InfoHub Logo

ساباقتىڭ ماقساتى: كورشىلەس ورنالاسقان تۇركى تىلدەس مەملەكەتتىك بىرلەستىكتەردىڭ ساياسي - ەكونوميكالىق احۋالىمەن سالىستىرمالى تۇردە تانىستىرۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى ورتا عاسىرلارداعى نايمان، كەرەي، جالايىرلار تايپالارىنىڭ تاريحىمەن تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ورتا عاسىرداعى تايپالار تۋرالى تۇسىندىرە وتىرىپ، ويلاۋ، ەركىن، تاريحي تىلدە جاتىق سويلەۋ، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇلتجاندىلىققا، ەلدى، وتاندى قاستەرلەي بىلۋگە، بىرلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كارتا، تىرەك – سىزبا، كەستە، پلاكات
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سۇراق - جاۋاپ، توپتىق جۇمىس

ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
3. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ
4. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ
5. ۇيگە تاپسىرما

ءۇي تاپسىرماسى
ءى. سۇراق - جاۋاپ.
1. قاراحان مەملەكەتى قازاقستاننىڭ قاي بولىگىندە قۇرىلدى؟ (جەتىسۋ ايماعى، شىعىس تۇركىستاننىڭ ءبىر بولىگى)
2. يسلامدى مەملەكەتتىك ءدىن دەپ جاريالاعان حان؟ (مۇسا بوگرا)
3. قاراحان مەملەكەتى ورتالىعى؟ (بالاساعۇن)
4. جىكىل تايپاسىنىڭ توتەمى؟ (ارىستان)
5. ءالي ارسلان قاي جىلدارى حان بولدى! (960 - 990ج)
6. قاراحاندىقتاردى ورتا ازياعا جورىعى نەشىنشى عاسىردا باستالدى؟ (ح عاسىردا)
7. شىعىس قاراحاندىقتىڭ ورتالىعى: (وردا)
8. قاراحانداردى 1089 جىلى باسىپ الدى؟ (سەلجۇقتار)
9. شىعىس قاراحان ەلىن نايمان حانى قاي جىلى، كىم باسىپ العان؟ (1212ج. كۇشىلىك )
10. حاننىڭ ساياسي – اكىمشىلىك ءىس جۇرگىزەتىن ورنى؟ (وردا)

ءىى. تەرمين سوزدەرگە تۇسىنىك
«يحتا» - (جەر يەلەنۋدىڭ ءبىر ءتۇرى)
«مۇقتا» - (جەر يەلەنۋشى)
«ۆاقف» - (ءدىني جەر يەلىگى)
«مۋزاري» - (الىم - سالىق جيناۋشى)
«كوممەنداسيا» - (ءالسىز ادام ءوز ۇلەسىندەگى جەردى كۇشتىنىڭ قامقورلىعىنا بەرەدى)

ءىىى. 1. تاريحي ديكتانت
1212 جىلى... قاراحان مەملەكەتىن قۇلاتتى. (مۇحاممەد.)
2. سوعدىلار مەن تۇرىكتەردىڭ ادەت - عۇرپى، ءبىر - بىرىنە وتە ۇقساس ەكەندىگىن جازعان.... (م. قاشقاري)
جاڭا ساباق جوسپارى:
1. نايماندار
2. كەرەيىتتەر
3. جالايىرلار

نايماندار
مەكەنى: ورحون وزەنى - التاي
نايمان ءسوزى ماعىناسى: سەگىز تايپا بىرلەستىگى سەكيز وزەنى بويىندا تۇراتىن تايپالار
مەملەكەتتىڭ اتى شىقتى: ءحىى ع ەكىنشى جارتىسى
ورتالىعى: بالىقتى
بيلەۋشىسى: حان

ناركەش دايىن حان(1160 - 1203) ساياساتى:
• ەگىن شارۋاشىلىعى دامىدى
• وتىرىقشى قالالىق ءومىر سالتى ورنادى

ينانچ - بىلگە حان ساياساتى:
• ەلدى ونەرگە، كۇنكورىسكە باۋلىدى.
• بەيبىت ءومىردى ناسيحاتتادى.
• ساۋدا قاتىناسىن دامىتتى.
• نايماندار وداعىن بىرىكتىرىپ،
• مەملەكەتتى كۇشەيتتى.
• قاراقىتايلار ۇستەمدىگىنەن قۇتىلدى.
• بىلگە حان اتاندى.

