جازىقتار. جازىقتاردىڭ پايدا بولۋى جانە وزگەرۋى
تاقىرىبى: جازىقتار. جازىقتاردىڭ پايدا بولۋى جانە وزگەرۋى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك. جازىقتار، ولاردىڭ تۇرلەرى مەن پايدا بولۋى جايلى تۇسىنىك بەرۋ
ب) تاربيەلىك ءوز وتانىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، پاتريوتتىق سەزىمدەرىن دامىتۋ، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا باۋلۋ.
ۆ) دامىتۋشىلىق. وقۋشىلاردىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيالارمەن جۇمىس ىستەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ. جەر بەدەرى، جازىقتار تۋرالى وي - ورىستەرىن دامىتۋ.
وتەتىن ورنى: مۋلتيمەديا كابينەتى
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، وزىندىك جۇمىس ىستەۋ، تىرەك سىزبالار پايدالانۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، تاريح، حيميا
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار. ەلەكتروندى وقۋلىق. دۇنيە ءجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، «گەوگرافيا جانە تابيعات» جۋرنالى، اتلاس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن تەكسەرۋ. وقۋشىلاردىڭ جۇمىس ورىندارىنىڭ ساباققا قاجەتتى وقۋ قۇرال - جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتىلۋىن قاداعالاۋ.
وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
§ 22 تاۋلاردىڭ پايدا بولۋى. قاتپارلى جانە قاتپارلى - جاقپارلى تاۋلار. تاۋلاردىڭ وزگەرۋى
گەوگرافيالىق ديكتانت
1) تاۋلاردىڭ كوپشىلىگى........(قاتپارلاردان) تۇرادى.
2) قاتپارلى تاۋلارعا......................(ءالپى، كاۆكاز، كورديلەر) تاۋلارى جاتادى.
3) تاۋ جىنىستارىنىڭ قاتپارلانۋعا ۇشىراعان قاباتتارى.......................(ۇلكەن قىسىمنىڭ) اسەرىنەن العاشقى يىلگىشتىك قاسيەتىن جوعالتادى.
4) تاۋ جىنىستارىنىڭ كوتەرىلگەن جەرلەرى.................(جوتالارعا)، ال وپىرىقتار....................... (تاۋ ارالىق ءىرى ويىستارعا) سايكەس كەلەدى.
5) تاۋ جىنىستارى قاباتتارىنىڭ قاتپارلانۋدان كەيىن جارىقتاردى بويلاپ جوعارى - تومەن لىقسۋىنان..........................(قاتپارلى - جاقپارلى) تاۋلار پايدا بولادى.
6) التاي مەن تيان - شان تاۋلارى...........................(قاتپارلى - جاقپارلى) تاۋلارعا جاتادى.
7) جانارتاۋلاردىڭ اتقىلاۋىنان پايدا بولعان ەۋرازياداعى تاۋ............(كليۋياي شوقىسى)
8) ۋاقىت وتكەن سايىن تاۋ شىڭدارى ءمۇجىلىپ، الاسارىپ، الاسا توبەلەرگە اينالادى. مۇنداي تاۋلاردى..................(ەسكى) تاۋلار دەپ اتايدى.
9) سىرتقى كۇشتەردىڭ اسەرىنەن تاۋ جىنىستارىنىڭ وزگەرۋىن.................. (ۇگىلۋ) دەپ اتايدى.
10) اۋا تەمپەراتۋراسىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى جۇرەتىن ۇگىلۋ............(فيزيكالىق ۇگىلۋ) دەپ اتالادى.
