و-توميدىڭ تازالىعى
(نوۆەللا)
بۇل وقيعا مەيدزيدىڭ ءبىرىنشى جىلىنىڭ ون ءتورتىنشى مايىندا، ەكىندىنىڭ شاعىندا، "ەرتەڭ تاڭەرتەڭگىلىك ۇكىمەت اسكەرى توەيدزان موناستىرىندا سەگيتاي اسكەرىنە قارسى سوعىس اشپاق. ۋەنو ايماعىن قونىس قىلۋشىلار جەدەل تۇردە ول جەردەن كەتۋگە ءتيىس!" دەگەن بۇيرىق شىققان كەزدە وتكەن ەدى. سيتاي كوشەسىنىڭ ەكىنشى كۆارتالىنداعى ۋاق-تۇيەك زاتتار ساتاتىن لاپكەدە لاپكە يەسى كوگايا ماسابەيا كەتكەننەن كەيىنگى قالعان جالعىز تىرشىلىك يەسى ۇلكەن الاباجاق مىسىق بولدى، ول شۇيكە قۇساپ دومالانىپ، ۇلكەن قاۋاشاقتىڭ قاسىندا، اس ءۇيدىڭ بۇرىشىندا تىپ-تىنىش جاتقان-دى.
ەسىك-تەرەزەسى تارس جابىلعان تىلسىم ءۇيدىڭ ءتىپتى كۇندىز تاس قاراڭعى بولارى بەلگىلى. تىرس ەتكەن دىبىس ەستىلمەيدى. قۇلاققا نەشە كۇن قاتارىنان جاۋعان جاۋىن تىسىرى عانا شالىنادى. جاۋىن كوزگە كورىنبەيتىن بەيمالىم شاتىرلارعا ارا-تۇرا توپەلەپ كەپ توگىپ بەرەدى دە، ءبىرازداسىن سايابىرسىپ، ساي-سايدى، كوشە-دالانى قۋىپ كەتەدى. جاۋىن تىرسىلى كۇشەيگەن كەزدە مىسىقتىڭ سارعىش جاسىل كوزى ۇلعايىپ، ۇياسىنان شىعىپ كەتە جازدايدى. ونداي كەزدە وتىنىڭ، وشاعىنىڭ قايدا ەكەنى كورىنبەيتىن تاس قاراڭعى اس ۇيدە ءبىر ءسات ەكى سارعىش جاسىل وت جىلتىلداپ جانىپ تۇرادى. ءبىراق جاۋىن تىرسىلىنان باسقا وزگەرگەن ەشتەڭەنىڭ، ەش دىبىستىڭ جوعىن بايىپتاعاسىن مىسىق قايتادان كوزىن سىعىرايتىپ، قيمىلسىز قالادى.
وسى جاعداي الدەنەشە قايتالانعاسىن قالعۋعا اينالعان مىسىق كوز اشۋىن قويدى. ءبىراق جاۋىن بىرەسە كۇشەيىپ، بىرەسە باسەڭدەپ ءالى جاۋىپ ءتۇر. ەكى... ءۇش... جاۋىنمەن جارىسا جۇگىرگەن ۋاقىتتا توقتاۋ جوق، بىرتىندەپ كۇن كەشكىرۋگە اينالدى.
سودان ساعات تورتكە تايانعاندا الدەنەگە مىسىقتىڭ كوڭىلىنە الاڭ كىرىپ، باعجيتىپ كوزىن اشىپ الدى. قۇلاعىن تىگىپ تىڭ تىڭداي قالعانداي. جاۋىن باعاناعىداي ەمەس، سايابىرسىعان سىڭايلى. كوشەدەن جۇگىرىپ وتكەن جۇكشىلەردىڭ داۋىستارى ەستىلدى دە، ارتىنشا ول دا تىندى. قايتادان تىلسىم تىنىشتىق ورنادى. ءبىراق ءبىرشامادان كەيىن اس ءۇيدىڭ ىشىنە سىنالاپ جارىق كىرە باستادى. وشاق الدىنا توسەلگەن كونە توسەنىش، قاقپاقسىز قۇمىراداعى سۋدىڭ جىلتىلى، وشاق باسىنداعى قۇدايدىڭ ءمۇسىنى توبەدەگى تەرەزەنى تارتىپ اشاتىن ءباۋ-جىپ بىرىنەن كەيىن ءبىرى بىرتىندەپ قاراڭعىدا ايقىندالىپ كورىنۋگە اينالدى. سۋ اعار قۇبىرعا قوبالجي قاراعان مىسىق سوزالاڭداپ ورنىنان تۇرا بەردى.
وسى كەز سۋ اعار تۇربانىڭ قاقپاعىن اشىپ، جوق، تەك قانا قاقپاق ەمەس، ءسودزيدى دە سىرعىتىپ ىشكە ءۇستى باسىنان سۋ اعىپ سۇمەڭدەگەن الدەبىر كەزبە باس سۇقتى.
ەسكى سۇلگىمەن شارت بايلاپ العان باسىن اس ۇيگە سۇعارىن سۇققانمەن ول ءبىرشاما قوزعالماي تىڭ تىڭدادى.
