InfoHub Logo

سوڭعى كەزدەرى ادام ءوزىنىڭ ەڭبەك جانە تۇرمىس قاجەتىنە بۇلشىق ەت جۇمىسىن از پايدالانادى. سوندىقتان ورگانيزم تىرشىلىگىندە گيپوديناميا، ياعني دەنەگە از كۇش سالۋ جانە گيپوكينەزيا، ياعني از قوزعالۋ ءجيى كەزدەسەتىن بولدى.

گيپوديناميا مەن گيپوكينەزيا ادام ورگانيزمىنە بىرتە-بىرتە ءقاۋىپتى جاعداي تۋدىرادى. سوندىقتان ونىڭ تيگىزەتىن اسەرىن ءارقايسىمىزدىڭ بىلگەنىمىز ءجون. گيپوديناميا سوزىلمالى جانە ءجىتى دەپ بولىنەدى. سونداي-اق بۇكىل ورگانيزمنىڭ قوزعالىس ارەكەتىنىڭ جاپپاي ىشەكتەلۋىن جالپى گيپوديناميا، ال جەكە بۇلشىق ەت قيمىلىنىڭ شەكتەلۋىن جەرگىلىكتى گيپوديناميا دەپ اجىراتادى.

سوزىلمالى گيپوديناميادا ەڭبەك پەن تۇرمىسقا بايلانىستى كۇندەلىكتى قيمىل-قوزعالىس بەلسەندىلىگى تومەندەيدى. بۇل كوبىنەسە از قيمىلدايتىن، وتىرىپ جۇمىس ىستەيتىن كىسىلەردە بايقالادى. ولاردىڭ ورگانيزمىندە مۇشەلەر مەن جۇيەلەردىڭ ارەكەتتىك بەلسەندىلىگى السىرەپ، رەتتەۋشى مەحانيزمدەر ناشارلايدى. سوندىقتان ورگانيزمنىڭ ءار ءتۇرلى اسەرلەرگە شىدامدىلىعى ازايادى.

قوزعالىس بەلسەندىلىگى كوپ جىلدار بويى شەكتەلسە، بۇلشىق ەت تالشىقتارىنىڭ اتروفياسى تۋادى. ەت تالشىقتارى جىڭىشكەرىپ، گليكوگەن مەن ەنەرگيا قورى ازايادى، مايمەن قاتپارلانادى. قوزعالىس ارەكەتىنىڭ كۇشى مەن توزىمدىلىگى كەميدى، قيمىل-ۇيلەسىم تومەندەيدى، ەتتەر تونۋسى السىرەيدى. وسىنىڭ سالدارىنان تۇلعانىڭ قالپى وزگەرىپ، اۋىرسىنۋ سيندرومى پايدا بولادى.

گيپوديناميا زات الماسۋدىڭ تومەندەۋىنە جول اشادى. ەنەرگيا شىعىنى ازايىپ، توتىعۋ رەاكسياسىنىڭ قارقىنى مەن فەرمەنتتەردىڭ بەلسەندىلىگى ناشارلايدى، گاز الماسۋ وزگەرىسكە ۇشىرايدى.

ادامداردا بۇل جاعدايدا جۇرەكتىڭ سوعۋ كۇشى السىرەپ، مينۋتتىق كولەمى ازايادى. سوندىقتان جۇرەكتىڭ ءوز كولەمى كىشىرەيىپ، ميوكاردتا دەسترۋكسيالىق وزگەرىستەر بايقالالى. قان تامىرلارى جۇيەسىندە وزگەرىستەر بولا باستايدى. ارتەريا تامىرلارىنىڭ تونۋسى السىرەپ، قان قىسىمى تومەندەيدى. كاپيلليارلاردا قان ىركىلىپ قالادى، سوندىقتان ولاردىڭ قابىرعاسىنىڭ سۋ جانە ەلەكتروليتتىك وتكىزگىشتىگى وزگەرەدى. وسىنىڭ سالدارىنان دەنەنىڭ كەز كەلگەن جەرىندە سۋ ىركىلىپ، ىسىكتەر پايدا بولادى. بۇلشىق ەتتەر جيىرىلماعاندىقتان، ليمفا اعىسى توقتاپ،  تىندەرگە سۋ جينالادى.

