عاسىردىڭ ءولىم تۇزاقتارى
كىرىسپە
دۇنيە ەسىگىن اشقاننان اتا – اناسىنىڭ جانىندا ەركىن وسكەن جاس بۋىن ۋاقىت وتە كەلە دوستارىنا تاۋەلدى بولىپ، ولاردىڭ ىڭعايىنا قاراي بەيىمدەنەدى. بۇل كەزەڭدە ولاردىڭ تۇلعاالىق ەرەكشەلىكتەرى دامي باستايدى، قوعامداعى ورنىنىڭ بەلگىلەرى قالىپتاسادى. وسىعان بايلانىستى تۋىنداعان قيىندىقتار السىزدىك، جاتتانۋ جانە قارسى شىعۋ سەكىلدى جاعىمسىز ارەكەتتەردى تۋدىرادى.
جاس بۋىن ءۇشىن ەڭ قيىن جاعدايلاردىڭ ءبىرى تەمەكى، الكوگول، ەسىرتكى ءتارىزدى كەز كەلگەن زياندى زاتتاردا قولدانۋ. بۇگىندە تەمەكى، الكوگول، ەسىرتكى سەكىلدى زياندى زاتتاردا قولدانۋ ادەتى بوي الۋدا.
«عاسىردىڭ ءولىم تۇزاقتارى» اتتى كىتاپ ادام بالاسىن ءولىمنىڭ تۇزاعىنا تۇسىرگەن زياندى ادەتتەردىڭ ناتيجەلەرى جانە ونىڭ الدىن الۋ جولدارىن ۇسىنادى.
تەمەكى
تەمەكى تۋرالى جالپى ماعلۇمات
قۇرامىندا نيكوتين جانە 4 مىڭعا جۋىق ۋلى زات بار تەمەكى وسىمدىگىنىڭ مايدالانعان، قۇرعاتىلعان جانە قولدانۋعا دايىن كۇيدەگى جاپىراعىنان شىلىم جاسالادى. تۇقىمى وتە مايدا بولعاندىقتان، الدىمەن، كوشەتى ءوسىرىلىپ، سوسىن ەگىستىك جەرگە وتىرعىزىلادى.
تەمەكىنىڭ ەلى امەريكا بولىپ تابىلادى. امەريكانى اشقاننان كەيىن تەمەكى ەۋروپاعا كەڭ تارا -
لادى. تەمەكى – جاپىراعىندا تانين، جەلىم، شايىر، كراحمال جانە الكالويدتەر بار وسىمدىك. تەمەكىنىڭ ىشىندە ەڭ كوپ مولشەردە نيكوتين الكولويدى بولادى.
نيكوتين سۋلفات تۇزدارى اۋىلشارۋاشىلىعىندا قۇرت-قۇمىرسقانى ءولتىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. نيكوتين ۋلى زات بولعاندىقتان مەديسينادا قولدانىلمايدى. جانە ءدارى بولىپ تا سانالمايدى.
5 - 6 تامشى نيكوتيندى يتكە بەرگەن بويدا ول بىردەن ءولىپ قالادى. ءبىر قوراپ تەمەكىنىڭ قۇرامىنداعى نيكوتيندى ادامعا ينەمەن شانشىسا، ادام ءولىپ كەتەدى.
ميدىڭ قاتەرلى اۋرۋلارىنىڭ 99 پايىزى، ميعا قان قۇيىلۋ اۋرۋىنىڭ 85 پايىزى، وكپەنىڭ قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنىڭ 90 پايىزى، تاماقتىڭ قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنىڭ 99 پايىزىنا تەمەكى سەبەپ بولادى.
تەمەكى تارتاتىن ادامداردىڭ قىزىل قان تۇيىرشىكتەرىنىڭ 1/6 – دەن 1/3 - گە دەيىن ءتۇسىپ كەتەدى.
تەمەكى تارتاتىن ادامداردىڭ دەنەسىنە 15 – 33 پايىزعا دەيىن از وتتەگى كىرەدى. بۇل، ەڭ الدىمەن، مي مەن جۇرەك جۇمىسىن ناشارلاتادى.
تەمەكىنىڭ تۇتىنىندە زياندى زاتتاردىڭ 4000ءتۇرى بار.
تەمەكى تارتاتىن ادامدار تەمەكى تارتپايتىن ادامدارعا قاراعاندا 15 جاسقا ەرتە قارتايادى.
دۇنيە جۇزىندە بولعان ءورتتىڭ 70 پايىزىنا تەمەكى كىنالى.
تەمەكىنىڭ سالدارىنان ومىرىمەن قوشتاسقان ادامداردىڭ سانى ەسىرتكى ولىمىنە قاراعاندا 13 ەسە كوپ.
تەمەكى قورعاسىن جانە پولونيي سياقتى راديواكتيۆتىك زاتتار بولعاندىقتان، اعزانىڭ جاسۋشالارىن جويادى.
كۇنىنە ءبىر قوراپ تەمەكى تارتاتىن ادامداردىڭ دەنەسىندە 20 جىلدا 7كگ كۇيە مەن قاراماي جينالادى.
ىشىمدىككە قۇمارلىق نەلىكتەن پايدا بولادى؟
زەرتتەۋ بارىسىندا ادامداردىڭ كوبىنەسە كوڭىل سەرگىتۋ ءۇشىن ىشەتىندىگى انىقتالعان. ىشىمدىك ساتاتىن
ويىن – ساۋىق ورىندارىنىڭ كوپتىگى دە وسىنى دالەلدەيدى. ادامدار ويىن – ساۋىق ورىندارىنان باسقا جاڭا جىل مەرەكەسى، توي – دۋمان، تۋعان كۇن كولەمىندە ىشىمدىك قولدانادى. ىشىمدىك ءىشۋدىڭ باستى ماڭىزى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – كوڭىل كۇيدى كوتەرۋ. ادامدار كوبىنەسە كوڭىل – كۇيلەرى ناشار بولعاندا، ىستەرى العا باسپاعاندا، قينالعاندا نەمەسە ءار ءتۇرلى جاعىمسىز جاعدايلاردا ىشىمدىك قولدانادى.
