى.
- ول كەزدە ءبىزدىڭ وتباسى تاجىكستاندا تۇرعان. اكەم - مەندىبايەۆ نۇرتاي 1901 جىلدىڭ تۋماسى، انام - نۇرعانىم كوپجاسار قىزى تۋعان جىلى ەسىمدە جوق. مەنەن باسقا ەكى ءىنىم جانە قارىنداسىم بار ەدى،- دەيدى اڭگىمەنىڭ باسىندا. سوعىس باستالعان جىلى مەن 12 جاستا بولعام. ءبىرىنشى بولىپ، بايسالوۆ سەيتقاسىم مەڭدىباي ۇلى 1922 جىلى تۋىلعان اعام كەتتى سوعىسقا. ول كەزدە اعام 18 - 19 جاستا ەدى. كورشى قورعانتوبە دەگەن اۋىلدا ءمۇعالىم بولىپ قىزمەت ەتىپ جۇرگەن كەزدە اسكەر قاتارىنا الىنىپ، تىكەلەي مايدانعا اتتاندى. ال اكەم 1942 جىلى قىرماندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جەرىنەن سوعىسقا الىندى. اكەم سوعىسقا كەتەردە كىشى ءىنىم دۇنيەگە كەلدى. اكەم بۇل سوعىستىڭ ارتى جاقسى بولسىن دەگەن نيەتپەن اتىن جاقسىباي قويىپ كەتتى. ۇيدە اناممەن ءتورت بالا جىلاپ قالا بەردىك. كىشى ءىنىمنىڭ دوكۋمەنتىن جوندەپ ءجۇرىپ، ورتالىقتاعى ۆوەننىي كوميسسارياتقا كىرىپ: «اكەم مەن اعام دا سوعىسقا كەتتى. مەن دە بارامىن»، - دەگەندە، ماعان ونداعىلار: «سەنىڭ ارمياڭ - ارتىڭداعى باۋىرلارىڭ، سولاردى ءوسىرىپ جەتكىز»، - دەپ ايتتى. باۋىرلارىمدى ءوسىرىپ جەتكىزۋدى ويلاعان مەن جۇمىستىڭ اۋىر - جەڭىلىنە قاراماستان سوۆحوزدىڭ ەگىستىك جۇمىسىنا، ءۇي سىلاعىنا، مال باعۋ جۇمىسىنا دا ارالاستىم. بالالىق شاقتىڭ بالداۋرەن كەزەڭىن الاڭسىز وتكىزۋدى ماعان بۇيىرتپاپتى. ۇلكەندەردەن قالىسپاي، قارا جۇمىستىڭ قامىتىنا جەگىلىپ، بار ويىم باۋىرلارىمدى امان - ەسەن جەتكىزۋ بولدى.
اعام بايسالدان 3 حات كەلدى. ءبىرىنشى حاتىندا پوەزدا كەتىپ بارا جاتقانى جايلى جازسا، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى حاتتارىندا «ۋكراينا تۇبىندەمىز، سوعىسقا اتتانعالى تۇرمىز. ۇزەڭگىگە اياق سالىپ.» دەپ جازعان. ال اكەمنەن ءبىر عانا حات كەلدى. سودان حابارسىز كەتتى. سوعىس بىتكەن سوڭ 1947 جىلى انام نۇرعانىم اۋرۋدان قايتىس بولدى. انادان ايىرىلعان ءبىزدى وزبەكستانداعى قوقان، بەس ارىس دەگەن جەردەگى تۋىستارىمىز كوشىرىپ الىپ كەتتى. 19 جاسقا كەلگەندە تۋىستارىم ۇيلەندىردى،- دەيدى ەسكە العان جۇپارباي اتا.
حاتتار ەسىنە تۇسكەن سايىن، اعاسى تۋرالى تولعانا ءسوز باستاسا، جۇپارباي اتانىڭ ەرىكسىز داۋىسى دىرىلدەپ، جانارى جاساۋرايدى. سەبەبى، اعاسىنىڭ جازىپ ۇلگەرگەنى وسى ءۇش - اق حات ەكەن. اتا - انادان ءبىر، باۋىردان ەكى اجىراپ، قانشا قان جىلاسا دا، اۋىرتپالىقتى جاس تا بولسا دا ءبىر كىسىدەي كوتەرەدى. تاعدىر تاۋقىمەتى ەرتە ەسەيتكەن اتامىز ءوسىپ - ونگەن، تامىرى تەرەڭگە كەتكەن بايتەرەك ىسپەتتەس. جۇپارباي اتا بۇگىنگى كۇنى نەمەرە، شوبەرەلەرىنىڭ ورتاسىندا جامبىل وبلىسى شۋ قالاسى دەگەن جەردە باقىتتى عۇمىر كەشۋدە. «قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا، اجالدى ولەدى»، - دەگەن قاعيدانى ەستەن شىعارماي، ءۇمىتىن ۇزبەيدى.