جۇرەكتىن وڭ جاق جۇرەكشەسىنىڭ جۇمىسى كەمىگەندىكتەن، قۋىستى كوكتامىرلاردا قىسىم ارتىپ، باۋىرعا قان جينالىپ قالادى. ول باۋىرداعى زات الماسۋدى تەجەيدى. وسىدان كەلىپ، قان قىسىمىنىڭ جوعارىلاۋى ىشەكتەگى زاتتاردىڭ ءسىڭىرىلۋىن، ءسول ءبولۋ قارقىنىن تومەندەتەدى، ءسويتىپ اس قورىتۋ ارەكەتى بۇزىلادى.

گيپوديناميا كەزىندە انتيديۋرەزدىك گورموننىڭ از تۇزىلۋىنەن پوليۋريا، ياعني نەسەپتىڭ كوپ شىعۋى بايقالادى. سونىمەن قاتار بۇيرەك شۋماقتارىندا قاننىڭ اعىسى كۇشەيىپ، الدوستەرون ءسولىنىڭ بولىنۋىنە دەمەۋشى رەنيننىڭ تۇزىلۋىنە كەدەرگى كەلەدى دەگەن بولجام بار.

ورگانيزم از قوزعالعان جاعدايدا زات الماسۋدىڭ بارلىق ءتۇرى وزگەرەدى. ادامنىڭ قۇرساق پەن بەل ايماقتارىندا ماي قىرتىستارى پايدا بولادى، دەنەنىڭ سالماعى ارتادى. بۇلشىق ەتتەر مەن باۋىرداعى كومىرسۋلاردىڭ قورى ازايادى، بەلوكتار مەن تۇزدار كوپ ىدىرايدى. كالسيي الماسۋى بۇزىلعاندىقتان سۇيەك جۇقارا باستايدى. دەنەنىڭ جالپى تەمپەراتۋراسى تومەندەيدى.

گيپوديناميا دەنەنىڭ قوزعالىسى مەن ۆەگەتاتيۆتى ارەكەتتەردىڭ ءوزارا بايلانىسىنا نۇقسان كەلتىرەدى. ۆەگەتاتيۆتى وزگەرىستەرگە كەزىككەن جۇيكەنىڭ ورتالىق تونۋسى حولينەرگيالىق اسەرلەنىستىڭ السىرەۋى جانە سيمپاتيكالىق جۇيكە ىقپالىنىڭ كۇشەيۋى سەبەپكەر بولادى.

ءجىتى گيپوديناميا قوزعالىس بەلسەندىلىگىن كۇرت توقتاتقان ادامداردا بايقالادى. ورگانيزمدە ەت-جۇيكە اپپاراتىنىڭ جۇمىسى جانە ونى ۆەگەتاتيۆتىك جابدىقتاۋ، اسىرەسە اففەرەنتتىك سەرپىنىستەر جانە ەندوكريندىك ىقپال جەدەل وزگەرەدى. ويتكەنى بۇلشىق ەتتەردىڭ ارەكەتى جانە ىشكى اعزالاردىڭ قىزمەتى تومەندەيدى. اۋەلى ورتالىق جۇيكە جۇيەسى زارداپ شەگەدى. تامىر تونۋسى، زات الماسۋى، جۇيكە ورتالىقتارىنىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى، ۇيقى جانە تابەت بۇزىلادى، جۇرەك اريتمياسى پايدا بولادى.

كلينيكادا گيپوديناميانى امالسىز جانە مىندەتتەۋ دەپ بولەدى. بۇل كوبىنەسە اۋرۋى ۇزاققا سوزىلعان ناۋقاستاردا بولادى (مىسالى: ەستەن تانۋ، بۇلشىق ەت السىزدىگى، اۋىر جاراقات، سۇيەك جەگىسى جانە ت.ب.). كەيدە ول كلينيكادا تىنىس الۋ، جۇيكە، جۇرەك-قان تامىر، تىرەك-قيمىل اۋرۋلارىندا ادەيى قولدانىلادى.

جەرگىلىكتى گيپوديناميا ءاربىر بۇلشىق ەت توپتارىنىڭ قوزعالىس بەلسەندىلىگى تىيىلعاندا، ياعني دەنە مۇشەلەرىن گيپستەگەندە، جۇيكە تالشىقتارى زاقىمدانعاندا جانە ت.ب. پايدا بولادى. مۇندايدا ەتتىڭ سەمۋى، ياعني اتروفياسى باستالىپ، زات الماسۋ وزگەرىسكە ۇشىرايدى، ونىڭ قوزعىشتىق قاسيەتى، گۋمورالدىق زاتقا سەزىمتالدىعى كۇشەيەدى.