11) سۋ مەن اۋانىڭ تاۋ جىنىستارىمەن ارەكەتتەسۋىنىڭ ارقاسىندا جۇرەتىن ۇگىلۋ.................(حيميالىق)
12) ءار ءتۇرلى اعزالاردىڭ قاتىسۋىمەن وتەتىن ۇگىلۋ...............(ورگانيكالىق)
13) دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ بيىك تاۋ.....................(گيمالاي)
14) جەر شارىنداعى ەڭ بيىك نۇكتە..................(دجومولۋنگما)
15) قازاقستانداعى ەڭ بيىك نۇكتە.................(حان – ءتاڭىرى)
ءوزىن – ءوزى تەكسەرۋ. ينتەراكتيۆتى تاقتاعا ديكتانتتىڭ جاۋابى شىعارىلادى. وقۋشىلار ءبىرىنىڭ جۇمىسىن ءبىرى تەكسەرەدى. (دۇرىس جاۋاپتارىنىڭ سانىنا قاراي وقۋشىلاردى باعالاۋ)
ءىىى جاڭا ساباق
سۇراقتار:
1. تاۋلار فيزيكالىق كارتادا قانداي تۇسپەن بويالادى؟
2. جازىقتار فيزيكالىق كارتادا قانداي تۇسپەن بويالادى؟
اتلاسپەن جۇمىس
دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسىنان ءىرى جازىقتاردى تابىڭدار.
وقۋشىلار تاپسىرمانى ورىنداپ بولعاننان كەيىن جاڭا ساباقتىڭ مازمۇنىنا ارنالعان تىرەك - سىزبا كورسەتىلەدى.
داپتەرمەن جۇمىس
انىقتاما. جەر بەتىنىڭ از تىلىمدەنگەن، تەگىس نەمەسە بەلەستى بولىپ كەلگەن كەڭ القابىن جازىق دەپ اتايدى.
جازىقتار ادامنىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە قولايلى. ەلدى مەكەندەردىڭ كوبى جازىقتاردا ورنالاسقان. تەگىس جەرلەر ەگىن ەگۋگە، تاس جولدار مەن تەمىر جولداردى، ونەركاسىپ قۇرىلىستارىن سالۋعا قولايلى.
جازىقتاردىڭ بيىكتىك ايىرماشىلىقتارى
ەلەكتروندى وقۋلىقپەن جۇمىس.
ەلەكتروندى وقۋلىقتا جازىقتار. جازىقتاردىڭ پايدا بولۋى جانە وزگەرۋى
تاقىرىبىندا بەرىلگەن دىبىستى ءماتىندى تىڭداۋ.
جازىقتاردىڭ بيىكتىك ايىرماشىلىقتارى (سلايدتان سىزبانى كورسەتۋ)
وقۋلىقپەن جۇمىس. 43 – سۋرەت.
جازىقتاردىڭ پايدا بولۋى.
بۇرىن تەڭىز ءتۇبى بولىپ، كەيىن كوتەرىلۋدىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولعان جازىقتاردى العاشقى جازىقتار دەپ اتايدى. وسىنداي جازىققا كاسپيي ماڭى ويپاتى جاتادى.
جەر شارىندا وزەندەردىڭ توسقىندارى مەن شوگىندىلەرىنەن پايدا بولعان جازىقتاردا بار. مۇنداي جازىقتارعا ۇلى جۇڭگو جازىعى، لا – پلاتا، مەسوپوتاميا ويپاتى جاتادى.
جازىقتاردىڭ وزگەرۋى.
جازىقتار سىرتقى كۇشتەردىڭ اسەرىنەن ءار ءتۇرلى وزگەرىستەرگە ۇشىرايدى. جازىقتاردى كوكتەمدە ەرىگەن قار سۋى مەن نوسەر جاڭبىردان پايدا بولعان بەتكى اعىستار قاتتى تىلىمدەيدى.
