جۇلىنعان باس جايلى حيكايا
(نوۆەللا)
حيكايانىڭ باستالۋى
حە سياو-ەر قىلىشىن قولىنان ءتۇسىرىپ الىپ، ەس-تۇسسىز اتىنىڭ جالىنا جابىستى. "مەنىڭ باسىمدى شاۋىپ تاستادى!" — دەپ ويلادى ول جوق، بۇلاي دەپ ول ات جالىنا جابىسقان سوڭ عانا ويلادى. ءبىر نارسە كىرش ەتىپ جەلكەسىنە قادالدى دا، ول ات جالىنا جارماسا كەتتى. ات تا جارالانعانعا ۇقسايدى. حە سياو-ەر ەردىڭ قاسىنا كەۋدە تىرەي قۇلاۋى مۇڭ ەكەن، ات ارقىراي كىسىنەپ، اسپانعا شاپشىپ، توبە-توبە بوپ ۇيىلگەن ولىكتەردەن سەكىرىپ ءوتىپ، شەكسىز-شەتسىز ەرمەن دالاسىن بەتكە الىپ بەزىپ جونەلدى. ارت جاعىنان بىرەۋلەر اتىپ جاتقان سياقتى، ءبىراق حە سياو-ەر مىلتىق داۋسىن ەمىس-ەمىس قانا ەستىدى.
ادام بويىنان اساتىن ەرمەن باسىن الىپ قاشقان ات تۇياعىنىڭ استىندا جاپىرىلىپ، ارتىنشا قايتا بوي تۇزەپ تەڭسەلەدى. وڭ جاقتان دا، سول جاقتان دا ەرمەن ساباعى حە سياو-ەردىڭ بۇرىمىن جۇلقىلاپ، دەنەسىنە سارت-سۇرت ءتيىپ، موينىنان اققان قاپ-قارا قاندى كيىمىنە جاعادى. ءبىراق باسى باس ەمەس، تاس بولىپ كەتكەندەي ەشتەڭە پايىمدامايدى. ميىنا مىقتاپ ورنىعىپ العان ءبىر عانا ماسەلە-باۋىزدالعانى بولدى. "باۋىزدالدىم! باۋىزدالدىم!"-دەپ ىشتەي بەبەۋلەپ، تاقاسىمەن اتتىڭ ءىشىن تەپكىلەۋدى عانا ءبىلدى.
حە سياو-ەر مەن ونىڭ جولداستارى، اتتى اسكەردىڭ ساربازدارى لاگەرمەن اراسىن وزەن بولگەن شاعىن عانا دەريەۆنياعا قاراي بارلاۋعا اتتانعان، جولشىباي ساپ-سارى ەرمەن دالاسىنىڭ ءدال ورتاسىندا جاپون اتتى اسكەرىنىڭ شولعىنشىلارىمەن بەتپە-بەت كەپ قالدى. جولىعىسۋدىڭ اياق استى بولعانى سونشا، بۇلار دا، قارسىلاستار دا مىلتىعىن الىپ ۇلگەرمەدى. قىزىل جيەكتى كۇنقاعار قالپاق پەن قىزىل ورنەكتى اسكەري كيىمدى كورىسىمەن حە سياو-ەر مەن سەرىكتەرى ەش كىدىرىسسىز قىلىشتارىن سۋىرىپ-سۋىرىپ الىستى دا، ات باسىن دۇشپان جاققا قاراي بۇردى. ءدال سول ءسات مەرت بولارمىن-اۋ دەپ ويلاعان جان جوق-تى. كورگەندەرى — جاۋ، كوكەيلەرىندە — جاۋدى قىرۋ. سوندىقتان دا ات باسىن بۇرىپ، يتتەرشە ءتىس اقسيتىپ، جىن ۇرعانداي جاپون كاۆالەريستەرىنە لاپ قويدى. قارسىلاستىڭ دا قانى ويناپ، قولى قىشىپ تۇرعانعا ۇقسايدى. قاس قاعىم ساتتە بۇلاردىڭ وڭ جاعىنان دا، سول جاعىنان دا وزدەرىنە ۇقساعان ءجۇزى الەم-تاپىرىق، ءتىسى اقسيعان ادامدار انتالاپ كەتتى. قىلىشتار ويناپ، توڭىرەك شاقىر-شۇقىر بولدى دا قالدى.