بۇنىڭ ناتيجەسىندە ىشىمدىك ەشبىر دەرتكە ەم بولماي، جاعداي ودان ءارى ناشارلاي تۇسەدى. كۇندەلىكتى
ءومىردىڭ اۋىرتپالىعى، ۇلكەندى – كىشىلى پروبلەمالار، شارشاپ-شالدىعۋ، قارجىنىڭ جەتىسپەۋى كۇيزەلىسكە اكەلىپ سوعادى. وسىعان بايلانىستى ادامداردىڭ كوپشىلىگى قيىندىقتان قۇتىلۋ ءۇشىن، ۇمىتۋ ءۇشىن ىشىمدىك ءىشۋ جولىن تاڭدايدى.
ماسكۇنەمدىككە دۋشار بولعان ادامدار سوڭىندا ىشىمدىك ءىشۋ قالاۋىن باسا المايدى.
جالپى ىشىمدىك ەسىرتكى سياقتى ءقاۋىپتى دەپ سانالمايدى.
كەيبىر ەلدەردىڭ ادەت – عۇرىپتارىندا ىشىمدىك ءدىني جانە قوعامدىق ءىس – شارالاردىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگىنە اينالعان. الايدا، مىنا جاعدايدى ەستە ساقتاۋ قاجەت، ىشىمدىك - قازىرگى زاماننىڭ ماڭىزدى پروبلەمالارىنىڭ ءبىرى جانە ىشىمدىك ءىشۋ ەسىرتكى قولدانۋ سياقتى زياندى.
ىشىمدىكتىڭ جۇرەككە اسەرى
ىشىمدىك جۇرەك جانە تەرى تامىرلارىن كەڭەيتەدى. جۇرەكتىڭ سوعۋىن ناشارلاتادى، قان اينالىمىن بۇزادى، تامىرلاردىڭ قاتايۋىنا، قان قىسىمىنىڭ ارتۋىنا، سال اۋرۋىنا جانە ولىمگە اكەلىپ سوعادى.
ىشىمدىكتىڭ باۋىرعا اسەرى
باۋىر جاسۋشالارىنىڭ مايلانىپ كەتۋىنە، باۋىردىڭ قابىنۋىنا، باۋىردىڭ ءىسىپ كەتۋىنە سەبەپ بولادى. باۋىردىڭ نەگىزگى قىزمەتى ورگانيزمدى سىرتتان كەلگەن زياندى زاتتاردان قورعاۋ بولىپ تابىلادى.
باۋىردىڭ ىشىمدىكتىڭ اسەرىنەن تەز السىرەپ، جۇمىس ىستەۋ قىزمەتىن توقتاتادى، سوندىقتان دا ادام اعزاسى ءار ءتۇرلى قاتەرلى اۋرۋلارعا قارسى تۇرا المايدى.
ىشىمدىكتىڭ بۇيرەككە اسەرى
ىشىمدىكتىڭ قاي ءتۇرىن الساق تا، بارلىعى بۇيرەك قىزمەتىن بۇزادى، ۋاقىت وتە كەلە جۇمىس ىستەۋىن توقتاتادى.
ءزاردىڭ كوپ بولىنۋىنە اسەر ەتەتىن سىرا بۇيرەكتى لاستاپ، السىرەتەدى. ىشىمدىك بۇيرەكتىڭ قابىنۋىنا، ءزار قۇرامىنىڭ بۇزىلۋىنا جول اشادى.
ىشىمدىكتىڭ اسقازان مەن ىشەككە اسەرى
ىشىمدىك اسقازاننىڭ ىشكى قاباتىن كۇيدىرىپ،
گاستريت جانە اسقازان جاراسى سياقتى اۋرۋلارعا جول اشادى. اس قورىتىلۋىنىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى اسقا دەگەن تابەت بولمايدى. ىشەك اۋرۋىنا، قابىنۋىنا جانە قورىتۋ جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋىنا سەبەپ بولادى. زياندى سەمىرۋگە اكەلەدى.
ىشىمدىكتىڭ ميعا اسەرى
ىشىمدىك ويلاۋ جانە ويدى ساقتاۋ قابىلەتىن ناشارلاتادى. قىزعانىش جانە ۇمىتشاقتىق سياقتى جامان ادەتكە جول اشادى. ادامنىڭ ەرىك جىگەرىن السىرەتىپ، ول نە ىستەپ قويعانىن بىلمەي قالادى. سونىمەن قاتار، ىشىمدىك مي قىزمەتىن السىرەتەدى، جۇرگەندە قينالىپ، قول اياعىنىڭ تارتىلۋىنا سەبەپ بولادى.
جۇيكە تالشىقتارى نازىك بولعاندىقتان، ىشىمدىك ولاردى تەز السىرەتەدى. ىشىمدىكتىڭ اسەرىنەن ادامنىڭ قول – اياعى دىرىلدەپ، سال اۋرۋىنان باستاپ ولىمگە دەيىن اپارۋى مۇمكىن.
تولقۋ، ۋايىم، قورقىنىش، اشۋ جانە قىزعانىش، رۋحاني السىرەۋ، بۇلاردىڭ بارلىعى ىشىمدىكتىڭ اسەرى بولىپ تابىلادى.
الكوگولدىڭ ادام اعزاسىنا اسەرى
ءسپيرتتى ىشىمدىك ادام اعزاسىنا قابىلدانعان سوڭ اش ىشەك ارقىلى قانعا ارالاسادى. قانعا ارالاسقان الكوگول مولشەرى بويىنشا ميدىڭ جۇمىس ىستەۋ قىزمەتى تومەندەيدى.
ءسپيرتتى ىشىمدىك پايدالانعان ادامنىڭ قانىنا ارالاسقان الكوگول مولشەرى:
● پايدالانعان ۋاقىت مەرزىمىنە؛
● دەنە ءبىتىمى، جىنىسى جانە مەتابوليزمىنە؛
● اسقازانداعى تاعام تۇرىنە جانە مولشەرىنە قاراي وزگەرەدى.
الكوگول قانعا ارالاسقان سوڭ ەشقانداي تاعام نەمەسە سۋسىن ونىڭ اسەرىن ازايتا المايدى.
كەيدە جەمىس قانتى الكوگولدىڭ قاننان سىرتقا اتىلۋىن جەدەلدەتەدى جانە وسىلايشا ونىڭ اسەرىنىڭ مەرزىمى قىسقارتادى.
ەرەسەك ادامنىڭ مەتابوليزمى ساعاتىنا 8، 5 گ الكوگولدى ءسىڭدىرىپ دەنەدەن شىعارا الادى. تەك بۇل كورسەتكىش ادامنىڭ
دەنە بىتىمىنە، جىنىسىنا، بۇيرەگىنىڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىنە جانە گەنەتيكالىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي وزگەرىپ وتىرادى.
