جاراسىمدى قارىم - قاتىناس
تاقىرىپ: جاراسىمدى قارىم - قاتىناس
قۇندىلىق: دۇرىس ارەكەت، ىشكى تىنىشتىق
قاسيەتتەر: ادالدىق، مەيىرىمدىلىك، كەڭ پەيىلدىلىك، پاراساتتىلىق
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق داستۇرىندەگى «ۇلكەن» مەن «كىشى» سىيلاسىمدى قارىم – قاتىناسىن ۇلتتىق قۇندىلىق رەتىندە تانىتۋ.
مىندەتتەرى:
- «ۇلكەن» مەن «كىشى»، «ەل اعاسى»، دەگەن سوزدەردىڭ ءمانىن اشۋ؛
- «ۇلكەن» مەن «كىشى» اراسىنداعى سىيلاسىمدى قاتىناسىمنىڭ ءمانىن ۇعىندىرۋ؛
- وزىنەن ۇلكەندى سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە، يناباتتى بولۋعا تاربيەلەۋ؛
ساباق بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
تىنىشتىق ءساتى: (2 مين) - قايىرلى تاڭ، وقۋشىلار! كۇنىمىز ءساتتى بولسىن! ادەتتەگىدەي سەندەرمەن كەزدەسىپ تۇرعانىما قۋانىشتىمىن. قاراڭدارشى، ءبارى سونداي قۋانىشتى، تاماشا كۇن! ءبىر – بىرلەرىڭىزگە قاراپ، كوڭىلدەرىڭىز جايدارى، اقجارقىن ەكەنىن بايقاپ تۇرسىزدار ما؟
- ارينە، كوڭىل كۇيىمىز جاقسى.
- وندا ساباعىمىزدى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋدەن باستايىق!
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. جالىندى جاستىق شاق دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
2. جاستىق شاقتىڭ ماڭىزى نەدە؟
3. جاستىق شاقتا قانداي قىزىقتار بولادى؟
راحمەت، جاۋاپتارىڭىزعا. سىزگە ارناپ ءبىر اڭىز ايتىپ بەرەيىن. مۇقيات تىڭداڭىزدار!
«ەرتە زاماندا ءبىر وتباسى ءومىر ءسۇرىپتى، ول وتباسىندا ءاردايىم دوستىق، ماحاببات، تۇسىنىستىك بولعان ەكەن. ولار تۋرالى سوزدەر بيلەۋشىگە دە جەتكەن ەكەن، ول وتاعاسىن شاقىرىپ الىپ، ودان: «سەندەر ۇرىس - كەرىسسىز، ءبىر ءبىرىڭدى رەنجىتپەي قالاي ءومىر سۇرە الاسىڭدار؟» - دەپ سۇراعان ەكەن. سوندا قاريا قاعاز الىپ وعان ءبىر نارسە جازادى. بيلەۋشى قاعازداعى جازۋدى وقىپ، تاڭ قالادى، ال قاعازدا «تۇسىنىستىك» دەگەن ءسوز 100 قايتارا جازىلىپتى.
- بيلەۋشى قانداي ءسوز جازدى دەپ ويلايسىزدار؟
- اڭىزدا ايتىلعان وتباسى نەلىكتەن تاتۋ تۇرعان؟
«تۇسىنىستىك» ءسوزىن قالاي ۇعاسىڭدار؟
ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك:
- جارايسىزدار! ەندى مەن سىزدەرگە بىرنەشە سۇراقتار قويايىن:
1. جاراسىمدى قارىم - قاتىناس دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
2. كەز كەلگەن اداممەن قارىم - قاتىناس جاساۋ ءۇشىن ادامعا قانداي قاسيەت كەرەك؟
3. ادام ومىرىندەگى دۇرىس ارەكەت دەگەن نە؟
4. قارىم - قاتىناستىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعى قانداي؟
- راحمەت جاۋاپتارىڭىزعا. وقۋلىقتىڭ «وقىپ ۇيرەنەيىك!» ايدارىندا بەرىلگەن س. ب. دورجەنوۆتىڭ ىزىمەن جازىلعان ءماتىندى وقيىق.
