ىستىق جۇرەك، باي كوڭىل – بايقوڭىر
— بايقوڭىر... نەگە سولاي اتالعان؟
— بايقوڭىر... قوڭىر جەلى كوپ بولعان دەسەدى، بالام.
بايقوڭىر ءوڭىرى. قوڭىر جەلى مول، شۋاعى از، سىناعى كوپ مەكەن. كوشپەلى ەلدىڭ قونىسى، اياقتى مالدىڭ ءورىسى عانا بولعان. قاتاڭ تابيعاتى، قىتىمىر قىسى، اپتاپ جازى دالانى وگەيسىتسە دە، باۋىرىنداعى حالقىنا وگەيلىك جاساعان بايقوڭىر بولعان ەمەس.
بايقوڭىر باسقاعا قاتال كورىنسە دە، قۇت مەكەن كۇيىن وزگەرتپەگەن. جايلاعان جۇرتىنىڭ ىرزىعىن ايىرتقان، نەسىبەسىن ۇسىنعان، ىرىسىن ورتايتپاعان.
بايقوڭىر قوڭىر سالقىن جەلىمەن عانا ەمەس، كوڭىلى تۇسسە قوڭىر سامالىمەن دە باي. ءبىراق پاتشالىق روسسيا تۇسىندا ول "سەنىمسىزدەردى" جەر اۋداراتىن الىس تۇكپىر، جاتباۋىر مەكەنگە اينالعان. ءبىلىم شىراعى تۇتانباعان جەردىڭ قاراڭعى قاپاسى سانالعان بايقوڭىرعا سانالى ازاماتتار كوپتەپ اينالىپ كەلىپ، ءوز كوڭىلىنىڭ نۇرىنان ساۋلە تۇسىرگەن.
سولاردىڭ ءبىرى — 130 جىل بۇرىن ايعا ۇشۋعا بولاتىنىن ايتىپ "ءدىني ۇعىمعا قارسى ساۋەگەيلىك سوعىپ، شاتپاقتاعانى ءۇشىن" بايقوڭىرعا جەر اۋدارىلعان نيكيفور نيكيتين دەيتىن مەششانين.
قاراشى، بالام، "ايعا ۇشۋعا بولادى" دەگەن نيكيتين "ساندىراعى" ءۇشىن قاراڭعىلىقتىڭ ورداسى بايقوڭىرعا الاستالعان.
پاتشا چينوۆنيكتەرى وسىدان ءجۇز وتىز جىل بۇرىن ادام ويىنىڭ ەڭ باتىل پىكىرىن بىلدىرگەن ورىس مەششانينىن قازاق دالاسىنا جونەلتكەندە، ءدال وسى وڭىردە قاراڭعىلىق پەن ناداندىق ورتاسى كورىنگەن بايقوڭىردا ءدال سول باتىل ويدىڭ — ادامزاتتىڭ عاسىرلار بويعى ارمانى جۇزەگە اسارىن بىلمەگەن عوي. مەنسىنبەۋشىلىك پەن استامشىلىقتىڭ قايدا سوعارىن كوردىڭ بە؟
سەنىمسىزدىك پەن سەكەمشىلدىكتىڭ قانداي كەسەپات تۋعىزاتىنىن پايىمدادىڭ با، بالام؟
قازاق دالاسى — پاتشالىق روسسيا ءۇشىن مەشەۋلىكتىڭ سيمۆولى عانا بوپ قالسا، ول كەزدە ءۇمىت ساۋعان كوڭىلدىڭ تاس قورعانعا كەزدەسە بەرگەنى تۇسىنىكتى ەمەس پە؟
بايقوڭىر. عاسىر قوينىنان جارق ەتىپ تۋار اشىق كۇنىن حالقىمەن بىرگە قاجىماي كۇتكەن ءتوزىم شەجىرەسى ول.
كۇننىڭ قىزىل ساۋلەسى بايقوڭىردى ءتۇننىڭ قاراڭعى تۇنەگىنەن سۋىرىپ الدى. وكتيابرمەن بىرگە تاڭ شۇعىلاسى بايقوڭىر شاحتالارىنا نۇر قويدى. ءومىر ارەكەتىنىڭ سان قيلى دىبىسىن، ءار ءتۇرلى قيمىل-قوزعالىسىن اكەلدى.