تەك ۇيدەن تىرس ەتكەن تىرشىلىك دىبىسى ەستىلمەگەسىن عانا بارىپ سۋلىعى سۋسىلداپ اقىرىنداپ اس ۇيگە كىردى. مىسىق قۇلاعىن جىمىرايتىپ ارتقا جىلىستادى. ءبىراق كەزبە وعان ەش نازار اۋدارماستان ءسودزيدى ورنىنا سىرعىتىپ قويىپ، باسىنداعى سۇلگىنى سىپىردى. تۇك باسقان بەتىنىڭ ءار-ار جەرىنە جەلىم داكە جاپسىرىپتى. ايتكەنمەن قانشاما كىر باسىپ، جاق ءجۇنى ۇرپيگەنىمەن بەت-جۇزى اناۋ ايتقان كەسپىرسىز ەمەس — ءتىن.
شاشىنداعى سۋدى سىعىپ، بەتىن سۇرتكىشتەپ تۇرىپ، كەزبە باسەڭ داۋىسپەن مىسىقتىڭ اتىن اتاپ شاقىردى.
— ميكە، ميكە!
داۋىس تانىس بولعاسىن مىسىق جونىن كۇدىرەيتكەندى قويدى. ءبىراق ورنىنان قوزعالماي، ءالسىن-السىن كەلۋشىگە ساقتانا سىعىرايىپ قارايدى. بۇل ەكى ارادا كەزبە سۋلىعىن شەشىپ، مالداسىن قۇرىپ مىسىقتىڭ قارسى الدىنا كەپ وتىردى، جالاڭ اياعى كىردەن كورىنبەيدى.
— قالاي، ميكەشكا؟ بايقاۋىمشا، مۇندا سەنەن باسقا جان يەسى قالماعان سياقتى.
سولاي دەپ كەزبە كۇلىپ، اربيعان قولىمەن مىسىقتىڭ باسىنان سيپادى. مىسىق ناق ءبىر ىرشي جونەلەتىندەي جيىرىلا قالدى. ءبىراق ونىسى جاي سەس كورسەتكەنى ەكەن، ىرشىپ تۇسپەك تۇگىلى، قايتادان جايعاسىپ وتىرىپ، ءتىپتى قالعۋعا اينالعانى. مىسىقتى ءبىرشاما ەركەلەتكەسىن كەزبە كەنەپ كيمونوسىنىڭ قولتىعىنان ماي جاققانداي جىلتىلداعان پيستولەت الىپ، كومەسكى جارىقتا ارلى-بەرلى اۋدارىستىرىپ قاراي باستادى. يەسى كەتىپ يەن قالعان ۇيدە پيستولەت شۇقىلاپ شۇقشيعان كەزبە — سىرت كوزگە، نەسىن ايتاسىز، تەك رومانداردا عانا كەزدەسەتىن ەرەكشە كورىنىس. ءبىراق وعان تاڭسىق كورىپ تاڭدانا قارايتىن مىسىق جوق، مەنىڭ بىلمەيتىنىم جەردىڭ استىندا دەگەندەي كوزىن سىعىرايتىپ سامارقاۋ وتىر.
— ال ەرتەڭ، ميكەشكا، ءدال وسى جەردە جاڭبىرشا ساتىرلاپ وق جاۋماقشى. الدەبىر قاڭعىعان وققا ۇرىنساڭ — مۇردەم كەتكەنىڭ. سوندىقتان دا ەرتەڭ ەدەن استىنا كىر-داعى، دۇنيە كۇيىپ كەتسە دە تىرپ ەتپەي كەش باتقانشا وتىر...
پيستولەتىن ارلى-بەرلى اۋدارىستىرعان كەزبە ءالسىن-السىن مىسىققا ءتىل قاتىپ قويادى.
— ءبىز ەكەۋمىز عوي، ەسكى تانىستارمىز. ءبىراق بۇگىن ءبىرجولاتا قوشتاساتىن شىعارمىز. ەرتەڭ سەن ءۇشىن دە كەسىرلى كۇن، مۇمكىن، مەن دە ولەرمىن. ال ەندى تىرلىك-نەسىبەم تاۋسىلماي ءتىرى قالعانداي بولسام، سەنىمەن بىرگە جۋىندى جالاپ، كوڭ-قوقىر قوپارىستىرعاندى قويارمىن. مۇنىم، قالاي، جانىڭا جاعا ما؟
وسى كەزدە سىرتتاعى جاۋىن ۇدەي تۇسكەندەي بولدى. بۇلت قويۋلانىپ، تۇنجىراپ كەپ ناق ءۇيدىڭ شاتىرىنىڭ توبەسىنە ءتۇيىلىپ تۇرىپ الدى. تەرەزەدەن تۇسكەن بولىمسىز جارىق ازايعان ۇستىنە ازايىپ بارا جاتتى. الايدا وعان ابىرجىعان كەزبە جوق، باسىن كوتەرمەستەن پيستولەتىن تەكسەرىپ ءبىتىپ، باپپەن وقتادى.
— قالاي بولعاندا دا مەنىمەن قايتىپ كورىسپەيتىنىڭە قىنجىلاسىڭ عوي، ءا؟ ءاي، ءبىراق مىسىق تىلەۋ دەگەن بار ەمەس پە، مىسىق شىركىن كورگەن جاقسىلىعىن تەز ۇمىتادى دەسەدى عوي. سوندىقتان سەنەن ەش قايىر بولماس. ءبىراق ونىڭنان ماعان كەلىپ-كەتەر ەشتەڭە جوق. تەك، مەن كەتكەسىن...
