بايانداما. حيميا پانىنەن وقۋشىلاردىڭ قۇزىرەتتىلىگىن دامىتۋ جولدارى
قوستاناي وبلىسى، امانكەلدى اۋدانى،
امانكەلدى جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتىڭ
حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: ابديكوۆا ك.ش.
بايانداما.
حيميا پانىنەن وقۋشىلاردىڭ قۇزىرەتتىلىگىن دامىتۋ جولدارى.
ءقازىر عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرىندە قۇزىرەتتىلىكتى قالىپتاستىرۋ ءبىلىم بەرۋ مازمۇنى قۇرالدارى ارقىلى جۇزەگە اساتىنى، وسىدان كەلىپ وقۋشىنىڭ قابىلەتتىلىگى داميتىنى جانە كۇندەلىكتى ومىردەگى شىنايى پروبلەمالاردى – تۇرمىستىق ماسەلەلەردەن باستاپ، وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ مۇمكىندىكتەرى پايدا بولاتىندىعىنا باسا نازار اۋدارىلىپ وتىر.
ءار كۇنى وزگەرىسكە تولى بۇگىنگى جاۋاپتى كەزەڭدە زامانا كوشىنەن قالىپ قويماي ۋاقىت تالابىنا ساي ەرتەڭگى بولاشاق جاس ۇرپاقتى ءبىلىمدى ەتىپ تاربيەلەۋ ۇستازدارعا زور جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەيدى. ول مۇعالىمنەن ۇزدىكسىز ىزدەنۋدى، ءوز ءبىلىمىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋدى تالاپ ەتەدى. ويتكەنى ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا. ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگى مەن جەتىستىگى – ساپالى ءبىلىم جانە جاقسى تاربيە العان شاكىرتىندە. وقۋشى شىعارماشىلىعىن دامىتۋ ءىسى ۇزدىكسىز جۇرگىزىلە بەرمەك. بۇل قوعام تالابىنا ساي تۋىندايتىن قاجەتتىلىك.
قازiرگi تاڭدا بiلiم بەرۋ جۇيەسiندەگi وقۋشىنىڭ قۇزىرەتتiلiگiنiڭ تەوريالىق نەگiزiن ايقىنداپ الۋ ءۇشiن، «قۇزىرەتتiلiك» دەگەن ۇعىمعا ناقتى توقتالاتىن بولساق: قۇزىرەتتiلiك - جەكە تۇلعانىڭ كاسiبي iس - ارەكەتتi اتقارۋعا تەوريالىق جانە پراكتيكالىق ءازiرلiگi مەن قابiلەتتiلiگىنiڭ بiرلiگi. ياعني قۇزىرەتتىلىك - جەكە تۇلعانىڭ بiلiمiمەن ءتاجiريەبەسiن ناقتى بiر جاعدايدا قولدانا بiلۋ iسكەرلiگiمەن بايلانىستى تۇلعا قاسيەتiن بiلدiرەتiن ۇعىم. كەي جاعدايدا بiلiكتiلiك ۇعىمىن قۇزىرەتتiلiك ۇعىمىمەن ناقتىلايدى، الايدا بۇل ەكi ۇعىمدا سالىستارعان جاعدايدا، قۇزىرەتتiلiك ۇعىمىنىڭ ماعىناسى كەڭ. سەبەبi: قۇزىرەتتiلiككە بiلiكتiلiكتi سيپاتتايتىن تازا كاسiبي بiلiممەن iسكەرلiككە قوسا، توپتا، الەۋمەتتiك ورتادا جۇمىس iستەۋگە ىنتالىلىق، ىنتىماقتاستىق، قابiلەتتiلiك، وقۋ، باعالاۋ، لوگيكالىق ويلاۋ، اقپارات الۋ ونى پايدالانۋت. ب. iسكەرلiكتەر جاتادى.
قازiرگi بiلiم بەرۋ جۇيەسiندە وقۋشىنىڭ قۇزىرەتتiلiگi مىنا ءۇش اسپەكتiنiپەن سيپاتتالادى:
- ءماندiك اسپەكت - احۋالدى جەتە ءتۇسiنۋ، ونى ۇعىنۋ، جانە وعان دەگەن قارىم - قاتىناس، تەوريالىق نەگiزiن، ماڭىزدى ماسەلەلەردi ۇعىنۋ؛
- پروبلەمالىق - پراكتيكالىق اسپەكت - وقۋشىنىڭ الدىنا ماقسات، مiندەت نورمالارى قويىپ جانە ورىنداۋ جولدارىن انىقتاۋ؛
- كوممۋنيكاتيۆتi اسپەكت - وقۋشىنىڭ وسى ءۇردiسكە، احۋالعا قاتىسىن جانە ءوزارا ىقپال جاساۋىن قامتاماسىز ەتەدi.
