InfoHub Logo

جان جاراسى جانارتاۋ بوپ اتىلعان...

(شاكىرتتەر ءۇشىن جازىلعان. 1996 جىلى جەلتوقساننىڭ 10 جىلدىعىنا بايلانىستى جازىلعان).

توڭدىردى مەنى،
توڭدىردى سەنى
جەلتوقسان جەلى ىزعارلى...

وسى ءبىر ءان جولدارىن سان مارتە ەستىگەن سايىن، جىپ-جىلى كوڭىل شۋاعىن ءبىر ىزعار قاريتىنى نەسى؟! الدە بۇل اقىن دارىندىلىعى مەن سازگەر تالانتتىلىعىنىڭ استاسقان قۇدىرەتتىلىگىندە عانا جاتىر ما؟! تەك وندا عانا ەمەس سەكىلدى. ايتەۋىر، قايتكەندە دە وزگە تۇگىلى وزىڭە دە بەيمالىم ءبىر سەزىمنىڭ كەۋدە سارايىڭا كەلىپ ورنىعىپ الارى ءسوزسىز.

جەلتوقسان. وسى ءبىر جالعىز اۋىز قازاق ءسوزى سول ءبىر دۇربەلەڭ وقيعادان بەرى اۋىزدان تۇسپەس قاسيەتتى سوزگە اينالىپ جۇرە بەرگەنى راس. جاسىپ، جاسقانا وتىرىپ، سىبىرلاي ايتتىق، ەكىلەنىپ، بۋىرقانىپ جان سارايىمىزدى اشقان ساتتەرىمىز دە بولدى. بۇل كۇندە شارىقتاپ، شاتتانىپ، ماقتانىپ تا ايتا الامىز. قالاي دەسەك تە، ۇلت تاعدىرىن تارازى باسىنا ءبىر-اق جەتكىزگەن جەلتوقسان ول.

ءبىز جەلتوقساندى كورگەن جوقپىز. كورمەك تۇگىلى، ەڭ اۋەلى، ءبىزدىڭ بالا كوڭىلىمىز سوناۋ استانا تورىندە ۇلت تاعدىرىنىڭ بەزبەنگە سالىنىپ جاتقاندىعىن سەزدى مە ەكەن دەسەڭىزشى؟! ءبىز ءبىراق جەلتوقسان جىرىن جاتتاپ وسكەن ۇرپاقپىز. ءبىز جەلتوقسان ءانىن ايتا وتىرىپ، سول الاندا قانى توگىلگەن اعالارىمىز بەن اپالارىمىزدىڭ بويىنداعى قاسيەتتى رۋحتى جان-دۇنيەمىزگە ءسىڭىرىپ وسكەن ۇرپاقپىز. ءبىز شىندىق پەن ايارلىقتىڭ، ۇلتجاندىلىق پەن مانساپقورلىقتىڭ، ادىلدىك پەن ادىلەتسىزدىكتىڭ تەكەتىرەسەر ساتتەرى از بولمايتىنىن سەزىپ وسكەن ۇرپاقپىز. ءبىز ۇلتتىق رۋحاني ءوسۋ مەن ازاتتىقتىڭ ءدامىن تاتتىق جانە وسىناۋ بوستاندىق ءۇشىن تۇششى ەتكە اششى تاياقتىڭ سان مارتە تيگەنىن، يمپەريالىق وزبىر قول ۇستاعان دىراۋ قامشىنىڭ ۇلتىمىزدىڭ جون ارقاسىندا قانشاما رەت ويناپ، وسقىلاعانىن دا جاقسى بىلەمىز. سوندىقتان دا ءبىز تاۋەلسىزدىك دەپ اتالاتىن ۇلى دا كيەلى ۇعىمنىڭ ءقادىرىن تەرەڭ سەزىممەن تۇسىنە وتىرىپ، وسى قاستەرلى ۇعىمعا جەتۋ جولىنداعى ۇلت عۇمىرىندا ەرەكشە ءىز قالدىرعان وقيعالاردىڭ ءبىرى رەتىندە، ءدال 10 جىل تولىپ وتىرعان ساتىندە جەلتوقسان وقيعاسىن دا ەسكە الماي وتىرا المايمىز.

قىسقا عانا وقيعادان باستالعان ەدى. ءدال وسىعان دەيىن قازاق ەلىن باسقارىپ كەلگەن بەلگىلى ادامدى ساناۋلى مينۋتتاردىڭ ىشىندە ورنىنان ءتۇسىرىپ، قازاق ەلىنە مۇلدە جات، بەلگىسىز جاندى باسشى قىلۋى سەبەپشى بولدى. ال، شىندىعىنا كەلگەندە، بۇل وقيعانىڭ ءوزى ابدەن پىسىپ-جەتىلگەن ۇلت جاراسىنىڭ ءبىر-اق كۇندە جانارتاۋ بوپ اتىلۋىنا سەبەپشى بولعان ەدى. ۇنەمى تاپتالعان ۇلت نامىسى قازاق جاستارىن الاڭعا الىپ باردى.

