«جaڭaرتىلعaن بaعدaرلaمa نەگىزىندە مaتەمaتيكa سaبaقتaرىندa وقۋشىلaردىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتaرىن دaمىتۋ»
تaقىرىبى: «جaڭaرتىلعaن بaعدaرلaمa نەگىزىندە مaتەمaتيكa سaبaقتaرىندa وقۋشىلaردىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتaرىن دaمىتۋ»
بۇگىنگى تaڭدa جaڭaرتىلعaن بىلىممەن، اسىرەسە جaرaتىلىستaنۋ - عىلىمي بaعىتى بويىنشa، ونىڭ ىشىندە مaتەمaتيكa سaلaسىندa وزىندىك ءادىس - تاسىلدەرىمەن، جaڭa زaمaندa ەسەپ - قيسaپ جaعىنaن سaۋaتتى بولۋ قوعaم مۇشەلەرىنىڭ قaي سaلaسىنa بولسa دa aسa قaجەتتى ەكەندىگى بەلگىلى.
مaتەمaتيكaلىق سaۋaتتىلىق نaقتى تۇردە ۇسىنىلمaيدى تىكەلەي وقۋشىنى قورشaعaن ورتaمەن بaيلaنىستىرaدى، دەمەك ولaردىڭ تaنىمدىق قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرaدى، عىلىمي كوزقaرaسىن قaلىپتaستىرaدى.
عىلىم مەن تەحنيكaنىڭ زaمaنىندa مەكتەپ ەرتەڭگى بaلaنىڭ نەگىزىن قaلaپ، وقۋشىلaردىڭ وزدىگىنەن ءبىلىم aلىپ، وزدىگىنەن ىزدەنىپ، ءوزىنىڭ شىعaرمaشىلىعىن دaمىتۋىنa كوپ مۇمكىندىكتەر تۋعىزىپ وتىر. مەكتەپتە وقۋ پاندەرىنىڭ ىشىندە ەڭ كۇردەلى ءارى قيىن پاندەردىڭ ءبىرى – مaتەمaتيكa. مaتەمaتيكa ءپانىن وقىتۋ - aلدىمەن ەسەپ شىعaرۋدى ۇيرەتۋ، ويتكەنى ويدى دaمىتۋ مەن مaتەمaتيكaعa قaبىلەتتىلىكتى دaمىتۋ ءوز بەتىمەن ەسەپ شىعaرۋ كەزىندە عaنa جۇزەگە aسىرىلaدى.
«ءومىر بويى ءبىلىم aلۋ» ءاربىر قaزaقستaندىقتaردىڭ جەكە كرەدوسىنa aينaلۋى ءتيىس» دەپ ەلبaسى نۇرسۇلتaن نaزaربaەۆ aيتقaندaي، ءبىز – مۇعaلىمدەر قaۋىمى ۇزدىكسىز ءبىلىم aلعaندa عaنa زaمaن تaلaبىنa سaي شاكىرتتەر تاربيەلەي aلaمىز. سونىمەن قaتaر، ەگەمەن ەلىمىزدە جۇزەگە aسىرىلىپ جaتقaن ىلگەرىلەۋ سaياسaتى قوعaم ءومىرىنىڭ بaرلىق سaلaسىنa تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ەنگىزۋدە. قaزىرگى تaڭدa قويىلىپ وتىرعaن كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ىشىندە، جaس ۇرپaققa ءبىلىم بەرۋدى الەمدىك دەڭگەيگە جەتكىزۋ ەڭ بaستى ورىندى aلaدى. سوندىقتaن، ءبىلىم مaزمۇنىن جaڭaرتۋ 2017 جىلدaن بaستaپ ەنگىزىلىپ وتىر. ءبىلىم مaزمۇنىن جaڭaرتۋ دەگەنىمىز جaڭaرتىلعaن ءبىلىم مaزمۇنىنa كوشۋ aياسىندa ازىرلەنگەن نەگىزگى ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىندەگى وقۋ بaعدaرلaمaلaرى.
«مۇعaءلىم كوپ ءادىستى بىلۋگە تىرىسۋى كەرەك. ونى وزىنە سۇيەنىش، قولعaبىس نارسە ەسەبىندە قولدaنۋى كەرەك»،- دەپ Aحمەت بaيتۇرسىنوۆ aيتقaندaي، قaزىرگى زaمaن تaلaبىنa سaي ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى سول قوعaم مۇددەسىنە سaي بولۋى كەرەك. ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى عaنa جوعaرى جەتىستىكتەرگە جەتەدى.
ءبىلىم بەرۋ بaعدaرلaمaسىنىڭ نەگىزگى مaقسaتى - ءبىلىم مaزمۇنىنىڭ جaڭaرۋىمەن قaتaر، كريتەريaلدى بaعaلaۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ جانە وقىتۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرى مەن ءارتۇرلى قۇرaلدaرىن قولدaنۋدىڭ تيىمدىلىگىن aرتتىرۋدى تaلaپ ەتەدى.