جوعارىدا اتالىپ كەتكەن اسپەكتiلەردi تالداي وتىرىپ، بiلiم بەرۋ جۇيەسiندەگi مۇعالiم قۇزىرەتتiلiگi جانسىز جاتتاندى بiلiم ءتۇرiندە ەمەس، وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعا رەتiندە تانىمعا، ويلاۋعا قاتىسىن، ارەكەتكە، بەلگiلi ءبىر ماسەلەلەردi ۇسىنىپ، شەشiم جاساۋعا، ونىڭ بارىسى مەن ناتيجەسiن تالداۋعا، ۇتىمدى تۇردە ەسكەرتۋلەر مەن تۇزەتۋلەر ەنگiزiپ وتىرۋعا دەگەن iسكەرلiگiنiڭ بەلسەندiلiگiنەن كورiنەدi.
قۇزىرەتتiلiك - وقۋ ناتيجەسiندە وزگەرمەلi جاعدايدا مەڭگەرگەن بiلiم، داعدىنى ءتاجiريبەدەن قولدانا الۋ. پروبلەمەنى شەشە بiلۋ، وقۋشىلار دايىندىعى ساپاسىنىڭ قۇرامدىق سيپاتىن انىقتاتىن جاڭا ساپا.
سونىمەن ورتا بiلiم بەرۋ تۇجىرىمداماسىندا وقۋشىدان ورتا بiلiم بەرۋدiڭ نەگiزگi كۇتiلەتiن ناتيجەلەرi رەتiندە مەكتەپ تۇلەگiنiڭ نەگiزگi قۇرلىلىعى تومەندەگiشە انىقتالادى:
1. قۇندىلىقتى - باعدارلى قۇزiرەتتiلiك - جاسامپاز قوعام ءومiرiندە ءوز رولiن تابا بiلۋ بiلiكتiلiگi، ازامماتىق بەلسەندiلiك، ساياسي جۇيەنi ءتۇسiنۋ، ەڭ باستىسى - ءوز وتانىنىڭ پاتريوتى بولۋ.
2. مادەنيەتتانىمدىلىق قۇزىرەتتiلiك - رۋحاني كەلiسiم مەن تولەراتتىق يدەيالارىنا بەيiم بولۋ. ءوز حالقىنىڭ مادەنيەتi مەن الەمنiڭ مادەني كوپ ءتۇرلiلiگiن ءتۇسiنۋ، باعالاۋ: جالپى ازاماتتىق مادەنيەت جەتiستiكتەرi مەن ەتنومادنيەتتiك قۇبىلىستاردى تاني بiلۋ.
3. وقۋ - تانىمدىلىق قۇزىرەتتiلiگi - وقۋشىنىڭ زەرتتەۋ ارەكەتi مەن ءوزiندiك وقۋ - تانىمدىلىق پروسەسiن قامتاماسىز ەتەتiن كەشەندi قۇزىرلىق. الەمنiڭ عىلىمي باعىتىن iزدەنۋشiلiك - زەرتتەۋشiلiك ارەكەت ارقىلى يگەرۋ.
4. كوممۋنيكاتيۆتi قۇزىرەتتiلiك - ادامدارمەن ءوزارا ارەكەت پەن قارىم - قاتىناس ءتاسiلدەرiن بiلۋ، ءتۇرلi الەۋمەتتiك توپتارمەن جۇمىس iستەۋ.
5. اقپاراتتىق تەحنولوگيالىق قۇزىرەتتىلىك - ءوز بەتىنشە ىزدەي ءبىلۋ، تالداۋ، تاڭداي ءبىلۋ، اقپاراتتىق تەحنولوگيانى يگەرۋ، ينتەرپرتاسيالاۋ.