كەزبە ءسوزىن كىلت ءۇزدى، وعان الدەبىرەۋ سۋ اعار ەسىگىنىڭ سىرتىنا كەلىپ توقتاعانداي بوپ كورىندى.
پيستولەتىن جاسىرىپ، قايتادان ەسىككە قاراۋعا كەزبە كوپ ۋاقىت كەتىرگەن جوق. ءبىراق سۋ اعاردىڭ تۇسىنا تارتىلعان ءسودزي-داعى سول ساتىندە سىرعىتىلدى... كەزبە قورعانۋعا وڭتايلانىپ، كەلۋشىگە قاسقايىپ قاراپ تۇرا قالدى.
الايدا ءسودزيدى سىرعىتىپ ىشكە كىرگەن ادام كەزبەنى كورىپ قورىققانى ءيا تاڭدانعانى بەلگىسىز، ايتەۋىر، داۋىستاپ جىبەردى. ءبۇل قولىنا ۇلكەن قولشاتىر ۇستاعان، جالاڭ اياق جاپ-جاس قىز ەدى. العاش ول قايتا سىرتقا اتىپ شىعۋعا شاق قالدى، ءبىراق ارتىنشا قورقىنىشىن جەڭىپ، باتىلدانىپ، كەزبەنىڭ جۇزىنە باجايلاي كوز سالدى.
كەزبە دە ساسىڭقىراعان سياقتى، ءسال العا ۇمسىنىڭقىراپ، قىزعا تەسىرەيىپتى دە قالىپتى. ءبىراق ادەپكىدەي ەمەس، كوزىندە قوبالجۋ جوق. ولار وسىلايشا بىر-بىرىنە قاراسىپ ءبىرشاما ءۇنسىز تۇردى.
— بۇل سەنبىسىڭ، سينكو؟
ايەلدىڭ داۋسىنا قاراعاندا، كوڭىلى ورنىعىپ، جۇرەگىن باسقان ءتارىزدى. كەزبە دە كۇلىمسىرەپ، باسىن شۇلعىدى.
— ايىپ ەتپەۋىڭدى وتىنەم. بۇگىن قۇدايدىڭ كۇنى قۇيىپ ءتۇر عوي. يەن بولعاسىن كەلىپ وسىندا باس ساۋعالاعانىم. تەك سەن ەندى ۇرلىقتى كاسىپ ەتكەن ەكەن دەپ ويلاپ قالما.
— زارەمدى ۇشىردىڭ عوي، ءتىپتى. شىنىندا دا... ۇرى ەمەسپىن دەيسىڭ، بولماساڭ بولماي-اق قوي، ءبىراق باسا — كوكتەپ بوتەن ۇيگە كىرگەنىڭ قالاي.
قولشاتىرىنا تۇرعان سۋدى سىلكىلەپ قىز زىلدەنە سويلەدى.
— ال ەندى تايىپ تۇر. مەن ۇيگە كىرەم.
— جارايدى، كەتەمىن، قۋماساڭ دا كەتەمىن عوي. سەن نەمەنە، بۇل ۇيدەن ءبىرجولا كوشكەن جوقسىڭ با، ءالى؟
— كوشۋىن كوشتىم عوي، تەك... ساعان ودان كەلىپ-كەتەر نە بار، ءبارىبىر ەمەس پە؟
— بىردەڭە ۇمىتتىڭ با؟ كىرسەڭشى ەندى كەرگىمەي، مالمانداي بولدىڭ عوي، ءتىپتى.
ءالى دە اشۋى تارقاي قويماعان قىز كەزبەنىڭ سوزىنە جاۋاپ قاتپاستان سۋ اعاردىڭ جانىنداعى توزىپ بىتكەن توسەنىشكە تىزە بۇكتى. سوسىن لاستانعان اياعىن سوزىپ، وجاۋمەن سۋ قۇيىپ جۋا باستادى. مالداسىن قۇرىپ ماڭعازدانىپ وتىرعان كەزبە تىكەنەك يەگىن قاسىپ قىزعا تەسىلە قارادى. مۇرنىنىڭ ۇستىندە سەكپىلى بار، قاراتورى، قاراپايىم عانا اۋىل قىزى، ءوزى تىپتەن جاپ-جاس-اق . كيىمى دە قاراپايىم: ارزان بەلدىگى بار قاعاز كيمونو. ءبىراق اعى اق، قىزىلى قىزىل بوپ تۇرعان بەت-جۇزىندە، تىپ-تىعىز دەنەسىندە ءبىر تارتىمدىلىق، ۋىلجىپ پىسكەن الحورى ءيا المۇرتتى كوزگە ەلەستەتەتىن ءبىر شىرايلىلىق بار ەدى.
— وسىنداي الاس-قاپاستا قايتىپ ورالۋىڭا قاراعاندا قالدىرعانىڭ قىمبات نارسە بولدى عوي؟ نەنى ۇمىتتىڭ، و-تومي-سان؟
سينكو قازبالاۋىن قويمادى.
