جاڭاارقا ولكەسىنىڭ جەر بەدەرى مەن گەولوگيالىق قۇرىلىمى
تاقىرىبى: «جاڭاارقا ولكەسىنىڭ جەر بەدەرى مەن گەولوگيالىق قۇرىلىمى»
ءى كىرىسپە ءبولىمى
1) تۋعان ولكەم جاڭاارقا
بۇل جوبامنىڭ ماقساتى وسى جاڭاارقا ولكەسى جايلى مول ماعلۇماتتى ەلىمىزدىڭ بولاشاق جاستارىنا بەرگىم كەلەدى.
تاريحى كونە داۋىرلەردەن سىر شەرتەتىن، تۇلپارىنىڭ تۇياعى دۇنيەنى دۇركىرەتىپ، الەم تاريحىندا ەرەكشە ورىن العان ساقتار مەن عۇندار، كوك ءبورىنىڭ رۋحىنان جاراتىلعان كوك تۇرىكتىڭ جالعاسى بولىپ تابىلاتىن حالقىمىزدىڭ وزىندىك تاعىلىمدى تاريحى وزگەگە ماقتانىش وزىمىزگە ۇلگى تۇتارلىق. قايتالانباس سالت - ءداستۇرى مەن ادەت - عۇرىپپەن ەرەكشەلەنەتىن قازاق حالقىنىڭ تالاي عاسىر يەمدەنىپ كەلە جاتقان كىمدى بولماسىن كەڭدىگىمەن كوز تارتقىزار سايىن دالاسىنىڭ ءاربىر ايماعى مەن تاۋ - تاسى ۇلكەن زەرتتەۋگە سۇرانارلىق شەجىرەگە تولى.
وسىنداي شەجىرەگە باي، سان عاسىردان سىر شەرتەر قاسيەتتى، كيەلى ءوڭىردىڭ ءبىرى، ايگىلى سارىارقانىن جۋان ورتاسىنان ورىن العان جاڭاارقا جەرى
شۇرايلى دا شىرايلى جاڭاارقا ولكەسى – سان دارالاردىڭ كيەلى ورداسى، التىن بەسىگى، اتا مەكەنى. بۇل قاسيەتتى توپىراق - سان عاسىردى بويلاپ تاريحتىڭ تالاي قۇپياسى ساقتاعان، بۇگىنگى كۇندەرى دالاسى ءان مەن جىرعا اينالعان، بەرەكەلى ەڭبەك وربىتكەن ءوڭىر.
جاڭاارقا تاريحى ءۇشىن بۇكىل قازاق ەلى ءۇشىن ماقتانىشقا اينالعان، سۇلۋلىقتىڭ سيمۆولى بولعان، سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى، قوعام مەملەكەت قايراتكەرى، داۋىلپاز اقىن ساكەن سەيفۋلليننىڭ الاتىن ورىنى ەرەكشە، ونىڭ زامانداسى، ەلىنە ادال قىزمەت ەتكەن جانايدار ءسادۋاقاسوۆتىڭ دا جاساعان ەڭبەگى زور دەپ ايتقىم كەلەدى.
ءىى نەگىزگى ءبولىم
1) جەر بەدەرى، گەولوگيالىق قۇرىلىمى
جاڭاارقا جەرى وتە ەرتە زاماندا تاۋلى ولكە بولعان. ءبىراق، ميلليونداعان جىلدار بويى جەل، جاڭبىر، قار مەن اعىن سۋلار، ىستىق پەن اياز قاتتى اسەر ەتىپ، بيىك تاۋلار ءمۇجىلىپ، بۇزىلىپ، الاسارىپ، شوقىلارعا اينالعان. ارالارى كەڭ، تەگىستەلگەن جازىقتار بولىپ قالىپتاسقان. اۋدانىنىڭ جەر كولەمى ورتالىق قازاقستاننىڭ ۇزاق شوقىلى ولكەسىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى سارىسۋ تەڭىز كوتەرىلىمى اۋماعىندا، ءشول جانە شولەيت بەلدەمدەردە ورنالاسقان. جەر بەدەرى ادەتتە الاسا تاۋلى، كۇمبەز پىشىندەس توبەلى، جوندى، قىرقالى ۇساق شوقىلى جازىق. ەڭ بيىك تاۋ ءماسسيۆى - اقتاۋ جاڭاارقا اۋدانىنىڭ شىعىسىندا وڭتۇستىك - شىعىسقا قاراي 20كم-گە سوزىلىپ جاتىر. ەنى 10كم، بىرنەشە قىرقادان تۇرادى. قيىرشىق تاستى، قارا قوڭىر توپىراقتا كوبىنەسە جۋسان، بەتەگە وسەدى. اڭعارلارى شالعىندى توپىراقتى. ورتالىق جانە شىعىس قىرقالارى جوعارى پروتەزويدىڭ اق كۆارسيتىنەن، باتىس قىرقاسى قىزىل كۆارسيتىنەن قۇرالعان.