6. الەۋمەتتىك ەڭبەك قۇزىرەتتىلىگى - وتباسىلىق، ەڭبەك، ەكونوميكالىق، ساياسي، قوعامدىق قاتىناستار سالاسىنداعى بەلسەندى قوعامدىق ازاماتتىق تاربيە مەن بىلىمگە يە بولۋ. الەۋمەتتىك - قوعامدىق جاعدايلارعا ناقتى تالداۋ جاساپ، شەشىم قابىلداي ءبىلۋ.
7. تۇلعالىق ءوزىن ءوزى دامىتۋ قۇزىرەتتىلىگى - قىزمەتىن وزىندىك ءقادىر قاسيەت سەزىمىمەن ۇيىمداستىرا ءبىلۋ، ءوزىنىڭ ءومىرى مەن ىسىنە جاۋاپتى قاراۋ، ءوز مۇمكىندىگىن ناقتى پەرسپەكتيۆالىق جوسپارلامەن سالىستىرا ءبىلۋ، سوندا وسىندا مەكتەپ تۇلەگى بىرنەشە قۇزىرەتتىلىگىن يگەرۋگە مىندەتتى. ول:
1. ارنايى قۇزىرەتتىلىك - ءوزىنىڭ كاسىبي قىزمەتپەن جوعارى دەڭگەيدە اينالىساتىن جانە ءوزىنىڭ كاسىبي دامۋىن ودان ءارى جوبالاي بىلەتىن قابىلەت.
2. الەۋمەتتىك قۇزىرەتتىلىك - بىرلەسكەن كاسىپتىك قىزمەتپەن شۇعىلدانۋ/ توپپەن/ قابىلەتى، قىزمەتەتۋ، كاسىبي قارىم - قاتىناس تاسىلدەرىن قولدانۋ.
3. ءبىلىم الۋ قۇزىرەتتىلىگى - ءبىلىم الۋ قىزمەتىندە كاسىبي ءبىلىمدى، بىلىك پەن داعدىنى، ماقسات قويۋشىلىقتى يگەرۋگە قىزىعۋشىلىعى جانە ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىندە سۋبەكتىلىك جانە كرەاتيۆتىلىكتىڭ دامۋىنا ىنتالىلىق، پەداگوگيكالىق جانە الەۋمەتتىك پسيحولوگيانىڭ نەگىزدەرىن قولدانا ءبىلۋ ىسكەرلىگى.
قازىرگى كەزدە حيميا ءپانىن مەكتەپتە وقىتۋدىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى زامان تالابىنا قاراي وزگەردى. مەن بۇل ءپاندى وقىتۋ بارىسىندا الدىما قويعان ماقساتتارىم:
• وقۋشىنى حيميا ءپانى ارقىلى ماماندىققا باۋلۋ.
• وقۋشىنىڭ ءبىلىم – بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
• ءبىلىم الۋعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ.
• وقۋشىنىڭ بەلسەندىلىگى مەن ىسكەرلىگىن ارتتىرىپ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.
• حيميالىق ءتىلدى، تەوريالىق ءبىلىمدى پراكتيكامەن ۇشتاستىرۋ.
• ماماندىعىنا بايلانىستى حيميالىق ءۇردىستى تۇسىندىرە الاتىن جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
قۇزىرەتتىلىك ءتاسىلدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىلىم بەرۋدىڭ قولدانبالى، پراكتيكالىق سيپاتىن كۇشەيتۋ بولىپ تابىلادى. بۇل باعىت وقۋشى مەكتەپتە العان بىلىمدەرىنىڭ قانداي ناتيجەلەرىنىڭ مەكتەپتەن تىس جەرلەردە پايدالانا الادى دەگەن قاراپايىم سۇراقتان تۋعان. بۇل باعىتتىڭ ءمانى مەكتەپتە وقىلعاننىڭ ءبارى بولاشاقتا ءتيىمدى بولۋى كەرەك، ياعني پايداعا اسۋى ءتيىس دەگەن ويدا. ماسەلەن، وقۋشىلاردان فورمۋلانى ءبىلۋدى، سونداي - اق وسى فورمۋلالاردى قولدانىپ، ەسەپتەر شىعارا ءبىلۋدى تالاپ ەتۋگە بولادى. ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىن وسى تۇرعىدان قايتا قاراۋ وتە پايدالى بولار ەدى. ناتيجە باعدارلانعان وقىتۋ، ياعني قۇزىرەتتىلىك ءتاسىل، ەڭ الدىمەن ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋدى تالاپ ەتەدى. قۇزىرەتتىلىك ءتاسىل تۇلعاسىنان قارايتىن بولساق، وندا ءمۇعالىمنىڭ تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىنىڭ ماڭىزدى بولىگى رەتىندە قاراستىرىلۋى ءتيىس. حيميانى مەڭگەرتۋدە فورمۋلالاردىڭ ماڭىزى زور، سوندىقتان ساباق بارىسىندا فورمۋلانىڭ جالعاسىن تاباتىن پەرفوكارتالاردىڭ دا الاتىن ورنى ەرەكشە. سونىمەن قاتار وقۋشىلارعا ءار ءتۇرلى تاقىرىپتاردا جەكە جۇمىستار تاپسىرۋدا ساباقتى تەرەڭدەتە تۇسەدى، وسى زەرتتەگەن تاقىرىپتارىن ورتاعا سالۋعا مۇمكىندىك بەرەمىن. وسىنداي ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى ءار ساباقتا جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرى تەرەڭدەيدى، ەستە ساقتاۋ، حيميالىق تىلمەن سويلەۋ قابىلەتتەرى داميدى جانە ولار ىزدەنىمپازدىققا، ۇنەمدىلىككە تاربيەلەنەدى. ءوز تاجىريبە جۇمىستارىمدى قورىتىندىلاي كەلە حيميالىق ءبىلىمنىڭ كاسىبي ماماندىققا باعىتتالۋى داعدى مەن ءىس ارەكەت نەگىزىندە وزدىگىنەن ىزدەنەتىن، وزدىگىنەن شەشىم قابىلدايتىن، نارىق زامانىندا ءومىر ءسۇرىپ، ادال ەڭبەكتەنەتىن، باسەكەلەستىككە قابىلەتتى جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ سەنەمىن. ءپان ءمۇعالىمى رەتىندە الدىما قويعان ماقساتىم - وقۋشىلاردىڭ عىلىمي ىزدەنىسىن شىڭداپ، قابىلەتىن ارتتىرۋدا عىلىمي ىزدەنىس جۇمىستارىندا ۇلكەن شىعارماشىلىق ەڭبەك، تىڭ دەرەكتەردى پايدالانۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.
امانكەلدى جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتىڭ
حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى: ابديكوۆا ك.ش.
بايانداما.
حيميا پانىنەن وقۋشىلاردىڭ قۇزىرەتتىلىگىن دامىتۋ جولدارى.
ءقازىر عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرىندە قۇزىرەتتىلىكتى قالىپتاستىرۋ ءبىلىم بەرۋ مازمۇنى قۇرالدارى ارقىلى جۇزەگە اساتىنى، وسىدان كەلىپ وقۋشىنىڭ قابىلەتتىلىگى داميتىنى جانە كۇندەلىكتى ومىردەگى شىنايى پروبلەمالاردى – تۇرمىستىق ماسەلەلەردەن باستاپ، وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ مۇمكىندىكتەرى پايدا بولاتىندىعىنا باسا نازار اۋدارىلىپ وتىر.
ءار كۇنى وزگەرىسكە تولى بۇگىنگى جاۋاپتى كەزەڭدە زامانا كوشىنەن قالىپ قويماي ۋاقىت تالابىنا ساي ەرتەڭگى بولاشاق جاس ۇرپاقتى ءبىلىمدى ەتىپ تاربيەلەۋ ۇستازدارعا زور جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەيدى. ول مۇعالىمنەن ۇزدىكسىز ىزدەنۋدى، ءوز ءبىلىمىن ۇنەمى جەتىلدىرىپ وتىرۋدى تالاپ ەتەدى. ويتكەنى ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا. ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگى مەن جەتىستىگى – ساپالى ءبىلىم جانە جاقسى تاربيە العان شاكىرتىندە. وقۋشى شىعارماشىلىعىن دامىتۋ ءىسى ۇزدىكسىز جۇرگىزىلە بەرمەك. بۇل قوعام تالابىنا ساي تۋىندايتىن قاجەتتىلىك.