ال سوسىن... سوسىن ءبارى ەستەن شىقتى، ەسەپتەن كەتتى، دۇنيەنىڭ استى ۇستىنە كەلدى. حە سياو-ەر بيىك ەرمەننىڭ جەل جۇلقىعانداي تەڭسەلگەنىن، جەز تاباقتاي قىزعىش سارى كۇننىڭ تومەندەپ كەپ تەڭسەلگەن ەرمەن باسىنا ىلىنگەنىن جادىندا ايرىقشا ايقىن تۇتىپ قالىپتى. ءبىراق شايقاستىڭ قانشاعا سوزىلعانى، قالاي باستالىپ قالاي اياقتالعانى ەسىندە جوق. ايتەۋىر، ەسىنەن اداسقانداي ەسىرىكتەنە ايقايلاپ، باردى-جوقتى ايتىپ الاسۇرىپ بەيبەرەكەت قىلىش سىلتەي بەرگەنىن بىلەدى. ءبىر مارتە وعان قىلىشىنىڭ ءجۇزى قانعا بويالعانداي كورىنىپ ەدى، سويتسە ونىسى جاي ەلەس ەكەن. قىلىشتىڭ سابى تەردەن سۋلانىپ، سۋسىپ قولدا تۇرماۋعا اينالدى. ونىڭ ۇستىنە تاماعى قۇرعاپ، اۋزى كەبەرسىپ كەتتى. وسى كەز كەنەت اتىنىڭ قارسى الدىنان اۋزى اڭقايىپ اشىلىپ، كوزى ۇياسىنان شىعارداي تاسىرايىپ، ءجۇزى الەم-تاپىرىق بوپ بۇزىلعان جاپون سولداتى سولاڭ ەتىپ شىعا كەلگەنى. قاق ورتاسىنان قىلىش ايىرعان قىزىل جيەكتى كۇنقاعارلى قالپاعىنىڭ جىرتىعىنان تاقىر باسى توقىرايىپ كورىنەدى. ونى كورىسىمەن حە سياو-ەر كۇنقاعارلى قالپاقتى كوزدەپ بار پارمەنىمەن قىلىشىن سەرمەسىن. الايدا قىلىش قالپاققا دا، قالپاق ىشىندەگى قارسىلاستىڭ باسىنا دا تيمەدى. ول قارسىلاستىڭ ءجۇزى جارق ەتە قالعان قىلىشىمەن كەزدەستى. ءىزىم-قۋىت شۋ ىشىندە شاق ەتە قالعان اششى داۋىس انىق ەستىلىپ، مۇرىنعا ۇيكەلگەن تەمىر ءيىسى ءتيدى. قىلىش ءجۇزى كۇنگە شاعىلىسىپ جارق-جۇرق ەتىپ حە سياو-ەردىڭ توبەسىندە شىر كوبەلەك اينالدى. ارتىنشا-اق الدەبىر مۇزداي نارسە موينىنا كىرش ەتە قالدى.
* * *
جاراسى جانىنا باتىپ باي-بايلاعان حە سياو-ەردى الىپ قاشقان ات ەرمەن دالاسىن قاق جارىپ دۇرسىلدەتە شاۋىپ بارا جاتتى. ەرمەن ەرەسەن قالىڭ وسكەن ەكەن، ءتىپتى تاۋسىلماستاي كورىندى. ادامدار داۋسى، اتتىڭ كىسىنەگەنى، قىلىشتاردىڭ شاقىر-شۇقىرى تىنعان. كۇزدىڭ قوڭىر-جاي كۇنى لياودۋن اسپانىندا ناق جاپون جەرىندەگىدەي تامىلجىپ تۇردى.
حە سياو-ەر، اۋەلدە ايتقانىمىزداي، ات ۇستىندە اھ ۇرىپ، جانىنا باتقان اۋرۋدان تەڭسەلىپ كەلەدى. تاستاي قاتىپ قارىسقان ءتىس اراسىنان سىزدىقتاي شىققان دىبىس تەك ءتان اۋرۋىنىڭ باي-بايى ەمەس-تىن. حە سياو-ەردى قيناعان ءتان ازابىنان دا كۇردەلى سەزىم ەدى. ول ولىمنەن قورقىپ، ولەتىنىنە سەنبەي ايران-اسىر بولىپ، جانى اۋىرىپ جىلاعان-دى.