بالالىق شاعى سوعىسپەن تۇستاس كەلگەن، جاستايىنان اكەسى مەن اعاسىنان ايىرىلعان جۇپارباي اتا ءقازىر 87 جاستا. اكەسى مەن اعاسىنان «ءولدى» دەگەن قارا قاعاز الماعان اتا ىزدەۋ سالىپ، تالاي جاندى تابىستىرعان، قۋانىشقا كەنەلتكەن «بارمىسىڭ باۋىرىم»، رەسەيدەگى «جدي مەنيا» باعدارلاماسىنا ارتقان ءۇمىتى دە اقتالمادى. رەسەيدەگى پودولسك قالاسىنىڭ ورتالىق مۇراعاتىنا حات جازادى. مۇراعاتتاعى قازا بولعانداردىڭ تىزىمىندە جوق دەگەن جاۋاپ العان. باۋىرلارىنىڭ ءوڭى كومەسكى تارتا باستاسا دا، كوڭىلدەن ەشقاشان ءۇمىت وتى وشپەك ەمەس.
بۇگىندە ۇرپاقتارىنىڭ اماندىعىن تىلەپ وتىرعان اتامىزدى ماقتان تۇتامىز. جەڭىستى ءبىر تابان بولسا دا جاقىنداتۋعا ۇلەس قوسقان اتامىز جايلى وسىنداي تەبىرەنىستى دۇنيەنى جازۋدى ءوزىمنىڭ بورىشىم دەپ سانادىم.
سوعىس تالاي ادامعا قيىنشىلىق اكەلدى. ءاربىر وتباسى وسى زۇلمات سوعىستىڭ زاردابىن كوردى. بالا اكەدەن، باۋىردان ايىرىلدى. ءبىرى وتباسىنا قايتسا، ەندى ءبىرى ءىز - ءتۇزسىز، حابارسىز كەتتى. قازاق جۇرتى ەندى ەشقاشان مۇنداي زۇلماتتى كورمەسىن دەيمىن. ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن!!!
ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
10 - سىنىپ وقۋشىسى ءالي جانار بەيبىتقالي قىزى
ەسسە: وتباسىلىق البومنىڭ كەيىپكەرى
(سوعىستىڭ ىزعارى ماڭدايىنا تيگەن وتباسى مۇشەلەرى تۋرالى)
ۇلى وتان سوعىسى ءۇشىن جانىن قۇربان ەتىپ، قىرشىنىنان قيىلعان اعالارىمىز بەن اپالارىمىز، اياۋلى ازاماتتارىمىز تۋرالى، ولاردىڭ سوڭىندا جەسىر قالعان اكە - شەشە، باۋىرلارى، جۇبايى مەن بالالارى تۋرالى سىر شەرتكەن كەزدە:
«سوعىس جۇلىپ كەتتى ونىڭ تىرەگىن،
سوعىس بۇزدى قۋانىشىن، رەڭىن.
تۇردى انا، جولداسىنان ايىرىلىپ،
تۇردى قۇشىپ تەك قانا ونىڭ جۇرەگىن»،- دەپ اقىن جىرلاعان ءبىر شۋماق ولەڭ ەرىكسىز كوڭىلگە ورالادى ەكەن. ءتورت جىلعا سوزىلعان زۇلماتتى سوعىس ىزعارى كىمنىڭ وتباسىنا كەرى اسەرىن تيگىزبەدى دەيسىڭ؟! قانشاما وتباسىن قان جىلاتپادى دەيسىڭ؟! ەلدى ويران قىپ، اكەدەن، باۋىردان ايىرعان، انا مەن بالانىڭ كوز جاسىن كول ەتكەن قاندى سوعىس ورنى تولماس زاردابىن سالىپ كەتتى. ەلدىڭ جۇمىلعان جۇدىرىقتاي بىرلىگىنىڭ ارقاسىندا، جانكەشتى ەرلىگى مەن ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا جاۋدىڭ بەتى تويتارىلىپ، ۇلى جەڭىس كەلدى.