قازiرگi تاڭدا بiلiم بەرۋ جۇيەسiندەگi وقۋشىنىڭ قۇزىرەتتiلiگiنiڭ تەوريالىق نەگiزiن ايقىنداپ الۋ ءۇشiن، «قۇزىرەتتiلiك» دەگەن ۇعىمعا ناقتى توقتالاتىن بولساق: قۇزىرەتتiلiك - جەكە تۇلعانىڭ كاسiبي iس - ارەكەتتi اتقارۋعا تەوريالىق جانە پراكتيكالىق ءازiرلiگi مەن قابiلەتتiلiگىنiڭ بiرلiگi. ياعني قۇزىرەتتىلىك - جەكە تۇلعانىڭ بiلiمiمەن ءتاجiريەبەسiن ناقتى بiر جاعدايدا قولدانا بiلۋ iسكەرلiگiمەن بايلانىستى تۇلعا قاسيەتiن بiلدiرەتiن ۇعىم. كەي جاعدايدا بiلiكتiلiك ۇعىمىن قۇزىرەتتiلiك ۇعىمىمەن ناقتىلايدى، الايدا بۇل ەكi ۇعىمدا سالىستارعان جاعدايدا، قۇزىرەتتiلiك ۇعىمىنىڭ ماعىناسى كەڭ. سەبەبi: قۇزىرەتتiلiككە بiلiكتiلiكتi سيپاتتايتىن تازا كاسiبي بiلiممەن iسكەرلiككە قوسا، توپتا، الەۋمەتتiك ورتادا جۇمىس iستەۋگە ىنتالىلىق، ىنتىماقتاستىق، قابiلەتتiلiك، وقۋ، باعالاۋ، لوگيكالىق ويلاۋ، اقپارات الۋ ونى پايدالانۋت. ب. iسكەرلiكتەر جاتادى.
قازiرگi بiلiم بەرۋ جۇيەسiندە وقۋشىنىڭ قۇزىرەتتiلiگi مىنا ءۇش اسپەكتiنiپەن سيپاتتالادى:
- ءماندiك اسپەكت - احۋالدى جەتە ءتۇسiنۋ، ونى ۇعىنۋ، جانە وعان دەگەن قارىم - قاتىناس، تەوريالىق نەگiزiن، ماڭىزدى ماسەلەلەردi ۇعىنۋ؛
- پروبلەمالىق - پراكتيكالىق اسپەكت - وقۋشىنىڭ الدىنا ماقسات، مiندەت نورمالارى قويىپ جانە ورىنداۋ جولدارىن انىقتاۋ؛
- كوممۋنيكاتيۆتi اسپەكت - وقۋشىنىڭ وسى ءۇردiسكە، احۋالعا قاتىسىن جانە ءوزارا ىقپال جاساۋىن قامتاماسىز ەتەدi.
جوعارىدا اتالىپ كەتكەن اسپەكتiلەردi تالداي وتىرىپ، بiلiم بەرۋ جۇيەسiندەگi مۇعالiم قۇزىرەتتiلiگi جانسىز جاتتاندى بiلiم ءتۇرiندە ەمەس، وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعا رەتiندە تانىمعا، ويلاۋعا قاتىسىن، ارەكەتكە، بەلگiلi ءبىر ماسەلەلەردi ۇسىنىپ، شەشiم جاساۋعا، ونىڭ بارىسى مەن ناتيجەسiن تالداۋعا، ۇتىمدى تۇردە ەسكەرتۋلەر مەن تۇزەتۋلەر ەنگiزiپ وتىرۋعا دەگەن iسكەرلiگiنiڭ بەلسەندiلiگiنەن كورiنەدi.
قۇزىرەتتiلiك - وقۋ ناتيجەسiندە وزگەرمەلi جاعدايدا مەڭگەرگەن بiلiم، داعدىنى ءتاجiريبەدەن قولدانا الۋ. پروبلەمەنى شەشە بiلۋ، وقۋشىلار دايىندىعى ساپاسىنىڭ قۇرامدىق سيپاتىن انىقتاتىن جاڭا ساپا.
سونىمەن ورتا بiلiم بەرۋ تۇجىرىمداماسىندا وقۋشىدان ورتا بiلiم بەرۋدiڭ نەگiزگi كۇتiلەتiن ناتيجەلەرi رەتiندە مەكتەپ تۇلەگiنiڭ نەگiزگi قۇرلىلىعى تومەندەگiشە انىقتالادى:
1. قۇندىلىقتى - باعدارلى قۇزiرەتتiلiك - جاسامپاز قوعام ءومiرiندە ءوز رولiن تابا بiلۋ بiلiكتiلiگi، ازامماتىق بەلسەندiلiك، ساياسي جۇيەنi ءتۇسiنۋ، ەڭ باستىسى - ءوز وتانىنىڭ پاتريوتى بولۋ.