بايقوڭىرعا ءتۇرلى ۇلتتىڭ ازاماتى ەندى ءوز ەركىمەن كەلدى. ءوز جۇرەك قالاۋىمەن ورالدى. بايقوڭىر — ەرىكسىزدىك قاپاسىنان، ەركىندىك مەكەنىنە اينالدى.
اسىعىستىق كۇلكىگە دۋشار ەتەدى، توزىمدىلىك ماقساتقا جەتكىزەدى. سول ماقسات ساعاتى بايقوڭىردا شىرىلدادى. قاراڭعىلىق پەردەسىن ىسىرعان سوۆەتتىك ءداۋىردىڭ التىن نۇرى ەندى بايقوڭىردا ەرەكشە الاۋلادى. بايقوڭىردىڭ اتى — جۇمىسشى اتىمەن قاتار ەستىلدى. بايقوڭىر داڭقى ۇلىتاۋ، جەزقازعان داڭقىمەن قوسا جاڭعىردى.
ءبىراق بايقوڭىردىڭ الەمگە تەگىس ارداقتى، الەم ازاماتتارى ءۇشىن "جەر" دەگەن ۇعىممەن تەڭ تۇراتىن، كەيدە سول ۇعىمدى الماستىراتىن باقىتتى ءساتى، قايىرلى كەزەڭى جاقىنداپ قدلعان ەدى.
مالشى بايقوڭىر جۇمىسشى بايقوڭىر بوپ ەڭسە كوتەرسە، كوپ ۇزاماي كوسموناۆت بايقوڭىر، كوسمودروم بايقوڭىر بولىپ، عارىش پەن پلانەتانى جالعاستىراتىن ماڭگىلىك كوپىرىنە اينالاتىن كۇنى تايانعان-دى.
1955 جىلدىڭ اپرەلىندە قىزىلوردا وبلىسىنداعى قازاقتىڭ كونە بايقوڭىر قىستاۋىنا العاشقى قۇرىلىسشىلار دەسانتى اياق باستى. قوڭىر سامالى جەلپىگەن دالانىڭ جاڭا تاريحىنىڭ وزگەشە بەتىنىڭ العاشقى الىپپەسى سولاي باستالدى.
ىزعارلى كوكتەمدى الماستىرىپ اڭىزاقتى جاز جەتتى. دالا تابيعاتى جۋاسىعان ەمەس، ىستىق جازدى ىزعىرىق جەلدى كۇز قۋىپ، ارتىنشا-اق ۇسكىرىك ايازدى، قاتاڭ قىس ورالدى.
جۇمىس قارقىنى باسەڭدەمەدى.
شولەيتتەگى ەكى جىل، ەڭبەك باسەكەسىمەن دۇبىرلەگەن ەكى جىل وتە شىققاندا، قالا ورناپ، كوسمودروم سالىنىپ تا ءبىتتى.
بايقوڭىر كوسمودرومىن قابىلداۋ كۇنى تۋدى.
جايشىلىقتا ماقتاۋ سوزگە ساراڭ، تالاپ قويۋعا شەبەر اكادەميك باس كونسترۋكتور س.پ.كوروليەۆتىڭ:
— قۇرىلىسشىلاردىڭ ءبىزدى بوگەمەيتىنىنە سەنىمىم كۇشتى ەدى. ءبىراق ءدال وسىنداي قىسقا مەرزىمدە وسىنشاما ۇلكەن قۇرىلىستى ءارى شاپشاڭ، ءارى تىڭعىلىقتى ورىنداي قويار دەپ كۇتپەپ تە ەدىم، ءقادىرلى جولداستار، سىزدەرگە كوپ-كوپ العىس ايتامىن! — دەۋى تەگىن ەمەس.
بايقوڭىر جۇلدىزى سولاي جانعان.
ومىردەگى باقىت كەشىگۋ دە، كەنجەلەۋ دە ەمەس، كەزىندە كوزگە ءتۇسۋ، جۇلدىزىڭ جانۋ.
جۇلدىزىڭ جانسا — كەنجەلەگەنىڭ كەشىرىمدى. تەك دۇنيەدەن ءۇنسىز وتۋدەن ارتىق وكىنىش جوق، ەلەۋسىز قالۋدان وتەر قيانات جوق.
بايقوڭىر جۇلدىزى دەر كەزىندە تۋدى.
شولەيت جاپاننىڭ جۇلدىزدى تاعدىرى بار ەكەن.