جارىق جالعانمەن قوش-قوش ايتىساتىنىنا قابىرعاسى قايىسىپ، ءىشى قان جىلادى. تىرشىلىكتەن ايىرعان ادامدارعا، جاعدايلارعا ءتىس قايراپ قيتىقتى. تىرلىكتەن كەتۋگە كىرىپتار بولعان وزىنە وشىكتى. سونداي-اق... وسى سياقتانعان سان قيلى سەزىم ساپىرىلىسىپ كەلىپ، قىسپاعىنا قىسىپ قينادى. الگىندەي سەزىم ابدەن جۇيكەسىن جەپ، ساناسىن سانسىراتقان كەزدە "ءولىپ بارام، ءولىپ بارام!" دەپ ايقايلاعىسى كەلدى مە-اۋ، اكەسىنىڭ ءيا شەشەسىنىڭ اتىن اتاپ ارىزداسقىسى كەلدى مە-اۋ، جاپون سولداتتارىن سىقپىرتا سىباماقشى بولدى ما-اۋ. ءبىراق سورىنا قاراي، كومەيىنەن قىستىققان قىرىلدان وزگە دىبىس شىقپادى.
ابدەن ءالى قۇرىپ بىتكەنگە ۇقسايدى. "جالعاندا مەنەن باقىتسىز جان جوق شىعار! جاستايىمنان سوعىسقا الىنىپ، يت قۇساپ ارام ءولىپ، كومۋسىز قالدىم. ەڭ اۋەلى ءوزىمدى ولتىرگەن جاپوندى جەك كورەم. سوسىن مەنى بارلاۋعا جىبەرگەن ۆزۆود باستىعىن جەك كورەم. ەڭ اقىرى، وسى سوعىستى ورشىتكەن جاپونيا مەن قىتايعا لاعىنەت ايتام.
جوق، جەك كورەرىم تەك ولار عانا ەمەس. مەنى سولدات ەتكەن جاعدايعا تيتتەي دە بولسىن قاتىسى بار جاننىڭ ءبارى جاۋىم ەمەس پە. سولاردىڭ كەسىرىنەن كۇللى ارمان-تىلەك ادىرا قالىپ، جارىق دۇنيەدەن كوشپەكپىن. جاعدايدىڭ جەتەگىنە جەگىلىپ، ادامداردىڭ ىرقىنا كونگەنىم، ءوزىمدى وسىنداي كۇيگە ۇشىراتۋعا جول بەرگەنىم نەتكەن اقىماقتىق ەدى!"
ات جالىنا جابىسىپ، ەرمەن دالاسىن دۇبىرلەتىپ شاپقان حە سياو-ەردىڭ قىر-قىر ەتىپ قينالعانداعى ايتپاعى وسى ەدى. ات تۇياعىنىڭ استىنان ءالسىن-السىن ۇرەيلى بودەنەلەر پىر-پىر ۇشادى، ءبىراق وعان كوڭىل اۋدارعان، ودان ۇرىككەن ات جوق. اۋزى كوبىكتەنىپ، ارقاسىنان سىپىرىلىپ تۇسۋگە شاق وتىرعان اداممەن دە شارۋاسى بولماي تاپىراقتاي تارتىپ كەلەدى.
ەگەر تالايىنا جازعانى سول بولسا، حە سياو-ەر ۇزاقتى كۇن باقىتسىزدىعىن ايتىپ قۇدايعا شاعىنىپ، ىڭقىلداپ، ىڭىرسىپ، كۇن جەز تاباقتاي قىزارىپ بارىپ ۇياسىنا قونعانشا ەر ۇستىندە تەڭسەلۋدەن تىنباس ەدى. الايدا ارى-بەرىدەن سوڭ جازىق تاۋسىلىپ، ەڭىس باستالدى، ەرمەن دالاسىن قاق جارىپ اعىپ جاتقان ەنسىز، لاي وزەن كوزگە شالىنعان كەزدە قۇداي بۇنى جاپىراعىنان جۇرداي بولعان ءبىر ءتۇپ ءماجنۇن تالعا تاپ قىلدى. حە سياو-ەردىڭ اتى اعاشتاردى كيىپ-جارىپ، كيمەلەي وتە بەرگەن كەزدە ۇيىسقان قالىڭ بۇتاق بۇعان جابىسا كەتىپ، وزەن شەتىندەگى جۇمساق بالشىققا توپ ەتكىزدى.
قۇلاپ بارا جاتقاندا حە سياو-ەردىڭ كوزىنە ءتىلى جالاڭداعان سارعىش جالىننىڭ ەلەستەگەنى. ءدال سونداي جالقىن سارى جالىندى بالا كەزىندە اس ۇيدەگى ءنان شويىن شوڭكەنىڭ استىنان كورىپ ەدى. "جالىننىڭ جالاقتاۋىن-اي!" — دەپ ويلادى ول ەسىنەن تانىپ بارا جاتىپ.
