InfoHub Logo

انۋاربەكوۆا انساگان ەرلانوۆنا

ءدىني مەديا – بۇل دىنگە جانە ءدىني تاقىرىپتارعا ارنالعان مەديا رەسۋرستار. ولار سەنىمگە، ءدىني ىلىمدەرگە، راسىمدەرگە، ەتيكاعا، رۋحاني تاجىريبەگە جانە ءدىني ءومىردىڭ باسقا دا اسپەكتىلەرىنە قاتىستى اقپارات پەن ماتەريالداردى ۇسىنادى. ءدىني اقپارات قۇرالدارى ءارتۇرلى فورمادا بولۋى مۇمكىن، سونىڭ ىشىندە: 

1. اقپاراتتىق سايتتار: دىنگە قاتىستى سوڭعى جاڭالىقتاردى، تالداۋلاردى، ماقالالار مەن تۇسىنىكتەمەلەردى ۇسىناتىن ءدىني جاڭالىقتار پورتالدارى، بلوگتار مەن ۆەب-سايتتار. 

2. جۋرنالدار مەن گازەتتەر: ءدىن تاقىرىبىنا ارنالعان سۇحباتتار، رەپورتاجدار، شولۋلار، ماقالالار جانە باسقا دا ماتەريالدار بولۋى مۇمكىن دىنگە ارنالعان باسپا باسىلىمدارى.  

3. راديو جانە تەلەديدار: باعدارلامالار، ۋاعىزدار، رۋحاني تولعاۋلار، دۇعالار جانە باسقا دا ءدىني ماتەريالداردى تاراتاتىن حريستياندىق جانە باسقا دا ءدىني راديوستانسيالار مەن تەلەارنالار.  

4. الەۋمەتتىك مەديا: ءدىني تاقىرىپتارعا ارنالعان الەۋمەتتىك مەديا توپتارى مەن بەتتەرى، وندا ءسىز سەنىم تۋرالى تالقىلاۋعا، سۇراقتار قويۋعا، رۋحاني ويلارمەن بولىسۋگە جانە قاۋىمداستىق تابۋعا بولادى.  ءدىني اقپارات قۇرالدارى ءدىن تۋرالى اقپاراتتى تاراتۋدا، ءدىندارلاردى تاربيەلەۋدە، ءدىن كوشباسشىلارىنىڭ ۋاعىزدارىن ايتۋدا، ءارتۇرلى ءدىني داستۇرلەر اراسىنداعى ديالوگ پەن تۇسىنىستىكتى ىلگەرىلەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ولار سونداي-اق سەنۋشىلەر ءۇشىن شابىت پەن جىگەر كوزى بولا الادى جانە ولاردى نىعايتۋعا كومەكتەسەدى.

ءدىني سالا قازىرگى زامانعى شىندىقتا ب ا ق پەن ءدىننىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ جاڭا جۇيەسىن تالاپ ەتەتىن ەڭ ماڭىزدى الەۋمەتتىك-مادەني قۇبىلىس بولىپ تابىلادى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى كونفەسسياارالىق جانە كونفەسسياارالىق قاتىناستارعا، سونداي-اق ولاردىڭ قارقىندىلىعى مەن فورمالارىنا اسەر ەتەدى. كيبەرماتەريالداردى ۇسىنۋدىڭ مازمۇنى مەن ستيلىنە بايلانىستى باق-تىڭ اسەرى/مازمۇنى تولەرانتتى نەمەسە قاراما-قايشىلىقتى بولۋى مۇمكىن، بۇل اۋديتوريا رەاكسيالارىنىڭ سايكەس باعىتىن تۋدىرۋى مۇمكىن. وسىلايشا، قازىرگى جاھاندىق الەمدە ب ا ق ءدىنارالىق قاتىناستاردى رەتتەۋگە ىقپال ەتەتىن ءدىني ەرەكشەلىكتەردى وڭ نەمەسە تەرىس قابىلداۋدى قالىپتاستىرۋعا الەۋمەتتىك اسەر ەتۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىرادى. وسىعان وراي، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، سونداي-اق قوعامدىق پىكىر كوشباسشىلارى كونفەسسياارالىق كەلىسىم مەن قوعامدىق سانانى قالىپتاستىرۋداعى جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋى قاجەت. بۇل تۇرعىدا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءدىني جانە كونفەسسيالىق كوزدەرى ەرەكشە ءرول اتقارادى. «ءدىني اقپارات قۇرالدارىنىڭ ەرەكشەلىگى ءدىني كونفەسسيالاردىڭ، ۇيىمدار مەن بىرلەستىكتەردىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىن، سونداي-اق ولاردىڭ الەۋمەتتىك، ساياسي جانە مادەني پروسەستەرگە ىقپال ەتۋ نىساندارى مەن دارەجەسىن سيپاتتاۋمەن جانە زەرتتەۋمەن بايلانىستى. ولاردىڭ ىشىندە تەولوگيالىق، ءدىني-تاريحي، ءدىنتانۋ، ءدىني-ساياسي، ءدىني-قۇقىقتىق دەگەن بىرنەشە باعىتتاردى ءبولىپ كورسەتۋ كەرەك» [2].