الكوگولگە پسيحيكالىق تاۋەلدى ماسكۇنەمدەر ءسپيرتتى ىشىمدىك پايدالانباعان كۇندەرى سابىرسىز جانە بايبالام سالۋمەن بولادى.
فيزيكالىق تاۋەلدىلىك شامادان تىس ىشەتىندەردە بولادى.
دەنەسى الكوگولگە ۇيرەنىپ قالعاندىقتان ىشىمدىكتى توقتاتقاندا، ىڭعايسىزدىقتار تۋىندايدى. بۇل اۋرۋلار، السىزدىك، ۇيقى، تەرلەۋ، دىرىلدەۋ، ۇرىنۋ، تابەت قاشۋى اسقىنعان جاعدايلاردا ەلەس تۋعىزادى.
اۋرۋدىڭ سوڭى دەنە جانە اقىل – ەستىڭ بۇزىلۋىنا جول اشۋمەن نەمەسە ەرتە كەلگەن اجال ولىممەن بىتەدى.
تاۋەلدىكتىڭ ءدارى – دارمەگى جوق. تەك سىرقات ەم قابىلداي الادى، وسىلايشا اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنا توسقاۋىل قويىلادى.
ماماننىڭ باقىلاۋىندا قاجەتتى ەم قابىلداعان تاۋەلدى ادام جازىلىپ كەتە الادى.
ەسىرتكى تۋرالى جالپى ماعلۇمات
گرەك تىلىندە « ۇيقى» ماعىناسىن بىلدىرەتىن «narke» ءسوزى اعىلشىن تىلىندە « narkotik» دەگەن سوزگە اينالىپ، ۇيىقتاتۋ، جانسىزداندىرۋ، سەزىمسىزدەندىرۋ دەگەن ماعىنالى بەرەدى.
جالپى ايتقاندا، ەسىرتكى زاتتارى دەپ جانسىزداندىرۋ ەرەكشەلىگىنە يە بولاتىن زاتتاردى ايتامىز. ءبىراق دۇنيە جۇزىندە كۇندەلىكتى قولدانىستا ستيمۋلياتورلار دا ەسىرتكى رەتىندە قابىلدانۋدا. ويتكەنى بۇلاردىڭ قۇرامىندا ماستاندىراتىن، اشۋلاندىراتىن، تىنىشتاندىراتىن، سەرگىتەتىن زاتتار دا بار.
ەسىرتكى جانە ستيمۋلياتور دەگەنىمىز ادامنىڭ ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنە اسەر ەتىپ، رۋحاني جانە فيزيكالىق تەپە – تەڭدىكتى بۇزاتىن، رۋحاني جانە فيزيكالىق تاۋەلدىككە جول اشاتىن، جەكە ادامدى پسيحولوگيالىق جاعىنان جانە ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاعىنان قيىندىققا اكەلىپ سوعاتىن زاتتار.
ادامنىڭ ارەكەتتەرىندە، وي – سەزىمدەرىندە وزگەرىستەر تۋدىراتىن تابيعي جانە سينتەتيكالىق زاتتاردى ەسىرتكى دەپ اتايمىز. ەسىرتكىنىڭ كوپ ءتۇرى بولادى، ءبىراق ەڭ كوپ قولدانىلاتىنى مىنالار:
اپيىن، مورفين، گەروين، كوكاين، كادينين، انحاليم ليەۆيني، LSD جانە حلورلى ەفير.
ەسىرتكى قولدانۋدىڭ سەبەپتەرى
بىلىمسىزدىك: ەسىرتكىنىڭ قانشالىقتى ءقاۋىپتى ەكەندىگىن بىلمەۋ جانە بۇل ماسەلەگە جەڭىلتەكتىكپەن قاراۋ.
قىزىعۋ: قىزىعۋشىلىقتىڭ تۋىنداۋىنا كوبىنەسە بۇقارالىق اقپاراتتاردىڭ وزدەرى سەبەپ بولادى دەي الامىز.
ويىن – ساۋىق ورىندارى: ديسكوتەكا جانە باسقا دا ويىن – ساۋىق ورىندارى.
قىسىم: جامان دوستاردىڭ قىسىم جاساۋى.
اۋەستىك: ءبىر رەت كورەيىن، سوسىن تاستايمىن دەپ ويلاۋ. ءبىراق ءبىر نەمەسە ەكى رەت كورۋ ادامدى قايتپاس جولعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى بولادى.
مودا: اينالاداعى ادامدارعا ەلىكتەۋ. قورشاعان ورتا بۇزىق بولسا، جامان ادەتتەردىڭ جۇعۋى وتە وڭاي.
جاستاردىڭ ءقاۋىپ – قاتەردى جاقسى كورۋى، جىنىستىق بۇزىلۋ، ءوزىن – ءوزى كورسەتۋ، كۇشىن دالەلدەۋگە تىرىسۋ، گەنەتيكالىق قۇرىلىمنىڭ ەسىرتكىگە بەيىمدىلىگى، يماننىڭ السىزدىگى، ناشار وتباسى جانە بۇزىق قوعامنان تۋىنداعان سەنىمسىزدىك، بولاشاق تۋرالى ۋايىمنىڭ ادامدى جالعىزدىققا يتەرمەلەۋى، بايلىقتىڭ ماساڭداتۋى، مەنمەندىككە يتەرمەلەۋى نەگىزگى سەبەپتەر بولىپ تابىلادى.
ەسىرتكىمەن العاشقى بايلانىس كوشەدەگى بەلگىسىز ساتۋشى نەمەسە دوستار ارقىلى پايدا بولادى.
ناشاقورلاردىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى
ەسىرتكى قولداناتىن ادامداردى مىناداي بەلگىلەردەن انىقتاۋعا بولادى:
ادامنىڭ دارىلەردى جاسىرۋعا تىرىسۋى؛
تەرىسىندە كوگەرگەن نەمەسە قارايعان ينە ىزدەرىنىڭ بولۋى؛
كوكتامىردىڭ ۇستىندە نەمەسە اينالاسىندا سۋ جينالعانداي ءىرىڭنىڭ جينالۋى؛
سولعىن، ۇيقىلى – وياۋ بولۋ نەمەسە تالۋ، اسىرەسە دەنەسىن قاسۋ بايقالسا ەسىرتكى نەمەسە سينتەتيكالىق زاتتاردىڭ كوپ مولشەردە قابىلدانعانىن كورسەتەدى؛
ەسىرتكىدەن الىستاتىلعان نەمەسە قاداعالانعان كەزدە بىردەڭە جوعالتقانداي ارەكەتتەر جاساۋى؛
كوز قاراشىقتارىنىڭ ۇلكەيۋى؛
ادامنىڭ بوس جەرگە قاراپ وتىرۋى؛
ناشاقورلاردىڭ جارگون ءتىلىن ءبىلۋى؛
كىسىنىڭ بەلگىلى ۋاقىتتا باسقا جەرگە كەتىپ قالۋى.