— نە ەكەنىندە شارۋاڭ قانشا. جولىڭنان قالماي جونەلسەڭشى وناندا، — دەپ و-تومي شىتىناي جاۋاپ قاتتى.
ءبىراق ارتىنشا الدەنە ەسىنە تۇسكەندەي سينكوعا جالت بۇرىلىپ قاراپ، سالماقتى سىڭايمەن:
— سينكو، ءبىزدىڭ ميكەنى كورمەدىڭ بە؟ — دەپ سۇرادى.
— ميكە دەيمىسىڭ؟ ميكە الگىندە عانا وسىندا-تۇعىن. قايدا كەتە قويدى ەكەن؟
كەزبە توڭىرەگىنە كوز جۇگىرتتى. سويتسە، مىسىق سورەگە شىعىپ، كولدەنەڭ تاقتاي مەن تابانىڭ اراسىنا قىستىرىلىپ كىرىپ الىپتى. سينكو كورگەندى و-تومي دا كوردى. سول-اق ەكەن، قولىنداعى وجاۋدى تاستاي سالىپ، توسەنىشتەن اتىپ تۇردى، كەزبەنىڭ بار-جوعىن تازا ەسىنەن شىعارعانداي. قۋانا كۇلىمسىرەپ سورەدە جاتقان مىسىقتى شاقىرا باستادى.
سينكو قارا كولەڭكەلەۋ قۋىستا جاتقان مىسىققا ءبىر، و — توميعا ءبىر قاراپ اڭ-تاڭ.
— مىسىق؟ سونداعى ۇمىتقانىڭ مىسىق پا؟
— مىسىق بولسا قايتەدى؟ ودان نە ەرسىلىك كوردىڭ؟ ميكە، ميكە، كەل، كەلە عوي مۇندا.
سينكو كەنەت قارقىلداپ كۇلىپ الا جونەلدى. جاۋىن تىرسىلىمەن جارىسا شىققان كۇلكىسى قۇيقانى شىمىرلاتارداي قورقىنىشتى ەستىلدى. و-تومي قىپ-قىزىل بوپ، سينكوعا دۇرسە قويا بەردى.
— كۇلەتىن نەسى بار؟ قوجامىزدىڭ ايەلى مىسىعىن ۋايىمداپ ەسىنەن تانىپ وتىر. ءولتىرىپ تاستاسا قايتەم دەپ كوز جاسى كول بايعۇستى ءتىپتى اياپ كەتتىم، جاۋىنعا قاراماي قايتا كەلگەنىم سول..
— جارايدى، ەندى كۇلمەيىن، — دەپ ونىڭ ءسوزىن ءبولدى سينكو، ءالى دە كۇلۋىن قويماستان. — بولدى، قويدىم، مىنە. ءبىراق ءوزىڭ اقىلعا سالىپ ويلاپ كورشى. ەرتەڭ عوي، سويقان سوعىس باستالماق. ال الدەبىر مىسىق ءۇشىن، مەيلى ءتىپتى بىرەۋ ەمەس، ەكەۋ بولسىن، اق تەر — كوك تەرگە ءتۇسۋ كۇلكىلى ەمەس پە. نە دەسەڭ و دە، ءبىراق سەنىڭ قوجاڭ قۇساعان ميعۇلانى بۇرىن-سوڭدى كورسەم بۇيىرماسىن. مىنا ميكەشكا ءۇشىن...
— ءوشىر ءۇنىڭدى. قوجامدى قارالاعانىڭدى تىڭداپ تۇرا المايمىن.
و — تومي دولدانىپ جەر تەپكىلەدى. الايدا ونىڭ قوقان-لوققىسىنان قىڭاتىن كەزبە كورىنبەدى. قىڭباق تۇگىلى، ەش قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان قىزدىڭ بوي — باسىنا باجايلاي كوز جۇگىرتتى. قاراسا قاراعانداي-اق ەدى، قىز وسى ءسات كەرەمەت سۇلۋ-تىن. جاۋىنعا مالشىنعان كيمونو، مىقىن بەلبەۋ قىز تانىنە جابىسىپ، ونىڭ قول تيمەگەن، قىتىعى كەتپەگەن ءتانىن تولايىم بەدەرلەگەن ەدى. و-توميدەن كوزىن الماعان كۇيى سينكو كۇلە سويلەپ ءسوزىن جالعاستىردى:
— سەنى ميكەشكانى اكەلۋگە جۇمساعان عوي. سولاي ما؟ ال ءقازىر بۇكىل ۋەنو وڭىرىندە يەسىز قالماعان ءۇي جوق، ەلدىڭ ءبارى باس ساۋعالاپ كەتتى. دەمەك، ءبۇل جەردە قاڭىراعان ۇيلەر عانا قالقيىپ ءتۇر دەمەسەڭ، ەلسىز يەن دالامەن بىردەي. جارايدى، مۇندا قاڭعىپ قاسقىر كەلمەسىن — اق دەلىك، ءبىراق ءبىر بالەگە ۇرىنۋىڭ ابدەن مۇمكىن عوي. سونى ويلادىڭ با؟
— قاجەتسىز قام جەپ ارامتەر بولعانشا سورەدەن مىسىقتى اپەرسەڭشى. سودان سوعىس باستالىپ، دۇنيە بۇلىنە قويماس.