2) پايدالى قازبالار
پايدالى قازبالاردان جاڭاارقا جەرى ەرتە زاماننان كەن ورىندارىنا باي: تەمىر، مارگانەس، ۆولفرام، موليبدەن، مىس، قورعاسىن، مىرىش، باريت، كۇمىس، قۇرىلىس ماتەريالدارى ت. ب. كەزدەسەدى. ءىرى كەن بايلىقتارىنان جايرەم پوليمەتالل كەنى مەن اتاسۋ رۋدالى اۋدانىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. جايرەم كەنىشىندەگى وندىرۋگە تۇتارلىق رۋدالار ءبىر - بىرىنەن وقشاۋلانعان شىعىس، باتىس، قيىر باتىس دەپ اتالاتىن 3 ۋچاسكەدە ورنالاسقان. بۇلاردا 17 رۋدا قاباتى انىقتالدى. رۋدانىڭ قورعاسىندى - مىرىشتى، تازا باريتتەرى، مىرىشتى - وليگونيتتى، توتىققان قورعاسىندى - مىرىشتى تيپتەرى بار. رۋدا مينەرالدارى: گالەنيت، سفالەريت، مەلنوۆيت، وليگونيت، باريت، پيريت. رۋدادان قورعاسىن، مىرىش، باريت، بۇلارعا قوسىمشا مىس، كۇمىس، كادميي الىنادى. ءىرى كەن ورىن سانالاتىن جايرەم پوليمەتالل كەنىنىڭ رۋداسىن اشىق ادىسپەن وندىرۋگە بولادى. بارلانعان مارگانەس كەنىنىڭ قورى 1 ملرد. تونناعا جۋىق. ءقازىر كاسىپورىننىڭ قۇرامىندا قيىر باتىس، باتىس، ءۇشقاتىن كەنىشتەرى جۇمىس ىستەيدى
ءىىى قورىتىندى ءبولىم
1) جاڭاارقا ولكەسىنىڭ بولاشاعى ءبىزدىڭ جاستاردىڭ قولىندا. مەنىڭ ەسىمىم باباشيەۆا اسەل امانگەلدى قىزى. مەن ءۇشىن ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بولاشاعى وتە ماڭىزدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز، ءبىزدىڭ جەرىمىز، ءبىزدىڭ تاۋەلسىز قازاقستان! ەجەلدەن بەرى ءبىزدىڭ اتا - بابامىز تاۋەلسىزدىك ءۇشىن، جەر ءۇشىن كۇرەسكەن. 1991 جىلدان باستاپ پرەزيدەنتتىڭ باستاۋىمەن كوپتەگەن وقۋ ورىندارى، سپورت كەشەندەرى، مەديسينالىق ورتالىقتار سالىنىپ، حالىققا كومەك كورسەتۋدە. ونىڭ ءبارى نە ءۇشىن؟! ءبىلىم بەرۋ مەن مەديسينالىق قىزمەت كورسەتۋلەر جاستارعا تەگىن. بۇنىڭ ءبارى ەلباسىمىزدىڭ جاستاردى، بولاشاقتى ويلايتىنىنىڭ ايقىن كورىنىسى. ءبىز جاسوسپىرىمدەر، ءوز ەلىمىزدىڭ باستى گەنەراتورىمىز. ءبىز ەرتەڭ كوزدى اشىپ - جۇمعانشا، ەلىمىزدى بەتكە ۇستار ازاماتتارى بولىپ شىعا كەلەمىز. ءار ينديۆيدۋم ءوز بولاشاعىن ءوز كوزىمەن ەلەستەيدى. ەلدىڭ بولاشاعى ءبىزدىڭ قولىمىزدا – جاستاردا. ءبىز ءوز بولاشاعىمىزدى ءوز قولىمىزبەن جاسايمىز!