بۇيرىق پەن دايان حاندار ساياساتى:
• بۇيرىق حان قارا ەرتىستەگى ورۋنگۋ ماڭىن مەكەندەگەن
• بيلىك ءۇشىن تالاستى
• دايان حان دالالىق ولكەدە بيلىك ەتكەن
• بۇيرىق حان شىڭعىس پەن ۆان حانداردان جەڭىلىپ، ەنيسەي قىرعىزدارىنا قاشتى
• 1202 جىلى دايان حاندى شىڭعىس اسكەرى جەڭدى، ونىڭ ۇلى كۇشىلىك حان جەتىسۋعا قاشادى

كەرەيىتتەر.
مەكەنى: ورحون، كەرۋلەن، سەلەنگا، ارگۋن وزەندەرى.
كەرەيىت ءسوزىنىڭ ماعىناسى: كەرلين وزەنى اتىنان شىققان.
مەملەكەتتىڭ اۋماعى: دولى وزەنى – زاۆحان ايماعىنداعى قازاق تاۋى.
ورتالىعى: بيتوبە.

حاندىق قۇرامىنا 8 ايماق كىردى
• تۋتاۋ
• البات
• قىركۋن
• تۋنحاي
• ساقاي
• جيرقيى
• كەرەي
• قوڭقاي

جالايىرلار.
مەكەنى: سەلەنگا، حيلوك، ورحون وزەندەرى، قاراقورىم تاۋلى قىراتتارى.
جالايىر مۇقىلاي – شىڭعىس حاننىڭ ەڭ جاقىن ادامى تۇمەنباسى.
جالايىر جامۇقا – 1201 جىلى ءوزىن گۋرحاان دەپ جاريالاپ تاققا وتىردى. شىڭعىس حان جامۇقاندا جەڭىپ جالايىرلاردى باعىندىردى.
تاريحشى ءابىلعازى حاننىڭ «تۇرىك شەجىرەسىندە» جالايىرلاردى شىڭعىس حاننىڭ قولعا تۇسىرگەن تۇتقىندارى ەسەبىندە كورسەتەدى. قازاق حالقىنىڭ قۇرامىنا ەنگەن جالايىرلار جەتىسۋدا ورنالاسقان.

قوعامدىق قۇرلىسى.
باسقارۋ جۇيەسى: حاندىق بيلىك.
باسقارۋ: ۇلىستىق جۇيەمەن جۇرگىزىلگەن.
باسقارۋ ورتالىعى: وردا.
ۇلىستىڭ ىشكى ىستەرىن جۇرگىزۋشىلەر: شەربيلەر.
قورىتىندىسى: نايمان، كەرەي، جالايىرلار ءىرى مەملەكەتتىك دارەجەگە جەتە الماعان.

توپتىق جۇمىس.
سىنىپتى 3 - توپقا ءبولۋ.
1 توپ. نايماندار.
2 توپ. كەرەيىتتەر.
3 توپ. جالايىرلار.
« سەن - ماعان، مەن – ساعان»
ءاربىر توپ كىتاپپەن جۇمىس جاساي وتىرىپ، ءبىر – بىرىنە 5 - سۇراق دايىنداۋ.

ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. كەرەيىت مەملەكەتىنىڭ ورتالىعى:
ا) سۋياب
ءا) بيتوبە
ب) تاراز
2. ۇلىستاردىڭ ىشكى ىستەرىن جۇرگىزگەن.
ا) گەردي
ءا) تۇمەن
ب) شەربي
3. «مونگول جەرىندەگى ءىح – ءحىىى ع. ءومىر سۇرگەن كەرەيلەر كۇشتى دامىعان ەل» - دەپ ايتقان تاريحشى.
ا) راشيد اد – دين
ءا) ءال – يندري
ب) م. قاشقاري
4. نايمان مەملەكەتىنىڭ استاناسى بالىقتى قاي وزەننىڭ بويىندا ورنالاسقان
ا) ەرتىس
ءا) ىلە
ب) ورحون
5. جالايىر جامۇقا ءوزىن گۋرحان دەپ جاريالاپ، تاققا وتىردى؟
ا) 1201ج
ءا) 1202ج
ب) 1204ج

رەفلەكسيا. وي - تولعانىس."ەگەر مەن حان بولسام..."
قورىتىندى:
باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما. §11 تايپالار تۋرالى ءمانجازبا جازۋ، وقۋلىق سوڭىنداعى سۇراقتارعا جاۋاپ دايىنداۋ