ىنتىماعى جاراسقان اقماياعا 80 جىل
«ىنتىماعى جاراسقان اقماياعا 80 جىل»
«وتانشىلدىق ءوز جەرىڭە، ءوز اۋلىڭا، وڭىرىڭە، ءوزىڭنىڭ تۋعان ولكەڭە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستاۋ الادى...»
ن. نازاربايەۆ،
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى
كىرىسپە
مەن، اقمايا اۋىلىندا تۋىپ ءوستىم. وسى اۋىلداعى اقمايا ورتا مەكتەبىنىڭ 4 «ب» - سىنىبىندا وقيمىن. اۋىلىم دەپ سوققان بالالىق بالعىن جۇرەگىم مەنى اۋىلىمنىڭ تاريحىن ءبىلۋ ءۇشىن الدىمەن ءوزىمنىڭ تۋعان جەرىمنىڭ تاريحىن ءبىلۋىم قاجەت دەپ ويلايمىن.. بۇل مەنىڭ ۇلكەن ومىرگە اياق باسقان العاشقى قادامىم. اۋىل – اتا - بابامىزدىڭ ومىرگە كەلىپ، كىندىك قانى تامعان، ماڭداي تەرى توگىلگەن كيەلى مەكەنى. انانىڭ ءالديى، ايالى الاقانى قانداي قىمبات بولسا، اۋىل سونىڭ نەگىزگى ۇياسى. اۋىل قازاقتىڭ التىن بەسىگى. سۇلۋ ءسوز ورنەكتەگەن اقىن، ءان تەربەگەن سازگەر، قىزىل ءتىلدى شەشەن، ەل قورعاعان باتىر - بابالارىمىز قاراپايىم اۋىلدىڭ قارا شاڭىراعىنان شىققان. ءبىز ءۇشىن تۋعان اۋىلدىڭ ۇلتاراقتاي جەرىنىڭ ءوزى قىمبات قازىنا. اۋىل – سول جەردە ءومىر سۇرگەن بارشا حالىقتىڭ شەجىرەسىن جازىپ بەرەتىن ماڭگىلىك كىتابى. ءوزىنىڭ تۋعان جەرىن جان جۇرەگىمەن ءسۇيىپ، سىرىن ۇعىپ وسكەن ۇرپاق عانا ۇلتتىق پەردەسىن ساقتاي الادى دەپ ويلايمىز.
كەرەمەت اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ:
ءبىر اڭگىمە قوزعاشى اۋىل جايلى،
بۇدان ارتىق راحات تابىلمايدى. – دەپ تۋعان جەرگە دەگەن ىستىق سەزىمىن جىرعا قوسادى. مىنە وسىنداي تۋعان جەرگە دەگەن مەنىڭ اۋىلىم جايلى تەرەڭىرەك بىلۋگە باۋلىدى.
4
ماقساتى:
اقمايا اۋىلىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋ
مىندەتى:
وقۋشىلارعا كىندىك قانى تامعان جەر، ءوز اۋىلىنىڭ تاريحى تۋرالى تەرەڭىرەك ءبىلۋ. زەرتتەپ زەردەلەۋ. قازىرگى جاستارعا اۋىل تاريحىن ايتىپ، كەڭىنەن بىلۋگە ناسيحاتتاۋ.
تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى:
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرتۋ»
باعدارلاماسىندا: «وتانشىلدىق ءوز جەرىڭە، ءوز اۋلىڭا، وڭىرىڭە، ءوزىڭنىڭ تۋعان ولكەڭە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستاۋ الادى...»دەپ ايتقانداي.... ءبىز بولاشاق ۇرپاق رەتىندە ءوز اۋىلىمىزدىڭ تاريحىن زەرتتەۋدى قولعا الدىق
ءوز جەرىڭە، ونىڭ مادەنيەتىنە، ادەت - عۇرپى مەن داستۇرلەرىنە ەرەكشە
قاتىناستى قالىپتاستىرۋ جانە عۇرىپتاۋ قاجەت. قازىرگى قازاقستاندىقتار ءوز بابالارىنىڭ وسى جەر ءۇشىن، ونىڭ اياداي ءار بولىگىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، ءوزىنىڭ ادەت - عۇرپىن ساقتاۋ مۇمكىندىگى ءۇشىن، ءوز ۇرپاعىنا ەركىن بولاشاقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كۇرەسكەنىن ءتۇسىنىپ، وتانشىلدىق رۋحىن نىعايتىپ، ازاماتتاردى بىرىكتىرۋگە جانە تاريحىن قۇرمەتتەۋگە ىقپال ەتۋى ءتيىس.