حە سياو-ەر اتتان قۇلاعان ساتتە تازا ەستەن تاندى ما؟ جاراسىنىڭ جانىنا باتىپ اۋىرعانى ساپ تىيىلعانى راس. الايدا ءۇستى-باسى قان مەن بالشىققا بىلعانىپ يەن جاعالاۋدا جاتقاندا ول ءوزىنىڭ زەڭگىر كوك اسپانعا، ءماجنۇن تالدىڭ جاپىراعىنا تەلمىرە قاراعانىن ءتۇيسىندى. بۇل اسپاننىڭ بولمىسى بولەك ەدى، وسى ۋاقىتقا دەيىن كورگەن وزگە اسپانداردان تۇپسىزىرەك، كوگىرەك سياقتى. بەينە توڭكەرىلگەن كوك توستاقتىڭ ءىش جاعىنان قاراعانداي كۇي كەشەسىڭ. ءالسىن-السىن توستاق تۇبىنە كىلكىگەن كوبىككە ۇقساعان اقشا بۇلت جۇعادى دا، ءبىر شامادان سوڭ جىمىن بىلدىرمەي جوق بولادى. سوعان قاراپ ءماجنۇن تالدىڭ تىنىمسىز جىبىرلاعان جاپىراعى ءسۇرتىپ تاستادى ما دەپ ويلاعاندايسىڭ.
دەمەك، حە سياو-ەردىڭ تولايىم ەستەن تانباعانى دا؟ ايتكەنمەن ونىڭ كوزى مەن كوك اسپاننىڭ ارالىعىندا اقىلعا قونبايتىن الدەبىر نارسەلەردىڭ كولەڭكە قۇساپ سولەڭدەۋى قالاي! ەڭ اۋەلى اناسىنىڭ كىرلەۋ كويلەگىنىڭ ەتەگى ەلەستەدى. بالا كەزدە قۋانعانىندا، قايعىرعانىندا دا وسى ەتەكتى ەس كورىپ جابىسا كەتپەۋشى مە ەدى!
وسىنى ويلاعاننان-اق ەرىكسىز قولىن سوزىپ ەدى، ەلەس عايىپ بولدى. بىرتە-بىرتە سەلدىرەي سەيىلىپ، تۇسسىزدەنە بەردى دە، ار جاعىنان شۋدا-شۋدا بۇلت كورىندى.
سوسىن ءوزى دۇنيەگە كەلگەن ءۇيدىڭ ىرگەسىنەن باستالىپ، ءتۇۋ سوناۋ-سوناۋ الىسقا سوزىلىپ كەتە باراتىن كۇنجىت دالاسى كەربەز كەرىلىپ كوز الدىنان ءوتتى. قايناعان جاز ورتاسىنداعى كۇنجىت دالاسىنىڭ قالپى قانداي، كەش ءتۇسۋىن كۇتكەندەي كوڭىلسىز مۇلگىگەن قالىڭ گۇل. حە سياو-ەر كوز جۇگىرتىپ، كۇنجىت ىشىنەن باۋىرلارى مەن ءوزىن ىزدەدى. ءبىراق ءتىرى جان كوزگە تۇسپەدى. كۇننىڭ سولعىنداۋ ساۋلەسى ءۇنسىز مۇلگىپ قالعان بوزالاڭ گۇلدەر مەن جاپىراقتاردى شالادى. بۇلار دا باياۋلاي جىلجىپ بارىپ-بارىپ، بەينە بىرەۋ تارتىپ اكەتكەندەي ىلدىم-جىلدىم بولدى.
سودان كەيىن اۋادا يرەلەڭدەگەن الدەبىر تۇسىنىكسىز نارسە پايدا بولا كەتتى. باعدارلاي قاراعاندا بارىپ ونىڭ جۇرت ون بەسىنشى قاڭتارعا قاراعان ءتۇنى كوشەدە ۇستاپ جۇرەتىن ۇلكەن "اجداھا شامى" ەكەنىن اجىراتتى. ۇزىندىعى شامامەن بەس-التى كەن مولشەرىندە. بامبۋكتان جاسالعان وزەگى قىزىلدى-كوكتى بويالعان ءتۇستى قاعازبەن قاپتالىپتى. شامنىڭ سىقپىتى شىنىمەن سۋرەتتەردەگى اجداھادان اينىمايدى. كۇن شاقىرايىپ تۇرسا دا، ىشىندەگى شامى جاعىلعان قاعاز اجداھا كوكشىل اسپاندا تىنىمسىز يرەلەڭدەيدى. ءبىر قىزىعى، اجداھا شامعا شىنىمەن جان بىتكەندەي ءتىلىن جالاڭ-جالاڭ ەتكىزەتىنىن قايتەرسىز... حە سياو-ەر باجايلاي قارايمىن دەگەنشە اجداھا اقىرىنداپ الىستاي بەردى دە، اقىرى كوزدەن تايدى.