— قىلجاقتى قويساڭشى. وسىنداي الاساپىران كەزدە ايەلدىڭ جالعىز ءجۇرۋى قاي ءجون دەيسىڭ؟ ماسەلەن، مىنا ۇيدە سەنى مەن مەنەن باسقا جان جوق. ال ەندى قاراپتان-قاراپ تۇرىپ باسىما بۇزىق وي كەلسە قايتەسىڭ؟
سينكونىڭ داۋسىنان ازىلدەپ تۇرعانىن، ءيا شىن ايتىپ تۇرعانىن اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس-تى. الايدا و-توميدىڭ كوزىنەن قورقىنىش بەلگىسى بىلىنبەدى، تەك بەتى بۇرىنعىدان بەتەر نارتتانا ءتۇستى.
— نەمەنە، نەمەنە؟ سەن وسى ماعان قوقان-لوققى كورسەتۋدەن ساۋمىسىڭ؟
سويدەپ و-تومي سينكوعا قاراي ءوزى قادام باستى.
— قوقان-لوققى دەيمىسىڭ؟ تەك سولاي بولسا ەشتەمە ەمەس قوي. ءقازىر، قۇدايعا شۇكىر، بۇزىق ادام باسقا تۇگىلى باي-بەكزاتتىڭ اراسىندا دا بار. ال مەن قاڭعىعان كەزبەمىن. قورقىتقاندى قويىپ، شىنىمەن كوڭىلىمە ارام نيەت كىرسە شە؟
سينكو ءسوزىن اياقتاپ ۇلگەرمەدى، باسىنا تاياق سارت ەتە قالدى. قولشاتىرىن باسىنان اسىرا كوتەرگەن و-تومي ونىڭ قارسى الدىندا قيتىعىپ تۇردى.
— كورسەتەرمىن ساعان قورقىتقاندى.
قىز وسىنى ايتىپ تاعى دا قولشاتىرىن سىلتەپ قالدى، كوزدەگەنى سينكونىڭ باسى ەدى. سينكو جالت بەردى، ءبىراق قولشاتىر كونە كيمونو جاپقان يىعىنا سارت ەتتى. تارس-تۇرس شۋدان شوشىعان مىسىق، شويىن تابانى قاعىپ جەرگە ءتۇسىرىپ، ءبىر-اق قارعىپ وشاق باسىنداعى قۇدايدىڭ مۇسىنىنە بارىپ جابىستى. سينكونىڭ ۇستىنە وت باسىنداعى جاڭعاق، ماي شام قۇلاسىن كەپ. باسىن قورعالاعان سينكو ورنىنان تۇرعانشا و-توميدىڭ قولشاتىرى ارقاسىنا الدەنەشە ءتيدى.
— وي، حايۋان، حايۋان.
و-تومي قولشاتىرىن ءالى سىلتەپ ءجۇر. الايدا سينكو بوي — باسىنا تيگەن تاياققا قاراماستان اقىر سوڭىندا قولشاتىردى تارتىپ الدى. قولشاتىردى شيىرىپ تۇرىپ لاقتىرىپ جىبەرىپ، تىستەنىپ و — توميعا تۇرا ۇمتىلدى. ەكەۋى ءبىرشاما ۋاقىت ەنسىز كونە توسەنىش ۇستىندە الىستى. بۇل كەز سىرتتاعى جاۋىن دا ۇدەپ، اس ءۇي ىشىندەگى قاراڭعىلىق تا قويۋلانا تۇسكەن. بەت-اۋزى تىرنالىپ، باسىنا جۇدىرىق جاۋعان سينكو قايتسە دە و-توميدى جەرگە جىعۋدىڭ قامىندا. ءبىراق وڭاي جىعىلار قىز كورىنبەدى، قايتا ەندى قولىما ءتۇستىڭ-اۋ دەپ ءبىر قۋانعان ساتىندە ءبىر-اق ۇشىرىپ، سۋ اعاردىڭ جانىنا توپ ەتكىزگەنى.
— ءوي، سايتان قىز.
سودزيگە ارقاسىن سۇيەگەن سينكو و-توميعا تاڭىرقاي قاراپ وتىر. شاشى قوبىراپ، ءوڭى الابۇرتقان و-تومي توسەنىش ۇستىنە تۇراقتاپتى، قولىندا ۇستارا، سىڭايى بەلبەۋىنە تىعىپ ۇستاپ جۇرگەن سياقتى. وسى اشۋ-ىزا بۋىپ بۋلىققان قالپىندا ول عاجاپ سۇلۋ ەدى. جانە ءبىر كەرەمەتى وشاق باسىنداعى قۇداي مۇسىنىنە قونىپ الىپ، جوتاسى كۇجىرەيىپ سەستەنىپ تۇرعان مىسىققا دا ۇقساڭقىرايتىنداي-تىن. قىز بەن كەزبە تىرپ ەتپەي ءبىراز اڭدىستى. ءبىراق ءبىر شامادان كەيىن سينكو ءوڭىن سۋىتا كۇلىمسىرەپ، قولتىعىنان پيستولەتىن سۋىرىپ الدى.
— ال ەندى قوزعالىپ كورشى، كانە.