ءى كىرىسپە ءبولىمى
1) تۋعان ولكەم جاڭاارقا
بۇل جوبامنىڭ ماقساتى وسى جاڭاارقا ولكەسى جايلى مول ماعلۇماتتى ەلىمىزدىڭ بولاشاق جاستارىنا بەرگىم كەلەدى.
تاريحى كونە داۋىرلەردەن سىر شەرتەتىن، تۇلپارىنىڭ تۇياعى دۇنيەنى دۇركىرەتىپ، الەم تاريحىندا ەرەكشە ورىن العان ساقتار مەن عۇندار، كوك ءبورىنىڭ رۋحىنان جاراتىلعان كوك تۇرىكتىڭ جالعاسى بولىپ تابىلاتىن حالقىمىزدىڭ وزىندىك تاعىلىمدى تاريحى وزگەگە ماقتانىش وزىمىزگە ۇلگى تۇتارلىق. قايتالانباس سالت - ءداستۇرى مەن ادەت - عۇرىپپەن ەرەكشەلەنەتىن قازاق حالقىنىڭ تالاي عاسىر يەمدەنىپ كەلە جاتقان كىمدى بولماسىن كەڭدىگىمەن كوز تارتقىزار سايىن دالاسىنىڭ ءاربىر ايماعى مەن تاۋ - تاسى ۇلكەن زەرتتەۋگە سۇرانارلىق شەجىرەگە تولى.
وسىنداي شەجىرەگە باي، سان عاسىردان سىر شەرتەر قاسيەتتى، كيەلى ءوڭىردىڭ ءبىرى، ايگىلى سارىارقانىن جۋان ورتاسىنان ورىن العان جاڭاارقا جەرى
شۇرايلى دا شىرايلى جاڭاارقا ولكەسى – سان دارالاردىڭ كيەلى ورداسى، التىن بەسىگى، اتا مەكەنى. بۇل قاسيەتتى توپىراق - سان عاسىردى بويلاپ تاريحتىڭ تالاي قۇپياسى ساقتاعان، بۇگىنگى كۇندەرى دالاسى ءان مەن جىرعا اينالعان، بەرەكەلى ەڭبەك وربىتكەن ءوڭىر.
جاڭاارقا تاريحى ءۇشىن بۇكىل قازاق ەلى ءۇشىن ماقتانىشقا اينالعان، سۇلۋلىقتىڭ سيمۆولى بولعان، سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى، قوعام مەملەكەت قايراتكەرى، داۋىلپاز اقىن ساكەن سەيفۋلليننىڭ الاتىن ورىنى ەرەكشە، ونىڭ زامانداسى، ەلىنە ادال قىزمەت ەتكەن جانايدار ءسادۋاقاسوۆتىڭ دا جاساعان ەڭبەگى زور دەپ ايتقىم كەلەدى.
ءىى نەگىزگى ءبولىم
1) جەر بەدەرى، گەولوگيالىق قۇرىلىمى
جاڭاارقا جەرى وتە ەرتە زاماندا تاۋلى ولكە بولعان. ءبىراق، ميلليونداعان جىلدار بويى جەل، جاڭبىر، قار مەن اعىن سۋلار، ىستىق پەن اياز قاتتى اسەر ەتىپ، بيىك تاۋلار ءمۇجىلىپ، بۇزىلىپ، الاسارىپ، شوقىلارعا اينالعان. ارالارى كەڭ، تەگىستەلگەن جازىقتار بولىپ قالىپتاسقان. اۋدانىنىڭ جەر كولەمى ورتالىق قازاقستاننىڭ ۇزاق شوقىلى ولكەسىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى سارىسۋ تەڭىز كوتەرىلىمى اۋماعىندا، ءشول جانە شولەيت بەلدەمدەردە ورنالاسقان. جەر بەدەرى ادەتتە الاسا تاۋلى، كۇمبەز پىشىندەس توبەلى، جوندى، قىرقالى ۇساق شوقىلى جازىق. ەڭ بيىك تاۋ ءماسسيۆى - اقتاۋ جاڭاارقا اۋدانىنىڭ شىعىسىندا وڭتۇستىك - شىعىسقا قاراي 20كم-گە سوزىلىپ جاتىر. ەنى 10كم، بىرنەشە قىرقادان تۇرادى. قيىرشىق تاستى، قارا قوڭىر توپىراقتا كوبىنەسە جۋسان، بەتەگە وسەدى. اڭعارلارى شالعىندى توپىراقتى. ورتالىق جانە شىعىس قىرقالارى جوعارى پروتەزويدىڭ اق كۆارسيتىنەن، باتىس قىرقاسى قىزىل كۆارسيتىنەن قۇرالعان.