ءماتىن
ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا ۇلكەن مەن كىشى اراسىنداعى سىيلاسىمدى قارىم – قاتىناسقا ۇلكەن ءمان بەرىلەدى. ۇلكەندەر مەن كىشىلەردىڭ اراسىنداعى قارىم – قاتىناس ەرەسەك ادامدار مەن جاستاردىڭ اراسىندا عانا ەمەس، ونىڭ ءار توبىنىڭ ءوز ىشىندە دە بولادى. قازاقتىڭ ۇلكەندى سىيلاۋ داستۇرىندە اعانى قۇرمەتتەۋدىڭ ءجونى ەرەكشە. حالقىمىزدا «ەل اعاسى» دەگەن ۇعىم بار. سوندىقتان «تون جاعاسىز، ەل اعاسىز بولمايدى» دەيدى. ونداي اعالاردىڭ قاتارىنا ەلى ءۇشىن قانداي دا بولماسىن اۋىرتپالىق جۇگىن نارداي ارقالاي بىلگەن، ءومىردىڭ قىزىعىنان گورى قيىندىعىن كورگەن، ەلىنە، جۇرتىنا باسشى، اقىلشى بولا بىلگەن ادامداردى جاتقىزادى. حالىقتىڭ سىيىنا بولەنگەن ەل اعاسى تابيعاتىنان ادامگەرشىلىكتى، اقىلدى، پاراساتتى، كوپشىل، ەرجۇرەك بولعان، حالقىنىڭ مۇددەسى جولىندا ەشتەڭەدەن تايىنبايتىن، قاجەت بولسا، ءومىرىن دە قيۋعا ءازىر جاندار. حالقىمىز اعانى سىيلا، لايىقتى بولسا ءىنىنى ءقادىر تۇت دەيدى. «جاسى كىشى ءىنىنى اقىلى ارتسا اعا تۇت» دەگەن ناقىل دا وسىعان وراي ايتىلعان.
اقىل – پاراساتى، وي - ءورىسى كەڭ يناباتتى، ىنىلەرگە اعامىن دەپ باسىمدىلىق كورسەتپەي، شاشباۋىن كوتەرىپ، جول بەرۋ دە كىسىلىكتىڭ بەلگىسى. جاستاردىڭ ۇلكەندەرگە قۇرمەت كورسەتۋى، ۇلكەندەردىڭ كىشىلەرگە ىزەت ءبىلدىرۋى ۇلتتىق داستۇردە قالىپتاسقان سىيلاستىق پەن جاراسىمدى قارىم – قاتىناس وزەگى.
قۇندىلىق: دۇرىس ارەكەت، ىشكى تىنىشتىق
قاسيەتتەر: ادالدىق، مەيىرىمدىلىك، كەڭ پەيىلدىلىك، پاراساتتىلىق
ساباقتىڭ ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق داستۇرىندەگى «ۇلكەن» مەن «كىشى» سىيلاسىمدى قارىم – قاتىناسىن ۇلتتىق قۇندىلىق رەتىندە تانىتۋ.
مىندەتتەرى:
- «ۇلكەن» مەن «كىشى»، «ەل اعاسى»، دەگەن سوزدەردىڭ ءمانىن اشۋ؛
- «ۇلكەن» مەن «كىشى» اراسىنداعى سىيلاسىمدى قاتىناسىمنىڭ ءمانىن ۇعىندىرۋ؛
- وزىنەن ۇلكەندى سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە، يناباتتى بولۋعا تاربيەلەۋ؛
ساباق بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
تىنىشتىق ءساتى: (2 مين) - قايىرلى تاڭ، وقۋشىلار! كۇنىمىز ءساتتى بولسىن! ادەتتەگىدەي سەندەرمەن كەزدەسىپ تۇرعانىما قۋانىشتىمىن. قاراڭدارشى، ءبارى سونداي قۋانىشتى، تاماشا كۇن! ءبىر – بىرلەرىڭىزگە قاراپ، كوڭىلدەرىڭىز جايدارى، اقجارقىن ەكەنىن بايقاپ تۇرسىزدار ما؟
- ارينە، كوڭىل كۇيىمىز جاقسى.
- وندا ساباعىمىزدى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋدەن باستايىق!
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
1. جالىندى جاستىق شاق دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
2. جاستىق شاقتىڭ ماڭىزى نەدە؟
3. جاستىق شاقتا قانداي قىزىقتار بولادى؟
راحمەت، جاۋاپتارىڭىزعا. سىزگە ارناپ ءبىر اڭىز ايتىپ بەرەيىن. مۇقيات تىڭداڭىزدار!
