InfoHub Logo

الدەبىر پاتشالىقتا ءبىر كەدەي ادام ءومىر ءسۇرىپتى. كەدەيلىكتىڭ شەگىنە جەتكەنى سونشاما، ءوسىرىپ وتىرعان ۇلىنا ىشىپ-جەرلىك تاماق تاۋىپ بەرۋى دە قيىنعا سوعىپتى. اقىرى ءبىر كۇنى ۇلى وعان بىلاي دەپتى: «ارداقتى اكەشىم مەنىڭ، ءسىزدىڭ ءبىزدى اسىرايمىن دەپ سونشالىقتى قينالعانىڭىزدى سەزىنۋ مەن ءۇشىن دە اۋىر بولىپ ءجۇر. بىلايشا قينالىپ جۇرگەنشە، ماعان رۇقسات بەرىڭىز: ۇيدەن كەتىپ، ءوز تاماعىمدى ءوزىم تاۋىپ جەۋگە تىرىسىپ كورەيىن». اكەسى ويلانا كەلە ۇلىنىڭ ۇسىنىسىنا كەلىسىپ، وعان باتاسىن بەرىپ، قيماي قوشتاسىپ قالا بەرىپتى.

ساتىنە سالعاندا، ءدال وسى ۋاقىتتا ءبىر قۇدىرەتتى كورول كورشى مەملەكەتكە سوعىس جاريالاعالى جاتقان ەكەن. جاس جىگىت پاتشا اسكەرىنە قىزمەتكە الىنىپ، سوعىسقا اتتانىپ كەتەدى. ءسويتىپ ەكى جاقتىڭ اسكەرى بەتپە-بەت كەلىپتى. شايقاس باستالعان كەزدە عانا بوزبالا ءوزىنىڭ قانداي قاتەرگە باس تىككەنىن ءبىلدى: قورعاسىن وق بۇرشاقتاي جاۋىپ، جانىنداعى قارۋلاستارى بىرەن كەيىن ءبىر قازا تاۋىپ جاتتى. باس ساردار قازا بولدى دەگەن كەزدە اسكەرلەر ءتىپتى شەگىنىپ قاشا باستاعان بولاتىن. ءبىراق ءدال وسى كەزدە ءبىزدىڭ جىگىت جاۋىنگەرلەردى سوزبەن جىگەرلەندىرىپ: «وتانىمىزدىڭ جەڭىلۋىنە جول بەرمەيىك! العا!» — دەپ ايقاي سالا ۇرانداپ العا ۇمتىلدى.

قاشپاق بولعاندار دا ەرىكسىز مۇنىڭ سوڭىنان ەرىپ العا ۇمتىلادى. بۇلار ءسويتىپ جاۋدىڭ شابۋىلىن ءبىرجولا تويتارىپ جەڭىپ شىعادى. جەڭىسكە وسى جىگىتتىڭ ەرجۇرەكتىگى ارقىلى جەتكەنىن ەستىگەن كورول ونى ساپتىڭ الدىنا شىعارىپ ماداقتاپ، مول بايلىقپەن ماراپاتتاپتى. وسىعان قوسا جىگىتتى وسى پاتشالىقتاعى ەڭ جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىك ەتىپ تاعايىندايدى.

كورولدىڭ وتە سۇلۋ، ءبىراق مىنەزى دە اسا كىنامشىل قىزى بار ەكەن. ول ءوزىنىڭ بولاشاق جارى بولاتىن ادامدى تاڭداۋدا مىناداي شارت قويعان ەكەن: «ەگەردە مەن جۇبايىمنان بۇرىن ومىردەن وتەتىن بولسام، ول مەنىمەن بىرگە تىرىدەي كومىلۋى ءتيىس. مەن وسىدان تارتىنبايتىن ادامعا عانا تۇرمىسقا شىعامىن!» — دەپ وز-وزىنە انت بەرىپتى. «ەگەردە ول مەنى شىن سۇيەتىن بولسا، — دەپتى حانشايىم، — مەن ولگەننەن كەيىن وعان ءومىر ءسۇرۋدىڭ نە قاجەتى بار؟»

حانشايىمنان سىرتتاي دامەلى حانزادالار مەن مىرزالاردىڭ ءبارى ونىڭ بۇل قيسىنسىز انتىنان قورقىپ ونى ايتتىرۋدان قاشادى. تەك ونىڭ عاجايىپ سۇلۋلىعىنان باسى اينالعان ءبىزدىڭ بوزبالا عانا ەشتەڭەگە قاراماستان قىزىنا ۇيلەنبەك بولادى. ءسويتىپ كورولدىڭ وزىنە بارىپتى. «جارايدى، سولاي بولسىن دەلىك، — دەيدى كورول، — ءبىراق سەن، قانداي انت بەرەتىنىڭدى بىلەسىڭ بە؟» — «ەگەردە جارىمنىڭ سوڭىندا قالار بولسام،- دەيدى بوزبالا، — مولاعا ونىمەن بىرگە كومىلۋگە ءتيىسپىن. ءبىراق مەنىڭ وعان دەگەن ماحابباتىمنىڭ ۇلىلىعىنىڭ قاسىندا ماعان بۇل سىناق ەشقانداي قورقىنىشتى ەمەس».

