جاڭا ىزدەنىس- جاڭا باعىت
جاڭا ىزدەنىس-جاڭا باعىت
ۇستاز – جۇرەكتىڭ جىلىلىعىن، مەيىرىمنىڭ شۋاعىن، ادامگەرشىلىكتىڭ ۇلىلىعىن بىلىممەن قوسا بالا بويىنا دارىتا الاتىن تۇلعا. ۇستاز قانداي بولۋ كەرەك؟- دەگەن سۇراققا ءوزىمنىڭ تاجىريبەمە سۇيەنە وتىرىپ، ءۇستاز-بىلىمدى، بالا جانىن تۇسىنە الاتىن، ءادىل، ەڭبەكقور جانە ۇزدىكسىز ىزدەنىس ۇستىندە بولا الاتىن جان دەپ ويلايمىن. ولاي بولسا، ۇستاز ماماندىعىن تاڭداعاندىقتان، ەڭ الدىمەن ءوزىڭدى-وزىڭ تانىپ، ۇزدىكسىز ىزدەنىپ، اياۋسىز ەڭبەكتەنۋىڭ كەرەك. زامان اعىمىنا ساي ءوز ءبىلىمىمدى ۇزدىكسىز جەتىلدىرىپ وتىرعان جاعدايدا عانا، ءححى عاسىردىڭ تالابىنا سايكەس جاڭا فورماتتاعى ۇستاز بولا الاتىنىما كوزىم انىق جەتتى. الەمدىك ءبىلىم سالاسىندا بولىپ جاتقان وزگەرىستەردەن جىراقتا قالماي، جاڭعىرتىپ وتىرۋ ءۇشىن ۇستازدار قاۋىمىنا ارنايى ۇيىمداستىرىلعان «ءىىى بازالىق بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ» كۋرسىنان جاقىن ارادا مەن دە ءوتتىم.
كۋرس بارىسىندا 7 مودۋلگە نەگىزدەلگەن جاڭا ءادىc-تاسىلدەرمەن تانىستىق، تالقىلادىق جانە كۋرستىڭ ءىى كەزەڭىندە ءوز تاجىريبەمىزدە قولدانىسقا ەنگىزىپ، ونىڭ ءتيىمدى جاقتارىن، جەمىستەرىن كوردىك. جالپى كۋرستان وزىمە كوپتەگەن تىڭ، جاڭا دۇنيەلەردى وقىپ-ۇيرەندىم. سولاردىڭ ىشىنەن ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقىتۋدى باعالاۋ ءمودۋلى، ساباق جوسپارى، بلۋم تاكسونومياسى وتە ۇنادى.
ەلىمىزدىڭ مەكتەپتەرىندەگى شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – باعالاۋ پروسەسى. ءمۇعالىم ءۇشىن دە، بالا ءۇشىن دە، اتا-انا ءۇشىن دە قيىن، نەگەسى كوپ ماسەلە بولاتىن.... ال كۋرستان بۇل ماسەلە ءوز شەشىمىن تابا الاتىنىنا كوزىم تولىق جەتەدى. ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقىتۋدى باعالاۋ ءمودۋلى ءبىز ءۇشىن جاڭالىق بولماسا دا، وسى كۋرس ناتيجەسىندە باعالاۋعا دەگەن مۇلدەم جاڭا كوزقاراس قالىپتاستى دەسەم، قاتەلەسپەيمىن. بالالاردى ىنتالاندىرۋدا تاۋەكەلگە بارىپ، وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن جوققا شىعارماي، سول قاتەلەرىن وزىنە تۇزەتۋ ارقىلى وقىتۋ قاجەتتىگىن، باعالاۋ كريتەرييلەرى ارقىلى ءادىل باعالاۋعا قول جەتكىزۋدىڭ ءمۇعالىم ءۇشىن دە، وقۋشى ءۇشىن دە تيىمدىلىگىن ۇعىنىپ، از ۋاقىت ىشىندە بولسا دا باعالاۋ تۇرلەرىن ءوز تاجىريبەمدە پايدالانىپ، وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزە الدىم. سەبەبى وقۋشىنى ءوزىن-وزى باعالاۋعا ۇيرەتە الساق، ول ءۇشىن باعالاۋ كرەتەرييلەرىن ءوزىمىز دۇرىس قۇرا الساق بولعانى. ارينە العاشىندا بالالار وزدەرىن جوعارى باعالاسا، ۋاقىت وتە كەلە ءوز قاتەلىكتەرىن تۇسىنەتىن بولادى. وعان سىنىپتاستارىنىڭ دا باعالاۋى دا اسەرىن تيگىزەدى. باعالاۋ پروسەسى ارقىلى بالانى ادىلدىككە ۇيرەتە وتىرىپ، ادالدىققا تاربيەلەيمىز، ال قازىرگى زاماندا ءبىز ءۇشىن ادىلدىكتىڭ ورنى ەرەكشە بولىپ تۇر. سونىمەن قاتار اتا-انا تاراپىنان، وقۋشى تاراپىنان بولاتىن نەگە؟- دەگەن سۇراقتاردان قۇتىلامىز.