ۋاقىتشا اعىستاردىڭ ارەكەتىنىڭ ناتيجەسىندە جىرالار مەن سايلار تۇزىلەدى. جىرا ادەتتە وسىمدىگىنەن ايرىلعان جالاڭاش بەتكەيلەردى سۋدىڭ جىرۋىنان پايدا بولادى. ساي دا – جىرا سياقتى ۇزىنشا ويىس. قۇم توبەلەردىڭ تومەنگى ەكى جاق شەتى ىققا قاراي سوزىلىپ، ايشىق تارىزدەس پىشىنگە يە بولادى. مۇنداي قۇم توبەلەر شاعىل دەپ اتالادى. ۇلكەن شاعىلدار جىلىنا 1 مەتردەن 20 مەترگە دەيىن سىرعىپ، ورىن اۋىستىرادى. قۇمدى شولدەردە جەلدىڭ ارەكەتىنەن ۇيىلگەن شاعىلعا ۇقساس قۇم توبەلەردى بارقان دەيدى.
سلايدتان بارقاننىڭ سۋرەتىن كورسەتۋ.
IV. ساباقتى بەكىتۋ
ەلەكتروندى وقۋلىقپەن جۇمىس.
ەلەكتروندى وقۋلىقتا كورسەتىلگەن جازىقتاردىڭ تۇرلەرىنە توقتالۋ.
ينتەراكتيۆتى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ
تەست جۇمىسى (10 سۇراق)
ساباقتاعى وقۋشىلاردى ورىنداعان جۇمىستارىنا قاراي باعالاۋ.
V. ۇيگە تاپسىرما
§ 22 جازىقتار. جازىقتاردىڭ پايدا بولۋى جانە وزگەرۋى
وزدەرىڭ تۇراتىن ەلدى مەكەننىڭ جەر بەدەرىنە سيپاتتاما بەرىڭدەر.
ا) جازىقتار جەر بەدەرىنە جانە بيىكتىگىنە قاراي قانداي تۇرگە جاتادى؟
ب) شارۋاشىلىقتا قانداي ماقساتتاردا پايدالانىلادى؟
كەسكىن كارتاعا دۇنيە جۇزىندەگى ءىرى جازىقتاردى ءتۇسىرىپ كەلۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك. جازىقتار، ولاردىڭ تۇرلەرى مەن پايدا بولۋى جايلى تۇسىنىك بەرۋ
ب) تاربيەلىك ءوز وتانىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، پاتريوتتىق سەزىمدەرىن دامىتۋ، قورشاعان ورتانى قورعاۋعا باۋلۋ.
ۆ) دامىتۋشىلىق. وقۋشىلاردىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيالارمەن جۇمىس ىستەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ. جەر بەدەرى، جازىقتار تۋرالى وي - ورىستەرىن دامىتۋ.
وتەتىن ورنى: مۋلتيمەديا كابينەتى
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، وزىندىك جۇمىس ىستەۋ، تىرەك سىزبالار پايدالانۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، تاريح، حيميا
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار. ەلەكتروندى وقۋلىق. دۇنيە ءجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، «گەوگرافيا جانە تابيعات» جۋرنالى، اتلاس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن تەكسەرۋ. وقۋشىلاردىڭ جۇمىس ورىندارىنىڭ ساباققا قاجەتتى وقۋ قۇرال - جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتىلۋىن قاداعالاۋ.
وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
§ 22 تاۋلاردىڭ پايدا بولۋى. قاتپارلى جانە قاتپارلى - جاقپارلى تاۋلار. تاۋلاردىڭ وزگەرۋى
گەوگرافيالىق ديكتانت
1) تاۋلاردىڭ كوپشىلىگى........(قاتپارلاردان) تۇرادى.
2) قاتپارلى تاۋلارعا......................(ءالپى، كاۆكاز، كورديلەر) تاۋلارى جاتادى.
3) تاۋ جىنىستارىنىڭ قاتپارلانۋعا ۇشىراعان قاباتتارى.......................(ۇلكەن قىسىمنىڭ) اسەرىنەن العاشقى يىلگىشتىك قاسيەتىن جوعالتادى.