ارادا وتىز جىل ۋاقىت ءوتىپتى. بۇگىنگى بايقوڭىر مۇلدە ادام تانىماستاي تۇلەگەن قۇت مەكەن. ەلۋ مىڭنان استام حالقى بار جاڭا قالانىڭ وقتاي ءتۇزۋ كوشەلەرىنىڭ باستاۋ الار جەرىندە گۇلزارمەن كومكەرىلگەن ورتالىق الاڭ بار. سول الاڭدا كوسمودرومعا بەتىن تۇزەگەن لەنيننىڭ ەسكەرتكىشى تۇر.
1975 جىلى بايقوڭىردا بولعاندا "اپوللون" كورابلىنىڭ كومانديرى، امەريكان استروناۆى توماس ستاففوردتىڭ پرەسس-كونفەرەنسيادا سويلەگەن سوزىندە: "وسىنشاما قىسقا مەرزىم ىشىندە دۇلەي شولەيتتە اسەم قالا مەن تاماشا كوسمودروم ورناتقان سوۆەت ادامدارىنىڭ ۇلى جەڭىسىنە باس يەمىز"، — دەۋى سوسياليستىك قۇرىلىستىڭ ومىرشەڭدىگىن ەرىكسىز ماقۇلداۋدىڭ ايعاعى.
ونى ماقۇلداتقان بۇگىنگى بايقوڭىر.
— بىلەم، پاپا. جەر سەرىگى ماقۇلداتقان ونى...
— بايقوڭىر داڭقى العاش رەت 1957 جىلعى 4 وكتيابردە بۇكىل الەمگە ءبىر-اق ساتتە تاراعان.
ول العاشقى جەر سەرىگىنىڭ عارىشتان ءلۇپ-لۇپ جەتكەن دىبىسىمەن، ادامزات ويىنىڭ قۇدىرەتىنە باس يگەن بارلىق حالىق وكىلدەرىنىڭ جۇرەك دىرىلىمەن ەستىلگەن.
ول بايقوڭىرداعى كوسمودروم كومپلەكسىنىڭ قاسىنداعى جەردىڭ ءبىرىنشى جاساندى سەرىگىنە ارنالعان وبەليسكىدەگى "وسى ارادا سوۆەت ادامى دانىشپاندىعىنىڭ كوسموسقا باتىل شابۋلى باستالعان (1957 ج)" — دەگەن جازۋدىڭ ماڭگىلىك قۋاتىمەن تاسقا قاشالىپ قالعان.
بايقوڭىر بولاشاققا قىزمەت ەتەدى.
ال سول بولاشاققا العاشقى باسپالداقتى سالعان يۋريي الەسەيەۆيچ گاگارين ەدى.
كوسمودرومنىڭ قاسىندا جالعىز قاباتتى جاتاعان ءۇي تۇر. سول ءۇيدىڭ كىرە بەرىسىندە مەموريال تاقتاعا: "بۇل ۇيدە دۇنيە جۇزىندە كوسموسقا ءبىرىنشى بوپ ۇشار قارساڭىندا يۋريي الەكسەيەۆيچ گاگارين تۇنەپ شىققان. 1961 جىل 11-12 اپرەل" دەگەن جازۋدى وقىعاندا تۇلا بويىڭدى ەلىڭە، وتانىڭا، سوۆەتتىك حالقىڭا دەگەن ماقتانىش سەزىمى بيلەيدى.
— جەڭىستىڭ قىرىق جىلدىعى قاشان، قاي جىلى بولاتىنىن بىلەسىڭ عوي، الماس؟
— نەگە بىلمەيمىن... 1985 جىلى.