ۇلى جەڭىسكە جەتتىك، شاتتىققا بولەندىك. ءبىراق بۇل جەڭىستىڭ استارىندا تالاي قيىندىق پەن حالىقتىڭ كوز جاسى جاتىر. سوعىس ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن جالمادى. ءسىرا، سول سوعىستىڭ زاردابىن كورمەگەن ادام جوق شىعار.
وتباسىلىق البومدى قاراپ وتىرىپ، ەرىكسىز سىرتى مۇجىلگەن ەسكى سۋرەتكە كوزىڭ تۇسەدى. سوعىس جىلدارى تۇسكەن بۇل سۋرەتتە قولىنا قالاق ۇستاعان جاپ – جاس ورىمدەي بالانىڭ كورىنىسى ادامدى ويعا جەتەلەپ، سۇراق تۋدىرارى حاق.
مەن ءسوز ەتكەلى وتىرعان جۇپارباي اتامىز دا سول سوعىستىڭ ىزعارىن ءالى ۇمىتار ەمەس. سول ۋاقىتتى كوپ ەسكە الادى.
- ول كەزدە ءبىزدىڭ وتباسى تاجىكستاندا تۇرعان. اكەم - مەندىبايەۆ نۇرتاي 1901 جىلدىڭ تۋماسى، انام - نۇرعانىم كوپجاسار قىزى تۋعان جىلى ەسىمدە جوق. مەنەن باسقا ەكى ءىنىم جانە قارىنداسىم بار ەدى،- دەيدى اڭگىمەنىڭ باسىندا. سوعىس باستالعان جىلى مەن 12 جاستا بولعام. ءبىرىنشى بولىپ، بايسالوۆ سەيتقاسىم مەڭدىباي ۇلى 1922 جىلى تۋىلعان اعام كەتتى سوعىسقا. ول كەزدە اعام 18 - 19 جاستا ەدى. كورشى قورعانتوبە دەگەن اۋىلدا ءمۇعالىم بولىپ قىزمەت ەتىپ جۇرگەن كەزدە اسكەر قاتارىنا الىنىپ، تىكەلەي مايدانعا اتتاندى. ال اكەم 1942 جىلى قىرماندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جەرىنەن سوعىسقا الىندى. اكەم سوعىسقا كەتەردە كىشى ءىنىم دۇنيەگە كەلدى. اكەم بۇل سوعىستىڭ ارتى جاقسى بولسىن دەگەن نيەتپەن اتىن جاقسىباي قويىپ كەتتى. ۇيدە اناممەن ءتورت بالا جىلاپ قالا بەردىك. كىشى ءىنىمنىڭ دوكۋمەنتىن جوندەپ ءجۇرىپ، ورتالىقتاعى ۆوەننىي كوميسسارياتقا كىرىپ: «اكەم مەن اعام دا سوعىسقا كەتتى. مەن دە بارامىن»، - دەگەندە، ماعان ونداعىلار: «سەنىڭ ارمياڭ - ارتىڭداعى باۋىرلارىڭ، سولاردى ءوسىرىپ جەتكىز»، - دەپ ايتتى. باۋىرلارىمدى ءوسىرىپ جەتكىزۋدى ويلاعان مەن جۇمىستىڭ اۋىر - جەڭىلىنە قاراماستان سوۆحوزدىڭ ەگىستىك جۇمىسىنا، ءۇي سىلاعىنا، مال باعۋ جۇمىسىنا دا ارالاستىم. بالالىق شاقتىڭ بالداۋرەن كەزەڭىن الاڭسىز وتكىزۋدى ماعان بۇيىرتپاپتى. ۇلكەندەردەن قالىسپاي، قارا جۇمىستىڭ قامىتىنا جەگىلىپ، بار ويىم باۋىرلارىمدى امان - ەسەن جەتكىزۋ بولدى.