اجداھانىڭ جوعالۋى مۇڭ ەكەن، اسپاندا ايەلدىڭ ءاپ— اسەم اياعى كورىنگەنى. بۇرىندار قىزداردىڭ اياعىن قاسىقتاي قىلۋ نيەتىمەن شاندىپ بايلاپ تاستايتىن دا، قاي-قايسىسىنىڭ اياعى دا ءبىر قارىستان اسپايتىن. بيپاز بۇگىلگەن باشپايلاردىڭ ۇشىنداعى اپپاق تىرناق بۋالدىرلانىپ كورىنەدى. باعزى ءبىر كۇندەرى وسى اسەم اياقتى قىزىقتاعان ساتتەرى ەسىنە تۇسكەندە حە سياو-ەردىڭ كەۋدەسىن ۇيقىدا جاتقاندا قاندالانىڭ تىز ەتكىزىپ قادالعانىنداي جەڭىل مۇڭ سىزداتتى.
تاعى ءبىر مارتە قول ۇشىن تيگىزسە عوي، شىركىن!.. ءبىراق بۇل بولماس تىلەك قوي! سول اياقتى جانە ءبىر كورۋ ءۇشىن جۇزدەگەن شاقىرىم جول شالۋى كەرەك. ول وسىلاي ويلاپ وپىنىپ جاتقاندا اياق شىنى قۇساپ بىرتە-بىرتە بۇلدىرلانىپ، بىلىنبەي عانا بۇلتپەن ارالاسىپ، ءبىتىسىپ كەتتى.
كوركەم اياق عايىپ بولعان مەزەتتە حە سياو-ەردىڭ كەۋدەسىن بۇرىن-سوڭدى سەزىنبەگەن ءبىر شاراسىز مۇڭ مەڭدەدى.
توبەسىنەن ءتۇپسىز كوگىلدىر اسپان تونەدى. وسى اباجاداي اسپان استىندا، سامال جەلدىڭ وتىندە ادامدار تىربانىپ كۇيكى تىرلىك كەشۋگە كىرىپتار. وي-حوي، جالعان دۇنيە-اي! بۇرىن-سوڭدى جانىن مۇنداي مۇڭ سىزداتپاعانى قالاي ەكەن. حە سياو-ەر اۋىر كۇرسىندى.
سول ءسات ونىڭ كوز الدىنان قىزىل جيەكتى قالپاق كيگەن جاپون اتتى اسكەرىنىڭ وتريادى وپىر-توپىر وتە شىقتى دا، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جوق بولدى. ولاردىڭ دا كوڭىلدەرى قۇلازۋلى شىعار-اۋ. ەگەر قۇر ەلەس ەمەس، ءتىرى ادامدار بولعاندا ءبىر-بىرىن جۇباتىپ، ءبىر جەڭىلدەسىپ قالار ەدى عوي. ءبىراق ەندى تىم كەش.
حە سياو-ەردىڭ ءالسىن-السىن كوڭىلى بوساپ، كوزىنە جاس كەلە بەردى. جاس تولعان جانارىمەن وتكەن ومىرىنە ۇڭىلگەندە وز-وزىنەن تۇڭىلگەنىن ايتىپ نە كەرەك. كىم-كىمنەن بولسىن كەشىرىم سۇراعىسى كەلگەنىن، كىم-كىمدى بولسىن كەشىرگىسى كەلگەنىن قايتەرسىز.
"ەگەر مەنى وسى جول اجالدان امان الىپ قالسا بار كۇنامدى شايىپ، بار قاتەمدى تۇزەر ەدىم"، — دەپ جىلاپ جاتىپ ءجۇز قايتالادى ول ءبىراق شەكسىز تۇڭعيىق، شەكسىز كوك ءتۇپسىز اسپان تۇك تۇسىنبەگەندەي تىمىرايىپ ءبىرتىن-بىرتىن بۇنىڭ كەۋدەسىنە تونە ءتۇستى. وسى ءبىر كول-كوسىر كوكشىل مۇحيتتىڭ ءار-ار تۇسىندا الدەنەلەر جىلت-جىلت ەتەدى، سىڭايى، كەيدە كۇندىز دە كورىنىپ قالاتىن جۇلدىزدار بولسا كەرەك. ەلەستەر كوك توسىندە كولەڭدەۋىن قويدى. حە سياو-ەر تاعى ءبىر مارتە كۇرسىنىپ، ەرنى ءدىر-دىر ەتىپ بارىپ جايمەن عانا جانارىن جاسىردى.