وسى ماقساتتا، شيەلى اۋدانىنداعى اقمايا اۋىلى تۋرالى زەرتتەۋ جۇرگىزدىم.
1. اقمايا اۋىلىن زەرتتەۋ:
1. 1 گەوگرافيالىق ورنى
• اقمايا — قىزىلوردا وبلىسى شيەلى اۋدانىنداعى اۋىل، اقمايا اۋىلدىق وكرۋگى ورتالىعى. اۋدان ورتالىعى – شيەلى اۋىلىنان وڭتۇستىك – شىعىسقا قاراي 15 كم جەردە، تەلىكول ارناسىنىڭ باتىس جاق جاعاسىنداعى ءشول بەلدەمىندە ورنالاسقان. كوورديناتتار: 44°05′07″ س. ە. 66°52′04″ ش. ب.
5
1. 2 اۋىلدىڭ تاريحى
اقمايا تۇنعان شەجىرە.
بۇل ەلدىمەكەننىڭ تاريحى پاتشالىق كەزەڭنەن باستالادى.
1853 - 1855 جىلدارى گەنەرال ۆ. پەروۆسكييدى سىرداريا بويىن زەرتتەۋ ماقساتىندا وڭتۇستىككە اتتاندىرادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە، كەڭ جاتقان ءوڭىردى يگەرۋ ماقساتىندا 1887 جىلى ماسكەۋدەن تەمىرجول تارتىلا باستايدى. 1904 جىلى سول تەمىرجول شيەلىنىڭ ۇستىنەن ءوتىپ
22 - بەكەت ورنىعادى. 1937 جىلى حاباروۆ ولكەسىنىڭ قونىستارىنان كارىستەر سىر بويىنا جەر اۋدارىلدى. زورلىقپەن كوشىرىلگەن كارىس حالقىنىڭ وكىلدەرى شيەلى جەرىن مەكەندەي باستاعان. ەلىمىز ەگەمەندىك الىپ، الاساپىران كەزەڭ باستالعاندا باۋىر باسقان مەكەندەرىنەن باسقالارداي اۋا كوشپەي تۇتاستىعىن ساقتاپ قالعان بىردەن - ءبىر ۇلت وسى كارىستەر بولىپ وتىر. ءاۋ باستا كارىستەر قونىستانعان جەر «اۆانگارد» دەپ اتالعان ەكەن. تابيعاتىنان ەڭبەكقور كارىستەر قالىڭ سەكسەۋىل مەن جىڭعىل باسقان جەردى يگەرىپ، ەگىستىككە اينالدىرادى. اۆانگار قولحوزى اۋدان ورتالىعى شيەلىنىڭ وڭتۇستىك شىعىسىندا 16 شاقىرىم جەردە. «اۆانگاردتىڭ» نەگىزىن 1937 جىلى حاباروۆسك ولكەسىنىڭ قونىس اۋدارىپ كەلگەن كارىستەر سالعان. 1969 جىلى حالقى 2، 1 مىڭ بولعان، كوبىنە كۇرىش ەگۋمەن شۇعىلداناتىن «اۆانگارد» كولحوزىندا كۇرىش اقتايتىن پۋنكت، كيىم تىگەتىن شەبەر - حانا، ورتا مەكتەپ، كلۋب، ەكى كىتاپحانا، اۋرۋحانا، ايەلدەر بوساناتىن ءۇي، اپتەكا، ەكى ب ا ق بار». مىنە، وسى قىسقا دەرەكتەن ءبىر كەزدەگى 30 - 40 ءۇيلى شاعىن اۋىلدىڭ جەتپىس جىل ىشىندە رەسپۋبليكاداعى ءىرى شارۋاشىلىققا اينالعانىن كورەمىز. كارىستەر ىرگەتاسىن قالاعان وسى كولحوزدىڭ ماڭىنان كەيىننەن «بولشيەۆيك» جانە «گيگانت» كولحوزدارى ومىرگە كەلدى. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قازاقتاردان تۇراتىن كولحوزداردا نەگىزگى جۇمىس كۇشى قارتتار، ايەلدەر مەن بالالار بولسا، كارىس كولحوزدارىندا ەركەكتەر بولدى.
