جاسوسپىرىمدەردىڭ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىگى
بارىسى:
توپ جەتەكشىسىنىڭ كىرىسپە ءسوزى
1. ءبىرىنشى ءبولىم:
ا/ «ادام قۇقىعى» دەگەنىمىز نە؟؛
ب/ «سەنىڭ قۇقىعىڭ» - باپتاردى ەسكە ءتۇسىرۋ.
2. ەكىنشى ءبولىم:
ا/ «جاستار اراسىنداعى قىلمىستار»؛
ب/سيتۋاسيالىق جاعدايلاردى شەشۋ.
3. ءۇشىنشى ءبولىم:
ا/«زاڭدى كونسۋلتاسيا» - سۇراق – جاۋاپتار؛
ب/ كامەلەتكە تولماعاندارعا قولدانىلاتىن جازا
تۇرلەرى.
4.قورىتىندى.
تاقىرىبى: جاسوسپىرىمدەردىڭ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىگى.
ماقساتى: ستۋدەنتتەردىڭ قۇقىقتىق بىلىمدەرىن تەكسەرە وتىرىپ زاڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋ، جاسوسپىرىمدەردىڭ قىلمىستىلىعىنىڭ قىلمىستىق سيپاتتاماسىن بەرۋ، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. كونستيتۋسيانى ت. ب. قۇقىقتىق نورماتيۆتىك اكتىلەردى ورىنداپ، قۇرمەتتەي بىلۋگە ۇيرەتۋ، ادامگەرشىلىككە، ۇلتجاندىلىققا، قۇقىقتىق ساۋاتتىلىققا تاربيەلەۋ؛ ويلاۋ، تىڭداۋ، سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ، قابىلەتتەرىن شىڭداۋ.
1. توپ جەتەكشىسىنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار! مەملەكەتىمىزدىڭ اتا زاڭىنىڭ 1 – بابىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرىلدى. «ونىڭ باستى قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەگەن قاستەرلى ءسوزدى كىرگىزگەن. بۇگىنگى قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرامىز دەگەن زاماندا ءاربىر ادام ءوز قۇقىقتارىن جەتە ءبىلىپ، جالپى زاڭ ءبىلىمى سالاسىنان ماعلۇمات العانى دۇرىس. زاڭدى اتتاماي، تۋرا جولمەن ءجۇرىپ، ەلىنە ادال قىزمەت ەتكەن ازامات قانا مۇراتىنا جەتەدى. سوندىقتان زاڭدى ءبىلۋ – زامان تالابى.
بۇگىن بىزدە قوناقتا قالالىق كامەلەتكە تولماعان جاسوسپىرىمدەر ينسپەكتورى تويعانبايەۆ نۇرحات نۇراحمەتوللا ۇلى، كوللەدج ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بوزششينا قۇندىز جۇمابەك قىزى، كوللەدجدىڭ «فەميدا» كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى يساكوۆا گۋلنار ءتاڭىرقۇل قىزى، اتا – انالار.
بۇگىنگى ءىس-شارامىزدا ءبىز جاسى كامەلەتكە تولماعان جاسوسپىرىمدەردىڭ اراسىندا ءجيى كەزدەسەتىن قىلمىس تۇرلەرى مەن جازالار تۋرالى ءسوز قوزعايمىز.
I. ساباعىمىزدىڭ ءبىرىنشى بولىمىندە قۇقىق تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرىلەدى.
1.1. ەلدار
قوعامدا ءومىر سۇرەتىن ادامداردىڭ وزدەرىن ۇستاۋ ەرەجەلەرىنىڭ جيىنتىعىن الەۋمەتتىك نورمالار دەيمىز. الەۋمەتتىك نورما قۇقىق پەن مورال دەگەن ۇعىمدار كىرەدى.
الەۋمەتتىك نورمالاردىڭ مەملەكەتتىڭ پارمەنىمەن زاڭداستىرىلعان بولىگى قۇقىقتى، ال مەملەكەتتىڭ پارمەنىمەن زاڭداستىرىلماعان بولىگى مورالدى قۇرايدى.
قۇقىق دەگەنىمىز – مەملەكەت تاراپىنان زاڭداستىرىلعان جانە قورعالاتىن، جالپىعا بىردەي مىندەتتى نورمالار جۇيەسى.
قۇقىقتىڭ ەرەكشەلىگى – ونىڭ نورمالارى بۇزىلعان جاعدايدا كىنالىنىڭ زاڭدى جاۋاپقا تارتىلاتىندىعىن دا. مورالدىق ءتارتىپتى بۇزعانى ءۇشىن ادام زاڭدى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلمايدى، ءبىراق كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ىلىگەدى، اينالاسىنا جاعىمسىز پىكىر تۋعىزادى.