پيستولەتتىڭ اۋزى اقىرىنداپ و-توميعا قاراي باعىتتالدى. قىز ءبىراق سەلت ەتپەدى، سول جاراتپاعان كەسكىنمەن سينكوعا قاراپ وتىرا بەردى. قىزدىڭ ەش قورىقپاعانىن كورگەن سوڭ سينكو، الدەبىر ويدىڭ جەتەگىمەن پيستولەت اۋزىن مىسىقتىڭ سارعىش كوزى جالتىلداپ تۇرعان تۇسقا بۇردى.
— ەندى قالاي، و-تومي-سان؟ — سينكو قىزدى مازاقتاعانداي كۇلە سويلەدى. — پيستولەت تارس ەتتى دەگەنشە، مىسىعىڭ توڭقالاڭ اسادى. سەنىڭ دە كيەرىڭ سول كەپ. بۇنىم قالاي، ۇناي ما ساعان.
شۇرىپپە شىرت ەتە قالۋعا شاق تۇر.
— سينكو، — و-توميعا كەنەت ءتىل ءبىتتى. — كەرەگى جوق، اتپا.
سينكو قىزعا كوز قيىعىن تاستادى. الايدا پيستولەت اۋزى سول بۇرىنعىشا مىسىققا باعىتتاۋلى-تىن.
— اتپاۋ كەرەكتىگىنە كۇمان جوق.
— وبال عوي. ميكەنى اياي كورشى.
الگىندەگىدەي ەمەس، و-توميدىڭ كەسپىرى كەلىسپەي قالىپتى — ەرنى ءسال تۇرىلىڭكىرەپ، ءدىر-دىر ەتەدى. وعان كەلەمەجدەي، كۇماندانا قاراعان قالپى سينكو پيستولەتىن تومەن ءتۇسىردى. سول ساتىندە-اق و-توميدىڭ وڭىنە قان جۇگىرىپ، جەڭىلەيە دەم الدى.
— مىسىعىڭا تيمەيىن. ءبىراق وتەۋىنە... — سينكو نىعارلاي سويلەدى: — وتەۋىنە سەنى قۇشامىن.
و — تومي ءجۇزىن بۇرىپ اكەتتى. بەينە ونىڭ كەۋدەسىندە اشۋ-ىزا، جيىركەنىش، مۇڭ سىندى كەرەعار سەزىمدەر ءبىر مەزگىلدە قاباتتاسا كەلىپ قالىپ، قايسىسىنا باعىنارىن بىلمەي داعدارعان سەكىلدى. قىز جۇزىندەگى قىرىق قۇبىلىستى قاداعالاي ءجۇرىپ سينكو اس ۇيمەن جالعاسا سالىنعان جالعاس بولمەنى ءبولىپ تۇرعان ءسودزيدى سىرعىتىپ اشتى. ول جاق تىپتەن قاراڭعى ەدى. سويتسە-داعى ءۇي يەسى كوشكەندە قاجەتسىنبەي قالدىرىپ كەتكەن شكاف، ءنان ءحيباتيدى كورۋگە بولاتىنداي. سينكو و-توميدىڭ تەردەن دىمدانعان جاعاسىنا تەسىلە قارادى. ونىڭ بۇل قاراسىن و-تومي دە ءتۇيسىنىپ، جىلان كورگەندەي جيىرىلىپ جەلكەسىندە تۇرعان سينكوعا بۇرىلىپ قارادى. جۇزىنە قايتادان قان جۇگىرىپ، ءوڭى كىرىپ قالىپتى. ءبىراق سينكو قايتسەم ەكەن دەگەندەي ءسال داعدارىپ تۇردى — تۇردى دا، كەنەت قايتادان مىسىققا مىلتىق كەزەندى.
— كەرەگى جوق! كەرەگى جوق دەدىم عوي!
و — تومي كەزبەنىڭ قولىنان ۇستاي قويام دەپ ۇستاراسىن ءتۇسىرىپ الدى.
— كەرەگى جوق دەسەڭ انا بولمەگە بار.
— قانداي جيىركەنىشتى ەدى! — دەپ تىتىركەنە كۇبىرلەدى و — تومي. ءبىراق ارتىنشا ورنىنان تۇرىپ، تاعدىردىڭ جازۋىنا نە شارا دەگەندەي مويىن ۇسىنعان كەيىپپەن اس ۇيمەن جالعاس بولمەگە بەتتەدى. سينكو ونىڭ وسىنشا تەز كونە سالعانىنا تاڭدانىپ تۇرىپ قالدى. سىرتتاعى جاۋىن ازداپ سايابىرلاعانداي. سىڭايى، ءسال سەيىلگەن بۇلتتىڭ ساڭىلاۋ-ساڭىلاۋىنان سىعالاعان كۇننىڭ كەشكى شاپاعى قاراڭعى اس ۇيگە دە سىنالاپ كىرگەن سياقتى، اس ءۇي ءىشى الا كولەڭكەلەنىپ قالىپتى. Ac ءۇيدىڭ ورتاسىندا تۇرعان سينكو كورشى بولمەگە قۇلاق تۇرەدى. مىنە، قىز بەلبەۋىن شەشتى. ەندى مىنە، قامىس بويراعا جاتتى. سوسىن بولمە ءىشى تىم-تىرىس تىنا قالدى.