گيپوكينەزيا شەكتەلگەن قوزعالىس ارەكەتىنە بايلانىستى بولادى. ونىڭ مولشەرى ورىندايتىن جۇمىس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس كەلەدى. ەڭبەك جانە تۇرمىس جاعدايىندا تۋىندايتىن از قيمىل ادامعا ءومىر بويى اسەر ەتەدى، ونىڭ دەنساۋلىعىن بۇزادى. ونى گيپەرتونيانى تۋدىرۋعا جانە باسقا دا پاتولوگيالىق وزگەرىستەردى تۋدىرۋعا سەبەپكەر دەپ سانايدى. قوزعالىس ارەكەتىنىڭ جەتىسپەۋى ورگانيزمنىڭ زورلانۋ، قابىلەتىن السىرەتەدى، ونىڭ جۇمىسكەرلىگىن ازايتادى. گيپوكينەزيا ورگانيزمنىڭ سەزگىشتىگىن تومەندەتىپ، ەموسيالىق، اسەرلەردىڭ دەنساۋلىققا ىقپالىن كۇشەيتەدى. گيپوكينەزيانىڭ ورگانيزمگە جاعىمسىز اسەرلەرىن انىقتاۋ، ونى جويۋ ءۇشىن ەرگونوميكالىق شارالار قولدانىلادى. ونىڭ جاعىمسىز سالدارىن جويۋ ءۇشىن ۇنەمى سپورتپەن جانە دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارىمەن اينالىسۋ قاجەت. الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەردىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، گيپودينامياعا كەدەرگى جاسايتىن نەگىزىنەن پسيحولوگيالىق تۇرتكىلەر. ادامنىڭ ماشىقتانعان دارەجەسىن كوپتەگەن ارەكەتتىك سىنامالار ارقىلى انىقتايدى. قانداعى گەموگلوبيندەرى مولشەرى، وكپەنىڭ تىرشىلىك سىيىمدىلىعى جانە ونىڭ ەڭ جوعارى جەتىلۋى، تىنىستى توقتاتا تۇرۋ مەرزىمى  سياقتى سىنامالار ماڭىزدى كورسەتكىشتەر بولىپ تابىلادى. ولار ورگانيزمنىڭ تىنىس، قان جۇيەلەرىنىڭ ارەكەتتىك مۇمكىندىگىنى كورسەتەدى.

سونىمەن بىرگە جۇرەك-قان تامىر جۇيەسى جۇمىسىنىڭ كورسەتكىشتەرى ەرەكشە ماڭىزدى. مىسالى، ماشىقتانۋى جوعارى ادامدا تامىردىڭ سوعۋى قالىپتى جاعدايداعىدان تومەن بولادى، ياعني مينۋتىنا 40-50 رەت. جۇرەگىنىڭ ىرعاعى، ەكگ وركەشتەرىنىڭ سيپاتى، وتتەگىنى پايدالانۋ كولەمى جانە ت.ب. مالىمەتتەردى، ءبىلۋدىڭ دە ماڭىزى زور. قارقىندى دەنە قيمىلى وعان سايكەس تاماقتانۋدى قاجەت ەتەدى. جوعارى قۋاتتىق شىعىندار قوسىمشا كومىرسۋلارمەن، بەلوكتارمەن تولىقتىرىلۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، تاماقتىڭ قۇرامىندا ءتيىستى ۆيتاميندەر مەن ميكروەلەمەنتتەر بولۋى كەرەك.
جۇمىسقا قابىلەتتى جاقسارتۋ جانە قاجۋدى بولدىرماۋ ءۇشىن دەنە قالپىن دۇرىس ساقتاۋعا، اسپاپتاردى دۇرىس ۇستاۋعا جۇمسالاتىن كۇشتەردى  ازايتقان ءجون. بۇل بۇلشىق ەتتەردىڭ ستاتيكالىق جۇمىسىن ازايتىپ، ولاردىڭ ديناميكالىق قىزمەتىنىڭ ۋاقىتىن ۇزارتۋ دەگەن ءسوز. دەمەك، ادامنىڭ جۇمىس ىستەۋىنە كەدەرگى جاسالماۋى ءۇشىن ەڭبەك ارەكەتىنە ءتيىستى بارلىق گيگيەنالىق ەرەجەلەر تالاپتارىن ورىنداۋ قاجەت.

ج. نىلدىبايەۆا، مەديسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوسەنتى

---