— دۇرىس، 1985 جىلى. بۇل جىل يۋريي الەكسەيەۆيچ گاگارين ەسىمىنە بايلانىستى كوپ وقيعالاردى ەسكە سالادى، بالام. فاشيستىك گەرمانياعا قارسى سوۆەت حالقىنىڭ ۇلى جەڭىسىنە قىرىق جىل تولسا، گاگاريننىڭ ءومىر جولىنىڭ دا كەيبىر مۇشەلدى جىلدارى ەرىكسىز ويعا ورالادى. 1985 جىلى يۋ.ا.گاگارين اتىنداعى ساراتوۆتاعى يڭدۋستريالدى-پەداگوگيكالىق تەحنيكۋمنىڭ قۇرىلعانىنا قىرىق جىل تولادى ەكەن. گاگاريننىڭ وسى تەحنيكۋمدى بىتىرگەنىنە دە وتىز جىل، ەڭ العاش سامولەت شتۋرۆالىن ۇستاپ، ۇشقانىنا دا وتىز جىل بولادى. بايقوڭىر — كوسمودرومىنىڭ ىرگە تاسىن قالاعان كۇننەن بەرى اتتاي وتىز جىل وتسە، گاگاريننىڭ ەرلىگى مەن ءىسىن، جالعاستىرىپ جاتقان كوسموناۆتار تۇراتىن "زۆەزدنىي" قالاشىعىنىڭ ورناعانىنا جيىرما بەس جىل تولادى ەكەن. ال وسى قالاشىقتاعى مۋزەيدە گاگاريننىڭ 08909627 نومەرلى پارتيالىق بيلەتى ساقتاۋلى تۇر. سول بيلەتتىڭ ءدال قاسىندا، 1976 جىلعى اپرەلدە قازاقستاندىقتار ارنايى تاپسىرعان بايقوڭىردىڭ ءبىر ۋىس توپىراعى كىشىرەك شىنى شولمەكتە جاتىر.
بايقايسىڭ با، بالام، حالىق ءوز پەرزەنتىن قالاي قاستەرلەيدى؟ قالاي ارداق تۇتادى. يۋريي الەكسەيەۆيچ گاگارين تەك سوۆەت وداعىنىڭ كوسموناۆى ەمەس، جەر اتتى جاسىل پلانەتانىڭ بۇكىل ادامزاتىنا بىردەي ورتاق ازاماتى.
گاگاريننىڭ عارىشتى يگەرۋدەگى ەرلىگىنىڭ ءمان-ماعىناسىن امەريكا استروناۆى دجوزەف كەرۆيننىڭ:
— ءبىز، بارلىعىمىز عارىشتا گاگارين اشقان ۇلى قاقپا ارقىلى بولىپ قايتتىق، — دەگەن بەينەلى سوزدەرىنەن ايقىن ۇعىنامىز.
گاگارين سالعان عارىش جولى بايقوڭىردان باستالىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ونىڭ ءىزباسارلارىن كوسموس كەڭىستىگىنە جونەلتىپ جاتىر. سودان بەرى دە ءبىزدىڭ جانە باسقا ەلدەردىڭ جۇزدەن استام كوسموناۆى عارىشتا بولىپ قايتتى.
— پاپا، عارىشقا ۇشۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى نەدە؟ الەمدىك سۋىق كەڭىستىككە تەك اۋەستىك ءۇشىن عانا بىرىنشىلىكتى بەرمەيمىز دەيتىن ارەكەتپەن ۇشاتىن بولسا، ونداي اۋەسقويلىق ادامزاتقا وتە قىمباتقا تۇسپەي مە؟
— سۇراعىڭ وتە ورىندى، الماس. سالىستىرىپ كورۋىڭ ءۇشىن بىر-ەكى مىسالدى ايتا كەتەيىن. امەريكانىڭ ءبىرىنشى استروناۆى دجون گلەننىڭ وربيتادا بولعان ءتورت ساعاتتىق ۇشۋ ساپارىنىڭ ءار مينۋتى ءبىر ميلليون 680 مىڭ دوللارعا تۇسكەن ەكەن. ال ەكى ساعات قىرىق مينۋت ايدا بولعان "اپوللون -12" ەكيپاجىنىڭ ءار سەكۋندى 30 مىڭ دوللار قارجى قاجەت ەتىپتى.
— سۇمدىق كوپ قوي؟!!
— ءيا. ءبىراق جىل وتكەن سايىن الگى شىعىندار ءوزىن اقتاپ، كەرىسىنشە، پايدا تۇسىرە باستادى. اسىرەسە ءبىزدىڭ جوسپارلى سوسياليستىك قۇرىلىستا كوسموستى زەرتتەۋگە بولىنگەن ءاربىر سوم قارجى بىرنەشە ەسەلەپ قايتادى.