قازنەتتەگى ءدىن ماسەلەسىن زەرتتەگەندە اقپاراتتىق پورتالداردىڭ جاڭا سىن-قاتەرلەرى مەن ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرۋ قاجەت. مىسالى، ورىس زەرتتەۋشىسى دولگورۋكوۆ ا.م. بەس سەميوتيكالىق اعىمدى انىقتايدى: ولار ەسكىلەرىن ىعىستىرىپ، جاڭالارىن جاسايدى، جاڭا سايكەستىكتەردى جاسايدى، بەلگىلى ءبىر اقپارات كوزدەرىنە قولجەتىمدىلىكتى تومەندەتەدى، جاڭا الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتەردى تۋدىرادى، مۇمكىندىكتەردى تۋدىرادى جانە جابادى [3].

بۇگىنگى تاڭدا الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ دامۋى پايدالانۋشىلار اراسىنداعى ءتيىمدى قارىم-قاتىناس كەڭىستىگى بولىپ تابىلاتىن تولىققاندى ۆيرتۋالدى ورتانى قۇرۋدا. الەۋمەتتىك جەلىدەگى ادامداردى بىرنەشە ساناتقا بولۋگە بولادى: پىكىر كوشباسشىلارى (بلوگەرلەر)،52قازاقستانداعى ءدىن ماسەلەسىن زەرتتەۋ كەزىندەگى ب ا ق كونتەنتىنە تالداۋ، كونتەنت مودەراتورلارى جانە ونىڭ تۇتىنۋشىلارى. «پىكىر كوشباسشىسى» تەرمينى العاش رەت 1955 جىلى امەريكاندىق الەۋمەتتانۋشى پول لازارسۆەلدتىڭ زەرتتەۋلەرىندە قولدانىلعان [4]. «الەۋمەتتىك جەلىلەردە ساقتاۋ جانە وڭدەۋ قۋاتتى رەسۋرستاردى قاجەت ەتەتىن وراسان زور اقپارات كۇن سايىن جاسالادى جانە تاراتىلادى. الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى قوعامدىق پىكىر كوشباسشىلارىن انىقتاۋ ادىستەمەسى زەرتتەلەتىن سالانى ايتارلىقتاي قىسقارتادى، بۇل رەسۋرستاردى تۇتىنۋدىڭ تومەندەۋىنە اكەلەدى» [5].

يسلامداعى ءدىني اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءدىن تۋرالى اقپارات بەرۋدە، يسلام تۋرالى بىلىمدەرىن ارتتىرۋدا جانە يماندىلىققا شاقىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. يسلامداعى ءدىني اقپارات قۇرالدارىنىڭ كەيبىر اسپەكتىلەرى: 

1. اقپاراتتىق ۆەب-سايتتار: يسلام، يسلام مادەنيەتى، تاريحى مەن ادەت-عۇرىپتارى تۋرالى اقپارات بەرەتىن كوپتەگەن ۆەب-سايتتار بار. بۇل سايتتاردا رۋحاني ماتىندەر، دۇعالار، قۇران كارىمنىڭ تۇسىندىرمەسى، ءدىني مەرەكەلەر تۋرالى ماقالالار، پايعامبارلار قيسسالارى مەن مۇسىلمان ءدىنىن ۇستانۋشىلار ىس-ارەكەتتەرىنىڭ ۇلگىلەرى بار. 