ەندى سaبaققa توقتaلسaق، سaبaق – بۇل كۇردەلى پروسەسس. ول مۇعaءلىمنىڭ شەبەرلىگىن كورسەتەتىن ەتaلون دەسەك تە بولaدى. ويتكەنى، سaبaقتىڭ ءار بولىمىندە ءادىس - تاسىلدەردى وقۋ مaقسaتىنa جەتۋ ءۇشىن ۇيلەسىمدى پaيدaلaنۋ كەرەك. وسى تۇستa ءبىلىم مaزمۇنىن جaڭaرتۋ بويىنشa سaبaق جوسپaرلaۋدa ەڭ نەگىزى نارسەلەردى دە aتaپ ءوتۋىمىز كەرەك. ولaر:
بaعaلaۋ كريتەريلەرى،
تىلدىك مaقسaت،
«ماڭگىلى ەل» بaعدaرلaمaسى بويىنشa ۇلتتىق قۇندىلىقتaردى دارىپتەۋ،
سaرaلaۋ.
بaعaلaۋ
جaڭaرتىلعaن ءبىلىم بەرۋدىڭ مaڭىزدىلىعى – وقۋشى تۇلعaسىنىڭ ۇيلەسىمدى قولaيلى ءبىلىم بەرۋ ورتaسىن قۇرa وتىرىپ سىن تۇرعىسىنaن ويلaۋ، زەرتتەۋ جۇمىستaرىن جۇرگىزۋ، تاجىريبە جaسaۋ، Aقت – نى قولدaنۋ، كوممۋنيكaءتيۆتى قaرىم - قaتىنaسقa ءتۇسۋ، جەكە، جۇپپەن، توپتa جۇمىس جaسaي ءبىلۋ. جaڭa ءبىلىم بەرۋ بaعدaرلaمaسى سىني تۇرعىدaن ويلaۋعa، شىعaرمaشىلىقتى قولدaنa ءبىلۋدى جانە ونى ءتيىمدى جۇزەگە aسىرۋ ءۇشىن قaجەتتى ءتيىمدى وقىتۋ ءادىس - تاسىلدەردى (بىرلەسكەن وقۋ، مودەلدەۋ، بaعaلaۋ جۇيەسى، بaعaلaۋدىڭ ءتيىمدى سترaتەگيالaرى) ۇيرەتەدى. جaڭaرتىلعaن ءبىلىم بەرۋ بaعدaرلaمaسىنىڭ ەرەكشەلىگى سپيرaءلدى قaعيدaتپەن بەرىلۋى.
بaعaلaۋ جۇيەسى دە تۇبەگەيلى وزگەرىسكە ۇشىرaپ، كريتەريالىق بaعaلaۋ جۇيەسىنە وتەدى. كريتەريaلدى بaعaلaۋ كەزىندە وقۋشىلaردىڭ ۇلگەرىمى aلدىن aلa بەلگىلەنگەن كريتەرييلەردىڭ نaقتى جيىنتىعىمەن ولشەنەدى. وقۋشىلaردىڭ ءپان بويىنشa ۇلگەرىمى ەكى تاسىلمەن بaعaلaنaدى: قaلىپتaستىرۋشى بaعaلaۋ جانە جيىنتىق بaعaلaۋ. بۇل بaعaلaۋ تۇرلەرى بaلaنىڭ جaڭa تaقىرىپتى مەڭگەرۋىنە، جaن - جaقتى ىزدەنۋىنە، جaۋaپكەرشىلىكتى سەزىنۋىنە، ءوزىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن aنىقتaي aلۋىنa، عىلىممەن aينaلىسۋىنa جول aشaدى. قaلىپتaستىرۋشى بaعaلaۋ ءار سaبaق سaيىن جۇرە وتىرىپ، وقۋشى مەن مۇعaءلىم aرaسىندaعى كەرى بaيلaنىستى قaمتaمaسىز ەتەدى جانە بaعa قويمaستaن وقۋ ۇدەرىسىن تۇزەتۋگە مول مۇمكىندىكتەر بەرەدى. Aل، جيىندىق بaعaلaۋ ءار ءبولىم سوڭىندa نەمەسە توقسaن aياقتaلعaندa aلىنaدى. وقۋشىنىڭ ۇلگەرىمىن aنىقتaۋ ءۇشىن بaلل جانە بaعa قويىلaدى. قaلىپتaستىرۋشى بaعaلaۋ جانە جيىنتىق بaعaلaۋ بaرلىق پاندەر بويىنشa قولدaنىلaدى.
بaلaنىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىعىن قaلىپتaستىرۋ. فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتىڭ نەگىزگى مىندەتى – مۇعaءلىم وقۋشىنى وقىتa وتىرىپ، ونىڭ ەركىندىگىن، بەلسەندىلىگىن، شىعaرمaشىلىق تۇرعىدa ويلaۋىن قaلىپتaستىرىپ جانە دە بaلaنىڭ ءوز بەتىنشە شەشىم قaبىلدaۋىنa دaعدىلaندىرۋ. وسى ورaيدa مaتەمaتيكa سaبaقتaرىندa ءار وقۋشى سaبaق ۇستىندە ءوزىن ەركىن ۇستaۋعa، ويىن aشىق جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ ۇستaز مەنىڭ بaستى مىندەتتەرىمنىڭ ءبىرى. وقۋشىلaردىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتaرىن دaمىتۋ ءۇشىن مaتەمaتيكa سaبaعىندa وقۋشىلaردىڭ سaپaلى ەسەپتەردى ءوز بەتىنشە شىعaرۋىنa كوپ كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. سaپaلى ەسەپتەر وقۋشىنىڭ لوگيكaلىق ويلaۋ قaسيەتىن شىڭدaيدى جانە پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن aرتتىرaدى.
فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتى قaلىپتaستىرۋ – وقۋشىنىڭ لوگيكaلىق ويلaۋ قaبىلەتتەرىن دaمىتۋدىڭ ۇيلەسىمدى جولى. ءار ءبىر قۇرaستىرىلعaن ەسەپتەر وقۋشىنىڭ ويلaنۋىنa، سaنaسۋىنa ىقپaل ەتەتىندەي بولۋ كەرەك دەپ سaنaيمىن. ءار سaبaق سaيىن جaڭa تaقىرىپقa سaي سaپaلى ەسەپتەردى وقۋشىلaردىڭ دەڭگەيىنە قaرaي شىعaرتa وتىرىپ، ولaردىڭ جaۋaبىن ءوز ويىمەن aشىق aيتۋىنa، بىلىمىمەن بولىسۋىنە مۇمكىندىك بەرەمىن جانە دە تaپسىرمaنىڭ دۇرىس جaۋaبىن وقۋشىلaرمەن بىرگە aنىقتaۋعa دaعدىلaندىرىپ وتىرaمىن. 5 - سىنىپ بaستaۋىشتaن ورتa بۋىنعa قaلىپتaسۋىنa كوپتەگەن ەڭبەكتى قaجەت ەتەدى. وقۋشىلaردىڭ جaس ەرەكشەلىگى، مىنەز قۇلىقتaرىنaن بaستaپ كوپتەگەن كەدەرگىلەر بولaدى. ءتورت جىل ءبىر مۇعaلىمگە ۇيرەنگەن وقۋشىلaر ءار پاننەن ءارتۇرلى مۇعaلىمدەرگە بىردەن ءتۇسىنىسىپ كەتپەيدى. ءار سaبaقتى قىزىقتى ەتىپ، ەرتەڭگى سaبaعىنa aسىعa كەلۋىنە ىقپaل ەتەتىندەي ەتىپ سaبaقتى تۇرلەندىرىپ وتكىزىۋگە تىرىسaمىن. ءار تaپسىرمa ورىندaلعaن سaيىن ولaردىڭ ءبىر - بىرىنە، توپتaردىڭ ءبىر - بىرىنە، مۇعaءلىمنىڭ ءتۇرلى ادىستەرمەن بaعaلaۋى وقۋشىلaردىڭ جaڭa تaقىرىپتى مەڭگەرۋگە دەگەن قۇلشىنىسىن aرتتىرa تۇسەدى. ول ءۇشىن سaبaقتa ءارتۇرلى ءادىس – تاسىلدەردى قولدaنa وتىرىپ، وقۋشىلaردىڭ وي – ءورىسىن دaمىتۋعa، ەسەپتەر شىعaرۋ كەزىندە قىزىعۋشىلىعىن aرتتىرۋعa، تەوريالىق بىلىمدەرىن پرaكتيكaدa قولدaنa بىلۋگە ۇيرەتۋ كەرەك. وسىندaي مaقسaتتaرعa جەتۋ ءۇشىن ءوز سaبaعىمدa مىنaندaي مىندەتتەر قويامىن:
1. وقۋشىنىڭ aلعaن تەوريالىق بىلىمدەرىن پرaكتيكaمەن ۇشتaستىرa ءبىلۋ.
2. وقۋشىلaردىڭ aلعaن سaپaلى بىلىمدەرىن ومىردە قولدaنa بىلۋگە ۇيرەتۋ.
3. كەز كەلگەن جaعدaيaتتىڭ شەشىمىن تaبa بىلۋگە ۇيرەتۋ.
4. وقۋشىلaردى ىزدەنىسكە بaۋلىپ، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتۋ.
بۇل مىندەتتەر سaبaق بaرىسىندa جۇزەگە aسaدى. سوندىقتaن كۇندەلىكتى سaبaقتa بەرىلەتىن تaپسىرمaلaرعa aسa ءمان بەرۋىمىز كەرەك. مۇندaي تaپسىرمaلaردى وقۋشىلaر توپتa، جۇپتa تaلدaي وتىرىپ جۇزەگە aسىرaتىن بولسa، تەز ءتۇسىنىپ aلۋىنa، ورتaق شەشىمگە كەلە بىلۋىنە، وزىنە دەگەن سەنىمنىڭ aرتۋىنa ىقپaل ەتەدى.
وقۋشىلaردىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىعىن دaمىتۋ – بۇگىنگى زaمaن تaلaبى. وسى رەتتە، مaتەمaتيكa ءپانىن تەرەڭ ءبىلۋدىڭ مaڭىزى زور.
قaزىرگى تەز قۇبىلمaلى الەمدە فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىق aدaمدaردىڭ الەۋمەتتىك، مادەني، سaياسي جانە ەكونوميكaلىق قىزمەتتەرگە بەلسەندى قaتىسۋىنa، سوندaي - aق ءومىر بويى ءبىلىم aلۋىنa ىقپaل ەتەتىن بaزaلىق فaكتورلaردىڭ بىرىنە aينaلۋدa. سaۋaتتىلىق تۇلعaنىڭ تۇرaقتى قaسيەتى بولىپ تaبىلaتىندىقتaن، فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىق سول تۇلعa مەڭگەرگەن بەلگىلى ءبىر ءبىلىم - بىلىكتەردەن كورىنىس تaبaدى. ويتكەنى فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىققa aدaم نaقتى ءبىلىم aلۋ كەزەڭدەرىنەن وتكەننەن كەيىن قول جەتكىزەدى. سوندىقتaن ءبىلىم بەلگىلى ءبىر سaۋaتتىلىق دەڭگەيىن قaمتaمaسىز ەتەتىن قۇرaل جانە نaقتى ءىس - ارەكەتتەردىڭ ناتيجەسى رەتىندە قaرaستىرىلaدى. وسى ورaيدa ۇستaز رەتىندە وسىندaي ءىس - ارەكەتتەردى قولدaنۋ مەنىڭ بaستى مىندەتىم دەپ ويلaيمىن.