ىنتىماعى جاراسقان اقماياعا 80 جىل جۇكتەۋ
ىنتىماعى جاراسقان اقماياعا 80 جىل سلايد جۇكتەۋ
«وتانشىلدىق ءوز جەرىڭە، ءوز اۋلىڭا، وڭىرىڭە، ءوزىڭنىڭ تۋعان ولكەڭە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستاۋ الادى...»
ن. نازاربايەۆ،
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى
كىرىسپە
مەن، اقمايا اۋىلىندا تۋىپ ءوستىم. وسى اۋىلداعى اقمايا ورتا مەكتەبىنىڭ 4 «ب» - سىنىبىندا وقيمىن. اۋىلىم دەپ سوققان بالالىق بالعىن جۇرەگىم مەنى اۋىلىمنىڭ تاريحىن ءبىلۋ ءۇشىن الدىمەن ءوزىمنىڭ تۋعان جەرىمنىڭ تاريحىن ءبىلۋىم قاجەت دەپ ويلايمىن.. بۇل مەنىڭ ۇلكەن ومىرگە اياق باسقان العاشقى قادامىم. اۋىل – اتا - بابامىزدىڭ ومىرگە كەلىپ، كىندىك قانى تامعان، ماڭداي تەرى توگىلگەن كيەلى مەكەنى. انانىڭ ءالديى، ايالى الاقانى قانداي قىمبات بولسا، اۋىل سونىڭ نەگىزگى ۇياسى. اۋىل قازاقتىڭ التىن بەسىگى. سۇلۋ ءسوز ورنەكتەگەن اقىن، ءان تەربەگەن سازگەر، قىزىل ءتىلدى شەشەن، ەل قورعاعان باتىر - بابالارىمىز قاراپايىم اۋىلدىڭ قارا شاڭىراعىنان شىققان. ءبىز ءۇشىن تۋعان اۋىلدىڭ ۇلتاراقتاي جەرىنىڭ ءوزى قىمبات قازىنا. اۋىل – سول جەردە ءومىر سۇرگەن بارشا حالىقتىڭ شەجىرەسىن جازىپ بەرەتىن ماڭگىلىك كىتابى. ءوزىنىڭ تۋعان جەرىن جان جۇرەگىمەن ءسۇيىپ، سىرىن ۇعىپ وسكەن ۇرپاق عانا ۇلتتىق پەردەسىن ساقتاي الادى دەپ ويلايمىز.
كەرەمەت اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ:
ءبىر اڭگىمە قوزعاشى اۋىل جايلى،
بۇدان ارتىق راحات تابىلمايدى. – دەپ تۋعان جەرگە دەگەن ىستىق سەزىمىن جىرعا قوسادى. مىنە وسىنداي تۋعان جەرگە دەگەن مەنىڭ اۋىلىم جايلى تەرەڭىرەك بىلۋگە باۋلىدى.
4
ماقساتى:
اقمايا اۋىلىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋ
مىندەتى:
وقۋشىلارعا كىندىك قانى تامعان جەر، ءوز اۋىلىنىڭ تاريحى تۋرالى تەرەڭىرەك ءبىلۋ. زەرتتەپ زەردەلەۋ. قازىرگى جاستارعا اۋىل تاريحىن ايتىپ، كەڭىنەن بىلۋگە ناسيحاتتاۋ.
تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى:
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرتۋ»
باعدارلاماسىندا: «وتانشىلدىق ءوز جەرىڭە، ءوز اۋلىڭا، وڭىرىڭە، ءوزىڭنىڭ تۋعان ولكەڭە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن باستاۋ الادى...»دەپ ايتقانداي.... ءبىز بولاشاق ۇرپاق رەتىندە ءوز اۋىلىمىزدىڭ تاريحىن زەرتتەۋدى قولعا الدىق
ءوز جەرىڭە، ونىڭ مادەنيەتىنە، ادەت - عۇرپى مەن داستۇرلەرىنە ەرەكشە
قاتىناستى قالىپتاستىرۋ جانە عۇرىپتاۋ قاجەت. قازىرگى قازاقستاندىقتار ءوز بابالارىنىڭ وسى جەر ءۇشىن، ونىڭ اياداي ءار بولىگىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، ءوزىنىڭ ادەت - عۇرپىن ساقتاۋ مۇمكىندىگى ءۇشىن، ءوز ۇرپاعىنا ەركىن بولاشاقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كۇرەسكەنىن ءتۇسىنىپ، وتانشىلدىق رۋحىن نىعايتىپ، ازاماتتاردى بىرىكتىرۋگە جانە تاريحىن قۇرمەتتەۋگە ىقپال ەتۋى ءتيىس.