4) تاۋ جىنىستارىنىڭ كوتەرىلگەن جەرلەرى.................(جوتالارعا)، ال وپىرىقتار....................... (تاۋ ارالىق ءىرى ويىستارعا) سايكەس كەلەدى.
5) تاۋ جىنىستارى قاباتتارىنىڭ قاتپارلانۋدان كەيىن جارىقتاردى بويلاپ جوعارى - تومەن لىقسۋىنان..........................(قاتپارلى - جاقپارلى) تاۋلار پايدا بولادى.
6) التاي مەن تيان - شان تاۋلارى...........................(قاتپارلى - جاقپارلى) تاۋلارعا جاتادى.
7) جانارتاۋلاردىڭ اتقىلاۋىنان پايدا بولعان ەۋرازياداعى تاۋ............(كليۋياي شوقىسى)
8) ۋاقىت وتكەن سايىن تاۋ شىڭدارى ءمۇجىلىپ، الاسارىپ، الاسا توبەلەرگە اينالادى. مۇنداي تاۋلاردى..................(ەسكى) تاۋلار دەپ اتايدى.
9) سىرتقى كۇشتەردىڭ اسەرىنەن تاۋ جىنىستارىنىڭ وزگەرۋىن.................. (ۇگىلۋ) دەپ اتايدى.
10) اۋا تەمپەراتۋراسىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى جۇرەتىن ۇگىلۋ............(فيزيكالىق ۇگىلۋ) دەپ اتالادى.
11) سۋ مەن اۋانىڭ تاۋ جىنىستارىمەن ارەكەتتەسۋىنىڭ ارقاسىندا جۇرەتىن ۇگىلۋ.................(حيميالىق)
12) ءار ءتۇرلى اعزالاردىڭ قاتىسۋىمەن وتەتىن ۇگىلۋ...............(ورگانيكالىق)
13) دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ بيىك تاۋ.....................(گيمالاي)
14) جەر شارىنداعى ەڭ بيىك نۇكتە..................(دجومولۋنگما)
15) قازاقستانداعى ەڭ بيىك نۇكتە.................(حان – ءتاڭىرى)
ءوزىن – ءوزى تەكسەرۋ. ينتەراكتيۆتى تاقتاعا ديكتانتتىڭ جاۋابى شىعارىلادى. وقۋشىلار ءبىرىنىڭ جۇمىسىن ءبىرى تەكسەرەدى. (دۇرىس جاۋاپتارىنىڭ سانىنا قاراي وقۋشىلاردى باعالاۋ)
ءىىى جاڭا ساباق
سۇراقتار:
1. تاۋلار فيزيكالىق كارتادا قانداي تۇسپەن بويالادى؟
2. جازىقتار فيزيكالىق كارتادا قانداي تۇسپەن بويالادى؟
اتلاسپەن جۇمىس
دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسىنان ءىرى جازىقتاردى تابىڭدار.
وقۋشىلار تاپسىرمانى ورىنداپ بولعاننان كەيىن جاڭا ساباقتىڭ مازمۇنىنا ارنالعان تىرەك - سىزبا كورسەتىلەدى.
داپتەرمەن جۇمىس
انىقتاما. جەر بەتىنىڭ از تىلىمدەنگەن، تەگىس نەمەسە بەلەستى بولىپ كەلگەن كەڭ القابىن جازىق دەپ اتايدى.
جازىقتار ادامنىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە قولايلى. ەلدى مەكەندەردىڭ كوبى جازىقتاردا ورنالاسقان. تەگىس جەرلەر ەگىن ەگۋگە، تاس جولدار مەن تەمىر جولداردى، ونەركاسىپ قۇرىلىستارىن سالۋعا قولايلى.
جازىقتاردىڭ بيىكتىك ايىرماشىلىقتارى
ەلەكتروندى وقۋلىقپەن جۇمىس.
ەلەكتروندى وقۋلىقتا جازىقتار. جازىقتاردىڭ پايدا بولۋى جانە وزگەرۋى
تاقىرىبىندا بەرىلگەن دىبىستى ءماتىندى تىڭداۋ.