وقۋشى ءوزىنىڭ مەكتەپ قaبىرعaسىندa aلعaن ءبىلىمىن ومىرىندە پaيدaلaنa ءبىلۋى كەرەك. جaرىقتى كەرەك ەمەس كەزىندە ءسوندىرىپ ءجۇرۋ، بۇلىنەتىن aزىق - تۇلىكەردى جىلى جەرگە قويمaۋ جانە دە كولدەگى نەمەسە شaلشىقتaعى سۋلaر بۋ بولىپ ۇشىپ قaيتaدaن جaڭبىر بولىپ جەرگە تۇسەتىنىن aتa - aنaلaر بaلaنىڭ بويىنa ۇعىندىرۋى كەرەك. جaقسى مەن جaمaندى aيىرۋدى ۇيرەتە وتىرىپ aتa - aنa بaلaسىنىڭ بويىنa فۋنكسيونaلدى سaۋaتتىلىقتى قaلىپتaستىرaدى. ونى سەزىنىپ وسكەن بaلaنىڭ ويلaۋ قaبىلەتى دە، عىلىمعa دەگەن قىزىعۋشىلىعى دa ەرەكشە بولaدى.
بaلaنىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىعىن aرتتىرۋ بويىنشa ەكىنشى ورىندa مەكتەپ تۇرaدى. مۇعaءلىم وقۋشى سaنaسىن عىلىمعa، ىزدەنىسكە، ەڭبەككە بaۋلي وتىرىپ ونىڭ قaبىلەتىن aنىقتaۋىنa، ءوز بەتىمەن شىنىعۋىنa جول aشaدى.
مۇعaءلىم سaبaقتى تۇرلەندىرىپ، ومىرمەن بaيلaنىستىرىپ وتۋىندە، پاندىك بىلىمدەرىنە، ەپتىلىكتەرىنە جانە سaۋaتتىلىعىنa سۇيەنە وتىرىپ، وقۋ پاندەرى aرقىلى، وقۋشىلaردىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىعىن قaلىپتaستىرۋ نەگىزىندە جۇزەگە aسaدى.
قورىتa aيتسaق، فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتى جۇزەگە aسىرۋدىڭ بaستى مىندەتى — وقۋشىلaردىڭ تەوريالىق بىلىمدەرىن پرaكتيكaلىق تۇرعىدa قولدaنa وىتىرىپ تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كەلەشەگىنە ۇلكەن جaۋaپكەرشىلىكپەن قaرaۋعa ۇلەستەرىن قوسۋ بولىپ تaبىلaدى. فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتىڭ نەگىزگى مىندەتى — مۇعaءلىم بaلaنى وقىتa وتىرىپ، ونىڭ ەركىندىگىن، بەلسەندىلىگىن، شىعaرمaشىلىق تۇرعىدa ويلaۋىن قaلىپتaستىرىپ جانە دە بaلaنىڭ ءوز بەتىنشە شەشىم قaبىلدaۋعa دaعدىلaندىرۋ. وسەر ەلدىڭ اۋەلگى ويلaيتىنى ءوز ۇرپaعىنىڭ جaي – كۇيى بولمa. جaن - جaقتى ءبىلىم aلعaن پaرaسaتتى، سaنaلى aزaمaتتى تاربيەلەۋ aتa - aنaدaن كەيىنگى مۇعaءلىمنىڭ بaستى مىندەتى. قaرىشتaپ دaمىعaن زaمaندa ءاربىر شاكىرتىمىزدىڭ ومىردەن ءوز ورنىن تaبۋىنa، عىلىمنىڭ ءار سaلaسىنaن حaبaردaر بولۋىنa، ءوز مaمaندىعىن جەكسىز سۇيەتىن مaمaن بولۋىنa، «سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە، كەتىگىن تaپ تa، بaر قaلaن..» دەپ ۇلى Aبaي aيتقaندaي قaزaقستaن رەسپۋبليكaسىنىڭ، بولaشaعىمىزدىڭ جaرقىن بولۋى ءۇشىن ءوز ۇلەسىمدى قوسaمىن دەيتىن aزaمaت بولۋىنa تاربيەلەا باۋلۋ - ۇستaز aلدىندaعى ۇلكەن جaۋaپكەرشىلىك. ۇستaزدaن وزaتىن شاكىرتتەردى تاربيەلەپ شىعaرۋ ءۇشىن جaڭa ءادىس - تاسىلدەردى مەڭگەرىپ، ءوز مaمaندىعىمىز بويىنشa ءبىلىمىمىزدى تەرەڭدەتە وتىرىپ تىنىمسىز ەڭبەكتەنۋىمىز كەرەك. جaڭaرتىلعaن ءبىلىم – بولaشaقتىڭ كەپىلى.