2. اۋديو جانە بەينە رەسۋرستار: ينتەرنەتتە ۋاعىزدار، دارىستەر، ءدىني باعدارلامالار، رۋحاني اندەر مەن ءدىندارلاردىڭ اڭگىمەلەرى سياقتى كوپتەگەن اۋديو جانە بەينە رەسۋرستار بار. بۇل رەسۋرستار مۇسىلمانداردىڭ يسلام تۋرالى ءبىلىمى مەن تۇسىنىگىن كەڭەيتۋگە جانە رۋحاني شابىت الۋعا كومەكتەسەدى.  

3. ءموبيلدى قولدانبالار: يسلامعا قاتىستى ءموبيلدى قولدانبالار قاسيەتتى قۇراندى وقۋ مۇمكىندىگىن، يسلامدىق پراكتيكالىق اقپاراتتى، ناماز ۋاقىتىن ەسكە ءتۇسىرۋدى، رۋحاني نۇسقاۋلاردى جانە ءدىندى ۇيرەنۋگە ارنالعان ينتەراكتيۆتى مۇمكىندىكتەردى قوسا العاندا، كوپتەگەن مۇمكىندىكتەردى ۇسىنادى.  

4. الەۋمەتتىك مەديا: يسلامدىق قاۋىمداستىقتار الەۋمەتتىك مەديا پلاتفورمالارىندا جۇمىس ىستەيدى، وندا مۇسىلماندار بايلانىسا الادى، وزدەرىنىڭ ءدىني ويلارىمەن بولىسەدى جانە باسقا مۇسىلمانداردان شابىت تابا الادى. بۇل قاۋىمداستىقتار سەنىم، ءدىني ادەت-عۇرىپتار مەن مەرەكەلەر تۋرالى پايدالى اقپاراتتى تاراتۋ ءۇشىن دە قولدانىلادى.  