قۇقىقتىق نورمالار تەك قانا زاڭداردان تۇرمايدى، باسقا دا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردە دە كورسەتىلگەن. پرەزيدەنت - نورماتيۆتىك جارلىقتار، ۇكىمەت – نورماتيۆتىك قاۋلىلار، مينيسترلىكتەر – نورماتيۆتىك بۇيرىقتار، جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندار - نورماتيۆتىك شەشىمدەر قابىلدايدى.
1948 جىلى 10 جەلتوقساندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسى ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا ورتاق دەكلاراسياسىن قابىلدادى. ول بويىنشا ادام قۇقىعى 3 توپقا بولىنەدى: تابيعي قۇقىق، ازاماتتىق قۇقىق، ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك، مادەني قۇقىق.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ادام قۇقىقتارى اتا زاڭىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىندا كورىنىس تاپقان. ول 9 ءبولىم، 98 باپتان تۇرادى. ونىڭ ەكىنشى ءبولىمىنىڭ 30 بابى قۇقىققا ارنالعان.
1.2. «سەنىڭ قۇقىعىڭ!»
ساعات: 14-باپ
1. زاڭ مەن سوت الدىندا جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ.
2. تەگىنە، الەۋمەتتىك، لاۋازىمدىق جانە ءمۇلiكتiك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ءناسiلiنە، ۇلتىنا، تiلiنە، دىنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرىنە بايلانىستى نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكiمدi ەشقانداي كەمسىتۋگە بولمايدى.
باتىرلان: 15-باپ
1. اركiمنiڭ ءومىر سۇرۋگە قۇقىعى بار.
2. ەشكىمنىڭ ءوز بەتىنشە ادام ءومىرىن قيۋعا حاقىسى جوق. ءولىم جازاسى ادامداردىڭ قازا بولۋىمەن بايلانىستى تەرروريستىك قىلمىستار جاساعانى ءۇشىن، سونداي-اق سوعىس ۋاقىتىندا ەرەكشە اۋىر قىلمىستار جاساعانى ءۇشىن ەڭ اۋىر جازا رەتىندە زاڭمەن بەلگىلەنەدى، ونداي جازاعا كەسىلگەن ادامنىڭ كەشىرىم جاساۋ تۋرالى ءوتىنىش ەتۋ حاقى بار.
ەلامان: 16-باپ
1. اركىم ءوزiنiڭ جەكە باسىنىڭ بوستاندىعىنا قۇقىعى بار.
2. زاڭدا كوزدەلگەن رەتتەردە عانا جانە تەك قانا سوتتىڭ سانكسياسىمەن تۇتقىنداۋعا جانە قاماۋدا ۇستاۋعا بولادى، تۇتقىندالعان ادامعا شاعىمدانۋ قۇقىعى بەرiلەدi. سوتتىڭ سانكسياسىنسىز ادامدى جەتپىس ەكى ساعاتتان اسپايتىن مەرزىمگە ۇستاۋعا بولادى.
3. ۇستالعان، تۇتقىندالعان، قىلمىس جاسادى دەپ ايىپ تاعىلعان ءاربىر ادام سول ۇستالعان، تۇتقىندالعان نەمەسە ايىپ تاعىلعان كەزدەن باستاپ ادۆوكاتتىڭ (قورعاۋشىنىڭ) كومەگىن پايدالانۋعا قۇقىلى.
ەرلان: 17-باپ
1. ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىنە قول سۇعىلمايدى.
2. ەشكiمدi ازاپتاۋعا، وعان زورلىق-زومبىلىق جاساۋعا، باسقاداي قاتىگەزدىك نەمەسە ادامدىق قادiر-قاسيەتiن قورلايتىنداي ءجابىر كورسەتۋگە نە جازالاۋعا بولمايدى.
اڭسار: 19-باپ
1. اركىم ءوزiنiڭ قاي ۇلتقا، قاي پارتياعا جانە قاي دىنگە جاتاتىنىن ءوزى انىقتاۋعا جانە ونى كورسەتۋ - كورسەتپەۋگە حاقىلى.
2. اركiمنiڭ انا تiلi مەن ءتول مادەنيەتىن پايدالانۋعا، قارىم - قاتىناس، تاربيە، وقۋ جانە شىعارماشىلىق تiلiن ەركىن تاڭداپ الۋعا قۇقىعى بار.