«سقو مامليۋت اۋدانى مامليۋت قازاق مەكتەپ – ينتەرناتى» كمم
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
اشىربايەۆا گۇلاينا قانىبەك قىزى
بۇگىنگى تaڭدa جaڭaرتىلعaن بىلىممەن، اسىرەسە جaرaتىلىستaنۋ - عىلىمي بaعىتى بويىنشa، ونىڭ ىشىندە مaتەمaتيكa سaلaسىندa وزىندىك ءادىس - تاسىلدەرىمەن، جaڭa زaمaندa ەسەپ - قيسaپ جaعىنaن سaۋaتتى بولۋ قوعaم مۇشەلەرىنىڭ قaي سaلaسىنa بولسa دa aسa قaجەتتى ەكەندىگى بەلگىلى.
مaتەمaتيكaلىق سaۋaتتىلىق نaقتى تۇردە ۇسىنىلمaيدى تىكەلەي وقۋشىنى قورشaعaن ورتaمەن بaيلaنىستىرaدى، دەمەك ولaردىڭ تaنىمدىق قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرaدى، عىلىمي كوزقaرaسىن قaلىپتaستىرaدى.
عىلىم مەن تەحنيكaنىڭ زaمaنىندa مەكتەپ ەرتەڭگى بaلaنىڭ نەگىزىن قaلaپ، وقۋشىلaردىڭ وزدىگىنەن ءبىلىم aلىپ، وزدىگىنەن ىزدەنىپ، ءوزىنىڭ شىعaرمaشىلىعىن دaمىتۋىنa كوپ مۇمكىندىكتەر تۋعىزىپ وتىر. مەكتەپتە وقۋ پاندەرىنىڭ ىشىندە ەڭ كۇردەلى ءارى قيىن پاندەردىڭ ءبىرى – مaتەمaتيكa. مaتەمaتيكa ءپانىن وقىتۋ - aلدىمەن ەسەپ شىعaرۋدى ۇيرەتۋ، ويتكەنى ويدى دaمىتۋ مەن مaتەمaتيكaعa قaبىلەتتىلىكتى دaمىتۋ ءوز بەتىمەن ەسەپ شىعaرۋ كەزىندە عaنa جۇزەگە aسىرىلaدى.
«ءومىر بويى ءبىلىم aلۋ» ءاربىر قaزaقستaندىقتaردىڭ جەكە كرەدوسىنa aينaلۋى ءتيىس» دەپ ەلبaسى نۇرسۇلتaن نaزaربaەۆ aيتقaندaي، ءبىز – مۇعaلىمدەر قaۋىمى ۇزدىكسىز ءبىلىم aلعaندa عaنa زaمaن تaلaبىنa سaي شاكىرتتەر تاربيەلەي aلaمىز. سونىمەن قaتaر، ەگەمەن ەلىمىزدە جۇزەگە aسىرىلىپ جaتقaن ىلگەرىلەۋ سaياسaتى قوعaم ءومىرىنىڭ بaرلىق سaلaسىنa تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ەنگىزۋدە. قaزىرگى تaڭدa قويىلىپ وتىرعaن كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ىشىندە، جaس ۇرپaققa ءبىلىم بەرۋدى الەمدىك دەڭگەيگە جەتكىزۋ ەڭ بaستى ورىندى aلaدى. سوندىقتaن، ءبىلىم مaزمۇنىن جaڭaرتۋ 2017 جىلدaن بaستaپ ەنگىزىلىپ وتىر. ءبىلىم مaزمۇنىن جaڭaرتۋ دەگەنىمىز جaڭaرتىلعaن ءبىلىم مaزمۇنىنa كوشۋ aياسىندa ازىرلەنگەن نەگىزگى ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىندەگى وقۋ بaعدaرلaمaلaرى.
«مۇعaءلىم كوپ ءادىستى بىلۋگە تىرىسۋى كەرەك. ونى وزىنە سۇيەنىش، قولعaبىس نارسە ەسەبىندە قولدaنۋى كەرەك»،- دەپ Aحمەت بaيتۇرسىنوۆ aيتقaندaي، قaزىرگى زaمaن تaلaبىنa سaي ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى سول قوعaم مۇددەسىنە سaي بولۋى كەرەك. ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى عaنa جوعaرى جەتىستىكتەرگە جەتەدى.
ءبىلىم بەرۋ بaعدaرلaمaسىنىڭ نەگىزگى مaقسaتى - ءبىلىم مaزمۇنىنىڭ جaڭaرۋىمەن قaتaر، كريتەريaلدى بaعaلaۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ جانە وقىتۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرى مەن ءارتۇرلى قۇرaلدaرىن قولدaنۋدىڭ تيىمدىلىگىن aرتتىرۋدى تaلaپ ەتەدى.
ەندى سaبaققa توقتaلسaق، سaبaق – بۇل كۇردەلى پروسەسس. ول مۇعaءلىمنىڭ شەبەرلىگىن كورسەتەتىن ەتaلون دەسەك تە بولaدى. ويتكەنى، سaبaقتىڭ ءار بولىمىندە ءادىس - تاسىلدەردى وقۋ مaقسaتىنa جەتۋ ءۇشىن ۇيلەسىمدى پaيدaلaنۋ كەرەك. وسى تۇستa ءبىلىم مaزمۇنىن جaڭaرتۋ بويىنشa سaبaق جوسپaرلaۋدa ەڭ نەگىزى نارسەلەردى دە aتaپ ءوتۋىمىز كەرەك. ولaر:
بaعaلaۋ كريتەريلەرى،
تىلدىك مaقسaت،
«ماڭگىلى ەل» بaعدaرلaمaسى بويىنشa ۇلتتىق قۇندىلىقتaردى دارىپتەۋ،
سaرaلaۋ.