2. مادەنيەتتانىمدىلىق قۇزىرەتتiلiك - رۋحاني كەلiسiم مەن تولەراتتىق يدەيالارىنا بەيiم بولۋ. ءوز حالقىنىڭ مادەنيەتi مەن الەمنiڭ مادەني كوپ ءتۇرلiلiگiن ءتۇسiنۋ، باعالاۋ: جالپى ازاماتتىق مادەنيەت جەتiستiكتەرi مەن ەتنومادنيەتتiك قۇبىلىستاردى تاني بiلۋ.
3. وقۋ - تانىمدىلىق قۇزىرەتتiلiگi - وقۋشىنىڭ زەرتتەۋ ارەكەتi مەن ءوزiندiك وقۋ - تانىمدىلىق پروسەسiن قامتاماسىز ەتەتiن كەشەندi قۇزىرلىق. الەمنiڭ عىلىمي باعىتىن iزدەنۋشiلiك - زەرتتەۋشiلiك ارەكەت ارقىلى يگەرۋ.
4. كوممۋنيكاتيۆتi قۇزىرەتتiلiك - ادامدارمەن ءوزارا ارەكەت پەن قارىم - قاتىناس ءتاسiلدەرiن بiلۋ، ءتۇرلi الەۋمەتتiك توپتارمەن جۇمىس iستەۋ.
5. اقپاراتتىق تەحنولوگيالىق قۇزىرەتتىلىك - ءوز بەتىنشە ىزدەي ءبىلۋ، تالداۋ، تاڭداي ءبىلۋ، اقپاراتتىق تەحنولوگيانى يگەرۋ، ينتەرپرتاسيالاۋ.
6. الەۋمەتتىك ەڭبەك قۇزىرەتتىلىگى - وتباسىلىق، ەڭبەك، ەكونوميكالىق، ساياسي، قوعامدىق قاتىناستار سالاسىنداعى بەلسەندى قوعامدىق ازاماتتىق تاربيە مەن بىلىمگە يە بولۋ. الەۋمەتتىك - قوعامدىق جاعدايلارعا ناقتى تالداۋ جاساپ، شەشىم قابىلداي ءبىلۋ.
7. تۇلعالىق ءوزىن ءوزى دامىتۋ قۇزىرەتتىلىگى - قىزمەتىن وزىندىك ءقادىر قاسيەت سەزىمىمەن ۇيىمداستىرا ءبىلۋ، ءوزىنىڭ ءومىرى مەن ىسىنە جاۋاپتى قاراۋ، ءوز مۇمكىندىگىن ناقتى پەرسپەكتيۆالىق جوسپارلامەن سالىستىرا ءبىلۋ، سوندا وسىندا مەكتەپ تۇلەگى بىرنەشە قۇزىرەتتىلىگىن يگەرۋگە مىندەتتى. ول:
1. ارنايى قۇزىرەتتىلىك - ءوزىنىڭ كاسىبي قىزمەتپەن جوعارى دەڭگەيدە اينالىساتىن جانە ءوزىنىڭ كاسىبي دامۋىن ودان ءارى جوبالاي بىلەتىن قابىلەت.
2. الەۋمەتتىك قۇزىرەتتىلىك - بىرلەسكەن كاسىپتىك قىزمەتپەن شۇعىلدانۋ/ توپپەن/ قابىلەتى، قىزمەتەتۋ، كاسىبي قارىم - قاتىناس تاسىلدەرىن قولدانۋ.
3. ءبىلىم الۋ قۇزىرەتتىلىگى - ءبىلىم الۋ قىزمەتىندە كاسىبي ءبىلىمدى، بىلىك پەن داعدىنى، ماقسات قويۋشىلىقتى يگەرۋگە قىزىعۋشىلىعى جانە ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىندە سۋبەكتىلىك جانە كرەاتيۆتىلىكتىڭ دامۋىنا ىنتالىلىق، پەداگوگيكالىق جانە الەۋمەتتىك پسيحولوگيانىڭ نەگىزدەرىن قولدانا ءبىلۋ ىسكەرلىگى.