وسىدان كەيىن كورول وعان ىقىلاس-باتاسىن بەرىپتى. ەكى جاستىڭ ۇيلەنۋ تويى زور سالتاناتپەن ءوتىپتى. جاس جىگىت ءوزىنىڭ سۇيىكتىسىمەن بىرگە ماحاببات پەن تاتۋلىقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىنا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەن كەزدە ولار مىناداي ءبىر باقىتسىزدىق جاعدايعا تاپ بولىپتى: سۇلۋ حانشايىم داۋاسىز دەرتكە شالدىعىپتى. قانشا تىرىسسا دا ەشبىر دارىگەر ونى ەمدەي الماپتى. اقىرى ول جان تاپسىرعاندا، جاس جىگىت كەزىندە وعان بەرگەن ۋادەسىن ويلاپ قامىعادى. ايەلىمەن بىرگە مولاعا تىرىدەي كومىلەتىنىن ويلاعان كەزدە ول قورقىنىشتان قالتىراپ كەتەدى. ءبىراق بۇدان باس تارتاتىن ەش جاعداي جوق ەدى: كورول بارلىق قاقپاعا كۇزەت قويىپ تاستاعان، ەندى بۇل تاعدىردىڭ سالعانىنا كونۋگە ءتيىس ەدى.

جەرلەۋ كۇنى جەتكەن كەزدە حانشايىمنىڭ دەنەسى كورولدىك ساعاناعا تۇسىرىلەدى. جۇبايى جاس جىگىتتى دە بىرگە كىرگىزىپ، ساعانانىڭ ەسىگىن قۇلىپتاپ جاۋىپ تاستايدى.

جاس جىگىت ساعانا ىشىندەگى تابىتتىڭ جانىنا ۇستەل قويىلعانىن كورەدى. وندا ءتورت شام، ءتورت بولكە نان جانە ءتورت قۇتى شاراپ قويىلعان ەكەن. از ۋاقىت قورەك قىلاتىن وسى تاماق پەن سۋسىن تاۋسىلعان كەزدە جاس جىگىت اشىعىپ وتىرىپ ومىرىمەن قوشتاسۋعا ءتيىس ەكەن. ءسويتىپ ول مولانىڭ ىشىندە قايعىدان قاپا بولىپ وتىرعان قالپى كۇنىنە ءتىلىم نان عانا جەپ، ءبىر جۇتىم شاراپ قانا ءىشىپتى. ءبىراق اجالدىڭ كۇن سايىن بىرتىندەپ تاياپ كەلە جاتقانىن السىرەپ بارا جاتقانىنان سەزىپ وتىرادى.

تاياۋ ارادا باستان وتكەرەر اۋىر ءحالدى ويلاپ قايعىرىپ وتىرعاندا جاس جىگىت كەنەت ساعانانىڭ بۇرىشىنان تابىتقا قاراي جورعالاي جىلجىپ كەلە جاتقان جىلاندى كورەدى. ول تابىتقا تاياي تۇسەدى. جاس جىگىت جىلان ايەلىمنىڭ ءمايىتىن كەمىرۋگە كەلە جاتقان بولار دەپ ويلايدى. ءسويتىپ ول قولىنا سەمسەرىن ۇستاپ تۇرىپ: «مەنىڭ جانىم بويىمدا تۇرعاندا وعان جاقىندايمىن دەپ ويلاما!» — دەيدى دە جىلاندى ۇشكە ءبولىپ شاۋىپ تاستايدى.

از ۋاقىت وتكەندە بۇرىشتاعى تەسىكتەن تاعى ءبىر جىلان جورعالاپ شىعىپ كەلەدى. ءبىراق ول العاشقى جىلاننىڭ بولشەك-بولىپ تۋرالىپ جاتقانىن كورىپ، اپ-ساتتە ىنىنە قايتا كىرىپ كەتەدى. سويتەدى دە، ەزۋىنە ءۇش جاسىل جاپىراق تىستەپ الىپ قايتا ورالادى. ول ولگەن جىلاننىڭ ءۇش بولىگىن ءتىرى كەزىندەگىدەي بىرىكتىرىپ جينايدى دا، ءار بولىكتىڭ ورتاسىنا ءبىر جاپىراقتان تاستايدى. سول ساتتە سەمسەرمەن شابىلعان بولىكتەرى ەش ءىزسىز جالعانعان جىلانعا جىبىرلاپ جان ءبىتىپ تىرىلەدى. سويتەدى دە ەكى جىلان جىلدامداتا جورعالاپ ىنگە كىرىپ كەتەدى.