ەكىنشى ساباق جوسپارىنىڭ قۇرىلىمى ماعان ۇنادى. ول جەردەن ساباقتىڭ ماقساتىن وقۋشىعا باعىتتاي وتىرىپ، مىندەتتى تۇردە كۇتىلەتىن ناتيجەنى كورسەتەمىز. جوسپاردى قۇرۋ ءۇشىن قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزۋ كەرەكتىگىنەن باستايسىڭ. بەرىلەتىن تاپسىرمالاردى سول باعىتتا رەتتەي وتىرىپ بەرەسىڭ، ءوزىڭ تەك باعىتتاۋشىنىڭ قىزمەتىن اتقاراسىڭ. تاپسىرمالاردى ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ العان جاعدايدا بالانىڭ ەسىندە قالادى جانە الداعى ومىرىندە پايدالانا الاتىن بولادى. لوگيكالىق تاپسىرمالار بولعانى بالانىڭ سىني تۇرعىدان ويلانا بىلۋىنە كومەكتەسەدى.
مەنىڭ شىعارماشىلىق تاقىرىبىم دەڭگەيلەپ وقىتۋمەن بايلانىستى بولاتىن. كۋرستى اياقتاپ كەلگەننەن كەيىن دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى بلۋم تاكسانومياسىنا سايكەستەندىرىپ ساباق ءوتىپ ءجۇرمىن. بلۋم تاكسونومياسىنىڭ 6 ساتىسىن 4 دەڭگەيگە ءبولىپ، مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتىنان باستاپ شىعارماشىلىق ەۆەرەستيكالىق دەڭگەيگە دەيىن الدىم.
1-دەڭگەيدەگى تاپسىرمالارىن ورىنداۋ بارىسىندا «تانىپ ءبىلۋ»، ياعني جاڭا ساباق بويىنشا بەرىلگەن تاپسىرمالارمەن جۇمىس جۇرگىزىلدى. بۇل تاپسىرمالار ءبىلىمنىڭ مينيمالدىق شەگى، مەملەكەتتىك ستاندارت تالابىنا سايكەس باعدارلاما مولشەرىنەن اسپايتىن، وقۋشىنىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي تاڭدالىپ بەرىلدى.
2-دەڭگەي تاپسىرمالارى «قولدانۋ»، «تالداۋ» ارقىلى ورىندالدى تۇرلەنىپ، كۇردەلەنە تۇسەدى. وقۋشى ءوز بەتىمەن جۇمىس جاسايدى، ءوزىن تەكسەرەدى.. وقۋشىنىڭ قابىلداۋى، جازبا جۇمىستارىن ورىنداۋ كورسەتكىشتەرى مىندەتتى دەڭگەيدەن الدەقايدا جوعارى بولدى.
3-دەڭگەي تاپسىرمالارىنا «جيناقتاۋ»، «قورىتۋ» ارقىلى جاسالدى.
