InfoHub Logo

قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى،
№100 ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
بەردەشيەۆا جادىرا

تاقىرىبى: عاني مۇراتبايەۆ تۋرالى بىلەمىز بە؟
ماقساتى:
1. شىعىس جاستارىنىڭ اقىلشىسى، جەتەكشىسى بولعان عاني ومىرىمەن تانىستىرۋ؛
2. جاس ۇرپاققا ۇلگى تۇتاتىن، سولارداي بولسام دەپ ارماندايتىن جاسوسپىرىمدەردى وقۋعا ىزدەنۋگە، ۇيرەنۋگە تاربيەلەۋ؛
3. وقۋشىلاردىڭ ءوز ۇلتىنا دەگەن قۇرمەت، ماقتانىش سەزىمدەرىن وياتۋ؛

كورنەكىلىگى: عاني مۇراتبايەۆ سۋرەتتەرى، بۋكلەت، كىتاپ بۇرىشى.
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
- وقۋشىلاردى ساباققا دايىنداۋ؛
ءىى. جوسپار
1 - ءبولىم. كىرىسپە
2 - ءبولىم. عانيدىڭ ومىرىنەن كورىنىس
3 - ءبولىم. عانيدىڭ ءومىر جولى
4 - ءبولىم. پوەزيا مينۋتى
5 - ءبولىم. سلايد - شوۋ.
6 - ءبولىم. قورىتىندى

1 - ءبولىم. كىرىسپە
ءمۇعالىم:
تۇمان ەدى...
ءتۇن ەدى، ەرتەڭ ەدى...
تۇنەك ەدى، وسكەنگە دەرت - ولەڭى...
وزگەرتتى دە دۇنيەنى ەل شەمەنى،
ءور ساپارعا شاقىردى ەرتە مەنى
دەپ جاسىننىڭ جارق ەتكەنىندەي عانا عۇمىر كەشكەن عاني جيىرما ۇشكە تولىپ ۇلگەرمەي ومىردەن ءوتتى. ول جىميا كۇلگەن بويى جيىرماسىنشى عاسىردىڭ تابالدىرىعىن اتتادى.
عاني - عۇمىر. عاني - عاسىر.
عاني، ول كىم ەدى؟ ءبىر ءسات وتكەنگە كوز جىبەرىپ كورەلىك.

2 - ءبولىم. عانيدىڭ ومىرىنەن كورىنىس.
بالا: مۇراتباي اعا، ءباتيما جەڭەشەم ۇل تاپتى. ءسىز ۇلدى بولدىڭىز. ءسۇيىنشى، ءسۇيىنشى!
مۇراتباي: اينالايىن، ءسۇيىنشىڭ دايىن.
قالاعانىڭدى ال. بۇل نارەستە - مەنىڭ كوپتەن كۇتكەن قۋانىشىم، اتىن تاتار تامىرىمنىڭ قۇرمەتىنە عانيباي دەپ قويامىن.
ءمۇعالىم: بۇل قۋانىش 1902 جىلى 3 - ماۋسىمدا بولعان ەدى.
قازالىنىڭ كيەلى توپىراعىندا اينالانى شاتتىققا بولەپ عاني دۇنيەگە كەلدى. ارينە، ول كەزدە عانيدى شىعىستىڭ بولاشاق جاۋجۇرەك جالىندى ۇلانى بولاتىنىن ەشكىم بىلگەن جوق. الاۋلاعان تاڭنىڭ الابۇرتىپ اتىپ كەلە جاتقانىن تەك تابيعات - انا سەزگەندەي، توڭىرەككە كۇنشۋاعىن توگىپ، مەيىرلەنە قاراپ تۇرعان ەدى.

بالا: اپا، وقىعىم كەلەدى. اكەم مەنىڭ وقىپ، ازامات بولعانىمدى قالاپتى عوي.
اناسى: ءيا، قۇلىنىم، اكەڭ سەنىڭ وقىعانىڭدى ارمانداپ كەتتى عوي. وقۋ جاسىنان ءوتىپ تە كەتكەن سياقتىسىڭ. بيىل كۇزدەن باستاپ وقۋعا بەرەم، قازاق بالاسىنىڭ سانى جەتپەي تۇر دەيدى.
ءمۇعالىم:
ول 1911جىل بولاتىن. اكەسى قايتىس بولعان سوڭ توعىز جاسار عانيدى اناسى سول كەزدەگى ۋەزد ورتالىعى قازالى قالاسىنا الىپ كەلىپ، ورىس - قازاق مەكتەبىنە وقۋعا بەرەدى. ونى بىتىرگەننەن كەيىن باستاۋىش ۋچيليششەسىندە وقىپ ءبىلىم الادى.
عاني ون بەس جاسقا تولعانشا ءبىرشاما ءبىلىم الىپ ساۋاتتانادى. بۇدان كەيىن ءبىر جىلداي ۋەزدىك كوميتەتتە قىزمەت ىستەيدى.
جۇرەگى اساۋداي تۋلاعان سەرگەك سەزىمدى جاس جىگىت الىس ارماندارعا ۇمتىلادى.