سوڭى
جۇڭگو مەن جاپونيانىڭ بەيبىت كەلىسىمگە كەلگەنىنە ءبىر جىل بولعان. ەرتە كوكتەمنىڭ ءبىر كۇنىندە، پەكيندەگى جاپون ەلشىلىگىنىڭ بولمەلەرىنىڭ بىرىندە، ۇستەل باسىندا اسكەري مايور كيمۋرا مەن جۋىردا عانا جاپونيادان كەلگەن اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ساۋدا مينيسترلىگىنىڭ ينجەنەرى، عىلىم كانديداتى ياماكاۆا وتىردى. ەكەۋى شارۋا جايىن ۇمىتىپ، كوفەنى سىزدىقتاتا ءىشىپ، شىلىم شەگىپ كور-جەر اڭگىمەگە كىرىسكەن ەدى. كوكتەم كەزى ەكەنىنە قاراماستان ۇلكەن كاميندە وت جانىپ جاتقان-دى، بولمە ءىشى تىم جىلىنىپ كەتكەندىكتەن سۇحباتتاسۋشىلار ءسال تەرشىڭكىرەپ وتىردى. ۇستەل ۇستىندەگى قۇمىراعا وتىرعىزعان قىزىل ورىكتىڭ تىربيعان بۇتاعىنان اندا-ساندا جاعىمدى جۇپار ءيىس جەتىپ، تاناۋدى قىتىقتايدى.
اڭگىمە ءبىرشاما ۋاقىت قاتىن پاتشا سيتايحوۋ توڭىرەگىندە ءوربىدى دە، سوڭىنان جاپون-قىتاي سوعىسى حاقىنداعى ەستەلىكتەرگە ويىستى، وسى تۇستا ەسىنە الدەنە تۇسكەن مايور كيمۋرا ورنىنان تۇرىپ، بۇرىشتا جاتقان "شەنچجوۋ جيباو" گازەتىنىڭ تىگىندىسىن اكەپ ۇستەل ۇستىنە قويدى. سوسىن گازەتتىڭ ءبىرىن اشىپ، الدەبىر ماقالانى ساۋساعىمەن نۇقىپ كورسەتىپ، ينجەنەر ياماكاۆاعا وقى دەگەن يشارات جاسادى. ينجەنەر اۋەلى ساسىڭقىراپ قالدى؛ ايتكەنمەن مايوردىڭ ءىس-قىلىعىنىڭ اسكەري ادامعا كوپ ۇقساي بەرمەيتىنىن ءبىرازدان بەرى بايقايتىن. سوندىقتان دا ول بىردەن سوعىسقا قاتىستى سونى ءبىر وقيعا جايىندا وقيمىن عوي دەپ دامەتىپ، گازەتكە ۇڭىلگەن، سويتسە وندا شىنىمەن-اق توسىنداۋ ءبىر ماقالا باسىلعان ەكەن، جاپون تىلىنە نوبايلاپ اۋدارعانداعى مازمۇنى مىناداي:
"... كوشەسىندەگى شاشتاراز ءۇيىنىڭ يەسى، حە سياو-ەر ەسىمدى ادام جاپون-قىتاي سوعىسى كەزىندە سان مارتە ەرلىك كورسەتىپ، ءوزىنىڭ ەرجۇرەك جاۋىنگەر ەكەنىن دالەلدەگەن ەدى. ايتكەنمەن سوعىستان ابىرويمەن ورالعاننان كەيىن قاتتى وزگەرىپ، شاراپ پەن ايەلگە اۋەستەنگەن. بالەن كۇنى جولداستارىمەن رەستوراندا شاراپ ءىشىپ، كوڭىل كوتەرىپ وتىرعاندا جانجال شىعىپ، سوڭى توبەلەسكە اينالعان، توبەلەس كەزىندە ول موينىنان جاراقاتتانىپ، ىلە قايتىس بولعان. مارقۇمنىڭ موينىنداعى جاراقاتقا قاتىستى كوپتەگەن قىزىقتى مالىمەتتەر بار: ول توبەلەس كەزىندە تۇسپەگەن كورىنەدى، جاپون-قىتاي سوعىسى كەزىندەگى ەسكى جاراقاتتىڭ ورنى اشىلىپ كەتسە كەرەك جانە ءبىر قىزىعى، كورگەندەردىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، مارقۇم توبەلەس كەزىندە ۇستەلگە سوقتىعىپ، ونى اۋدارىپ بارىپ قۇلاعاندا كەنەتتەن باسى دەنەسىنەن ءبولىنىپ، جان-جاققا قانىن شاشىراتىپ ەدەن ۇستىمەن دومالاي جونەلگەن. تەرگەۋ ورىندارى بۇل اڭگىمەنىڭ راستىعىنا كۇمان كەلتىرىپ، كىسى ءولتىرۋشىنى ىزدەۋمەن شۇقشيا شۇعىلدانىپ جاتقان كورىنەدى، ايتكەنمەن لياو چجايدىڭ "توسىن اڭگىمەلەرىندە" چجۋ-چەننەن شىققان بىرەۋدىڭ باسى جۇلىنىپ قالعاندىعى جايلى باياندالماي ما، ەندەشە، حە سياو-ەردىڭ دە سونداي جاعدايعا دۋشار بولماعانىنا كىم كەپىل.." جانە تاعىسىن تاعىلار.