ادامنىڭ نەگىزگى مۇقتاجدىقتارىنىڭ باسقا نارسەلەرگە كوپ اقشا جۇمساي باستاۋى؛
ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادامدار وتە اشۋشاڭ بولادى.
ەسىرتكىنى قابىلداۋ ۋاقىتى جاقىنداعاندا كوزدەرى سۋلانىپ، مۇرنى اعىپ، ەسىنەپ قاسىنا باستايدى.
ەسىرتكىنىڭ اسەرلەرى
فيزيكالىق اسەرى
مي جانە ورتالىق جۇيكە جۇيەسى: تەمەكىدەن باستاپ بارلىق ەسىرتكى تۇرلەرى مي مەن ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنە ەڭ كوپ زيان تيگىزەدى. سوندىقتان ميعا تاۋەلدى اقىل – وي مەن ەرىك كۇشىنە اسەر ەتىپ، ادام تەپە – تەڭدىك ۇستاي الماي، قالىپتى مىنەز - قۇلىق پەن ارەكەتتەردەن ايىرىلادى.
ساۋ مي دۇرىس اقىل – ويدىڭ ەڭ ۇلكەن دۇشپانى ەسىرتكى بولىپ
تابىلادى. ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادامدار، ەڭ الدىمەن، جۇيكە جانە پسيحيكالىق اۋرۋلارعا شالدىعادى. ۇيقىسىزدىق، جىندانۋ، ەرتە الجىپ، ەسىنەن اداسۋ، ۇمىتشاقتىق، بارلىق پسيحيكالىق اۋرۋلار.
اس قورىتۋ جۇيەسى: جۇرەكتىڭ اينۋى، قۇسۋ، ءىش اۋرۋ، قاتالاۋ،
ءىش ءوتۋ، اسقازان جانە ىشەكتەردىڭ اۋرۋى، قاناۋ جانە اسقازان جارالارى، مەرەز ت. ب
باۋىر جانە بۇيرەك: مايلانۋ، باۋىردىڭ قابىنۋى، بۇيرەكتىڭ السىزدەنۋى، قان مەن ءزاردىڭ كوبەيۋى، باۋىر مەن بۇيرەكتىڭ تىعىندالۋى، وتە اۋىر بۇيرەك اۋرۋلارى.
كوز: جارىق جانە الىس جەردى كورمەۋ، قىليلىق، تۇندە كورمەۋ، كوز قاراشىعىنىڭ ۇلكەيۋى نەمەسە كىشىرەيۋى، ت. ب
تىنىس الۋ جۇيەسى: تىنىستىڭ تارىلۋى، جوتەل، تۇنشىعۋ، جۇرەكتىڭ قىسىلۋى، تىنىس اعزالارىنىڭ سال بولۋى.
قان اعزالارى: قان ادام ءومىرىنىڭ ەڭ ماڭىزدى اعزالارىنىڭ ءبىرى بولا تۇرا ەسىرتكىدەن وتە كوپ زيان شەگەدى.
بۇل « قىرسىقتان» قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟
ەسىرتكىدەن قورعاۋعا ەڭ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جانۇياعا تۇسەدى. جانۇيا قوعامنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى.
بالالار ءار ءتۇرلى پروبلەمالارىن الدىمەن اتا – اناسىنا ايتا الۋى كەرەك. باقىت پەن سۇيىسپەنشىلىكتى ءوز جانۇيالارىنان ىزدەۋ كەرەك.
جامان دوستاردان الىس بولۋلارى كەرەك. مۇنداي ادامداردى ارەكەتتەرىنەن، سوزدەرىنەن تانۋعا بولادى.
بوس ۋاقىتتى ەڭ جاقسى تۇردە ( كىتاپ وقۋ، مادەني جانە باسقا دا پايدالى ىستەرمەن اينالىسۋ) وتكىزۋ كەرەك.
ەسىرتكى قولدانۋ تۋرالى تەك ەسكەرتۋ جاساۋ مەن ونىڭ زياندارىن ايتۋ جەتكىلىكتى ەمەس. ءتىپتى بۇلاردىڭ ءوزى كەرى اسەر بەرۋى مۇمكىن. اسەرلى شارا بالالار مەن جاستاردى « ەسىرتكىگە قارسىمىز!» دەيتىن دارەجەگە جەتكىزۋى كەرەك. بۇل ءۇشىن وزدەرىنە دەگەن سەنىمدەرىنىڭ ارتتىرىلۋى، قيىندىقتاردى جەڭە بىلۋلەرى جانە وزدەرىن ومىرگە دايىنداۋ جونىندە ولارعا كومەك كورسەتۋ كەرەك. ەسىرتكى قولداناتىندىعىن كورسەتەتىن بەلگىلەردى بايقاپ كورىپ، كەشىكپەي شارالار قابىلداۋ وتە ماڭىزدى. بۇل مىندەتتەردىڭ ورىندالۋىنا مەكتەپ دارىگەرى، مۇعالىمدەر مەكتەپ پەن جانۇيانىڭ بىرىگىپ اتسالىسۋى كوپ پايداسى تيەدى.
ادامنىڭ ەسىرتكى قولداناتىندىعى قانشالىقتى ەرتە بايقالسا، بۇل اۋرۋدان ايىعۋ سونشالىقتى جوعارى. سوندىقتان تاۋەلدى ادامنىڭ اتا – اناسى جانە ءوزى دارىگەرگە بارۋلارى كەرەك. ەمدەيتىن دارىگەر قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن بىرگە جۇمىس ىستەيدى جانە تاۋەلدى ادامعا ەشقاشان جازا بەرىلمەي، ەمدەلۋى ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالىنادى.