5. تەلەديدار مەن راديو: كەيبىر تەلەديدارلار مەن راديوستانسيالار مەزگىل-مەزگىل يسلامدىق باعدارلامالاردى، سونىڭ ىشىندە ۋاعىزداردى، ءدىن تۋرالى ىلىمدەردى، رۋحاني جەتەكشىلەر مەن يسلام عۇلامالارىمەن سۇحباتتار مەن سۇحباتتاردى كورسەتەدى. بۇل باعدارلامالار سەنىم تۋرالى پىكىرتالاس پەن ويلاۋدى ىنتالاندىرادى.  يسلامداعى ءدىني بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تەك اقپاراتتىق ماقساتتا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءدىندارلاردى نىعايتىپ، رۋحتاندىرۋعا، ءدىن تۋرالى ءبىلىم بەرۋگە جانە رۋحانياتتى ناسيحاتتاۋعا قىزمەت ەتەدى. بۇل مۇسىلمانداردىڭ سەنىمدەرىمەن بايلانىستا بولۋىنا جانە ولاردىڭ يسلام تۋرالى تۇسىنىگى مەن تاجىريبەسىن كەڭەيتۋگە كومەكتەسەدى. يسلامدىق ءدىني اقپارات قۇرالدارىنىڭ پروبلەماسى بىرنەشە فاكتورلارعا بايلانىستى بولۋى مۇمكىن. مۇنداولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى بار: سەنىمدىلىك پەن باقىلاۋدىڭ جوقتىعى: ينتەرنەتتە جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردە كوپتەگەن يسلامي اقپاراتتار بار جانە سەنىمدى جانە بەدەلدى دەرەككوزدەردى سەنىمسىز نەمەسە شەكتەن ايىرۋ ءارقاشان وڭاي ەمەس. ولاردىڭ كوپشىلىگىندە دالسىزدىكتەر، قاتە تۇسىندىرۋلەر، ءتىپتى ەكسترەميستىك يدەيالاردى ناسيحاتتاۋ بولۋى مۇمكىن. ەكسترەميستىك يدەيالاردىڭ تارالۋى: ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانا وتىرىپ، كەيبىر توپتار مەن ۇيىمدار ەكسترەميستىك يدەولوگيالار مەن زورلىق-زومبىلىققا شاقىرۋلاردى بەلسەندى تۇردە تاراتۋى مۇمكىن. بۇل يسلامدى ءتۇسىنۋ مەن قابىلداۋعا اسەر ەتىپ، قوعامدى تۇراقسىزداندىرىپ، جاستاردىڭ راديكالدانۋىنا اكەلۋى مۇمكىن.  زەرتتەۋ مەن ءتۇسىندىرۋدىڭ تولىق بولماۋى: ءدىني ماتىندەردىڭ، سونىڭ ىشىندە قۇران مەن سۇننەتتىڭ كوپتەگەن كۇردەلى جانە كونتەكستىك اسپەكتىلەرى بار. دەگەنمەن، كەيبىر ءدىني ب ا ق كوزدەرى بۇل اسپەكتىلەردى جەڭىلدەتىلگەن نەمەسە ءبىرجاقتى تۇردە كورسەتۋى مۇمكىن، بۇل ءدىني ىلىمدەردى دۇرىس تۇسىنبەۋ مەن قاتە تۇسىنۋگە اكەلۋى مۇمكىن. پولياريزاسيا جانە ءبولىنۋ: ءارتۇرلى توپتار وزدەرىنىڭ ساياسي جانە الەۋمەتتىك سەنىمدەرىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن ءدىني اقپارات قۇرالدارىن پايدالانا الادى، بۇل پولياريزاسياعا جانە بولىنۋگە اكەلۋى مۇمكىن. بۇل پاتولوگيالىق باسەكەلەستىك تۋدىرىپ، مۇسىلمان قوعامداستىعى اراسىندا قاقتىعىستى تۋدىرۋى مۇمكىن. ارتۇرلىلىكتىڭ بولماۋى: ءدىني اقپارات قۇرالدارى كوبىنەسە ءبىرجاقتى بولۋى مۇمكىن جانە يسلامداعى پىكىرلەردىڭ، وي مەكتەپتەرىنىڭ جانە تۇسىندىرمەلەردىڭ ارتۇرلىلىگىن بىلدىرمەيدى. بۇل دىنگە دەگەن شەكتەۋلى تۇسىنىك پەن شەكتەۋلى كوزقاراسقا اكەلۋى مۇمكىن.  يسلامدىق ءدىني مەديا ماسەلەسىن شەشۋگە سەنىمدى جانە بەدەلدى جاڭالىقتار ارنالارىن دامىتۋداعى مۇسىلمان قاۋىمدارىنىڭ، رۋحاني كوشباسشىلاردىڭ جانە ۇيىمداردىڭ بەلسەندى ءرولىن جاتقىزۋعا بولادى. مۇسىلماندار ءدىني ماسەلەلەردى ءتۇسىنىپ، فاكتىلەردى پىكىرلەر مەن يدەولوگيالاردان اجىراتا الۋى ءۇشىن ولاردىڭ اراسىندا ءبىلىم مەن سىني ويلاۋدى ناسيحاتتاۋ ماڭىزدى. مۇسىلمان قاۋىمى ءۇشىن ءقاۋىپسىز جانە اقپاراتتاندىرىلعان ينتەرنەت كەڭىستىگىن قۇرۋ ءۇشىن ەكسترەميزمگە جانە زورلىق-زومبىلىققا قارسى ۇيىمدارمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ دە ماڭىزدى.