قازىرگى كەزدە حيميا ءپانىن مەكتەپتە وقىتۋدىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى زامان تالابىنا قاراي وزگەردى. مەن بۇل ءپاندى وقىتۋ بارىسىندا الدىما قويعان ماقساتتارىم:
• وقۋشىنى حيميا ءپانى ارقىلى ماماندىققا باۋلۋ.
• وقۋشىنىڭ ءبىلىم – بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
• ءبىلىم الۋعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ.
• وقۋشىنىڭ بەلسەندىلىگى مەن ىسكەرلىگىن ارتتىرىپ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.
• حيميالىق ءتىلدى، تەوريالىق ءبىلىمدى پراكتيكامەن ۇشتاستىرۋ.
• ماماندىعىنا بايلانىستى حيميالىق ءۇردىستى تۇسىندىرە الاتىن جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
قۇزىرەتتىلىك ءتاسىلدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىلىم بەرۋدىڭ قولدانبالى، پراكتيكالىق سيپاتىن كۇشەيتۋ بولىپ تابىلادى. بۇل باعىت وقۋشى مەكتەپتە العان بىلىمدەرىنىڭ قانداي ناتيجەلەرىنىڭ مەكتەپتەن تىس جەرلەردە پايدالانا الادى دەگەن قاراپايىم سۇراقتان تۋعان. بۇل باعىتتىڭ ءمانى مەكتەپتە وقىلعاننىڭ ءبارى بولاشاقتا ءتيىمدى بولۋى كەرەك، ياعني پايداعا اسۋى ءتيىس دەگەن ويدا. ماسەلەن، وقۋشىلاردان فورمۋلانى ءبىلۋدى، سونداي - اق وسى فورمۋلالاردى قولدانىپ، ەسەپتەر شىعارا ءبىلۋدى تالاپ ەتۋگە بولادى. ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىن وسى تۇرعىدان قايتا قاراۋ وتە پايدالى بولار ەدى. ناتيجە باعدارلانعان وقىتۋ، ياعني قۇزىرەتتىلىك ءتاسىل، ەڭ الدىمەن ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي قۇزىرەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋدى تالاپ ەتەدى. قۇزىرەتتىلىك ءتاسىل تۇلعاسىنان قارايتىن بولساق، وندا ءمۇعالىمنىڭ تىلدىك قۇزىرەتتىلىگىنىڭ ماڭىزدى بولىگى رەتىندە قاراستىرىلۋى ءتيىس. حيميانى مەڭگەرتۋدە فورمۋلالاردىڭ ماڭىزى زور، سوندىقتان ساباق بارىسىندا فورمۋلانىڭ جالعاسىن تاباتىن پەرفوكارتالاردىڭ دا الاتىن ورنى ەرەكشە. سونىمەن قاتار وقۋشىلارعا ءار ءتۇرلى تاقىرىپتاردا جەكە جۇمىستار تاپسىرۋدا ساباقتى تەرەڭدەتە تۇسەدى، وسى زەرتتەگەن تاقىرىپتارىن ورتاعا سالۋعا مۇمكىندىك بەرەمىن. وسىنداي ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى ءار ساباقتا جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرى تەرەڭدەيدى، ەستە ساقتاۋ، حيميالىق تىلمەن سويلەۋ قابىلەتتەرى داميدى جانە ولار ىزدەنىمپازدىققا، ۇنەمدىلىككە تاربيەلەنەدى. ءوز تاجىريبە جۇمىستارىمدى قورىتىندىلاي كەلە حيميالىق ءبىلىمنىڭ كاسىبي ماماندىققا باعىتتالۋى داعدى مەن ءىس ارەكەت نەگىزىندە وزدىگىنەن ىزدەنەتىن، وزدىگىنەن شەشىم قابىلدايتىن، نارىق زامانىندا ءومىر ءسۇرىپ، ادال ەڭبەكتەنەتىن، باسەكەلەستىككە قابىلەتتى جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ سەنەمىن. ءپان ءمۇعالىمى رەتىندە الدىما قويعان ماقساتىم - وقۋشىلاردىڭ عىلىمي ىزدەنىسىن شىڭداپ، قابىلەتىن ارتتىرۋدا عىلىمي ىزدەنىس جۇمىستارىندا ۇلكەن شىعارماشىلىق ەڭبەك، تىڭ دەرەكتەردى پايدالانۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