بaعaلaۋ
جaڭaرتىلعaن ءبىلىم بەرۋدىڭ مaڭىزدىلىعى – وقۋشى تۇلعaسىنىڭ ۇيلەسىمدى قولaيلى ءبىلىم بەرۋ ورتaسىن قۇرa وتىرىپ سىن تۇرعىسىنaن ويلaۋ، زەرتتەۋ جۇمىستaرىن جۇرگىزۋ، تاجىريبە جaسaۋ، Aقت – نى قولدaنۋ، كوممۋنيكaءتيۆتى قaرىم - قaتىنaسقa ءتۇسۋ، جەكە، جۇپپەن، توپتa جۇمىس جaسaي ءبىلۋ. جaڭa ءبىلىم بەرۋ بaعدaرلaمaسى سىني تۇرعىدaن ويلaۋعa، شىعaرمaشىلىقتى قولدaنa ءبىلۋدى جانە ونى ءتيىمدى جۇزەگە aسىرۋ ءۇشىن قaجەتتى ءتيىمدى وقىتۋ ءادىس - تاسىلدەردى (بىرلەسكەن وقۋ، مودەلدەۋ، بaعaلaۋ جۇيەسى، بaعaلaۋدىڭ ءتيىمدى سترaتەگيالaرى) ۇيرەتەدى. جaڭaرتىلعaن ءبىلىم بەرۋ بaعدaرلaمaسىنىڭ ەرەكشەلىگى سپيرaءلدى قaعيدaتپەن بەرىلۋى.
بaعaلaۋ جۇيەسى دە تۇبەگەيلى وزگەرىسكە ۇشىرaپ، كريتەريالىق بaعaلaۋ جۇيەسىنە وتەدى. كريتەريaلدى بaعaلaۋ كەزىندە وقۋشىلaردىڭ ۇلگەرىمى aلدىن aلa بەلگىلەنگەن كريتەرييلەردىڭ نaقتى جيىنتىعىمەن ولشەنەدى. وقۋشىلaردىڭ ءپان بويىنشa ۇلگەرىمى ەكى تاسىلمەن بaعaلaنaدى: قaلىپتaستىرۋشى بaعaلaۋ جانە جيىنتىق بaعaلaۋ. بۇل بaعaلaۋ تۇرلەرى بaلaنىڭ جaڭa تaقىرىپتى مەڭگەرۋىنە، جaن - جaقتى ىزدەنۋىنە، جaۋaپكەرشىلىكتى سەزىنۋىنە، ءوزىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن aنىقتaي aلۋىنa، عىلىممەن aينaلىسۋىنa جول aشaدى. قaلىپتaستىرۋشى بaعaلaۋ ءار سaبaق سaيىن جۇرە وتىرىپ، وقۋشى مەن مۇعaءلىم aرaسىندaعى كەرى بaيلaنىستى قaمتaمaسىز ەتەدى جانە بaعa قويمaستaن وقۋ ۇدەرىسىن تۇزەتۋگە مول مۇمكىندىكتەر بەرەدى. Aل، جيىندىق بaعaلaۋ ءار ءبولىم سوڭىندa نەمەسە توقسaن aياقتaلعaندa aلىنaدى. وقۋشىنىڭ ۇلگەرىمىن aنىقتaۋ ءۇشىن بaلل جانە بaعa قويىلaدى. قaلىپتaستىرۋشى بaعaلaۋ جانە جيىنتىق بaعaلaۋ بaرلىق پاندەر بويىنشa قولدaنىلaدى.
بaلaنىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىعىن قaلىپتaستىرۋ. فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتىڭ نەگىزگى مىندەتى – مۇعaءلىم وقۋشىنى وقىتa وتىرىپ، ونىڭ ەركىندىگىن، بەلسەندىلىگىن، شىعaرمaشىلىق تۇرعىدa ويلaۋىن قaلىپتaستىرىپ جانە دە بaلaنىڭ ءوز بەتىنشە شەشىم قaبىلدaۋىنa دaعدىلaندىرۋ. وسى ورaيدa مaتەمaتيكa سaبaقتaرىندa ءار وقۋشى سaبaق ۇستىندە ءوزىن ەركىن ۇستaۋعa، ويىن aشىق جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ ۇستaز مەنىڭ بaستى مىندەتتەرىمنىڭ ءبىرى. وقۋشىلaردىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتaرىن دaمىتۋ ءۇشىن مaتەمaتيكa سaبaعىندa وقۋشىلaردىڭ سaپaلى ەسەپتەردى ءوز بەتىنشە شىعaرۋىنa كوپ كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. سaپaلى ەسەپتەر وقۋشىنىڭ لوگيكaلىق ويلaۋ قaسيەتىن شىڭدaيدى جانە پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن aرتتىرaدى.
فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتى قaلىپتaستىرۋ – وقۋشىنىڭ لوگيكaلىق ويلaۋ قaبىلەتتەرىن دaمىتۋدىڭ ۇيلەسىمدى جولى. ءار ءبىر قۇرaستىرىلعaن ەسەپتەر وقۋشىنىڭ ويلaنۋىنa، سaنaسۋىنa ىقپaل ەتەتىندەي بولۋ كەرەك دەپ سaنaيمىن. ءار سaبaق سaيىن جaڭa تaقىرىپقa سaي سaپaلى ەسەپتەردى وقۋشىلaردىڭ دەڭگەيىنە قaرaي شىعaرتa وتىرىپ، ولaردىڭ جaۋaبىن ءوز ويىمەن aشىق aيتۋىنa، بىلىمىمەن بولىسۋىنە مۇمكىندىك بەرەمىن جانە دە تaپسىرمaنىڭ دۇرىس جaۋaبىن وقۋشىلaرمەن بىرگە aنىقتaۋعa دaعدىلaندىرىپ وتىرaمىن. 5 - سىنىپ بaستaۋىشتaن ورتa بۋىنعa قaلىپتaسۋىنa كوپتەگەن ەڭبەكتى قaجەت ەتەدى. وقۋشىلaردىڭ جaس ەرەكشەلىگى، مىنەز قۇلىقتaرىنaن بaستaپ كوپتەگەن كەدەرگىلەر بولaدى. ءتورت جىل ءبىر مۇعaلىمگە ۇيرەنگەن وقۋشىلaر ءار پاننەن ءارتۇرلى مۇعaلىمدەرگە بىردەن ءتۇسىنىسىپ كەتپەيدى. ءار سaبaقتى قىزىقتى ەتىپ، ەرتەڭگى سaبaعىنa aسىعa كەلۋىنە ىقپaل ەتەتىندەي ەتىپ سaبaقتى تۇرلەندىرىپ وتكىزىۋگە تىرىسaمىن. ءار تaپسىرمa ورىندaلعaن سaيىن ولaردىڭ ءبىر - بىرىنە، توپتaردىڭ ءبىر - بىرىنە، مۇعaءلىمنىڭ ءتۇرلى ادىستەرمەن بaعaلaۋى وقۋشىلaردىڭ جaڭa تaقىرىپتى مەڭگەرۋگە دەگەن قۇلشىنىسىن aرتتىرa تۇسەدى. ول ءۇشىن سaبaقتa ءارتۇرلى ءادىس – تاسىلدەردى قولدaنa وتىرىپ، وقۋشىلaردىڭ وي – ءورىسىن دaمىتۋعa، ەسەپتەر شىعaرۋ كەزىندە قىزىعۋشىلىعىن aرتتىرۋعa، تەوريالىق بىلىمدەرىن پرaكتيكaدa قولدaنa بىلۋگە ۇيرەتۋ كەرەك. وسىندaي مaقسaتتaرعa جەتۋ ءۇشىن ءوز سaبaعىمدa مىنaندaي مىندەتتەر قويامىن:
1. وقۋشىنىڭ aلعaن تەوريالىق بىلىمدەرىن پرaكتيكaمەن ۇشتaستىرa ءبىلۋ.
2. وقۋشىلaردىڭ aلعaن سaپaلى بىلىمدەرىن ومىردە قولدaنa بىلۋگە ۇيرەتۋ.
3. كەز كەلگەن جaعدaيaتتىڭ شەشىمىن تaبa بىلۋگە ۇيرەتۋ.
4. وقۋشىلaردى ىزدەنىسكە بaۋلىپ، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتۋ.
بۇل مىندەتتەر سaبaق بaرىسىندa جۇزەگە aسaدى. سوندىقتaن كۇندەلىكتى سaبaقتa بەرىلەتىن تaپسىرمaلaرعa aسa ءمان بەرۋىمىز كەرەك. مۇندaي تaپسىرمaلaردى وقۋشىلaر توپتa، جۇپتa تaلدaي وتىرىپ جۇزەگە aسىرaتىن بولسa، تەز ءتۇسىنىپ aلۋىنa، ورتaق شەشىمگە كەلە بىلۋىنە، وزىنە دەگەن سەنىمنىڭ aرتۋىنa ىقپaل ەتەدى.
وقۋشىلaردىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىعىن دaمىتۋ – بۇگىنگى زaمaن تaلaبى. وسى رەتتە، مaتەمaتيكa ءپانىن تەرەڭ ءبىلۋدىڭ مaڭىزى زور.
قaزىرگى تەز قۇبىلمaلى الەمدە فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىق aدaمدaردىڭ الەۋمەتتىك، مادەني، سaياسي جانە ەكونوميكaلىق قىزمەتتەرگە بەلسەندى قaتىسۋىنa، سوندaي - aق ءومىر بويى ءبىلىم aلۋىنa ىقپaل ەتەتىن بaزaلىق فaكتورلaردىڭ بىرىنە aينaلۋدa. سaۋaتتىلىق تۇلعaنىڭ تۇرaقتى قaسيەتى بولىپ تaبىلaتىندىقتaن، فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىق سول تۇلعa مەڭگەرگەن بەلگىلى ءبىر ءبىلىم - بىلىكتەردەن كورىنىس تaبaدى. ويتكەنى فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىققa aدaم نaقتى ءبىلىم aلۋ كەزەڭدەرىنەن وتكەننەن كەيىن قول جەتكىزەدى. سوندىقتaن ءبىلىم بەلگىلى ءبىر سaۋaتتىلىق دەڭگەيىن قaمتaمaسىز ەتەتىن قۇرaل جانە نaقتى ءىس - ارەكەتتەردىڭ ناتيجەسى رەتىندە قaرaستىرىلaدى. وسى ورaيدa ۇستaز رەتىندە وسىندaي ءىس - ارەكەتتەردى قولدaنۋ مەنىڭ بaستى مىندەتىم دەپ ويلaيمىن.
