جۇرەگىمدە قالار ماڭگى ەسىمىڭ
يسكانديروۆا ايگەريم مۋحانبەدياكىزى
قاراعاندى وبلىسىندا ورنالاسقان كەرەمەت، كوركەم ساتبايەۆ قالاسىن دارىپتەۋ. كوركەم جەرلەرى، تاريحى جايلى ايتا كەتىپ، تانىستىرۋ. تۋعان جەردىڭ قاي قازاق ءۇشىن ورنى ەرەكشە ەكەنىڭ سەزىندىرە ءبىلۋ.
تۋعان جەر، قانداي كەرەمەت ءسوز دەسەڭشى. ادامنىڭ قانىنا ءسىڭىپ، بار بويىن باۋراپ العان، ادامنىڭ جان دۇنيەسىن الاي دا دۇلەي قىلعان تۋعان جەرگە دەگەن قۇدىرەتتى كۇشتى ايتساڭشى. تۋىپ وسكەن ولكەڭنىڭ جەرى قاتتى بولسا، ول سەن ءۇشىن جۇمساق بولىپ كورىنەدى. تۋعان جەرىڭنىڭ جەلپىپ وتكەن سامالى بەتىڭدى وسىپ وتسە دە، ول سەن ءۇشىن بەتىڭدى ايالاپ، سيپالاپ وتكەندەي سەزىلەدى. تۋعان جەرىڭنىڭ شوپتەرى تىكەندى، اياقتى قانتالاتاتىنداي بولسا دا، ول سەن ءۇشىن مامىق، جۇمساق بولىپ سەزىلەدى. تۋعان جەرىڭنىڭ تابيعاتى قاتال بولسا دا ول سەن ءۇشىن مەيىرىمگە تولى بولىپ كورىنەدى. تۋعان ەلدەي ەل بولماس، تۋعان جەردەي جەر بولماس دەپ وسىنى ايتادى.
مەنىڭ تۋىپ وسكەن، كىندىك قانىم تامعان جەرىم ساتبايەۆ قالاسى. كەيبىر ادامدارعا بۇل قالا كىشىگىرىم بولىپ كورىنسە، ول مەن ءۇشىن دارداي قالا ىسپەتتەس. بۇل قالاعا اتاقتى ءارى تۇڭعىش اكادەميك قانىش يمانتاي ۇلى ساتبايەۆتىڭ اتى بەرىلگەن. وسىنداي اتاقتى الەمگە بەلگىلى تۇلعانىڭ ەسىمى بەرىلگەنىنە مەن قۋانامىن. «اركىمنىڭ تۋعان جەرى - مىسىر شاحارى»، - دەيدى حالىق ناقىلى. ونى قالاي دارىپتەسەڭ دە ارتىقتىق ەتپەيدى دەگەنگە كەلەدى بۇل ءسوز. ەندەشە تۋعان قالامىز جايلى قالايشا اۋىز تولتىرىپ ايتپاسقا.
وتكەنىڭدى تانۋ، تاريحىڭدى ءبىلۋ قاستەرلى مىندەت. ارينە، بۇل ايتۋعا عانا وڭاي. كەشە قانداي بولدىق نەگىزىمىز قالاي قالىپتاسقان ەدى؟ وسىنى ءاربىر ەس جيعان ازامات ءبىلۋى ءتيىس.
ساتبايەۆ قالاسىنىڭ تاريحى قويناۋىندا مول بايلىق جاتىر دەسەك قاتەلەسپەسپىز. ونىڭ تاريحى جەزقازعان - قارساقباي - ۇلىتاۋ ەلدى مەكەندەرىمەن تىعىز بايلانىستى. ساتبايەۆ قالاسىنىڭ تەرريتورياسى 1932 جىلعا دەيىن اقمولا مەن سەمەي وبلىستارىنىڭ قۇزىرىندا بولدى، كەيىننەن قىزىلوردا مەن شىمكەنت وبلىستارىنىڭ، ال 1936 جىلدىڭ 29 ماۋسىمىنان باستاپ قاراعاندى وبلىسىنىڭ قۇرامىنا ەندى. 1926 جىلى قۇرىلعان قارساقباي اۋدانى مەن وعان باعىنىشتى بولعان جەزقازعان رۋدنيگى وڭتۇستىك قازاقستان قۇرامىنان تولىقتاي قاراعاندى وبلىسىنا كوشتى.
1954 جىلى جەزقازعان – رۋدنيك پوسەلكەسىنەن 7 كم جەردەگى جازىق دالادا كەنشىلەر كەنتىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. 1956 جىلى سالىنىپ جاتقان جاڭا كەنت، نيكولسكيي جۇمىسشىلار كەنتى اتالىپ، ال كەلەسى جىلى ول بۇكىلوداقتىق كومسومولدىق قۇرىلىس بولىپ جاريالاندى.
1973 جىلدىڭ اياعىندا قازاق سسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن قۇرامىندا رۋدنيك جانە سيەۆەرنىي پوسەلكەلەرى بار نيكولسكيي كەنتىنە قالا مارتەبەسى بەرىلدى.