— سوندا بۇل قالاي بولعانى؟ — دەپ تاڭىرقاي داۋىستادى ينجەنەر ياماكاۆا ماقالانى وقىپ ءبىتىپ.
مايور كيمۋرا تەمەكى ءتۇتىنىن سىزدىقتاتا شىعارىپ، كەكىرتتەۋ كۇلىمسىرەدى:
— ءيا، قىزىقتى-اق جاعداي! بۇنداي نارسە تەك قىتايدا عانا بولماق.
— ەش جەردە بۇنداي بولۋى مۇمكىن ەمەس، تىم كوڭىلگە قونىمسىز عوي.
سولاي دەپ ينجەنەر ياماكاۆا كۇماندانا كۇلىمسىرەپ، شىلىم كۇلىن كۇلسالعىشقا ءتۇسىردى.
— ءبىراق بارىنەن دە قىزىعى... — دەدى مايور بايىپتى كەيىپپەن اسىقپاي سويلەپ، — مەن الگى حە سياو-ەردى ءبىلۋشى ەدىم.
— ءبىلۋشى ەدىم دەيسىز بە؟ ءماسساعان! اتتاشە سىندى سىندارلى باسىڭىزبەن گازەت ءتىلشىسى قۇساپ قىرىق وتىرىك قۇراستىرۋعا كىرىسپەسسىز؟
— بولماس نارسەگە كىم باس قاتىرار دەيسىز؟ ءبىر ۇرىس كەزىندە جارالانىپ، دالالىق لازارەتكە ءتۇستىم، الگى حە سياو-ەر دە سوندا جاتىر ەكەن، جۇڭگو ءتىلىن ۇيرەنسەم دەپ جۇرگەن كەزىم، ءتىل جاتتىقتىرۋ ءۇشىن بىرنەشە مارتە ونىمەن تىلدەسكەنىم بار. مىنا ماقالادا ونىڭ موينىندا جاراقاتى بار ەدى دەيدى عوي، دەمەك، ەكەۋىنىڭ ءبىر ادام ەكەندىگى اقيقات! بارلاۋعا بارعاندا ما، الدە كەزدەيسوق پا، ايتەۋىر، ول ءبىزدىڭ اتتى اسكەرمەن كەزدەسىپ قالىپ، قاقتىعىس كەزىندە جاپون قىلىشى موينىنا تيگەن عوي.
— ءبىر ءتۇرلى توسىن وقيعا ەكەن. ايتپاقشى، گازەتتىڭ جازىسىنا قاراعاندا، حە سياو-ەرىڭىز قىدىرىمپاز بولعان كورىنەدى عوي. سو جولى ءولىپ قالسا دا ەشكىمنىڭ مۇرتى قيسايماس ەدى-اۋ.
— ول كەزدەرى اڭقىلداعان ادال، جاقسى ادام-تۇعىن، تۇتقىنداردىڭ ىشىنەن ونداي جۋاس جاندى كەزدەستىرۋ مۇمكىن ەمەس-تى. سوندىقتان دا ونى اسكەري دارىگەرلەر تىم جاقسى كورىپ، ىقىلاسپەن ەمدەدى. ول ءوزى جايلى تالاي قىزىقتى اڭگىمەلەر ايتىپ بەرگەن-دى. اسىرەسە جارالانىپ اتتان قالاي قۇلاعانىن سۋرەتتەگەن اڭگىمەسى ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمدە. ول وزەن جيەگىندەگى ساز بالشىققا قۇلاپ، سالبىراعان ءماجنۇن تالداردىڭ ار جاعىنداعى اسپانعا قاراپ جاتىپ، اناسىنىڭ ەتەگىن، ايەلدىڭ اياعىن، كۇنجىت دالاسىن كورىپتى.