الگى ءۇش جاپىراق جىلان تىرىلگەن ورىندا قالىپ قويعان. مۇنداي عاجايىپقا كۋا بولعان بوزبالانىڭ باسىنا: «جىلاندى قايتا تىرىلتكەن بۇل جاپىراقتاردىڭ الدەبىر عاجايىپ تىلسىم كۇشى بارى انىق. مۇمكىن، ادامعا دا ءدال وسىلاي اسەر ەتەتىن شىعار، نەگە سولاي جاساماسقا!» — دەگەن وي كەلىپتى. ءسويتىپ ول جاپىراقتاردى تەرىپ الادى دا، بىرەۋىن مارقۇم ايەلىنىڭ ەرنىنە، كەلەسى ەكەۋىن كوزىنە قويادى. وسىلاي ارەكەت جاساي باستاعانى سول ەدى، ايەلىنىڭ قان تامىرلارى قايتادان بۇلكىلدەي سوعىپ، سۇپ-سۋىق بەتى قىزىل شىرايلانا باستاپتى. جارى تەرەڭ تىنىس الادى دا كوزىن اشىپ: «و، قۇدايىم! مەن قايدا جاتىرمىن؟» — دەپ تاڭدانا سۇرايدى. جاس جىگىت سوندا: «سەن مەنىڭ جانىمداسىڭ، سۇيىكتى جان جارىم!» — دەپ جاۋاپ بەرەدى. ول وسىعان دەيىن بولعان وقيعانىڭ ءبارىن جارىنا بايانداپ بەرىپ، ونىڭ ومىرگە وسىلايشا قايتا ورالعانىن ايتادى. ءسويتىپ ول حانشايىمعا شاراپ پەن نان ۇسىنىپ اۋقاتتاندىرادى. تاماقپەن قورەكتەنگەن ايەلى بىرتىندەپ ءال جيناپ سەرگىپ قالادى. ءسويتىپ جارىن تابىتتان تۇرعىزىپ العان سوڭ ەكەۋى ساعانانىڭ ەسىگىنە كەلىپ بار داۋىستارىمەن ايقاي سالىپ، ۇرعىلاي باستايدى. مۇنى جوعارىداعى كۇزەتشى ەستيدى دە، كورولگە باياندايدى.

كورول ءوزى كەلىپ ساعاناعا ءتۇسىپ، ەسىكتى اشادى. ءولدى دەگەن قىزى مەن كۇيەۋبالاسىنىڭ ءتىرى، ءارى ساپ-ساۋ ەكەندىگىن كورىپ، باستارىنا تۇسكەن اۋىر قايعى-قاسىرەتتەن امان قۇتىلعانىنا كورول شەكسىز قۋانىپتى.

جاس جىگىت جىلاننان قالعان ءۇش جاپىراقتى ساعانادان الا شىعادى. سويتەدى دە ءوزىنىڭ سەنىمدى قىزمەتشىسىنە: «مۇنى وزىڭمەن بىرگە ءاردايىم مۇقيات ساقتايتىن بول. قانداي جاعدايدا بولماسىن، وزىڭمەن الىپ ءجۇر: مۇمكىن مۇنىڭ بىزگە الداعى كۇندەردە تاعى دا كەرەك بولىپ قالماسىنا كىم كەپىل؟» — دەيدى.

ءسويتىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندا كىنامىشل حانشايىمنىڭ مىنا قىلىعى جونىندە ايتقان ءجون بولماق: ونىڭ ومىرلىك كوزقاراسىندا كۇرت وزگەرىس بولادى. حانشايىمنىڭ وزىنە قايتادان ءومىر سىيلاعان سۇيىكتى جۇبايىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى سۋىپ كەتكەن ەدى.