توپ جەتەكشىسىنىڭ كىرىسپە ءسوزى
1. ءبىرىنشى ءبولىم:
ا/ «ادام قۇقىعى» دەگەنىمىز نە؟؛
ب/ «سەنىڭ قۇقىعىڭ» - باپتاردى ەسكە ءتۇسىرۋ.
2. ەكىنشى ءبولىم:
ا/ «جاستار اراسىنداعى قىلمىستار»؛
ب/سيتۋاسيالىق جاعدايلاردى شەشۋ.
3. ءۇشىنشى ءبولىم:
ا/«زاڭدى كونسۋلتاسيا» - سۇراق – جاۋاپتار؛
ب/ كامەلەتكە تولماعاندارعا قولدانىلاتىن جازا
تۇرلەرى.
4.قورىتىندى.
تاقىرىبى: جاسوسپىرىمدەردىڭ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىگى.
ماقساتى: ستۋدەنتتەردىڭ قۇقىقتىق بىلىمدەرىن تەكسەرە وتىرىپ زاڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋ، جاسوسپىرىمدەردىڭ قىلمىستىلىعىنىڭ قىلمىستىق سيپاتتاماسىن بەرۋ، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. كونستيتۋسيانى ت. ب. قۇقىقتىق نورماتيۆتىك اكتىلەردى ورىنداپ، قۇرمەتتەي بىلۋگە ۇيرەتۋ، ادامگەرشىلىككە، ۇلتجاندىلىققا، قۇقىقتىق ساۋاتتىلىققا تاربيەلەۋ؛ ويلاۋ، تىڭداۋ، سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتۋ، قابىلەتتەرىن شىڭداۋ.
1. توپ جەتەكشىسىنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار! مەملەكەتىمىزدىڭ اتا زاڭىنىڭ 1 – بابىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرىلدى. «ونىڭ باستى قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەگەن قاستەرلى ءسوزدى كىرگىزگەن. بۇگىنگى قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرامىز دەگەن زاماندا ءاربىر ادام ءوز قۇقىقتارىن جەتە ءبىلىپ، جالپى زاڭ ءبىلىمى سالاسىنان ماعلۇمات العانى دۇرىس. زاڭدى اتتاماي، تۋرا جولمەن ءجۇرىپ، ەلىنە ادال قىزمەت ەتكەن ازامات قانا مۇراتىنا جەتەدى. سوندىقتان زاڭدى ءبىلۋ – زامان تالابى.
بۇگىن بىزدە قوناقتا قالالىق كامەلەتكە تولماعان جاسوسپىرىمدەر ينسپەكتورى تويعانبايەۆ نۇرحات نۇراحمەتوللا ۇلى، كوللەدج ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بوزششينا قۇندىز جۇمابەك قىزى، كوللەدجدىڭ «فەميدا» كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى يساكوۆا گۋلنار ءتاڭىرقۇل قىزى، اتا – انالار.
بۇگىنگى ءىس-شارامىزدا ءبىز جاسى كامەلەتكە تولماعان جاسوسپىرىمدەردىڭ اراسىندا ءجيى كەزدەسەتىن قىلمىس تۇرلەرى مەن جازالار تۋرالى ءسوز قوزعايمىز.
I. ساباعىمىزدىڭ ءبىرىنشى بولىمىندە قۇقىق تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرىلەدى.
1.1. ەلدار
قوعامدا ءومىر سۇرەتىن ادامداردىڭ وزدەرىن ۇستاۋ ەرەجەلەرىنىڭ جيىنتىعىن الەۋمەتتىك نورمالار دەيمىز. الەۋمەتتىك نورما قۇقىق پەن مورال دەگەن ۇعىمدار كىرەدى.
الەۋمەتتىك نورمالاردىڭ مەملەكەتتىڭ پارمەنىمەن زاڭداستىرىلعان بولىگى قۇقىقتى، ال مەملەكەتتىڭ پارمەنىمەن زاڭداستىرىلماعان بولىگى مورالدى قۇرايدى.
قۇقىق دەگەنىمىز – مەملەكەت تاراپىنان زاڭداستىرىلعان جانە قورعالاتىن، جالپىعا بىردەي مىندەتتى نورمالار جۇيەسى.
قۇقىقتىڭ ەرەكشەلىگى – ونىڭ نورمالارى بۇزىلعان جاعدايدا كىنالىنىڭ زاڭدى جاۋاپقا تارتىلاتىندىعىن دا. مورالدىق ءتارتىپتى بۇزعانى ءۇشىن ادام زاڭدى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلمايدى، ءبىراق كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ىلىگەدى، اينالاسىنا جاعىمسىز پىكىر تۋعىزادى.