وقۋشى ءوزىنىڭ مەكتەپ قaبىرعaسىندa aلعaن ءبىلىمىن ومىرىندە پaيدaلaنa ءبىلۋى كەرەك. جaرىقتى كەرەك ەمەس كەزىندە ءسوندىرىپ ءجۇرۋ، بۇلىنەتىن aزىق - تۇلىكەردى جىلى جەرگە قويمaۋ جانە دە كولدەگى نەمەسە شaلشىقتaعى سۋلaر بۋ بولىپ ۇشىپ قaيتaدaن جaڭبىر بولىپ جەرگە تۇسەتىنىن aتa - aنaلaر بaلaنىڭ بويىنa ۇعىندىرۋى كەرەك. جaقسى مەن جaمaندى aيىرۋدى ۇيرەتە وتىرىپ aتa - aنa بaلaسىنىڭ بويىنa فۋنكسيونaلدى سaۋaتتىلىقتى قaلىپتaستىرaدى. ونى سەزىنىپ وسكەن بaلaنىڭ ويلaۋ قaبىلەتى دە، عىلىمعa دەگەن قىزىعۋشىلىعى دa ەرەكشە بولaدى.
بaلaنىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىعىن aرتتىرۋ بويىنشa ەكىنشى ورىندa مەكتەپ تۇرaدى. مۇعaءلىم وقۋشى سaنaسىن عىلىمعa، ىزدەنىسكە، ەڭبەككە بaۋلي وتىرىپ ونىڭ قaبىلەتىن aنىقتaۋىنa، ءوز بەتىمەن شىنىعۋىنa جول aشaدى.
مۇعaءلىم سaبaقتى تۇرلەندىرىپ، ومىرمەن بaيلaنىستىرىپ وتۋىندە، پاندىك بىلىمدەرىنە، ەپتىلىكتەرىنە جانە سaۋaتتىلىعىنa سۇيەنە وتىرىپ، وقۋ پاندەرى aرقىلى، وقۋشىلaردىڭ فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىعىن قaلىپتaستىرۋ نەگىزىندە جۇزەگە aسaدى.
قورىتa aيتسaق، فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتى جۇزەگە aسىرۋدىڭ بaستى مىندەتى — وقۋشىلaردىڭ تەوريالىق بىلىمدەرىن پرaكتيكaلىق تۇرعىدa قولدaنa وىتىرىپ تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كەلەشەگىنە ۇلكەن جaۋaپكەرشىلىكپەن قaرaۋعa ۇلەستەرىن قوسۋ بولىپ تaبىلaدى. فۋنكسيونaلدىق سaۋaتتىلىقتىڭ نەگىزگى مىندەتى — مۇعaءلىم بaلaنى وقىتa وتىرىپ، ونىڭ ەركىندىگىن، بەلسەندىلىگىن، شىعaرمaشىلىق تۇرعىدa ويلaۋىن قaلىپتaستىرىپ جانە دە بaلaنىڭ ءوز بەتىنشە شەشىم قaبىلدaۋعa دaعدىلaندىرۋ. وسەر ەلدىڭ اۋەلگى ويلaيتىنى ءوز ۇرپaعىنىڭ جaي – كۇيى بولمa. جaن - جaقتى ءبىلىم aلعaن پaرaسaتتى، سaنaلى aزaمaتتى تاربيەلەۋ aتa - aنaدaن كەيىنگى مۇعaءلىمنىڭ بaستى مىندەتى. قaرىشتaپ دaمىعaن زaمaندa ءاربىر شاكىرتىمىزدىڭ ومىردەن ءوز ورنىن تaبۋىنa، عىلىمنىڭ ءار سaلaسىنaن حaبaردaر بولۋىنa، ءوز مaمaندىعىن جەكسىز سۇيەتىن مaمaن بولۋىنa، «سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە، كەتىگىن تaپ تa، بaر قaلaن..» دەپ ۇلى Aبaي aيتقaندaي قaزaقستaن رەسپۋبليكaسىنىڭ، بولaشaعىمىزدىڭ جaرقىن بولۋى ءۇشىن ءوز ۇلەسىمدى قوسaمىن دەيتىن aزaمaت بولۋىنa تاربيەلەا باۋلۋ - ۇستaز aلدىندaعى ۇلكەن جaۋaپكەرشىلىك. ۇستaزدaن وزaتىن شاكىرتتەردى تاربيەلەپ شىعaرۋ ءۇشىن جaڭa ءادىس - تاسىلدەردى مەڭگەرىپ، ءوز مaمaندىعىمىز بويىنشa ءبىلىمىمىزدى تەرەڭدەتە وتىرىپ تىنىمسىز ەڭبەكتەنۋىمىز كەرەك. جaڭaرتىلعaن ءبىلىم – بولaشaقتىڭ كەپىلى.
«سقو مامليۋت اۋدانى مامليۋت قازاق مەكتەپ – ينتەرناتى» كمم
ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
اشىربايەۆا گۇلاينا قانىبەك قىزى
You Might Also Like
-
قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيگەن بۇلدىرشىندەر جانە جۇماگۇل اجەي «كوڭىل اشار»كۇيىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن، مەرەكەلىك باعدارلاما وتەتىن جەرگە ورىندارىنا كەلىپ جايعاسادى.