وسى كەزدە جاس جىگىت تەڭىزدى كوكتەي ءوتىپ ءجۇزىپ بارىپ، ارتتا قالعان كارى اكەسىنە سالەم بەرىپ جولىعۋ ءۇشىن زايىبىمەن بىرگە كەمەگە وتىرادى. ءوزىن ولىمنەن قۇتقارعان جۇبايىنا دەگەن ماحابباتىن ادال سەزىمىن جوعالتقان حانشايىمنىڭ كوڭىلى وسى كەمەنىڭ يەسىنە اۋعان ەدى. ءسويتىپ ءبىر كۇنى جاس جىگىت ۇيقىعا كەتكەن كەزدە، ايەلى كەمەشىنى شاقىرىپ كەلىپ، ەكەۋى ونى باس-اياعىنان ۇستاپ كوتەرىپ الىپ، كەمەنىڭ جيەگىنەن تەڭىزگە لاقتىرىپ جىبەرەدى. بۇل قاتىگەزدىكتى جۇزەگە اسىرعان سوڭ ول كەمەشىگە: «ەندى كەمەنى كەرى بۇر. ۇيگە قايتايىق، اكەمە كۇيەۋىم جولدا قايتىس بولدى دەپ ايتامىن. مەن سەنى اكەمنىڭ الدىندا بەدەلىڭدى اسىرىپ، ماقتايتىن بولامىن. سوندا ول مەنى سەنىمەن ۇيلەندىرەدى، ۋاقىتى كەلگەندە كورول ءتاجىن دە ساعان بەرەتىن بولادى»، — دەيدى.

بۇل سۇمدىقتىڭ ءبارىن ەستىپ كورىپ تۇرعان ادال قىزمەتشىسى كىشكەنتاي قايىقتى كەمەدەن بىلدىرتپەي اعىتىپ الىپ، قوجايىنىنىڭ سوڭىنان ءجۇزىپ جەتەدى دە، ساتقىنداردىڭ الىستاپ كەتۋىن كۇتەدى. قىزمەتشىسى قوجايىنىن سۋدان شىعارىپ العان كەزدە الدەقاشان ءولىپ قالعان ەكەن.

ءبىراق ءاردايىم وزىمەن بىرگە الىپ جۇرگەن، جىلاننان قالعان ءۇش جاپىراقتىڭ كومەگىمەن قوجايىنىن اپ-ساتتە ءتىرىلتىپ الادى. ءسويتىپ ولار قايىقتىڭ ەسكەگىن كۇنى-تۇنى بار شاماسىنشا جىلدامداتىپ ەسە بەرەدى. كىشكەنتاي قايىقتىڭ تەڭىزبەن جىلدام جۇزگەنى سونشاما، ۇلكەن كەمەدەن بۇرىن ايلاققا جەتىپ، كارى كورولدىڭ الدىنا كەلىپ ۇلگەرەدى. كۇيەۋبالاسىنىڭ ءوزى عانا جالعىز ورالعانىنا تاڭدانعان كورول ودان جولدا نە جاعداي بولعانىن انىقتاپ سۇرايدى. كورول ءوز قىزىنىڭ زۇلىمدىق ىس-ارەكەتى تۋرالى ەستىگەندە: «ونىڭ وسىنشاما اقىماقتىققا بارعانىنا سەنگىم كەلمەيدى، ءبىراق كوپ كەشىكپەي شىندىق ايقىن بولادى»، — دەيدى. سويتەدى دە كۇيەۋبالاسى مەن ونىڭ قىزمەتشىسىنە ءبىرشاما ۋاقىتقا جاسىرىن بولمەگە كىرىپ ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەي تاسالانا تۇرۋدى بۇيىرادى.

ءبىرازدان سوڭ كەمە دە جاعالاۋعا ءجۇزىپ جەتەدى. قاسكۇنەم قىزى قايعىعا باتقان كەيىپكە ەنىپ اكەسىنىڭ الدىنا كەلەدى. كورول سوندا قىزىنان: «نەگە ءوزىڭ جالعىز ورالدىڭ؟ جۇبايىڭ قايدا؟» — دەپ سۇرايدى. «ويباي، اكەشىم-اۋ، — دەپ جاۋاپ بەرەدى قىزى — مەن ۇيگە اۋىر قايعى ارقالاپ كەلىپ وتىرمىن: ءجۇزىپ كەتىپ بارا جاتقانىمىزدا كۇيەۋىم كەنەت سىرقاتتانىپ قازا بولدى. ەگەر مىنا مەيىرىمدى كەمەشى ماعان جان جاقتى كومەك كورسەتپەگەندە، مەن دە امان قالماعان بولار ەدىم. ول دا جۇبايىم قايتىس بولعان كەزدە كەمەشى دەمەۋ بولعان ەدى جانە وقيعانىڭ قالاي بولعانىن ول دا ناقتىلاپ ايتىپ بەرە الادى».

سوندا كورول قىزىنا: «ا، سولاي ما؟ ەندەشە مەن سەنىڭ مارقۇم كۇيەۋىڭدى تىرىلتەيىن!»، — دەيدى. سويتەدى دە جاسىرىن بولمەنىڭ ەسىگىن اشىپ كۇيەۋبالاسى مەن ونىڭ سەنىمدى قىزمەتشىسىنە بەرى قاراي شىعىپ كەلىڭدەر دەپ بۇيىرادى.

ورىس تىلىنەن ءتارجىمالاعان اسىلبەك بايتان ۇلى

---