بۇگىنگى جاھاندىق ءدىني مەديا باق-تىڭ سەنىم ءبىلدىرۋ جانە اۋديتوريانى تارتۋ قابىلەتىنە اسەر ەتەتىن بىرنەشە قيىندىقتارعا تاپ بولادى. مىنە، وسى ماسەلەلەردىڭ كەيبىرى:  

1. ءدىني توزبەۋشىلىك جانە قاقتىعىستار: ءدىني مەديا كەيدە ءارتۇرلى ءدىني توپتارعا قاتىستى ءتوزىمسىز نەمەسە كەمسىتۋشىلىك كوزقاراستاردى تاراتۋ پروبلەماسىنا تاپ بولادى. كەيبىر ب ا ق ءارتۇرلى ءدىني سەكتالار اراسىنداعى دۇشپاندىق پەن قاقتىعىستى بەلسەندى تۇردە ناسيحاتتاۋى مۇمكىن، بۇل ءارتۇرلى كونفەسسيالار اراسىندا تۇسىنىستىك پەن بەيبىتشىلىك ورناتۋعا كۇش سالۋى مۇمكىن.  

2. اقپاراتتى مانيپۋلياسيالاۋ جانە بۇرمالاۋ: سيفرلىق ب ا ق داۋىرىندە ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى اقپارات كوبىرەك تارالۋدا. بۇل ءدىن تۋرالى اقپاراتتى مانيپۋلياسيالاۋ جانە بۇرمالاۋ سياقتى جاڭا قيىندىقتاردى تۋدىرادى. كەيبىر ب ا ق ءدىني ىلىمدەر تۋرالى جالعان نەمەسە بۇرمالانعان اقپاراتتى ادەيى تاراتۋى مۇمكىن، بۇل تۇسىنبەۋشىلىك پەن قاقتىعىستارعا اكەلۋى مۇمكىن.  

3. ارتۇرلىلىكتىڭ بولماۋى جانە ءارتۇرلى كوزقاراستاردى ءبىلدىرۋ: كەيبىر ءدىني اقپارات قۇرالدارى ءارتۇرلى پىكىرلەر مەن سەنىمدەردى بىلدىرمەي، تەك ءبىر سەنىمگە نەمەسە ءدىننىڭ ءبىر اسپەكتىسىنە نازار اۋدارۋى مۇمكىن. بۇل ءارتۇرلى دىندەر تۋرالى تار تۇسىنىككە جانە شەكتەۋلى اقپاراتقا اكەلۋى مۇمكىن.  

4. ءدىني ەركىندىككە شەكتەۋلەر: كەيبىر ەلدەردە ءدىني مەديا سەنزۋراعا نەمەسە ءدىني بوستاندىققا شەكتەۋلەرگە ۇشىراۋى مۇمكىن. بۇل ءدىن تۋرالى اقپاراتتىڭ بەرىلۋىنە جانە ەركىن پىكىر الماسۋعا كەدەرگى كەلتىرۋى مۇمكىن.  

5. زورلىق-زومبىلىقپەن جانە ەكسترەميستىك ناسيحاتپەن كۇرەس: ءدىني باق-تا، اسىرەسە ينتەرنەت كەڭىستىگىندە قيانات پەن ەكسترەميستىك ناسيحاتپەن كۇرەسۋ ماسەلەسى ءجيى كەزدەسەدى. بۇعان ءدىندى زورلىق-زومبىلىق پەن نانىم-سەنىمدەرىن تاراتۋدى اقتاۋ رەتىندە پايدالاناتىن ەكسترەميستىك توپتاردىڭ ارەكەتتەرى سەبەپ بولۋى مۇمكىن.  بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ ءارتۇرلى ءدىني مەديا، ۇكىمەتتەر مەن جالپى قوعامنىڭ بەلسەندى ءوزارا ارەكەتىن تالاپ ەتەدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن ءدىن تۋرالى وبەكتيۆتى جانە جان-جاقتى اقپارات بەرۋگە ىنتالاندىرۋ، ءدىن بوستاندىعى مەن پىكىر الماسۋدى قولداۋ كەرەك. ەكسترەميستىك ۇگىت-ناسيحات پەن قياناتتىڭ تارالۋىنا قارسى ءىس-قيمىلدار قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جانە قاقتىعىستاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن دە ماڭىزدى.[1]

جاھاندىق ءدىني مەديا قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرۋدا، ءدىني ىلىمدەردى تاراتۋدا جانە كونفەسسياارالىق ديالوگتى ىلگەرىلەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. دەگەنمەن، بۇل ىقپالدى پلاتفورما قيىندىقسىز ەمەس. بۇل ماقالادا ءبىز الەمدىك ءدىني مەديا بەتپە-بەت كەلەتىن كەيبىر نەگىزگى پروبلەمالاردى قاراستىرامىز جانە ىقتيمال شەشىمدەردى ۇسىناتىن بولامىز.