ءسال-پال كىبىرتىكتەڭكىرەپ تۇرىپ-تۇرىپ سينكو قارا كولەڭكە بولمەگە اياق باستى. بولمەنىڭ قاق ورتاسىندا بەتىن قوس قولداپ جاۋىپ و — تومي جاتتى... سينكو وعان سىرعىتا ءبىر قاراي ساپ، قايتا اس ۇيگە قاشتى. ونىڭ جۇزىنە ءيا اشۋ ەكەنى، ءيا ۇيات ەكەنى بەلگىسىز، ايتەۋىر، ءبىر تاپ باسىپ تۇسىندىرۋگە كەلمەيتىن قىزىق قۇبىلىس قوناقتاپتى. ول كونە توسەنىشكە تابان باسىپ، قىز جاتقان بولمەگە تۋ سىرتىن بەرىپ تۇرعان قالپى كۇيزەلە كۇلدى.
— مەن جاي ازىلدەپ ەدىم، و – تومي — سان، ەستيمىسىڭ؟ ازىلدەگەنىم عوي. بەرى شىق.
...ەندى بىرەر مينۋتتان كەيىن و — تومي مىسىقتى قولتىعىنا قىسىپ، قولشاتىرىن قولىنا ۇستاپ، ەدەنگە ەسكى قامىس توسەنىش توسەپ ابىگەرلەنگەن سينكومەن الدەنە جايلى قاننەن-قاپەرسىز اڭگىمەلەسىپ تۇردى.
— قۇلاعىڭ سالشى، سەنەن ءبىر نارسە جونىندە سۇراماق ەدىم.
ءالى دە بولسا ىڭعايسىزدانىڭقىراپ تۇرعان سينكو و — توميعا قاراماۋعا تىرىسىپ ءبىر قىرىنداي بەردى.
— نە جونىندە؟
— بالەندەي ەشتەڭە ەمەس. ەركەكتىڭ دەگەنىنە كونۋ ءۇشىن ايەلگە ون ويلانىپ، توقسان تولعانۋ كەرەك ەمەس پە. ال سەن الدەبىر مىسىقتىڭ جانىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ويلانباي وسىعان باس تىكتىڭ. وسىڭ انتەكتەۋ ەمەس پە؟
سينكو ءسوزىن اياقتاپ ءۇنسىز قالدى. و — تومي جاي عانا جىميىپ، قولتىعىنداعى مىسىقتى سيپاپ قويدى.
— مىنا مىسىقتى سونشاما جاقسى كورگەنىڭ بە؟
— ميكەنى دە جاقسى كورەم، — دەپ و — تومي جالتارا جاۋاپ بەردى.
— سەنى ءوز قوجايىنىنا وتە ادال دەسەدى. مۇمكىن، سەن ميكەنى ءولتىرىپ قويسا، قوجايىن ايەلدىڭ الدىندا ايىپتى بولام دەپ قورىققان شىعارسىڭ؟
— ونىڭ راس. مەن ميكەنى دە جاقسى كورەم، قوجايىن ايەلدەن دە قورقام. تەك ماسەلە وندا ەمەس...
و — تومي موينىن سول قيسايتىڭقىراپ ويلانىپ قالعانداي بولدى.
— قالاي دەسەم ەكەن؟ ەگەر مەن سول شەشىمگە كەلمەسەم، كەيىن ءوزىمدى قويارعا جەر تاپپاس ەم...
ەندى ءبىر شامادان كەيىن سينكو كونە كيمونومەن قىمتالعان تىزەسىن قۇشاقتاپ، اس ۇيدە جالعىزدان-جالعىز وتىردى. سىركىرەگەن سيرەك جاڭبىر تىرسىلىنان بوتەن دىبىس جوق، قاراڭعىلىق قويۋلانىپ كەلەدى. توبەدەگى تەرەزەنىڭ باۋى، سۋ اعاردىڭ جانىندا تۇرعان سۋ تولى قۇمىرا — بىرىنەن سوڭ ءبىرى قاراڭعىلىق جۇتىپ جوعالدى. مىنە ەندى، قالىڭ بۇلتتى قاق جارىپ ۋەنوداعى حرامنىڭ الىپ قوڭىراۋىنىڭ ۇستىن-ۇستىنە كۇڭگىرلەگەنى ەستىلدى. وسى دىبىستان ويانعانداي بولعان سينكو سەلت ەتىپ باسىن كوتەرىپ، توڭىرەگىنە كوز سالدى. سوسىن سيپالاپ ءجۇرىپ وجاۋدى تاۋىپ، سۋ الدى.
— مۋراكامي سيندزابۋرو... ميناموتو — نو سيگەميسۋ!
بۇگىن سەن جەڭىلدىڭ.
وسى سوزدەردى ايتىپ بىلدىرلاعان بويى وجاۋدا
قاراۋىتقان سۋدى باسىنا ءبىر-اق كوتەردى.
* * *
مەيدزيدىڭ جيىرما ءۇشىنشى جىلى، جيىرما التىنشى مارتتا و-تومي كۇيەۋى جانە ءۇش بالاسىمەن ۋەنو الاڭى ارقىلى ءوتىپ بارا جاتتى.