3 - ءبولىم. عانيدىڭ ءومىر جولى
1 - وقۋشى: شىعىس جاستارىنىڭ كوسەمى اتانعان عاني مۇراتبايەۆ قازالىنىڭ كيەلى توپىراعىندا، قازىرگى ءوزىنىڭ اتىمەن اتالاتىن اۋىلدا مۇراتباي بولىس شاڭىراعىندا 1902 جىلى 3 - ماسىمدا دۇنيەگە كەلەدى.
2 - وقۋشى: 1917 - 1918 جىلدارى قازالىدا تۇڭعىش رەت كەڭەس وكىمەتى قۇرىلعاندا عاني مۇراتبايەۆ ريەۆكومنىڭ مۇشەسى بولىپ قىزمەت اتقاردى.
3 - وقۋشى: 1919 جىلى ع. مۇراتبايەۆ جاستار ۇيىمىنا مۇشە بولىپ قابىلداندى.
4 - وقۋشى: 1920 جىلى ۆەرنىيدا پەداگوگيكالىق كۋرستا ساباق بەردى.
5 - وقۋشى: 1921 جىلى 22 ناۋرىزدا ع. مۇراتبايەۆتىڭ باستاماسىمەن «جاس الاش» گازەتىنىڭ تۇڭعىش نومەرى شىقتى. ونىڭ رەداكتورى عاني مۇراتبايەۆ بولدى.
6 - وقۋشى: 1922 جىلى عاني پارتيا مۇشەلىگىنە قابىلداندى.
7 - وقۋشى: 1924 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن كوممۋنيستىك جاستار كوميتەتىنىڭ مۇشەلىگىنە سايلانىپ، شىعىس ەلدەرى جاستارى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولادى.

ءمۇعالىم: 1925 جىلدىڭ 16 - ءساۋىر كۇنى عانيدىڭ دەنەسى شىعىس ەڭبەكشىلەرى كوممۋنيستىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زالىنا قويىلدى.
23 جىل عۇمىر كەشكەن عاني رۋحاني مول مۇرا قالدىردى. ونىڭ وت - جالىنعا ورانعان قايرات - جىگەرى، بولاشاقتى بولجاۋى، كورەگەندىگى، ىسكەرلىگى، تۇراقتىلىعى، اسقان جاۋاپكەرشىلىگى، ادالدىعى، ادىلدىگى - ۇرپاققا ۇلاعات بولار ماڭگىلىك مۇرا.

4 - ءبولىم. پوەزيا مينۋتى.
جارقىن ىسكە باستاپ شىعىس ۇل - قىزىن،
قاراڭعىدا جارىق بەرگەن جۇلدىزىم!
سەن اڭساعان ازات اشىق اسپاندا
ۇشىرامىن وزىڭە ارناپ جىر - قۇسىن!
(اقىن جازۋشىلاردىڭ عاني تۋرال جازعان ولەڭدەرىن وقيدى. )

5 - ءبولىم. سلايد - شوۋ.
(عاني مۇراتبايەۆتىڭ سۋرەتتەرىنەن سلايد - شوۋ كورسەتىپ، تانىستىرۋ. )
ءان: قازاقتىڭ قارا بالاسى. ورىندايتىن: ماحامبەت ۇلى دامير
ءان: قازاق وسى. ورىندايتىن: ءابدۋالي عالىم

6 - ءبولىم. قورىتىندى
ءمۇعالىم: حالقىمىزدىڭ ارداقتى دا، ابزال ازاماتى، اققان جۇلدىزداي از جاساپ، ارتىنا مول مۇرا قالدىرعان، قازاقستان مەن وتا ازيا جاستارىنىڭ جالىندى جەتەكشىسى، كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، اعارتۋشى - دەموكرات عاني مۇراتبايەۆ ەل مۇددەسى ءۇشىن جاساعان جانقيارلىق ەڭبەگى بۇگىنگى ۇرپاققا ۇلگى - ونەگە.
ءار زاماننىڭ لايىقتى يەسى بولادى. ءوز زامانىنىڭ ءقادىرىن ءبىلىپ، ماقساتىن جەتە ءتۇسىنۋ كەز - كەلگەن ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەسە كەرەك. عاني ءوز زامانىنىڭ ءتىلىن ءبىلىپ، ۋاقىت تولقىنىنا ىلەسە بىلگەن اسقاق ويلى، ءور كەۋدەلى ورەن ەدى. ەلدىڭ جوعىن جوقتادى، بولاشاققا سەندى، ىزىندە ونەگەلى ءىز قالدىردى.
سەندەر دە ءوز زامانىنىڭ جالىندى كۇرەسكەرى، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ تىرەگى، قايتپاس قايسار قورعاۋشىسى بولادى دەپ سەنەمىن.

حور: «عانيداي بولامىز»
ءمۇعالىم:
وشپەس ءىسىڭ كەتكەن ارتقا قالدىرىپ،
جاساي بەرمەك ءار كۇن سايىن جاڭعىرىپ.
ميلليونداعان جۇرەكتەردىڭ تورىندە،
جارقىن بەينەڭ جاساي بەرمەك ماڭگىلىك!
وسىمەن عاني مۇراتبايەۆتىڭ 110 جىلدىق مەرەكەسىنە ارنالىپ وتكىزىلگەن «عاني مۇراتبايەۆ تۋرالى بىلەمىز بە؟» تاقىرىبىنداعى لەكسيا ساباعىمىز اياقتالدى. كورىپ، تاماشالاعاندارىڭىزعا راحمەت!