اعام بايسالدان 3 حات كەلدى. ءبىرىنشى حاتىندا پوەزدا كەتىپ بارا جاتقانى جايلى جازسا، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى حاتتارىندا «ۋكراينا تۇبىندەمىز، سوعىسقا اتتانعالى تۇرمىز. ۇزەڭگىگە اياق سالىپ.» دەپ جازعان. ال اكەمنەن ءبىر عانا حات كەلدى. سودان حابارسىز كەتتى. سوعىس بىتكەن سوڭ 1947 جىلى انام نۇرعانىم اۋرۋدان قايتىس بولدى. انادان ايىرىلعان ءبىزدى وزبەكستانداعى قوقان، بەس ارىس دەگەن جەردەگى تۋىستارىمىز كوشىرىپ الىپ كەتتى. 19 جاسقا كەلگەندە تۋىستارىم ۇيلەندىردى،- دەيدى ەسكە العان جۇپارباي اتا.
حاتتار ەسىنە تۇسكەن سايىن، اعاسى تۋرالى تولعانا ءسوز باستاسا، جۇپارباي اتانىڭ ەرىكسىز داۋىسى دىرىلدەپ، جانارى جاساۋرايدى. سەبەبى، اعاسىنىڭ جازىپ ۇلگەرگەنى وسى ءۇش - اق حات ەكەن. اتا - انادان ءبىر، باۋىردان ەكى اجىراپ، قانشا قان جىلاسا دا، اۋىرتپالىقتى جاس تا بولسا دا ءبىر كىسىدەي كوتەرەدى. تاعدىر تاۋقىمەتى ەرتە ەسەيتكەن اتامىز ءوسىپ - ونگەن، تامىرى تەرەڭگە كەتكەن بايتەرەك ىسپەتتەس. جۇپارباي اتا بۇگىنگى كۇنى نەمەرە، شوبەرەلەرىنىڭ ورتاسىندا جامبىل وبلىسى شۋ قالاسى دەگەن جەردە باقىتتى عۇمىر كەشۋدە. «قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا، اجالدى ولەدى»، - دەگەن قاعيدانى ەستەن شىعارماي، ءۇمىتىن ۇزبەيدى.
بالالىق شاعى سوعىسپەن تۇستاس كەلگەن، جاستايىنان اكەسى مەن اعاسىنان ايىرىلعان جۇپارباي اتا ءقازىر 87 جاستا. اكەسى مەن اعاسىنان «ءولدى» دەگەن قارا قاعاز الماعان اتا ىزدەۋ سالىپ، تالاي جاندى تابىستىرعان، قۋانىشقا كەنەلتكەن «بارمىسىڭ باۋىرىم»، رەسەيدەگى «جدي مەنيا» باعدارلاماسىنا ارتقان ءۇمىتى دە اقتالمادى. رەسەيدەگى پودولسك قالاسىنىڭ ورتالىق مۇراعاتىنا حات جازادى. مۇراعاتتاعى قازا بولعانداردىڭ تىزىمىندە جوق دەگەن جاۋاپ العان. باۋىرلارىنىڭ ءوڭى كومەسكى تارتا باستاسا دا، كوڭىلدەن ەشقاشان ءۇمىت وتى وشپەك ەمەس.
بۇگىندە ۇرپاقتارىنىڭ اماندىعىن تىلەپ وتىرعان اتامىزدى ماقتان تۇتامىز. جەڭىستى ءبىر تابان بولسا دا جاقىنداتۋعا ۇلەس قوسقان اتامىز جايلى وسىنداي تەبىرەنىستى دۇنيەنى جازۋدى ءوزىمنىڭ بورىشىم دەپ سانادىم.
سوعىس تالاي ادامعا قيىنشىلىق اكەلدى. ءاربىر وتباسى وسى زۇلمات سوعىستىڭ زاردابىن كوردى. بالا اكەدەن، باۋىردان ايىرىلدى. ءبىرى وتباسىنا قايتسا، ەندى ءبىرى ءىز - ءتۇزسىز، حابارسىز كەتتى. قازاق جۇرتى ەندى ەشقاشان مۇنداي زۇلماتتى كورمەسىن دەيمىن. ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن!!!
You Might Also Like
-
ماقساتى: بالالاردىڭ ءبىلىمدى، جان - جاقتى بولۋعا ۇيرەتۋ. بىلۋگە، ۇيرەنۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. جارىسۋعا، جارىستا جەڭىمپاز بولۋعا ۇمتىلۋىن دامىتۋ. ءبىلىمدى، دارىندى، وزىق بولۋعا تاربيەلەۋ.