كوسموستى زەرتتەۋدىڭ حالىق شارۋاشىلىعىنا تيگىزەتىن پايداسى ۇشان-تەڭىز. ولار —تەلەفون-تەلەگرافتىق بايلانىستى كوسموس ارقىلى جەدەلدەتۋ ءارى وڭايلاتۋ؛
تەليەۆيزيا حابارلارىن "وربيتا" جۇيەسى بويىنشا ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە كورسەتۋ؛
اۋا رايىن الدىن-الا بولجاۋ؛
تابيعي بايلىقتى سپۋتنيكتەر ارقىلى انىقتاۋ؛
ءار ءتۇرلى حالىق شارۋاشىلىق ماسەلەلەرىن شەشۋ ءۇشىن سپۋتنيكتەر ارقىلى گەوگرافيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ؛
سونداي-اق، ايدى جانە كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالاردى عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەۋ...
— شىنىندا دا، كەرەمەت ەكەن! سونىڭ بىر-ەكەۋىنە مىسال كەلتىرمەس پە ەكەنسىز؟ — دەپ الماس ەنتەلەدى.
— وتانىمىزدىڭ مينەرالدىق قازبالارعا وتە باي ەكەنىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ، بالام. ءبىراق سونى ءداستۇرلى گەولوگيالىق ادىستەرمەن انىقتاۋدىڭ وتە قيىندىعىن، كەيدە مۇمكىن ەمەستىگىن ايتىپ جاتۋ ارتىق. بۇگىندە سول مينەرالدىق قازىنانى تابۋعا كوسموناۆتيكا كوپ جاردەمىن تيگىزە باستادى. سونىڭ ارقاسىندا زەرتتەۋ، ىزدەۋ مەرزىمى قىسقارىپ، تيىمدىلىگى الدەنەشە ەسە ارتتى.
گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارى ءۇشىن ۇشىرىلاتىن كوسموستىق اپپاراتتاردىڭ ون كۇن ىشىندە جينايتىن مالىمەتىن سامولەتتەردى پايدالانساق، ون جىلدا دا الا المايدى ەكەنبىز.
مانعىشلاق تۇبەگىن قانشاما گەولوگتار شارلادى. قانشا مارتە گەولوگيالىق پارتيالار بارلاۋ جاسادى. ال "ساليۋت -3" وربيتالدى ستانسياسىندا تۇسىرىلگەن سۋرەتتەر بۇل وڭىردە مۇناي مەن گازدىڭ، جەر استى تۇششى سۋىنىڭ مول قورىن، پوليمەتالل كەنىن انىقتاپ بەردى.
وزبەكستانداعى فەرعانا الابىن الپىس جىل بويى زەرتتەگەن گەولوگتار گاز بەن مۇناي تابىلعان 102 جەردى كارتاعا تۇسىرسە، "ساليۋت -3" ستانسياسى ۇشاق ايدىڭ ىشىندە وسىنداي مۇناي مەن گازدىڭ 84 جاڭا ورنىن اشىپ بەردى.
ستانسيادان الىنعان مالىمەتتەردى بايكال-امۋر ماگيسترالىن جوبالاۋ كەزىندە ينجەنەرلەر مەن كونسترۋكتورلار ءتيىمدى پايدالانعان.
اۋىل شارۋاشىلىعى مەن كەمە قاتىناسى ءۇشىن كوسموستىق زەرتتەۋلەردىڭ ەتەر ىقپالى ەرەكشە. ەكونوميستەردىڭ ەسەپتەۋىنشە، قۇرعاقشىلىق پەن بۇرشاقتىڭ، قۇم داۋىلى مەن قاتقاق سۋىقتىڭ كەسىرىنەن ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى كەي جىلدارى بەس ميلليارد سومعا جەتەتىن زيان شەگەتىن كورىنەدى. سوندىقتان دا تابيعات تالكەگىنە ۇشىراماۋ ءۇشىن اۋا رايىنىڭ قۇبىلۋىن الدىن-الا بولجاۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. وسىنداي بولجام مالىمەتتەردى بايقوڭىردان ۇشىرعان "مەتەور" سپۋتنيكتەرى دەر كەزىندە بەرىپ تۇرادى.
جەردى ءبىر عانا اينالىپ شىققاندا "مەتەور" سپۋتنيگىنىڭ جينايتىن مالىمەتى پلانەتامىزداعى بۇكىل مەتەوستانسيالاردىڭ بەرەتىن مالىمەتىنەن ءجۇز ەسە ارتىق ەكەن. "مەتەور" سپۋتنيكتەرى جۇزدەگەن سيكلونداردىڭ باستالاتىن تۇسىن الدىن-الا كورسەتىپ، جۇزدەگەن كەمەلەردى اپاتتان ساقتايدى. ول اۆياسياعا دا جاردەمىن تيگىزەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا جىل سايىن حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ ميللياردتاعان قارجىسىن ۇنەمدەيدى
موسكۆادا وتكەن جيىرما ەكىنشى وليمپيادالىق ويىنداردى كورىپ ەدىك قوي.