4-دەڭگەي تاپسىرمالارى «پايىمداۋ»نەگىزىنەن دارىندى، ىزدەنىمپاز، قابىلەتى جوعارى، تالاپتى بالالارعا ارنالدى. ونداي وقۋشىلارعا تەك تاقىرىبىن عانا بەرەمىن، وقۋشىنىڭ ءوزى ماقساتىن قويادى، ناتيجەسىنە جەتەدى، جازبا جۇمىستارىن ءوز بەتىنشە ورىندايدى. مىسالى ءبىر ساباعىمدا دارىندى وقۋشىلاردى ءبىر توپقا توپتاستىرىپ، بلۋم ولشەمدەرى سۇراقتارىمەن جۇمىس جاساۋ بارىسىندا وقۋشىلار ءمۇعالىمنىڭ كومەگىنسىز، وزدەرىنىڭ بىلىكتىلىگى، وي ۇشقىرلىعى ارقاسىندا دىتتەگەن ناتيجەلەرگە قول جەتكىزە الدى. بەرىلگەن دايىن سۇراقتاردى بلۋم ولشەمدەرى بويىنشا پيراميدالارعا ورنالاستىرىپ، سۇراقتارعا سايكەستى جاۋاپتارىن بەرۋ ارقىلى جوعارى دەڭگەيلى تاپسىرمالاردى ءوز بەتتەرىمەن ورىنداپ شىقتى.
مۇعالىمدىك تاجىريبەمدەگى ەندىگى ماقسات – زامان تالابىنا ساي قۇزىرەتتى تۇلعا قالىپتاستىرۋدا وسى جەتى ءتاسىلدى جۇيەلى قولدانا وتىرىپ، ءوز تاجىريبەمدى تولىقتىرۋ، جەتىلدىرۋ بولماق. بويىمداعى بار ءبىلىمدى، اسىل قاسيەتتەرىمدى شاكىرتتەرىمە ارناي بىلسەم، ولاردىڭ جۇرەگىنە جول تاۋىپ،، ادامزاتتى سۇيۋگە تاربيەلەسەم مەنىڭ ماقساتىمنىڭ ورىندالعانى، ەڭبەگىمنىڭ اقتالعانى دەپ بىلەمىن.
ۇستاز – جۇرەكتىڭ جىلىلىعىن، مەيىرىمنىڭ شۋاعىن، ادامگەرشىلىكتىڭ ۇلىلىعىن بىلىممەن قوسا بالا بويىنا دارىتا الاتىن تۇلعا. ۇستاز قانداي بولۋ كەرەك؟- دەگەن سۇراققا ءوزىمنىڭ تاجىريبەمە سۇيەنە وتىرىپ، ءۇستاز-بىلىمدى، بالا جانىن تۇسىنە الاتىن، ءادىل، ەڭبەكقور جانە ۇزدىكسىز ىزدەنىس ۇستىندە بولا الاتىن جان دەپ ويلايمىن. ولاي بولسا، ۇستاز ماماندىعىن تاڭداعاندىقتان، ەڭ الدىمەن ءوزىڭدى-وزىڭ تانىپ، ۇزدىكسىز ىزدەنىپ، اياۋسىز ەڭبەكتەنۋىڭ كەرەك. زامان اعىمىنا ساي ءوز ءبىلىمىمدى ۇزدىكسىز جەتىلدىرىپ وتىرعان جاعدايدا عانا، ءححى عاسىردىڭ تالابىنا سايكەس جاڭا فورماتتاعى ۇستاز بولا الاتىنىما كوزىم انىق جەتتى. الەمدىك ءبىلىم سالاسىندا بولىپ جاتقان وزگەرىستەردەن جىراقتا قالماي، جاڭعىرتىپ وتىرۋ ءۇشىن ۇستازدار قاۋىمىنا ارنايى ۇيىمداستىرىلعان «ءىىى بازالىق بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ» كۋرسىنان جاقىن ارادا مەن دە ءوتتىم.