دۇنيە ەسىگىن اشقاننان اتا – اناسىنىڭ جانىندا ەركىن وسكەن جاس بۋىن ۋاقىت وتە كەلە دوستارىنا تاۋەلدى بولىپ، ولاردىڭ ىڭعايىنا قاراي بەيىمدەنەدى. بۇل كەزەڭدە ولاردىڭ تۇلعاالىق ەرەكشەلىكتەرى دامي باستايدى، قوعامداعى ورنىنىڭ بەلگىلەرى قالىپتاسادى. وسىعان بايلانىستى تۋىنداعان قيىندىقتار السىزدىك، جاتتانۋ جانە قارسى شىعۋ سەكىلدى جاعىمسىز ارەكەتتەردى تۋدىرادى.
جاس بۋىن ءۇشىن ەڭ قيىن جاعدايلاردىڭ ءبىرى تەمەكى، الكوگول، ەسىرتكى ءتارىزدى كەز كەلگەن زياندى زاتتاردا قولدانۋ. بۇگىندە تەمەكى، الكوگول، ەسىرتكى سەكىلدى زياندى زاتتاردا قولدانۋ ادەتى بوي الۋدا.
«عاسىردىڭ ءولىم تۇزاقتارى» اتتى كىتاپ ادام بالاسىن ءولىمنىڭ تۇزاعىنا تۇسىرگەن زياندى ادەتتەردىڭ ناتيجەلەرى جانە ونىڭ الدىن الۋ جولدارىن ۇسىنادى.
تەمەكى
تەمەكى تۋرالى جالپى ماعلۇمات
قۇرامىندا نيكوتين جانە 4 مىڭعا جۋىق ۋلى زات بار تەمەكى وسىمدىگىنىڭ مايدالانعان، قۇرعاتىلعان جانە قولدانۋعا دايىن كۇيدەگى جاپىراعىنان شىلىم جاسالادى. تۇقىمى وتە مايدا بولعاندىقتان، الدىمەن، كوشەتى ءوسىرىلىپ، سوسىن ەگىستىك جەرگە وتىرعىزىلادى.
تەمەكىنىڭ ەلى امەريكا بولىپ تابىلادى. امەريكانى اشقاننان كەيىن تەمەكى ەۋروپاعا كەڭ تارا -
لادى. تەمەكى – جاپىراعىندا تانين، جەلىم، شايىر، كراحمال جانە الكالويدتەر بار وسىمدىك. تەمەكىنىڭ ىشىندە ەڭ كوپ مولشەردە نيكوتين الكولويدى بولادى.
نيكوتين سۋلفات تۇزدارى اۋىلشارۋاشىلىعىندا قۇرت-قۇمىرسقانى ءولتىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. نيكوتين ۋلى زات بولعاندىقتان مەديسينادا قولدانىلمايدى. جانە ءدارى بولىپ تا سانالمايدى.
5 - 6 تامشى نيكوتيندى يتكە بەرگەن بويدا ول بىردەن ءولىپ قالادى. ءبىر قوراپ تەمەكىنىڭ قۇرامىنداعى نيكوتيندى ادامعا ينەمەن شانشىسا، ادام ءولىپ كەتەدى.
تەمەكىنىڭ زياندارى
ميدىڭ قاتەرلى اۋرۋلارىنىڭ 99 پايىزى، ميعا قان قۇيىلۋ اۋرۋىنىڭ 85 پايىزى، وكپەنىڭ قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنىڭ 90 پايىزى، تاماقتىڭ قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنىڭ 99 پايىزىنا تەمەكى سەبەپ بولادى.
تەمەكى تارتاتىن ادامداردىڭ قىزىل قان تۇيىرشىكتەرىنىڭ 1/6 – دەن 1/3 - گە دەيىن ءتۇسىپ كەتەدى.
تەمەكى تارتاتىن ادامداردىڭ دەنەسىنە 15 – 33 پايىزعا دەيىن از وتتەگى كىرەدى. بۇل، ەڭ الدىمەن، مي مەن جۇرەك جۇمىسىن ناشارلاتادى.
تەمەكىنىڭ تۇتىنىندە زياندى زاتتاردىڭ 4000ءتۇرى بار.
تەمەكى تارتاتىن ادامدار تەمەكى تارتپايتىن ادامدارعا قاراعاندا 15 جاسقا ەرتە قارتايادى.
دۇنيە جۇزىندە بولعان ءورتتىڭ 70 پايىزىنا تەمەكى كىنالى.
تەمەكىنىڭ سالدارىنان ومىرىمەن قوشتاسقان ادامداردىڭ سانى ەسىرتكى ولىمىنە قاراعاندا 13 ەسە كوپ.
تەمەكى قورعاسىن جانە پولونيي سياقتى راديواكتيۆتىك زاتتار بولعاندىقتان، اعزانىڭ جاسۋشالارىن جويادى.
كۇنىنە ءبىر قوراپ تەمەكى تارتاتىن ادامداردىڭ دەنەسىندە 20 جىلدا 7كگ كۇيە مەن قاراماي جينالادى.
الكوگول
ىشىمدىككە قۇمارلىق نەلىكتەن پايدا بولادى؟
زەرتتەۋ بارىسىندا ادامداردىڭ كوبىنەسە كوڭىل سەرگىتۋ ءۇشىن ىشەتىندىگى انىقتالعان. ىشىمدىك ساتاتىن
ويىن – ساۋىق ورىندارىنىڭ كوپتىگى دە وسىنى دالەلدەيدى. ادامدار ويىن – ساۋىق ورىندارىنان باسقا جاڭا جىل مەرەكەسى، توي – دۋمان، تۋعان كۇن كولەمىندە ىشىمدىك قولدانادى. ىشىمدىك ءىشۋدىڭ باستى ماڭىزى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – كوڭىل كۇيدى كوتەرۋ. ادامدار كوبىنەسە كوڭىل – كۇيلەرى ناشار بولعاندا، ىستەرى العا باسپاعاندا، قينالعاندا نەمەسە ءار ءتۇرلى جاعىمسىز جاعدايلاردا ىشىمدىك قولدانادى.
بۇنىڭ ناتيجەسىندە ىشىمدىك ەشبىر دەرتكە ەم بولماي، جاعداي ودان ءارى ناشارلاي تۇسەدى. كۇندەلىكتى
ءومىردىڭ اۋىرتپالىعى، ۇلكەندى – كىشىلى پروبلەمالار، شارشاپ-شالدىعۋ، قارجىنىڭ جەتىسپەۋى كۇيزەلىسكە اكەلىپ سوعادى. وسىعان بايلانىستى ادامداردىڭ كوپشىلىگى قيىندىقتان قۇتىلۋ ءۇشىن، ۇمىتۋ ءۇشىن ىشىمدىك ءىشۋ جولىن تاڭدايدى.