1. سەنساسيا جانە ءبىرجاقتىلىق

دۇنيە جۇزىندەگى كوپتەگەن ءدىني مەديا سەنساسيا جانە حابارلاۋدا ءبىرجاقتىلىق جاسادى دەپ ايىپتالدى. ولار كوبىنەسە داۋلى وقيعالارعا باسىمدىق بەرەدى جانە ولاردىڭ مازمۇنىن بەلگىلى ءبىر ءدىني نەمەسە يدەولوگيالىق كوزقاراسقا باعىتتاۋى مۇمكىن. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ءدىني مەديا بەيتاراپ جانە ءادىل حابارلاۋعا مىندەتتەنۋى كەرەك. ولار كوزقاراستاردىڭ دالدىگىن، وبەكتيۆتىلىگىن جانە ارتۇرلىلىگىن ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىن رەداكسيالىق نۇسقاۋلاردى بەلگىلەي الادى. فاكتىلەردى تەكسەرۋ جانە دەرەككوزدىڭ اشىقتىعى ولاردىڭ ەسەپ بەرۋ پروسەستەرىنىڭ اجىراماس بولىگى بولۋى كەرەك.

2. كونفەسسياارالىق ديالوگتىڭ بولماۋى

جاھاندىق ءدىني مەديا ءجيى وزدەرىنىڭ ءدىني قۇرىلىمدارى اياسىندا جۇمىس ىستەيدى، كونفەسسياارالىق ديالوگ پەن تۇسىنىستىك مۇمكىندىكتەرىن جوعالتادى.ءارتۇرلى دىندەر اراسىنداعى ورتاق نەگىزدى زەرتتەيتىن مازمۇندى قۇرۋدى جانە ناسيحاتتاۋدى ىنتالاندىرۋ. ءارتۇرلى كونفەسسيالار وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن توپتىق تالقىلاۋلار، سۇحباتتار مەن پىكىرتالاستاردى وتكىزۋ كونفەسسياارالىق تۇسىنىستىككە ىقپال ەتەدى.

3. ءدىندى بۇرمالاپ كورسەتۋ

كەيبىر جاھاندىق ءدىني مەديا باسقا دىندەردى بۇرمالاۋى نەمەسە ستەرەوتيپتى بولۋى مۇمكىن، بۇل تۇسىنبەۋشىلىككە جانە ءتىپتى دۇشپاندىققا اكەلۋى مۇمكىن.ستەرەوتيپتەردى ەمەس، ءبىلىم بەرۋگە ۇمتىلاتىن جاۋاپتى جۋرناليستيكانى العا جىلجىتىڭىز. بۇعان فاكتىلەردى تەكسەرۋ جانە حابارلاناتىن كونفەسسيالاردىڭ ساراپشىلارىمەن كەڭەسۋ ارقىلى قول جەتكىزۋگە بولادى. جۋرناليستەردى ارتۇرلىلىك پەن سەزىمتالدىق بويىنشا ترەنينگتەن وتۋگە شاقىرىڭىز.[1]

4. جەلىدە قاتىسۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگى

كەيبىر ءدىني اقپارات قۇرالدارىنىڭ جەلىدە قاتىسۋى شەكتەۋلى، بۇل كەڭ اۋديتوريانى قامتۋدى قيىنداتادى.ۆەب-سايتتاردى، الەۋمەتتىك مەديا پلاتفورمالارىن جانە پودكاستتاردى قوسا، كۇشتى ونلاين قاتىسۋعا ينۆەستيسيالاڭىز. بۇل مازمۇندى كەڭىرەك تاراتۋدى قامتاماسىز ەتەدى جانە تەحنولوگيانى جاقسى بىلەتىن جاس ۇرپاققا جەتۋگە كومەكتەسەدى.