2) پايدالى قازبالار
پايدالى قازبالاردان جاڭاارقا جەرى ەرتە زاماننان كەن ورىندارىنا باي: تەمىر، مارگانەس، ۆولفرام، موليبدەن، مىس، قورعاسىن، مىرىش، باريت، كۇمىس، قۇرىلىس ماتەريالدارى ت. ب. كەزدەسەدى. ءىرى كەن بايلىقتارىنان جايرەم پوليمەتالل كەنى مەن اتاسۋ رۋدالى اۋدانىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. جايرەم كەنىشىندەگى وندىرۋگە تۇتارلىق رۋدالار ءبىر - بىرىنەن وقشاۋلانعان شىعىس، باتىس، قيىر باتىس دەپ اتالاتىن 3 ۋچاسكەدە ورنالاسقان. بۇلاردا 17 رۋدا قاباتى انىقتالدى. رۋدانىڭ قورعاسىندى - مىرىشتى، تازا باريتتەرى، مىرىشتى - وليگونيتتى، توتىققان قورعاسىندى - مىرىشتى تيپتەرى بار. رۋدا مينەرالدارى: گالەنيت، سفالەريت، مەلنوۆيت، وليگونيت، باريت، پيريت. رۋدادان قورعاسىن، مىرىش، باريت، بۇلارعا قوسىمشا مىس، كۇمىس، كادميي الىنادى. ءىرى كەن ورىن سانالاتىن جايرەم پوليمەتالل كەنىنىڭ رۋداسىن اشىق ادىسپەن وندىرۋگە بولادى. بارلانعان مارگانەس كەنىنىڭ قورى 1 ملرد. تونناعا جۋىق. ءقازىر كاسىپورىننىڭ قۇرامىندا قيىر باتىس، باتىس، ءۇشقاتىن كەنىشتەرى جۇمىس ىستەيدى
ءىىى قورىتىندى ءبولىم
1) جاڭاارقا ولكەسىنىڭ بولاشاعى ءبىزدىڭ جاستاردىڭ قولىندا. مەنىڭ ەسىمىم باباشيەۆا اسەل امانگەلدى قىزى. مەن ءۇشىن ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بولاشاعى وتە ماڭىزدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز، ءبىزدىڭ جەرىمىز، ءبىزدىڭ تاۋەلسىز قازاقستان! ەجەلدەن بەرى ءبىزدىڭ اتا - بابامىز تاۋەلسىزدىك ءۇشىن، جەر ءۇشىن كۇرەسكەن. 1991 جىلدان باستاپ پرەزيدەنتتىڭ باستاۋىمەن كوپتەگەن وقۋ ورىندارى، سپورت كەشەندەرى، مەديسينالىق ورتالىقتار سالىنىپ، حالىققا كومەك كورسەتۋدە. ونىڭ ءبارى نە ءۇشىن؟! ءبىلىم بەرۋ مەن مەديسينالىق قىزمەت كورسەتۋلەر جاستارعا تەگىن. بۇنىڭ ءبارى ەلباسىمىزدىڭ جاستاردى، بولاشاقتى ويلايتىنىنىڭ ايقىن كورىنىسى. ءبىز جاسوسپىرىمدەر، ءوز ەلىمىزدىڭ باستى گەنەراتورىمىز. ءبىز ەرتەڭ كوزدى اشىپ - جۇمعانشا، ەلىمىزدى بەتكە ۇستار ازاماتتارى بولىپ شىعا كەلەمىز. ءار ينديۆيدۋم ءوز بولاشاعىن ءوز كوزىمەن ەلەستەيدى. ەلدىڭ بولاشاعى ءبىزدىڭ قولىمىزدا – جاستاردا. ءبىز ءوز بولاشاعىمىزدى ءوز قولىمىزبەن جاسايمىز!
You Might Also Like
-
مەكتەپتەگى قارىم - قاتىناس. داۋ - داماي پسيحولوگياسى