قاراعاندى وبلىسىندا ورنالاسقان كەرەمەت، كوركەم ساتبايەۆ قالاسىن دارىپتەۋ. كوركەم جەرلەرى، تاريحى جايلى ايتا كەتىپ، تانىستىرۋ. تۋعان جەردىڭ قاي قازاق ءۇشىن ورنى ەرەكشە ەكەنىڭ سەزىندىرە ءبىلۋ.
تۋعان جەر، قانداي كەرەمەت ءسوز دەسەڭشى. ادامنىڭ قانىنا ءسىڭىپ، بار بويىن باۋراپ العان، ادامنىڭ جان دۇنيەسىن الاي دا دۇلەي قىلعان تۋعان جەرگە دەگەن قۇدىرەتتى كۇشتى ايتساڭشى. تۋىپ وسكەن ولكەڭنىڭ جەرى قاتتى بولسا، ول سەن ءۇشىن جۇمساق بولىپ كورىنەدى. تۋعان جەرىڭنىڭ جەلپىپ وتكەن سامالى بەتىڭدى وسىپ وتسە دە، ول سەن ءۇشىن بەتىڭدى ايالاپ، سيپالاپ وتكەندەي سەزىلەدى. تۋعان جەرىڭنىڭ شوپتەرى تىكەندى، اياقتى قانتالاتاتىنداي بولسا دا، ول سەن ءۇشىن مامىق، جۇمساق بولىپ سەزىلەدى. تۋعان جەرىڭنىڭ تابيعاتى قاتال بولسا دا ول سەن ءۇشىن مەيىرىمگە تولى بولىپ كورىنەدى. تۋعان ەلدەي ەل بولماس، تۋعان جەردەي جەر بولماس دەپ وسىنى ايتادى.
مەنىڭ تۋىپ وسكەن، كىندىك قانىم تامعان جەرىم ساتبايەۆ قالاسى. كەيبىر ادامدارعا بۇل قالا كىشىگىرىم بولىپ كورىنسە، ول مەن ءۇشىن دارداي قالا ىسپەتتەس. بۇل قالاعا اتاقتى ءارى تۇڭعىش اكادەميك قانىش يمانتاي ۇلى ساتبايەۆتىڭ اتى بەرىلگەن. وسىنداي اتاقتى الەمگە بەلگىلى تۇلعانىڭ ەسىمى بەرىلگەنىنە مەن قۋانامىن. «اركىمنىڭ تۋعان جەرى - مىسىر شاحارى»، - دەيدى حالىق ناقىلى. ونى قالاي دارىپتەسەڭ دە ارتىقتىق ەتپەيدى دەگەنگە كەلەدى بۇل ءسوز. ەندەشە تۋعان قالامىز جايلى قالايشا اۋىز تولتىرىپ ايتپاسقا.
وتكەنىڭدى تانۋ، تاريحىڭدى ءبىلۋ قاستەرلى مىندەت. ارينە، بۇل ايتۋعا عانا وڭاي. كەشە قانداي بولدىق نەگىزىمىز قالاي قالىپتاسقان ەدى؟ وسىنى ءاربىر ەس جيعان ازامات ءبىلۋى ءتيىس.
ساتبايەۆ قالاسىنىڭ تاريحى قويناۋىندا مول بايلىق جاتىر دەسەك قاتەلەسپەسپىز. ونىڭ تاريحى جەزقازعان - قارساقباي - ۇلىتاۋ ەلدى مەكەندەرىمەن تىعىز بايلانىستى. ساتبايەۆ قالاسىنىڭ تەرريتورياسى 1932 جىلعا دەيىن اقمولا مەن سەمەي وبلىستارىنىڭ قۇزىرىندا بولدى، كەيىننەن قىزىلوردا مەن شىمكەنت وبلىستارىنىڭ، ال 1936 جىلدىڭ 29 ماۋسىمىنان باستاپ قاراعاندى وبلىسىنىڭ قۇرامىنا ەندى. 1926 جىلى قۇرىلعان قارساقباي اۋدانى مەن وعان باعىنىشتى بولعان جەزقازعان رۋدنيگى وڭتۇستىك قازاقستان قۇرامىنان تولىقتاي قاراعاندى وبلىسىنا كوشتى.
1954 جىلى جەزقازعان – رۋدنيك پوسەلكەسىنەن 7 كم جەردەگى جازىق دالادا كەنشىلەر كەنتىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. 1956 جىلى سالىنىپ جاتقان جاڭا كەنت، نيكولسكيي جۇمىسشىلار كەنتى اتالىپ، ال كەلەسى جىلى ول بۇكىلوداقتىق كومسومولدىق قۇرىلىس بولىپ جاريالاندى.
1973 جىلدىڭ اياعىندا قازاق سسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن قۇرامىندا رۋدنيك جانە سيەۆەرنىي پوسەلكەلەرى بار نيكولسكيي كەنتىنە قالا مارتەبەسى بەرىلدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ماتەماتيكادان ويىن ەلەمەنتتەرى ارقىلى وتكىزىلگەن ساباق