ماسكۇنەمدىككە دۋشار بولعان ادامدار سوڭىندا ىشىمدىك ءىشۋ قالاۋىن باسا المايدى.
ىشىمدىكتىڭ دەنساۋلىققا زيانى
جالپى ىشىمدىك ەسىرتكى سياقتى ءقاۋىپتى دەپ سانالمايدى.
كەيبىر ەلدەردىڭ ادەت – عۇرىپتارىندا ىشىمدىك ءدىني جانە قوعامدىق ءىس – شارالاردىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگىنە اينالعان. الايدا، مىنا جاعدايدى ەستە ساقتاۋ قاجەت، ىشىمدىك - قازىرگى زاماننىڭ ماڭىزدى پروبلەمالارىنىڭ ءبىرى جانە ىشىمدىك ءىشۋ ەسىرتكى قولدانۋ سياقتى زياندى.
ىشىمدىكتىڭ جۇرەككە اسەرى
ىشىمدىك جۇرەك جانە تەرى تامىرلارىن كەڭەيتەدى. جۇرەكتىڭ سوعۋىن ناشارلاتادى، قان اينالىمىن بۇزادى، تامىرلاردىڭ قاتايۋىنا، قان قىسىمىنىڭ ارتۋىنا، سال اۋرۋىنا جانە ولىمگە اكەلىپ سوعادى.
ىشىمدىكتىڭ باۋىرعا اسەرى
باۋىر جاسۋشالارىنىڭ مايلانىپ كەتۋىنە، باۋىردىڭ قابىنۋىنا، باۋىردىڭ ءىسىپ كەتۋىنە سەبەپ بولادى. باۋىردىڭ نەگىزگى قىزمەتى ورگانيزمدى سىرتتان كەلگەن زياندى زاتتاردان قورعاۋ بولىپ تابىلادى.
باۋىردىڭ ىشىمدىكتىڭ اسەرىنەن تەز السىرەپ، جۇمىس ىستەۋ قىزمەتىن توقتاتادى، سوندىقتان دا ادام اعزاسى ءار ءتۇرلى قاتەرلى اۋرۋلارعا قارسى تۇرا المايدى.
ىشىمدىكتىڭ بۇيرەككە اسەرى
ىشىمدىكتىڭ قاي ءتۇرىن الساق تا، بارلىعى بۇيرەك قىزمەتىن بۇزادى، ۋاقىت وتە كەلە جۇمىس ىستەۋىن توقتاتادى.
ءزاردىڭ كوپ بولىنۋىنە اسەر ەتەتىن سىرا بۇيرەكتى لاستاپ، السىرەتەدى. ىشىمدىك بۇيرەكتىڭ قابىنۋىنا، ءزار قۇرامىنىڭ بۇزىلۋىنا جول اشادى.
ىشىمدىكتىڭ اسقازان مەن ىشەككە اسەرى
ىشىمدىك اسقازاننىڭ ىشكى قاباتىن كۇيدىرىپ،
گاستريت جانە اسقازان جاراسى سياقتى اۋرۋلارعا جول اشادى. اس قورىتىلۋىنىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى اسقا دەگەن تابەت بولمايدى. ىشەك اۋرۋىنا، قابىنۋىنا جانە قورىتۋ جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋىنا سەبەپ بولادى. زياندى سەمىرۋگە اكەلەدى.
ىشىمدىكتىڭ ميعا اسەرى
ىشىمدىك ويلاۋ جانە ويدى ساقتاۋ قابىلەتىن ناشارلاتادى. قىزعانىش جانە ۇمىتشاقتىق سياقتى جامان ادەتكە جول اشادى. ادامنىڭ ەرىك جىگەرىن السىرەتىپ، ول نە ىستەپ قويعانىن بىلمەي قالادى. سونىمەن قاتار، ىشىمدىك مي قىزمەتىن السىرەتەدى، جۇرگەندە قينالىپ، قول اياعىنىڭ تارتىلۋىنا سەبەپ بولادى.
ىشىمدىكتىڭ جۇيكە جۇيەسىنە اسەرى
جۇيكە تالشىقتارى نازىك بولعاندىقتان، ىشىمدىك ولاردى تەز السىرەتەدى. ىشىمدىكتىڭ اسەرىنەن ادامنىڭ قول – اياعى دىرىلدەپ، سال اۋرۋىنان باستاپ ولىمگە دەيىن اپارۋى مۇمكىن.
تولقۋ، ۋايىم، قورقىنىش، اشۋ جانە قىزعانىش، رۋحاني السىرەۋ، بۇلاردىڭ بارلىعى ىشىمدىكتىڭ اسەرى بولىپ تابىلادى.
الكوگولدىڭ ادام اعزاسىنا اسەرى
ءسپيرتتى ىشىمدىك ادام اعزاسىنا قابىلدانعان سوڭ اش ىشەك ارقىلى قانعا ارالاسادى. قانعا ارالاسقان الكوگول مولشەرى بويىنشا ميدىڭ جۇمىس ىستەۋ قىزمەتى تومەندەيدى.
ءسپيرتتى ىشىمدىك پايدالانعان ادامنىڭ قانىنا ارالاسقان الكوگول مولشەرى:
● پايدالانعان ۋاقىت مەرزىمىنە؛
● دەنە ءبىتىمى، جىنىسى جانە مەتابوليزمىنە؛
● اسقازانداعى تاعام تۇرىنە جانە مولشەرىنە قاراي وزگەرەدى.
الكوگول قانعا ارالاسقان سوڭ ەشقانداي تاعام نەمەسە سۋسىن ونىڭ اسەرىن ازايتا المايدى.
كەيدە جەمىس قانتى الكوگولدىڭ قاننان سىرتقا اتىلۋىن جەدەلدەتەدى جانە وسىلايشا ونىڭ اسەرىنىڭ مەرزىمى قىسقارتادى.
ەرەسەك ادامنىڭ مەتابوليزمى ساعاتىنا 8، 5 گ الكوگولدى ءسىڭدىرىپ دەنەدەن شىعارا الادى. تەك بۇل كورسەتكىش ادامنىڭ
دەنە بىتىمىنە، جىنىسىنا، بۇيرەگىنىڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىنە جانە گەنەتيكالىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي وزگەرىپ وتىرادى.