كۋرس بارىسىندا 7 مودۋلگە نەگىزدەلگەن جاڭا ءادىc-تاسىلدەرمەن تانىستىق، تالقىلادىق جانە كۋرستىڭ ءىى كەزەڭىندە ءوز تاجىريبەمىزدە قولدانىسقا ەنگىزىپ، ونىڭ ءتيىمدى جاقتارىن، جەمىستەرىن كوردىك. جالپى كۋرستان وزىمە كوپتەگەن تىڭ، جاڭا دۇنيەلەردى وقىپ-ۇيرەندىم. سولاردىڭ ىشىنەن ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقىتۋدى باعالاۋ ءمودۋلى، ساباق جوسپارى، بلۋم تاكسونومياسى وتە ۇنادى.
ەلىمىزدىڭ مەكتەپتەرىندەگى شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – باعالاۋ پروسەسى. ءمۇعالىم ءۇشىن دە، بالا ءۇشىن دە، اتا-انا ءۇشىن دە قيىن، نەگەسى كوپ ماسەلە بولاتىن.... ال كۋرستان بۇل ماسەلە ءوز شەشىمىن تابا الاتىنىنا كوزىم تولىق جەتەدى. ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقىتۋدى باعالاۋ ءمودۋلى ءبىز ءۇشىن جاڭالىق بولماسا دا، وسى كۋرس ناتيجەسىندە باعالاۋعا دەگەن مۇلدەم جاڭا كوزقاراس قالىپتاستى دەسەم، قاتەلەسپەيمىن. بالالاردى ىنتالاندىرۋدا تاۋەكەلگە بارىپ، وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن جوققا شىعارماي، سول قاتەلەرىن وزىنە تۇزەتۋ ارقىلى وقىتۋ قاجەتتىگىن، باعالاۋ كريتەرييلەرى ارقىلى ءادىل باعالاۋعا قول جەتكىزۋدىڭ ءمۇعالىم ءۇشىن دە، وقۋشى ءۇشىن دە تيىمدىلىگىن ۇعىنىپ، از ۋاقىت ىشىندە بولسا دا باعالاۋ تۇرلەرىن ءوز تاجىريبەمدە پايدالانىپ، وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزە الدىم. سەبەبى وقۋشىنى ءوزىن-وزى باعالاۋعا ۇيرەتە الساق، ول ءۇشىن باعالاۋ كرەتەرييلەرىن ءوزىمىز دۇرىس قۇرا الساق بولعانى. ارينە العاشىندا بالالار وزدەرىن جوعارى باعالاسا، ۋاقىت وتە كەلە ءوز قاتەلىكتەرىن تۇسىنەتىن بولادى. وعان سىنىپتاستارىنىڭ دا باعالاۋى دا اسەرىن تيگىزەدى. باعالاۋ پروسەسى ارقىلى بالانى ادىلدىككە ۇيرەتە وتىرىپ، ادالدىققا تاربيەلەيمىز، ال قازىرگى زاماندا ءبىز ءۇشىن ادىلدىكتىڭ ورنى ەرەكشە بولىپ تۇر. سونىمەن قاتار اتا-انا تاراپىنان، وقۋشى تاراپىنان بولاتىن نەگە؟- دەگەن سۇراقتاردان قۇتىلامىز.
ەكىنشى ساباق جوسپارىنىڭ قۇرىلىمى ماعان ۇنادى. ول جەردەن ساباقتىڭ ماقساتىن وقۋشىعا باعىتتاي وتىرىپ، مىندەتتى تۇردە كۇتىلەتىن ناتيجەنى كورسەتەمىز. جوسپاردى قۇرۋ ءۇشىن قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزۋ كەرەكتىگىنەن باستايسىڭ. بەرىلەتىن تاپسىرمالاردى سول باعىتتا رەتتەي وتىرىپ بەرەسىڭ، ءوزىڭ تەك باعىتتاۋشىنىڭ قىزمەتىن اتقاراسىڭ. تاپسىرمالاردى ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ العان جاعدايدا بالانىڭ ەسىندە قالادى جانە الداعى ومىرىندە پايدالانا الاتىن بولادى. لوگيكالىق تاپسىرمالار بولعانى بالانىڭ سىني تۇرعىدان ويلانا بىلۋىنە كومەكتەسەدى.