— ءيا، عالامات رەكوردتار بولعان.
— سول ويىنداردان رەپورتاج جۇرگىزگەن 1200 راديو جانە تەلەكوممەنتاتورلار ءبىر ساعاتتا قانشا حالىقارالىق بايلانىس جۇرگىزگەنىن بىلەسىڭ بە؟
— بىلمەيمىن...
— التى مىڭ. وسى التى مىڭ بايلانىستى ساعات سايىن وتكىزۋ ءۇشىن سپۋتنيكتەر كومەككە كەلگەن، بالام.
— سپۋتنيكتەر — ادامنىڭ ناعىز قولعانات جاردەمشىلەرى ەكەن-اۋ! — دەپ الماس تاڭداي قاقتى.
— ءيا. كوسموس تەحنيكاسىن جاساۋ، عارىشتى زەرتتەۋ ادامزاتتىڭ ءوي-ورىسىن كەڭەيتەدى، تەحنيكا مەن عىلىمنىڭ ودان ءارى دامۋىنا مۇمكىندىك جاسايدى، كادرلاردىڭ ماماندىعىن ارتتىرۋعا ۇلكەن اسەر ەتەدى.
1967 جىلى سوسياليستىك توعىز ەلدىڭ عالىمدارى "ينتەركوسموس" پروگرامماسىن قابىلداعان. 1971 جىلى ءسسسر-دىڭ قولداۋىمەن حالىقارالىق "ينتەرسپۋتنيك" ۇيىمى قۇرىلعان بولاتىن. سونىڭ ناتيجەسىندە وسى ۇيىمعا كىرەتىن ەلدەر ءبىزدىڭ "مولنيا" جۇيەسىن تەلەفون-تەلەگراف بايلانىسى ءۇشىن جانە تەلەحابارلار پروگرامماسىنا پايدالانادى.
— سوسياليستىك ەلدەر كوسموناۆتارىنىڭ ءبىزدىڭ كوسموناۆتارمەن بىرگە ۇشۋىندا وسىنداي ءمان بار ەكەن عوي.
— ءيا. عارىشتى بىرىگىپ زەرتتەۋدى، بۇكىل ادامزاتتىڭ باقىتى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋدى پروگرەسشىل ادامدار وزدەرىنە پارىز سانايدى. سوندىقتان دا سوسياليستىك ەلدەر، سونداي-اق فرانسۋز، ءۇندى عالىمدارى كوسموستى ودان ءارى يگەرۋدە ءبىزدىڭ سوۆەت عالىمدارىمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەپ جاتىر.
— اكە، بايقوڭىردى — دوستىق بەسىگى دەپ اتاۋعا ابدەن بولادى. ول — وتانىمىزدىڭ ۇل-قىزدارىن عانا عارىشقا شىعارىپ قويماي، تۋىسقان سوسياليستىك ەلدەردىڭ تۇڭعىش كوسموناۆتارىن دا ايالاپ اسپانعا ۇشىردى عوي.
— دۇرىس ايتاسىڭ. گەرمان دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ، چەحوسلوۆاكيانىڭ، ۆەنگريانىڭ، مونعوليانىڭ، پولشانىڭ، بولگاريانىڭ الىستاعى ازاتتىق ارالى — كۋبانىڭ بۇل كۇندەرى ءوز "گاگاريندەرى" بار.