بالكىم، ولاردى كەشەگى ماحامبەت، كەنەسارى رۋحتارى جەبەدى مە، الدە ەندى عانا ويانىپ كەلە جاتقان دەموكراتيا رۋحى دەمەدى مە، قايتكەن كۇندە دە قازاق ۇلتىنىڭ جاۋقازىنداي كوك ءورىم جاستارى الاڭعا بارىپ اقيقاتتى ايتقانى انىق.

قاي زاماندا دا اقيقاتتى ايتۋ جەڭىل بولماق ەمەس. شىرىلداعان شىندىقتىڭ بەتىنە تۋرا قاراۋدان جاسقانعان يمپەريا ەجەلدەن قولدانار ەسكى ءادىسى - بىلەك كۇشىن تاعى دا كورسەتتى. جاۋقازىن جاستاردىڭ بەيبىت جيىنى وسىلاي قارا كۇش ارقىلى تاپتالدى. سوڭعى ساتتەرى تايانىپ كەلە جاتقان ازۋلى يمپەريا ەشكىمدى دە اياعان جوق. ءدال سول كۇنى جەر بەتىندەگى بارلىق ادامعا اياماي نۇرىن توگەر التىن كۇن-انا سۇمدىق كورىنىستەردىڭ كۋاسى بولدى. ارمان كوگىنە ەندى عانا ءۇمىت ارتىپ كەلە جاتقان بالاۋسا بويجەتكەن مەن كوك ءورىم بوزبالانىڭ ءوز جەرىندە، ءوز ەلىندە تاياققا جىعىلىپ، ارى تاپتالىپ جاتۋىن كورىپ تۇرعان مەيىرىمدى انامىزدىڭ ءوزى سۇمدىق كورىنىسكە شىداماي بەتىن بۇلتپەن جاسىرعان بولار؟ ساباۋ، قورقىتۋ، قۋعىنداۋ، جازىقسىز سوتتالۋ... ونسىز دا "مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن" جوق پا ەدىك؟!

جوق، تاۋبە، ۇلتتىڭ دا كورەر جارىعى تاۋسىلماعان ەكەن. ارادا 5 جىل ۋاقىت وتكەن سوڭ، قازاق ەلى الەمگە ءوز تاۋەلسىزدىگىن پاش ەتتى. تاعى دا جەلتوقسان ايىندا. وسى ەمەس پە كەشەگى جەلتوقسان قارلىعاشتارىنىڭ دا اڭساعانى.

ەندى بيىل عانا ازاتتىق العانىمىزعا 5 جىل، ال قاسىرەتتى دە قاسيەتتى جەلتوقسان وقيعاسىنا 10 جىل تولىپ وتىر. مۇنىڭ ءوزى - ءبىز ءۇشىن ايتۋلى كۇن. ۇلتىمىزدىڭ جان جاراسى جانارتاۋ بوپ اتىلعان سول كۇن قازاق جاستارىنىڭ ماڭگى ەسىندە قالماق. ەسىندە عانا قالىپ قويماي، جاندارىندا ماڭگىلىك ەرلىك رۋحىن جاعادى.

لاۋلا، لاۋلا
جەلتوقساننىڭ مۇزعا جاققان الاۋى!

اقىن قيالى وسىلاي دەدى. جەلتوقسان الاۋىنىڭ ماڭگى لاۋلارىنا ءبىز دە سەنەمىز. جۇرەككە تۇسكەن جەلتوقسان جاراسىن ۋاقىت-ەمشى ەمدەپ جازىپ كەلەدى. تەك ءاربىر جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ۋاقىت سالعان جارانىڭ ورنى سىزدايتىنى بولماسا. سىزداعان جارا بۇرقاسىن كۇندى تاعى دا ءبىر ەسكە تۇسىرەر، ەسكە تۇسىرەر دە جۇرەكتەرگە سەنىم وتىن جاعار.

شۇكىر، تاۋەلسىزدىك تاڭى اتتى. ەل بولىپ، ەس جيدىق. وتكەنىمىزگە ءۇڭىلىپ، بولاشاققا بايلام جاسادىق. كەشەگى الاڭ تورىندە جاستارىمىزدىڭ اۋزىنان جالىنداپ شىققان ءورشىل ءان بۇل كۇندە كەڭ بايتاق قازاقستان اسپانىندا قالىقتاپ ءجۇر.

مەنىڭ ەلىم،
مەنىڭ ەلىم،
گۇلىڭ بولىپ ەگىلەمىن.
جىرىڭ بولىپ توگىلەمىن، ەلىم...

ال جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ 10 جىلدىعى جاقىنداعان سايىن، بۇل ءان بۇرىنعىدان دا كۇشەيىپ، الەم اسپانىن شارلاپ كەلە جاتقان سياقتى.

---