الكوگولگە پسيحيكالىق تاۋەلدى ماسكۇنەمدەر ءسپيرتتى ىشىمدىك پايدالانباعان كۇندەرى سابىرسىز جانە بايبالام سالۋمەن بولادى.
فيزيكالىق تاۋەلدىلىك شامادان تىس ىشەتىندەردە بولادى.
دەنەسى الكوگولگە ۇيرەنىپ قالعاندىقتان ىشىمدىكتى توقتاتقاندا، ىڭعايسىزدىقتار تۋىندايدى. بۇل اۋرۋلار، السىزدىك، ۇيقى، تەرلەۋ، دىرىلدەۋ، ۇرىنۋ، تابەت قاشۋى اسقىنعان جاعدايلاردا ەلەس تۋعىزادى.
اۋرۋدىڭ سوڭى دەنە جانە اقىل – ەستىڭ بۇزىلۋىنا جول اشۋمەن نەمەسە ەرتە كەلگەن اجال ولىممەن بىتەدى.
تاۋەلدىكتىڭ ءدارى – دارمەگى جوق. تەك سىرقات ەم قابىلداي الادى، وسىلايشا اۋرۋدىڭ اسقىنۋىنا توسقاۋىل قويىلادى.
ماماننىڭ باقىلاۋىندا قاجەتتى ەم قابىلداعان تاۋەلدى ادام جازىلىپ كەتە الادى.
ەسىرتكى تۋرالى جالپى ماعلۇمات
گرەك تىلىندە « ۇيقى» ماعىناسىن بىلدىرەتىن «narke» ءسوزى اعىلشىن تىلىندە « narkotik» دەگەن سوزگە اينالىپ، ۇيىقتاتۋ، جانسىزداندىرۋ، سەزىمسىزدەندىرۋ دەگەن ماعىنالى بەرەدى.
جالپى ايتقاندا، ەسىرتكى زاتتارى دەپ جانسىزداندىرۋ ەرەكشەلىگىنە يە بولاتىن زاتتاردى ايتامىز. ءبىراق دۇنيە جۇزىندە كۇندەلىكتى قولدانىستا ستيمۋلياتورلار دا ەسىرتكى رەتىندە قابىلدانۋدا. ويتكەنى بۇلاردىڭ قۇرامىندا ماستاندىراتىن، اشۋلاندىراتىن، تىنىشتاندىراتىن، سەرگىتەتىن زاتتار دا بار.
ەسىرتكى جانە ستيمۋلياتور دەگەنىمىز ادامنىڭ ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنە اسەر ەتىپ، رۋحاني جانە فيزيكالىق تەپە – تەڭدىكتى بۇزاتىن، رۋحاني جانە فيزيكالىق تاۋەلدىككە جول اشاتىن، جەكە ادامدى پسيحولوگيالىق جاعىنان جانە ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاعىنان قيىندىققا اكەلىپ سوعاتىن زاتتار.
ادامنىڭ ارەكەتتەرىندە، وي – سەزىمدەرىندە وزگەرىستەر تۋدىراتىن تابيعي جانە سينتەتيكالىق زاتتاردى ەسىرتكى دەپ اتايمىز. ەسىرتكىنىڭ كوپ ءتۇرى بولادى، ءبىراق ەڭ كوپ قولدانىلاتىنى مىنالار:
اپيىن، مورفين، گەروين، كوكاين، كادينين، انحاليم ليەۆيني، LSD جانە حلورلى ەفير.
ەسىرتكى قولدانۋدىڭ سەبەپتەرى
بىلىمسىزدىك: ەسىرتكىنىڭ قانشالىقتى ءقاۋىپتى ەكەندىگىن بىلمەۋ جانە بۇل ماسەلەگە جەڭىلتەكتىكپەن قاراۋ.
قىزىعۋ: قىزىعۋشىلىقتىڭ تۋىنداۋىنا كوبىنەسە بۇقارالىق اقپاراتتاردىڭ وزدەرى سەبەپ بولادى دەي الامىز.
ويىن – ساۋىق ورىندارى: ديسكوتەكا جانە باسقا دا ويىن – ساۋىق ورىندارى.
قىسىم: جامان دوستاردىڭ قىسىم جاساۋى.
اۋەستىك: ءبىر رەت كورەيىن، سوسىن تاستايمىن دەپ ويلاۋ. ءبىراق ءبىر نەمەسە ەكى رەت كورۋ ادامدى قايتپاس جولعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى بولادى.
مودا: اينالاداعى ادامدارعا ەلىكتەۋ. قورشاعان ورتا بۇزىق بولسا، جامان ادەتتەردىڭ جۇعۋى وتە وڭاي.
جاستاردىڭ ءقاۋىپ – قاتەردى جاقسى كورۋى، جىنىستىق بۇزىلۋ، ءوزىن – ءوزى كورسەتۋ، كۇشىن دالەلدەۋگە تىرىسۋ، گەنەتيكالىق قۇرىلىمنىڭ ەسىرتكىگە بەيىمدىلىگى، يماننىڭ السىزدىگى، ناشار وتباسى جانە بۇزىق قوعامنان تۋىنداعان سەنىمسىزدىك، بولاشاق تۋرالى ۋايىمنىڭ ادامدى جالعىزدىققا يتەرمەلەۋى، بايلىقتىڭ ماساڭداتۋى، مەنمەندىككە يتەرمەلەۋى نەگىزگى سەبەپتەر بولىپ تابىلادى.
ەسىرتكىمەن العاشقى بايلانىس كوشەدەگى بەلگىسىز ساتۋشى نەمەسە دوستار ارقىلى پايدا بولادى.
ناشاقورلاردىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى
ەسىرتكى قولداناتىن ادامداردى مىناداي بەلگىلەردەن انىقتاۋعا بولادى:
ادامنىڭ دارىلەردى جاسىرۋعا تىرىسۋى؛
تەرىسىندە كوگەرگەن نەمەسە قارايعان ينە ىزدەرىنىڭ بولۋى؛
كوكتامىردىڭ ۇستىندە نەمەسە اينالاسىندا سۋ جينالعانداي ءىرىڭنىڭ جينالۋى؛
سولعىن، ۇيقىلى – وياۋ بولۋ نەمەسە تالۋ، اسىرەسە دەنەسىن قاسۋ بايقالسا ەسىرتكى نەمەسە سينتەتيكالىق زاتتاردىڭ كوپ مولشەردە قابىلدانعانىن كورسەتەدى؛
ەسىرتكىدەن الىستاتىلعان نەمەسە قاداعالانعان كەزدە بىردەڭە جوعالتقانداي ارەكەتتەر جاساۋى؛
كوز قاراشىقتارىنىڭ ۇلكەيۋى؛
ادامنىڭ بوس جەرگە قاراپ وتىرۋى؛
ناشاقورلاردىڭ جارگون ءتىلىن ءبىلۋى؛
كىسىنىڭ بەلگىلى ۋاقىتتا باسقا جەرگە كەتىپ قالۋى.