ءبۇل كۇنى تاكەنودايدا بۇكىل جاپوندىق ءۇشىنشى كورمە اشىلماق-تىن، ونىڭ ۇستىنە كۋرامون قاقپاسىنىڭ 1890 جىل قاسىنداعى شيەنىڭ گۇلدەگەن كەزى، سوندىقتان دا الاڭدا حالىق قاراقۇرىم ەدى. ال ۋەنو جاقتان اعىلعان كۇيمە مەن ريكشالار تىزبەگىنىڭ تاۋسىلار ءتۇرى جوق-تى. ماەدا ما — سانو، تاگۋتي ۋكيتي، سيبۋساۆا ەييتي، سۋدزي سيندزي، وكاكۋرا كاكۋدزو، گەدزە Macao... الگى قاپتاعان كۇيمەلەردە وتىرعاندار وسىنداي ادامدار ەدى.
بەس جاستاعى بالاسىن كوتەرىپ، ودان ەرەسەكتەرىن جەتەكتەپ العان كۇيەۋى قاپتاعان قالىڭ جۇرتتى جارىپ ءوتىپ بارا جاتىپ، ءالسىن-السىن مازاسىزدانا موينىن بۇرىپ، قىزىن ەرتىپ كەيىندەپ قالعان و-توميدى ىزدەيدى. و-تومي كۇيەۋى قاراعان سايىن جايدارلانا جىميىپ جاۋاپ قاتادى. راس، ارادا وتكەن جيىرما جىل ونى ءبىرشاما قارتايتقان-دى. الايدا جانارىنىڭ جارقىلى جاسي قويماپتى. مەيدزيدىڭ ءتورتىنشى ءيا بەسىنشى جىلىندا ول وسى كۇيەۋىنە، قوجاسى كوگايا ماسابەيانىڭ جيەنىنە تۇرمىسقا شىققان-دى.
كۇيەۋى ول كەزدە يوكوگامادا ساعات جوندەيتىن شاعىن شەبەرحانا ۇستايتىن، قازىرگى شەبەرحاناسى گيندزادا.
كەنەت و-تومي باسىن كوتەردى. ول جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان پار ات جەككەن كەلىستى كۇيمە ىشىنەن سينكونى كورىپ قالعان ەدى. ءيا، سينكونىڭ ناق ءوزى. راس، قازىرگى سينكو ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعان، شەن-شەكپەندى سينكو-تىن.
تۇيەقۇستىڭ قاۋىرسىنىنان جاسالعان ۇكى مە، ايقىش-ۇيقىش التىن وقا ما، ۇلكەندى-كىشىلى وردەن بە، ايتەۋىر، كەۋدەسى سىقاسىپ تۇر. ءبىراق و-توميعا بۇرىلىپ قاراعان ادام، اق شالا باستاعان ساقال-مۇرت، قىزعىلتىم ءجۇزدىڭ يەسى سول سوناۋ كەزگى كەزبە ەكەنىنە ەش كۇمان جوق ەدى. و-تومي ەرىكسىز ءجۇرىسىن باياۋلاتتى. الايدا ول ەش تاڭدانعان جوق. سينكو جاي كوپ كەزبەنىڭ ءبىرى ەمەس-تى. نەگە ەكەنىن بۇل بىلەتىن. تۇرىنەن بە، سوزىنەن بە، الدە پيستولەتىنەن بە؟ قالاي بولعاندا دا ونىڭ جاي كەزبە ەمەسىن سەزەتىن. و-تومي سينكوعا ەش قىسىلماستان قادالا قارادى. سينكو ادەيى، ءيا كەزدەيسوق قاراعانى بەلگىسىز، بۇعان تەسىلىپ قاپتى. سوناۋ جيىرما جىل بۇرىنعى جاڭبىرلى كۇن قاز-قالپىندادا و-توميدىڭ كوز الدىنا كەلدى.
سول كۇنى بۇل مىسىقتى امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەش ويلانباستان سينكونىڭ قۇشاعىنا كىرمەك بولدى. بۇنى سوعان يتەرمەلەگەن قانداي كۇش؟ ول جاعى وزىنە دە جۇمباق.
سينكو — داعى سول جولى بۇعان ەش قيانات قىلعان جوق. ونى تەجەگەن نە؟ بۇل دا بەيمالىم. ءبىراق ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارماسا دا، ەشتەڭە بىلمەسە دە و-تومي سول كۇنگى وقيعادان وعاشتىق كورمەيدى، ءبارى دە سولاي بولۋعا ءتيىستى سياقتى. كۇيمەگە جول بەرىپ ءسال شەگىنىڭكىرەگەن و — تومي جۇرەگىن قۇلازىتقان الدەنەدەن ارىلعانداي جەڭىلدەپ قالعانىن سەزىندى.
سينكونىڭ كۇيمەسى ءوتىپ كەتكەن كەزدە كۇيەۋى بۇرىلىپ، كوپ ىشىنەن و-توميدى ىزدەدى. كۇيەۋىنىڭ كوزىمەن كوزى ۇشىراسقان و-تومي ەشتەڭە بولماعانداي قۋانا، جايدارى جىميدى...
اۋدارعان ب.قوجابەكوۆا
You Might Also Like