«ەرتە زاماندا ءبىر وتباسى ءومىر ءسۇرىپتى، ول وتباسىندا ءاردايىم دوستىق، ماحاببات، تۇسىنىستىك بولعان ەكەن. ولار تۋرالى سوزدەر بيلەۋشىگە دە جەتكەن ەكەن، ول وتاعاسىن شاقىرىپ الىپ، ودان: «سەندەر ۇرىس - كەرىسسىز، ءبىر ءبىرىڭدى رەنجىتپەي قالاي ءومىر سۇرە الاسىڭدار؟» - دەپ سۇراعان ەكەن. سوندا قاريا قاعاز الىپ وعان ءبىر نارسە جازادى. بيلەۋشى قاعازداعى جازۋدى وقىپ، تاڭ قالادى، ال قاعازدا «تۇسىنىستىك» دەگەن ءسوز 100 قايتارا جازىلىپتى.
- بيلەۋشى قانداي ءسوز جازدى دەپ ويلايسىزدار؟
- اڭىزدا ايتىلعان وتباسى نەلىكتەن تاتۋ تۇرعان؟
«تۇسىنىستىك» ءسوزىن قالاي ۇعاسىڭدار؟
ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك:
- جارايسىزدار! ەندى مەن سىزدەرگە بىرنەشە سۇراقتار قويايىن:
1. جاراسىمدى قارىم - قاتىناس دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
2. كەز كەلگەن اداممەن قارىم - قاتىناس جاساۋ ءۇشىن ادامعا قانداي قاسيەت كەرەك؟
3. ادام ومىرىندەگى دۇرىس ارەكەت دەگەن نە؟
4. قارىم - قاتىناستىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعى قانداي؟
- راحمەت جاۋاپتارىڭىزعا. وقۋلىقتىڭ «وقىپ ۇيرەنەيىك!» ايدارىندا بەرىلگەن س. ب. دورجەنوۆتىڭ ىزىمەن جازىلعان ءماتىندى وقيىق.
ءماتىن
ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا ۇلكەن مەن كىشى اراسىنداعى سىيلاسىمدى قارىم – قاتىناسقا ۇلكەن ءمان بەرىلەدى. ۇلكەندەر مەن كىشىلەردىڭ اراسىنداعى قارىم – قاتىناس ەرەسەك ادامدار مەن جاستاردىڭ اراسىندا عانا ەمەس، ونىڭ ءار توبىنىڭ ءوز ىشىندە دە بولادى. قازاقتىڭ ۇلكەندى سىيلاۋ داستۇرىندە اعانى قۇرمەتتەۋدىڭ ءجونى ەرەكشە. حالقىمىزدا «ەل اعاسى» دەگەن ۇعىم بار. سوندىقتان «تون جاعاسىز، ەل اعاسىز بولمايدى» دەيدى. ونداي اعالاردىڭ قاتارىنا ەلى ءۇشىن قانداي دا بولماسىن اۋىرتپالىق جۇگىن نارداي ارقالاي بىلگەن، ءومىردىڭ قىزىعىنان گورى قيىندىعىن كورگەن، ەلىنە، جۇرتىنا باسشى، اقىلشى بولا بىلگەن ادامداردى جاتقىزادى. حالىقتىڭ سىيىنا بولەنگەن ەل اعاسى تابيعاتىنان ادامگەرشىلىكتى، اقىلدى، پاراساتتى، كوپشىل، ەرجۇرەك بولعان، حالقىنىڭ مۇددەسى جولىندا ەشتەڭەدەن تايىنبايتىن، قاجەت بولسا، ءومىرىن دە قيۋعا ءازىر جاندار. حالقىمىز اعانى سىيلا، لايىقتى بولسا ءىنىنى ءقادىر تۇت دەيدى. «جاسى كىشى ءىنىنى اقىلى ارتسا اعا تۇت» دەگەن ناقىل دا وسىعان وراي ايتىلعان.
اقىل – پاراساتى، وي - ءورىسى كەڭ يناباتتى، ىنىلەرگە اعامىن دەپ باسىمدىلىق كورسەتپەي، شاشباۋىن كوتەرىپ، جول بەرۋ دە كىسىلىكتىڭ بەلگىسى. جاستاردىڭ ۇلكەندەرگە قۇرمەت كورسەتۋى، ۇلكەندەردىڭ كىشىلەرگە ىزەت ءبىلدىرۋى ۇلتتىق داستۇردە قالىپتاسقان سىيلاستىق پەن جاراسىمدى قارىم – قاتىناس وزەگى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