مەنىڭ شىعارماشىلىق تاقىرىبىم دەڭگەيلەپ وقىتۋمەن بايلانىستى بولاتىن. كۋرستى اياقتاپ كەلگەننەن كەيىن دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى بلۋم تاكسانومياسىنا سايكەستەندىرىپ ساباق ءوتىپ ءجۇرمىن. بلۋم تاكسونومياسىنىڭ 6 ساتىسىن 4 دەڭگەيگە ءبولىپ، مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتىنان باستاپ شىعارماشىلىق ەۆەرەستيكالىق دەڭگەيگە دەيىن الدىم.
1-دەڭگەيدەگى تاپسىرمالارىن ورىنداۋ بارىسىندا «تانىپ ءبىلۋ»، ياعني جاڭا ساباق بويىنشا بەرىلگەن تاپسىرمالارمەن جۇمىس جۇرگىزىلدى. بۇل تاپسىرمالار ءبىلىمنىڭ مينيمالدىق شەگى، مەملەكەتتىك ستاندارت تالابىنا سايكەس باعدارلاما مولشەرىنەن اسپايتىن، وقۋشىنىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي تاڭدالىپ بەرىلدى.
2-دەڭگەي تاپسىرمالارى «قولدانۋ»، «تالداۋ» ارقىلى ورىندالدى تۇرلەنىپ، كۇردەلەنە تۇسەدى. وقۋشى ءوز بەتىمەن جۇمىس جاسايدى، ءوزىن تەكسەرەدى.. وقۋشىنىڭ قابىلداۋى، جازبا جۇمىستارىن ورىنداۋ كورسەتكىشتەرى مىندەتتى دەڭگەيدەن الدەقايدا جوعارى بولدى.
3-دەڭگەي تاپسىرمالارىنا «جيناقتاۋ»، «قورىتۋ» ارقىلى جاسالدى.
4-دەڭگەي تاپسىرمالارى «پايىمداۋ»نەگىزىنەن دارىندى، ىزدەنىمپاز، قابىلەتى جوعارى، تالاپتى بالالارعا ارنالدى. ونداي وقۋشىلارعا تەك تاقىرىبىن عانا بەرەمىن، وقۋشىنىڭ ءوزى ماقساتىن قويادى، ناتيجەسىنە جەتەدى، جازبا جۇمىستارىن ءوز بەتىنشە ورىندايدى. مىسالى ءبىر ساباعىمدا دارىندى وقۋشىلاردى ءبىر توپقا توپتاستىرىپ، بلۋم ولشەمدەرى سۇراقتارىمەن جۇمىس جاساۋ بارىسىندا وقۋشىلار ءمۇعالىمنىڭ كومەگىنسىز، وزدەرىنىڭ بىلىكتىلىگى، وي ۇشقىرلىعى ارقاسىندا دىتتەگەن ناتيجەلەرگە قول جەتكىزە الدى. بەرىلگەن دايىن سۇراقتاردى بلۋم ولشەمدەرى بويىنشا پيراميدالارعا ورنالاستىرىپ، سۇراقتارعا سايكەستى جاۋاپتارىن بەرۋ ارقىلى جوعارى دەڭگەيلى تاپسىرمالاردى ءوز بەتتەرىمەن ورىنداپ شىقتى.
مۇعالىمدىك تاجىريبەمدەگى ەندىگى ماقسات – زامان تالابىنا ساي قۇزىرەتتى تۇلعا قالىپتاستىرۋدا وسى جەتى ءتاسىلدى جۇيەلى قولدانا وتىرىپ، ءوز تاجىريبەمدى تولىقتىرۋ، جەتىلدىرۋ بولماق. بويىمداعى بار ءبىلىمدى، اسىل قاسيەتتەرىمدى شاكىرتتەرىمە ارناي بىلسەم، ولاردىڭ جۇرەگىنە جول تاۋىپ،، ادامزاتتى سۇيۋگە تاربيەلەسەم مەنىڭ ماقساتىمنىڭ ورىندالعانى، ەڭبەگىمنىڭ اقتالعانى دەپ بىلەمىن.
You Might Also Like
-
ج. جابايەۆ «العاداي تۋرالى ءاربىر وي»، «اتانىڭ ءالديى»