قۇقىقتىق نورمالار تەك قانا زاڭداردان تۇرمايدى، باسقا دا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردە دە كورسەتىلگەن. پرەزيدەنت - نورماتيۆتىك جارلىقتار، ۇكىمەت – نورماتيۆتىك قاۋلىلار، مينيسترلىكتەر – نورماتيۆتىك بۇيرىقتار، جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندار - نورماتيۆتىك شەشىمدەر قابىلدايدى.
1948 جىلى 10 جەلتوقساندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسى ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا ورتاق دەكلاراسياسىن قابىلدادى. ول بويىنشا ادام قۇقىعى 3 توپقا بولىنەدى: تابيعي قۇقىق، ازاماتتىق قۇقىق، ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك، مادەني قۇقىق.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ادام قۇقىقتارى اتا زاڭىمىز – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىندا كورىنىس تاپقان. ول 9 ءبولىم، 98 باپتان تۇرادى. ونىڭ ەكىنشى ءبولىمىنىڭ 30 بابى قۇقىققا ارنالعان.
1.2. «سەنىڭ قۇقىعىڭ!»
ساعات: 14-باپ
1. زاڭ مەن سوت الدىندا جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ.
2. تەگىنە، الەۋمەتتىك، لاۋازىمدىق جانە ءمۇلiكتiك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ءناسiلiنە، ۇلتىنا، تiلiنە، دىنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرىنە بايلانىستى نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكiمدi ەشقانداي كەمسىتۋگە بولمايدى.
باتىرلان: 15-باپ
1. اركiمنiڭ ءومىر سۇرۋگە قۇقىعى بار.
2. ەشكىمنىڭ ءوز بەتىنشە ادام ءومىرىن قيۋعا حاقىسى جوق. ءولىم جازاسى ادامداردىڭ قازا بولۋىمەن بايلانىستى تەرروريستىك قىلمىستار جاساعانى ءۇشىن، سونداي-اق سوعىس ۋاقىتىندا ەرەكشە اۋىر قىلمىستار جاساعانى ءۇشىن ەڭ اۋىر جازا رەتىندە زاڭمەن بەلگىلەنەدى، ونداي جازاعا كەسىلگەن ادامنىڭ كەشىرىم جاساۋ تۋرالى ءوتىنىش ەتۋ حاقى بار.
ەلامان: 16-باپ
1. اركىم ءوزiنiڭ جەكە باسىنىڭ بوستاندىعىنا قۇقىعى بار.
2. زاڭدا كوزدەلگەن رەتتەردە عانا جانە تەك قانا سوتتىڭ سانكسياسىمەن تۇتقىنداۋعا جانە قاماۋدا ۇستاۋعا بولادى، تۇتقىندالعان ادامعا شاعىمدانۋ قۇقىعى بەرiلەدi. سوتتىڭ سانكسياسىنسىز ادامدى جەتپىس ەكى ساعاتتان اسپايتىن مەرزىمگە ۇستاۋعا بولادى.
3. ۇستالعان، تۇتقىندالعان، قىلمىس جاسادى دەپ ايىپ تاعىلعان ءاربىر ادام سول ۇستالعان، تۇتقىندالعان نەمەسە ايىپ تاعىلعان كەزدەن باستاپ ادۆوكاتتىڭ (قورعاۋشىنىڭ) كومەگىن پايدالانۋعا قۇقىلى.
ەرلان: 17-باپ
1. ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىنە قول سۇعىلمايدى.
2. ەشكiمدi ازاپتاۋعا، وعان زورلىق-زومبىلىق جاساۋعا، باسقاداي قاتىگەزدىك نەمەسە ادامدىق قادiر-قاسيەتiن قورلايتىنداي ءجابىر كورسەتۋگە نە جازالاۋعا بولمايدى.
اڭسار: 19-باپ
1. اركىم ءوزiنiڭ قاي ۇلتقا، قاي پارتياعا جانە قاي دىنگە جاتاتىنىن ءوزى انىقتاۋعا جانە ونى كورسەتۋ - كورسەتپەۋگە حاقىلى.
2. اركiمنiڭ انا تiلi مەن ءتول مادەنيەتىن پايدالانۋعا، قارىم - قاتىناس، تاربيە، وقۋ جانە شىعارماشىلىق تiلiن ەركىن تاڭداپ الۋعا قۇقىعى بار.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