وسى ماقساتتا، شيەلى اۋدانىنداعى اقمايا اۋىلى تۋرالى زەرتتەۋ جۇرگىزدىم.
1. اقمايا اۋىلىن زەرتتەۋ:
1. 1 گەوگرافيالىق ورنى
• اقمايا — قىزىلوردا وبلىسى شيەلى اۋدانىنداعى اۋىل، اقمايا اۋىلدىق وكرۋگى ورتالىعى. اۋدان ورتالىعى – شيەلى اۋىلىنان وڭتۇستىك – شىعىسقا قاراي 15 كم جەردە، تەلىكول ارناسىنىڭ باتىس جاق جاعاسىنداعى ءشول بەلدەمىندە ورنالاسقان. كوورديناتتار: 44°05′07″ س. ە. 66°52′04″ ش. ب.
5
1. 2 اۋىلدىڭ تاريحى
اقمايا تۇنعان شەجىرە.
بۇل ەلدىمەكەننىڭ تاريحى پاتشالىق كەزەڭنەن باستالادى.
1853 - 1855 جىلدارى گەنەرال ۆ. پەروۆسكييدى سىرداريا بويىن زەرتتەۋ ماقساتىندا وڭتۇستىككە اتتاندىرادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە، كەڭ جاتقان ءوڭىردى يگەرۋ ماقساتىندا 1887 جىلى ماسكەۋدەن تەمىرجول تارتىلا باستايدى. 1904 جىلى سول تەمىرجول شيەلىنىڭ ۇستىنەن ءوتىپ
22 - بەكەت ورنىعادى. 1937 جىلى حاباروۆ ولكەسىنىڭ قونىستارىنان كارىستەر سىر بويىنا جەر اۋدارىلدى. زورلىقپەن كوشىرىلگەن كارىس حالقىنىڭ وكىلدەرى شيەلى جەرىن مەكەندەي باستاعان. ەلىمىز ەگەمەندىك الىپ، الاساپىران كەزەڭ باستالعاندا باۋىر باسقان مەكەندەرىنەن باسقالارداي اۋا كوشپەي تۇتاستىعىن ساقتاپ قالعان بىردەن - ءبىر ۇلت وسى كارىستەر بولىپ وتىر. ءاۋ باستا كارىستەر قونىستانعان جەر «اۆانگارد» دەپ اتالعان ەكەن. تابيعاتىنان ەڭبەكقور كارىستەر قالىڭ سەكسەۋىل مەن جىڭعىل باسقان جەردى يگەرىپ، ەگىستىككە اينالدىرادى. اۆانگار قولحوزى اۋدان ورتالىعى شيەلىنىڭ وڭتۇستىك شىعىسىندا 16 شاقىرىم جەردە. «اۆانگاردتىڭ» نەگىزىن 1937 جىلى حاباروۆسك ولكەسىنىڭ قونىس اۋدارىپ كەلگەن كارىستەر سالعان. 1969 جىلى حالقى 2، 1 مىڭ بولعان، كوبىنە كۇرىش ەگۋمەن شۇعىلداناتىن «اۆانگارد» كولحوزىندا كۇرىش اقتايتىن پۋنكت، كيىم تىگەتىن شەبەر - حانا، ورتا مەكتەپ، كلۋب، ەكى كىتاپحانا، اۋرۋحانا، ايەلدەر بوساناتىن ءۇي، اپتەكا، ەكى ب ا ق بار». مىنە، وسى قىسقا دەرەكتەن ءبىر كەزدەگى 30 - 40 ءۇيلى شاعىن اۋىلدىڭ جەتپىس جىل ىشىندە رەسپۋبليكاداعى ءىرى شارۋاشىلىققا اينالعانىن كورەمىز. كارىستەر ىرگەتاسىن قالاعان وسى كولحوزدىڭ ماڭىنان كەيىننەن «بولشيەۆيك» جانە «گيگانت» كولحوزدارى ومىرگە كەلدى. ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قازاقتاردان تۇراتىن كولحوزداردا نەگىزگى جۇمىس كۇشى قارتتار، ايەلدەر مەن بالالار بولسا، كارىس كولحوزدارىندا ەركەكتەر بولدى.
ىنتىماعى جاراسقان اقماياعا 80 جىل جۇكتەۋ
ىنتىماعى جاراسقان اقماياعا 80 جىل سلايد جۇكتەۋ
You Might Also Like