ادامنىڭ نەگىزگى مۇقتاجدىقتارىنىڭ باسقا نارسەلەرگە كوپ اقشا جۇمساي باستاۋى؛
ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادامدار وتە اشۋشاڭ بولادى.
ەسىرتكىنى قابىلداۋ ۋاقىتى جاقىنداعاندا كوزدەرى سۋلانىپ، مۇرنى اعىپ، ەسىنەپ قاسىنا باستايدى.
ەسىرتكىنىڭ اسەرلەرى
فيزيكالىق اسەرى
مي جانە ورتالىق جۇيكە جۇيەسى: تەمەكىدەن باستاپ بارلىق ەسىرتكى تۇرلەرى مي مەن ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنە ەڭ كوپ زيان تيگىزەدى. سوندىقتان ميعا تاۋەلدى اقىل – وي مەن ەرىك كۇشىنە اسەر ەتىپ، ادام تەپە – تەڭدىك ۇستاي الماي، قالىپتى مىنەز - قۇلىق پەن ارەكەتتەردەن ايىرىلادى.
ساۋ مي دۇرىس اقىل – ويدىڭ ەڭ ۇلكەن دۇشپانى ەسىرتكى بولىپ
تابىلادى. ەسىرتكىگە تاۋەلدى ادامدار، ەڭ الدىمەن، جۇيكە جانە پسيحيكالىق اۋرۋلارعا شالدىعادى. ۇيقىسىزدىق، جىندانۋ، ەرتە الجىپ، ەسىنەن اداسۋ، ۇمىتشاقتىق، بارلىق پسيحيكالىق اۋرۋلار.
اس قورىتۋ جۇيەسى: جۇرەكتىڭ اينۋى، قۇسۋ، ءىش اۋرۋ، قاتالاۋ،
ءىش ءوتۋ، اسقازان جانە ىشەكتەردىڭ اۋرۋى، قاناۋ جانە اسقازان جارالارى، مەرەز ت. ب
باۋىر جانە بۇيرەك: مايلانۋ، باۋىردىڭ قابىنۋى، بۇيرەكتىڭ السىزدەنۋى، قان مەن ءزاردىڭ كوبەيۋى، باۋىر مەن بۇيرەكتىڭ تىعىندالۋى، وتە اۋىر بۇيرەك اۋرۋلارى.
كوز: جارىق جانە الىس جەردى كورمەۋ، قىليلىق، تۇندە كورمەۋ، كوز قاراشىعىنىڭ ۇلكەيۋى نەمەسە كىشىرەيۋى، ت. ب
تىنىس الۋ جۇيەسى: تىنىستىڭ تارىلۋى، جوتەل، تۇنشىعۋ، جۇرەكتىڭ قىسىلۋى، تىنىس اعزالارىنىڭ سال بولۋى.
قان اعزالارى: قان ادام ءومىرىنىڭ ەڭ ماڭىزدى اعزالارىنىڭ ءبىرى بولا تۇرا ەسىرتكىدەن وتە كوپ زيان شەگەدى.
بۇل « قىرسىقتان» قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟
ەسىرتكىدەن قورعاۋعا ەڭ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جانۇياعا تۇسەدى. جانۇيا قوعامنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى.
بالالار ءار ءتۇرلى پروبلەمالارىن الدىمەن اتا – اناسىنا ايتا الۋى كەرەك. باقىت پەن سۇيىسپەنشىلىكتى ءوز جانۇيالارىنان ىزدەۋ كەرەك.
جامان دوستاردان الىس بولۋلارى كەرەك. مۇنداي ادامداردى ارەكەتتەرىنەن، سوزدەرىنەن تانۋعا بولادى.
بوس ۋاقىتتى ەڭ جاقسى تۇردە ( كىتاپ وقۋ، مادەني جانە باسقا دا پايدالى ىستەرمەن اينالىسۋ) وتكىزۋ كەرەك.
ەسىرتكى قولدانۋ تۋرالى تەك ەسكەرتۋ جاساۋ مەن ونىڭ زياندارىن ايتۋ جەتكىلىكتى ەمەس. ءتىپتى بۇلاردىڭ ءوزى كەرى اسەر بەرۋى مۇمكىن. اسەرلى شارا بالالار مەن جاستاردى « ەسىرتكىگە قارسىمىز!» دەيتىن دارەجەگە جەتكىزۋى كەرەك. بۇل ءۇشىن وزدەرىنە دەگەن سەنىمدەرىنىڭ ارتتىرىلۋى، قيىندىقتاردى جەڭە بىلۋلەرى جانە وزدەرىن ومىرگە دايىنداۋ جونىندە ولارعا كومەك كورسەتۋ كەرەك. ەسىرتكى قولداناتىندىعىن كورسەتەتىن بەلگىلەردى بايقاپ كورىپ، كەشىكپەي شارالار قابىلداۋ وتە ماڭىزدى. بۇل مىندەتتەردىڭ ورىندالۋىنا مەكتەپ دارىگەرى، مۇعالىمدەر مەكتەپ پەن جانۇيانىڭ بىرىگىپ اتسالىسۋى كوپ پايداسى تيەدى.
ادامنىڭ ەسىرتكى قولداناتىندىعى قانشالىقتى ەرتە بايقالسا، بۇل اۋرۋدان ايىعۋ سونشالىقتى جوعارى. سوندىقتان تاۋەلدى ادامنىڭ اتا – اناسى جانە ءوزى دارىگەرگە بارۋلارى كەرەك. ەمدەيتىن دارىگەر قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن بىرگە جۇمىس ىستەيدى جانە تاۋەلدى ادامعا ەشقاشان جازا بەرىلمەي، ەمدەلۋى ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالىنادى.
You Might Also Like
-
«قوش كەلدىڭ، ءاز ناۋرىز!»