5. قازىرگى زامانعى ماسەلەلەردى شەشۋ

دۇنيەجۇزىلىك ءدىني مەديانىڭ كوپشىلىگى قازىرگى زامانعى الەۋمەتتىك جانە ەتيكالىق ماسەلەلەردى قوزعاماي، تەك ءداستۇرلى ءدىني ىلىمدەرگە نازار اۋدارادى.زاماناۋي ماسەلەلەرگە، سونىڭ ىشىندە ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىككە جانە تەحنولوگيالىق ەتيكاعا تۇسىنىكتەمەلەر مەن تالداۋلار بەرۋ ارقىلى زامانعا بەيىمدەلىڭىز. بۇل ءدىننىڭ قازىرگى ۇرپاققا كوبىرەك سايكەس كەلۋىنە كومەكتەسەدى.

6. تىلدىك كەدەرگىلەر

ءتىل جاھاندىق ءدىني باق-قا توسقاۋىل بولىپ، ونىڭ قولجەتىمدىلىگىن شەكتەي الادى. ءارتۇرلى جاھاندىق اۋديتورياعا جەتۋ ءۇشىن بىرنەشە تىلدە مازمۇندى قامتاماسىز ەتىڭىز. سۋبتيتر جانە اۋدارما قىزمەتتەرى مازمۇندى كەڭىرەك اۋديتورياعا قولجەتىمدى ەتە الادى.

قورىتىندىلاي كەلە، دۇنيەجۇزىلىك ءدىني مەديا ءارتۇرلى ءدىني بىرلەستىكتەر اراسىنداعى تۇسىنىستىك پەن كەلىسىمدى ىلگەرىلەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. سەنساسيا، بەيتاراپتىق جانە كونفەسسياارالىق ديالوگ ماسەلەلەرىن شەشۋ، جاۋاپتى جۋرناليستيكانى ىلگەرىلەتۋ، جەلىدەگى قاتىسۋدى كەڭەيتۋ، زاماناۋي ماسەلەلەردى شەشۋ جانە تىلدىك كەدەرگىلەردى ەڭسەرۋ ارقىلى سەنىمگە نەگىزدەلگەن ب ا ق جاھاندىق قوعامعا وڭ ۇلەس قوسا الادى. وزگەرەتىن مەديا لاندشافتقا بەيىمدەلۋ كەزىندە ولاردىڭ قۇندىلىقتارى مەن ماقساتتارىنا ادال بولۋى وتە ماڭىزدى.وسى شەشىمدەردى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى جاھاندىق ءدىني ب ا ق ءوزىنىڭ ءپروفيلى مەن قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرا الادى، سايىپ كەلگەندە، ءارتۇرلى كونفەسسيالار اراسىنداعى كوپىر قىزمەتىن اتقارىپ، ءوزارا بايلانىسى ارتىپ كەلە جاتقان الەمدە بەيبىت قاتار ءومىر سۇرۋگە جاردەمدەسەدى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. شيەۆچەنكو م. رەليگيوزنايا جۋرناليستيكا: تيپى، پرينسيپى ي پروبلەمى ينستيتۋسيوناليزاسيي // پراۆوسلاۆيە ي مير: پورتال. – URL: http://www.pravmir.ru/religioznaya-zhurnalistika-tipy-principy-i-problemy-institucionalizacii/13.03.2015.

2. Dolgorukov A.�. Internet I perspektivy sotsiologii v XXI veke // Bolshaya Sotsiologiya: rasshirenie prostranstva dannyh: V sotsiologicheskaya Grushinskaya konferentsiya– �oskva: VTsIO�، 2015. – S. 79-82.

3. Abramov �.V.، Venerina O.G. Vyyavlenie liderovobshestvennogo mneniya v sotsialnyh setyah // Bol`shayasotsiologiya: rasshirenie prostranstva dannyh: V sotsiologicheskaya Grushinskaya konferentsiya– �oskva: VTsIO�، 2015. – S. 49-52.

4. Day A. The conflict between religion and media has deep roots // https://blogs.lse.ac.uk/religionglobalsociety/2016/08/the-conflict-between-religion-and-media-has-deep-roots/ 22.08.2016

5. Hoover S.�. Religion in the �edia Age (�edia، Religion and Culture). – London: Routledge، 2006. – 352 p

---