— ءۇندىستاننىڭ كوسموناۆى راكەش شارمانى قوسىڭىز. ءوزى سونداي العىر. بار بولعانى ەكى-اق جىل دايىندالىپ، مىناۋ دالامىزدان، بايقوڭىردان، سوناۋ عارىشقا كوتەرىلدى. قانداي ەڭبەكقور ادام! "سوۆەت حالقى مەن ءۇندى حالقى جەر شارى ادامىنىڭ تورتتەن ءبىرىن قۇرايدى. سوۆەت حالقى دا، ءۇندى حالقى دا بەيبىتشىلىك ءۇشىن كۇرەسەدى. جاسىل پلانەتامىزدىڭ تىنىشتىعىن ارماندايدى. سوعىس ءورتىن تۇتاندىرماقشى بولعاندارعا باتىل قارسى شىعادى" — دەگەنىن وقىعاندا مەن راكەش شارمانى سونداي ۇناتقام. بەيبىتشىلىكتى قورعايتىنداردىڭ الدىڭعى لەگىندە كوسموناۆتاردىڭ جۇرگەنى قانداي جاقسى! ەكى ۇلى ەلدىڭ اسىل ازاماتتارىن تابىستىرعان بايقوڭىردىڭ اتى ۇرپاقتان ۇرپاققا كەتتى ەمەس پە؟..
"بايقوڭىر" ءقوناقۇيىنىڭ بالكونىنان قاراپ تۇرمىز. كەنەت الماس بولمەگە كىرىپ كەتىپ، قويىن داپتەرىنە الدەنەلەردى جازا باستادى.
جۇمىسىنان بولگەم جوق. كىم ءبىلسىن، "اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر"—دەيتىن ناقىلداعىداي ۇلىم دا وزىنشە تولقىپ، قاعازبەن "جەكپە-جەككە" ءتۇسىپ جاتقان بولار. نەسى بار كوسموناۆت بولام دەسە دە، نەمەسە جازۋشى بولام دەسە دە ەركى وزىندە. اسپانىمىز اشىق تۇرعاندا سوۆەت ازاماتىنىڭ قاي-قايسىسى دا قالاعان ماماندىعىن يگەرۋگە تولىق پراۆولى.
كۇن باتىپ بارادى. قيعاش ساۋلەلەردىڭ كوكجيەكپەن استاسقان تۇسىندا بايقوڭىر كوسمودرومى بار. سول تۇستان كەشكى اسپاندى جارقىراتىپ تاعى ءبىر راكەتا عارىشقا سامعاپ ۇشار.
الماس قاسىما كەلدى.
— پاپا، وسى نومەردە كوسموناۆت بەرەگوۆويدىڭ تۇنەپ شىققانىن بىلەسىز بە؟
ەستىگەن جوق ەدىم. ەستىمەسەم دە باس يزەدىم. بالامنىڭ سول ساتتەگى الابۇرتقان جۇزىندەگى ماقتانىش سەزىمىن، جۇرەگىمەن شىرمالعان جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن تۇيسىنگەن ءحالىن ۇزگىم كەلمەدى. بەرەگوۆوي جاتقان بولمەدە ۇلىم تۇنەپ شىقسا، بەرەگوۆويلار شىققان عارىشقا ۇلىم، قازاق ۇلدارىنىڭ ءبىرى ۇشار كۇن دە الىس بولماس. بايقوڭىر... انا — بايقوڭىر ۇلانىن توسىندە ايمالار، قۇشاعىنا قىسار.
ادامنىڭ ماقساتى كوپ-اق. ول — داۋلەت، ول — داڭق، ول — شىندىق.
بۇگىندە بىزدە سول ماقساتتىڭ ءبارى دە بار. داۋلەتىمىز شالقىعان. داڭقىمىز الەمگە كەتتى. شىندىعىمىز — تەمىرقازىعىمىز.
داۋلەت— بالقاش پەن جەزقازعان مىسىندا. جايرەم مەن اقشاتاۋ پوليمەتالىندا. اقتوعاي مەن شەت اۋداندارىنىڭ ءتورت تۇلىك مالىندا. جاڭاارقانىڭ "اينابۇلاق" سىندى تىڭ سوۆحوزىنىڭ استىعىندا.
داڭقىمىز بايقوڭىردا. العاشقى جەر سەرىگىندە. گاگارين باستاعان كوسموناۆتار ەرلىگىندە.
"...ءقازىر ستارتقا دەيىن ساناۋلى-اق مينۋتتار قالدى. الىس جولعا اتتاناردا ادامداردىڭ بىر-بىرىنە ايتاتىن "كەزدەسكەنشە" دەگەن ءسوزىن مەن سەندەرگە ايتامىن، قىمباتتى دوستارىم. تانىستار مەن بەيتانىستاردى، الىستاعى ءھام جاقىنداعى بارشاڭىزدى قۇشاقتاپ، كەۋدەمە قىسقىم كەلەتىنىن بىلسەڭىزدەر عوي!