جازىقتاردىڭ بيىكتىك ايىرماشىلىقتارى (سلايدتان سىزبانى كورسەتۋ)
وقۋلىقپەن جۇمىس. 43 – سۋرەت.
جازىقتاردىڭ پايدا بولۋى.
بۇرىن تەڭىز ءتۇبى بولىپ، كەيىن كوتەرىلۋدىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولعان جازىقتاردى العاشقى جازىقتار دەپ اتايدى. وسىنداي جازىققا كاسپيي ماڭى ويپاتى جاتادى.
جەر شارىندا وزەندەردىڭ توسقىندارى مەن شوگىندىلەرىنەن پايدا بولعان جازىقتاردا بار. مۇنداي جازىقتارعا ۇلى جۇڭگو جازىعى، لا – پلاتا، مەسوپوتاميا ويپاتى جاتادى.
جازىقتاردىڭ وزگەرۋى.
جازىقتار سىرتقى كۇشتەردىڭ اسەرىنەن ءار ءتۇرلى وزگەرىستەرگە ۇشىرايدى. جازىقتاردى كوكتەمدە ەرىگەن قار سۋى مەن نوسەر جاڭبىردان پايدا بولعان بەتكى اعىستار قاتتى تىلىمدەيدى.
ۋاقىتشا اعىستاردىڭ ارەكەتىنىڭ ناتيجەسىندە جىرالار مەن سايلار تۇزىلەدى. جىرا ادەتتە وسىمدىگىنەن ايرىلعان جالاڭاش بەتكەيلەردى سۋدىڭ جىرۋىنان پايدا بولادى. ساي دا – جىرا سياقتى ۇزىنشا ويىس. قۇم توبەلەردىڭ تومەنگى ەكى جاق شەتى ىققا قاراي سوزىلىپ، ايشىق تارىزدەس پىشىنگە يە بولادى. مۇنداي قۇم توبەلەر شاعىل دەپ اتالادى. ۇلكەن شاعىلدار جىلىنا 1 مەتردەن 20 مەترگە دەيىن سىرعىپ، ورىن اۋىستىرادى. قۇمدى شولدەردە جەلدىڭ ارەكەتىنەن ۇيىلگەن شاعىلعا ۇقساس قۇم توبەلەردى بارقان دەيدى.
سلايدتان بارقاننىڭ سۋرەتىن كورسەتۋ.
IV. ساباقتى بەكىتۋ
ەلەكتروندى وقۋلىقپەن جۇمىس.
ەلەكتروندى وقۋلىقتا كورسەتىلگەن جازىقتاردىڭ تۇرلەرىنە توقتالۋ.
ينتەراكتيۆتى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ
تەست جۇمىسى (10 سۇراق)
ساباقتاعى وقۋشىلاردى ورىنداعان جۇمىستارىنا قاراي باعالاۋ.
V. ۇيگە تاپسىرما
§ 22 جازىقتار. جازىقتاردىڭ پايدا بولۋى جانە وزگەرۋى
وزدەرىڭ تۇراتىن ەلدى مەكەننىڭ جەر بەدەرىنە سيپاتتاما بەرىڭدەر.
ا) جازىقتار جەر بەدەرىنە جانە بيىكتىگىنە قاراي قانداي تۇرگە جاتادى؟
ب) شارۋاشىلىقتا قانداي ماقساتتاردا پايدالانىلادى؟
كەسكىن كارتاعا دۇنيە جۇزىندەگى ءىرى جازىقتاردى ءتۇسىرىپ كەلۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ ماقساتى: كورشىلەس ورنالاسقان تۇركى تىلدەس مەملەكەتتىك بىرلەستىكتەردىڭ ساياسي - ەكونوميكالىق احۋالىمەن سالىستىرمالى تۇردە تانىستىرۋ.