مايور كيمۋرا شىلىمىن تاستاپ، كوفە قۇيىلعان ىدىستى ەرنىنە اپارا بەرىپ، قۇمىراعا وتىرعىزىلعان ورىك بۇتاعىنا قارادى دا، وزىنە-وزى ايتقانداي:
— الگىندەي ەلەستەردەن كەيىن ول وتكەن ءومىرىنىڭ سونشالىقتى جيرەنىشتى بولعانىن سەزىنىپ، كۇيىنىپتى، — دەدى.
— ە، سودان سوعىس بىتە سالىسىمەن سايرانداۋعا كىرىستى دەڭىز؟ ابىرويسىز نەمە عوي، ءوزى!
ينجەنەر ياماكاۆا باسىن شالقايتىڭقىراپ ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا سۇيەپ، اياعىن سوزىپ جىبەرىپ، كەكەسىندى كەيىپپەن كۇلىمسىرەپ، توبەگە شيىر-شيىر ءتۇتىن جىبەردى.
— "ابىرويسىز نەمە" دەيمىسىز؟ ياكي، ول وتىرىك جۋاس ادام سياقتانعان عوي؟
— ارينە.
— جوق، مەن ولاي ويلامايمىن. وتكەن ومىرىنە وپىناتىنىنا وزىمەن سويلەسكەندە كوزىم جەتكەن. جانە وسى جولى دا، ياكي باسى ەكىنشى مارتە جۇلىنعاندا دا (گازەت سوزىمەن ايتقاندا) ونىڭ سونداي سەزىمدى باستان كەشىرگەنىنە سەنەم. مەنىڭشە، جاعداي بىلاي بولعان: توبەلەس كەزىندە ونى شالا ماس كۇيى ۇستەل-مۇستەلىمەن قوسا قۇلاتقان. سول كەزدە جاراقاتى اشىلىپ، ۇزىن بۇرىمى بۇلعاڭداعان باسى ەدەنگە دومالاپ تۇسكەن. اناسىنىڭ ەتەگى، ايەل اياعى مەن گۇلدەگەن كۇنجىت دالاسى ناق ءبىرىنشى جولعىداعىداي كوز الدىنان بۇلدىراپ وتە شىققان. ءتىپتى ءۇي توبەسىنە قاراپ جاتىپ-اق، ول سوناۋ-سوناۋ الىستاعى زەڭگىر كوك اسپاندى كورگەن شىعار. سودان كەيىن تاعى دا وتكەن ءومىرىنىڭ قانشالىقتى جيىركەنىشتى ەكەنىن تۇسىنگەن بولار. ءبىراق بۇل جولى جاعداي وڭالماسقا كەتكەن ەدى. ءبىرىنشى جولى ەسىنەن تانعانىندا ونى جاپون سانيتارلارى تاۋىپ العان عوي. ال ەندى بۇل جولى الگى توبەلەسكەن ادامى باس سالىپ ساباپ، قويماي تەپكىلەپ تۇبىنە جەتكەن. اقىرى، ول وپىنىپ-كۇيىنگەن كۇيى جان ءتاسىلىم ەتكەن.
ينجەنەر ياماكاۆا يىعىن قۋشيتىپ كۇلىپ جىبەردى:
— سونشا قيالشىل بولارمىسىز. سىزدىكى ءجون-اق دەيىك، ال ەندى سونشاما قيىندىق كورگەن، وتكەنىنە وكىنگەن ادامنىڭ جەڭىلتەك جولعا ءتۇسۋى قالاي؟
— ويتكەنى ادام اۋەل باستان ابىرويدان جۇرداي عوي، تەك ءسىز ايتقانداي ەمەس، باسقا ماعىنادا.
سولاي دەپ جاڭادان شىلىم تۇتاتقان مايور كيمۋرا ەشتەڭە بولماعانداي كۇلىمسىرەپ، ارقىن-جارقىن داۋىسپەن ءسوزىن جالعاستىردى:
— قاي-قايسىمىز دا قۇنسىز ەكەنىمىزدى بىلۋگە ءتيىسپىز. ءوزىنىڭ قۇنسىز ەكەنىن بىلگەن ادامنىڭ عانا، شىن مانىندە، از دا بولسا قۇنى بولعانى. ايتپەسە، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى ءبىزدىڭ دە باسىمىز حە سياو-ەردىڭ باسى قۇساپ دومالاپ تۇسپەسىنە كىم كەپىل.. جۇڭگو گازەتتەرىنىڭ ايتپاعىن تەك وسىلاي ءتۇسىنۋ كەرەك، باسقاشا بولجاۋ بەكەر.
اۋدارعان ب.قوجابەكوۆا
You Might Also Like