قايتادان قاۋىشقانشا!"
بۇل سوزدەر — يۋريي الەكسەيەۆيچتىڭ ۇشار الدىنداعى ماگنيتوفوندا جازىلىپ قالعان سوزدەرى.
ومىردەگى ەڭ ءبىر ىستىق عانيبەت جانىڭا جاقىن ادامىڭمەن قايتادان قاۋىشۋ بولار.
ءبىز گاگارينمەن ۇنەمى ىشتەي، كوڭىلمەن، جۇرەكپەن كەزدەسىپ تۇرامىز. ويتكەنى گاگارين —ءبىزدىڭ، بارشامىزدىڭ ادال ارىمىز، مۇقالماس جىگەرىمىز، كىر شالماس نامىسىمىز.
گاگارين — بايقوڭىردا. بايقوڭىر — قازاق دالاسىندا. ەندەشە ول ولگەن جوق، بارشامىزبەن ماڭگى بىرگە.
بايقوڭىرداعى ستارت الاڭى.
ول ەڭبەك جەڭىسىنىڭ ستارتى. داڭق سامعاۋىنىڭ شىڭى.
ستارت الاڭى — روبەرت روجدەستۆەنسكييشە ايتساق:
جاسىل ءتوسىن كۇز توناعان،
جايىپ سالىپ توبەلەرىن.
توسىپ الار ىزگى الاقان
جۇلدىزعا ۇشقان كەمەلەرىن.
سەرگىپ الەم باي كوڭىلمەن،
بەلىن جازدى كەپ بۇگىلەر!
اتى ەستىلسە بايقوڭىردىڭ
پلانەتا كوككە ۇڭىلەر.
جەزقازعان بايقوڭىرى — سەلەۋ دالانىڭ ورتاسىنان شىن مانىندە كوسموستان ورالاتىن ۇلدارىنا سەنىمدى الاقانىن ەمىرەنە اشقان التىن بەسىك. بۇگىن عانا اتى بەلگىسىز سوۆەت ازاماتى قىزىلورداداعى بايقوڭىر كوسمودرومىنان كوتەرىلىپ، جەزقازعانداعى بايقوڭىر دالاسىنا قونعان ساتتە-اق بۇكىل الەمگە ايان بولادى.
بۇرىن قازاقستاندى شەتەلدىكتەر تۇرسىن، بالام رەسەي مەملەكەتىنىڭ تۇرعىندارى ءجوندى بىلمەيتىن. "قايساق" دەپ تە اتاعان ءبىزدى. "قىرعىز" دەپ تە اتاعان ءبىزدى. ەندى شە؟ قازاقستان داڭقى جۇمىر جەردىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە كەڭ جايىلدى. سەبەبى بۇگىنگى قازاقستان — تۇگەل ستارت الاڭى. ول تىڭىمەن دۇبىرلەپ تۇر. مالىمەن شالقىپ تۇر. كەنىمەن كەمەلدەنىپ كەلەدى. ءبىراق بارىنەن دە بۇرىن ادامىمەن، جاسامپاز حالقىمەن قۇدىرەتتى ول.
جەزقازعان وبلىسى — بايتاق وتاننىڭ ءبىر وتاۋى. بۇل وتاۋدىڭ وشاعىندا مازداعان وتتىڭ جىلۋى حالىقتار دوستىعىن كۇشەيتۋدە. بۇل وتاۋدىڭ جيھازى — ەل يگىلىگىنە اينالۋدا.
سوندىقتان دا وبلىس اتىنان بار-بارىڭىزگە باقىتتى ءومىر، باياندى تىنىشتىق، بەيبىت تىرلىك تىلەپ، "حوش كەلدىڭىزدەر!" دەگەن قوناقجاي تىلەكپەن تامامداعىم كەلەدى الماس ەكەۋمىزدىڭ وسى ساپار بارىسىنداعى اڭگىمەمىزدى.
1983 جىل.
You Might Also Like
-
ۋاقىت كەرۋەنى توقتاعان ەمەس، توقتاماق ەمەس، بىردە جىلدام، بىردە باياۋ ءبىراق ۇنەمى العا جىلجىپ بارا جاتادى. ال وسى ۋاقىت كەرۋەنىنىڭ ءىز وكشەسىنە ۇڭىلسەك، تاريح قويناۋىندا، تاۋاريح قاتپارىندا قالعان تا...
