ك دىبىسى مەن ءارىپى
ءبىزدىڭ زامانىمىز – جازۋ زامانى....
ءسوزدىڭ جۇيەسىن قيىسىن كەلتىرىپ جازا بىلۋگە، ءسوز قانداي ورىندى قالاي وزگەرىلىپ، قالايشا ءبىر - بىرىنە قيىنداسىپ، جالعاساتىن جۇيەسىن ءبىلۋ كەرەك» بولعاندىقتان «قازاق باستاۋىش مەكتەبىندە باسقا بىلىمدەرمەن قاتار قازاق ءتىلىنىڭ دىبىس، ءسوز، جۇيەلەرىن دە ۇيرەتۋ كەرەك»
ا. بايتۇرسىنوۆ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ك ك دىبىسى مەن ءارىپى
ساباقتىڭ ماقساتى: ك دىبىسىمەن تانىستىرۋ. ك دىبىسىنا ءتىل ۇستارتا وتىرىپ ءسوز قۇراتۋ، بۋىن ىشىندە بەكىتۋ، دىبىستىق تالداۋ جاساۋ.
ديداكتيكالىق ماتەريالدار ارقىلى بالالاردىڭ ەستە ساقتاۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
بالالاردى ك دىبىسى بار ءسوز، سويلەم ويلاۋعا ۇيرەتۋ. تازا قازاق تىلىندە سويلەۋگە،
بايلانىستىرىپ سويلەۋگە، ءتۇزۋ وتىرۋعا تاربيەلەۋ.
ءادىس - تاسىلدەرى: اڭگىمەلەۋ، كورنەكىلىك، ويىن، سۇراق - جاۋاپ.
كورنەكىلىكتەرى: ك دىبىسىنىڭ باسپا ءتۇرى، تەكشەلەر، كەسپە ارىپتەر
ساباقتىڭ بارىسى
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
− بالالار، قانەكي «ۇزىن قۇلاق سۇر قويان» ولەڭىن حورمەن، قيمىلمەن ايتايىق.
− بارەكەلدە! ال ەندى بالالار، ءبىز وتكەن ساۋات اشۋ پانىنەن قاي ءارىپتى وتكەن ەدىك؟ ەستەرىڭدە بار ما؟
− دۇرىس، ەە ءارپى مەن دىبىسىن وتكەنبىز. قانەكي، ە دىبىس كەزدەسەتىن سوزدەردى ايتايىق. كىم ماعان ءسوزدى پايدالانىپ سويلەم قۇرايدى؟
- ەمەن، ەشكى، ەسىك، ەكى، ەسەن، ەركىن، ەسەك، ەلىك، ەمشى ت. ب.
- ەركىن ەمەن اعاشىن وتىرعىزدى.
ءبىر وقۋشىعا «ەسەن» ءسوزىن كەسپە ارىپتەردەن قالتاشالارعا سالۋ ارقىلى جازدىرامىن.
− ەە قانداي دىبىس؟
− دۇرىس، داۋىستى. نەگە داۋىستى؟
− وكپەدەن شىققان اۋا ىشتەن ەركىن شىعادى.
− دىبىس پەن ءارىپتىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
− ءارىپتى ءبىز كورەمىز، جازامىز. ال، دىبىستى ەستيمىز جانە ايتامىز.
− ەە ءارپى ءسوزدىڭ قاي جەرلەرىندە كەزدەسەدى؟
− ءسوزدىڭ باسىندا، ورتاسىندا جانە سوڭىندا
− تاماشا، تاقتاعا قارايىق. «بۋىن قۇرا» ويىن وينايىق.
(بالالارعا جەكەلەپ بۋىن قۇراتىپ ايتقىزامىن مىسالى: دە، بە، ەڭ، ەر، رە ت. ب.)
- ەر ءسوزىنىڭ كومەگىمەن قانداي ماقال ايتا الامىز؟
ەر جىگىت ەل ءۇشىن تۋادى،
ەل ءۇشىن ولەدى.
ەر ءقادىرىن ەل بىلەدى،
زەر ءقادىرىن زەرگەر بىلەدى.
- مىنەكەي، بالالار، ءبىز قانشا ءارىپتى بىلەمىز. وسى بۋىندارمەن ءسوز قۇراي الامىز.
- بالالار، ءقازىر قاي جىل مەزگىلى؟
- قىس مەزگىلى
- جىل مەزگىلدەرىنىڭ قايسىسىنىڭ اتاۋىندا ە دىبىسى كەزدەسەدى؟
- دۇرىس، «كوكتەم» مەزگىلىندە. كوكتەم قاي جىل مەزگىلىنەن كەيىن كەلەدى؟
- قىس مەزگىلىنەن كەيىن كوكتەم مەزگىلى كەلەدى.
- كوزدەرىڭدى جۇمىپ كوكتەمدى كوزدەرىڭە ەلەستەتىڭدەرشى. نەلەر ەلەستەدى؟
- بارەكەلدە، يا، كوك شالعىن، قار ەرۋى، قۇستار ۇشىپ كەلۋى، كۇن ساۋلەسىنىڭ ىسۋى ت. ب.
- كوكتەمنىڭ ەرتەرەك شىققانىن قالايسىڭدار ما؟
- يا...
-. ول ءۇشىن مىناداي تاپسىرمالاردى ورىنداۋلارىڭ شارت. (كۇن كوزى سالىنعان سۋرەتتى تورتكە ءبولىپ...)
• ەمەن ءسوزىن وقىپ، بۋىنعا ءبولىپ بەر
• تەر ءسوزىن تاقتاعا جازىپ، دىبىستىق تالداۋ جاسا.
• سۋرەتتەگى زاتقا سويلەم قۇرا (ەتىكتىڭ سۋرەتى)
• ەڭبەك جايلى ماقال - ماتەل ايت.
ەڭبەك ءتۇبى - بەرەكە،
كوپتىڭ ءتۇبى - مەرەكە.
ەگىن ەكپەسەڭ جەرگە وكپەلەمە.
ەڭبەك ەتپەسەڭ ەلگە وكپەلەمە،
− جارايسىڭدار، مىنا ءتورت بولىكتىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداپ، بىرىكتىرگەن ەدىك نەنىڭ سۋرەتى پايدا بولدى؟
− كۇننىڭ بەينەسى.
− كۇننىڭ كوزىنىڭ جىلۋى كوكتەم مەزگىلىنىڭ العاشقى نىشاندارىنىڭ ءبىرى.
− كۇن سوزىندە ءبىرىنشى قانداي دىبىس؟
− دۇرىس، ك دىبىسى. ەندى مىنا سۋرەتكە قاراپ ك ءارپى بار سوزدەردى ايتايىق. ولارعا سويلەم قۇرايىق: (كىرپى، كوپىر، كەرۋەن، كوزىلدىرىك، كەپتەر، كۇرەك، كىتاپ، كۇن، كىلت ت. ب.)
− ەندى، ك دىبىسى ءسوزدىڭ قاي جەردە تۇراتىنىن تالدايىق.
− قاراڭدارشى، كۇننىڭ كوزى ۇيىقتاپ جاتىر. ونى وياتۋ ءۇشىن بىزگە قوناقتار كەلدى. ولاردى تانيمىز با؟ (تاقتاعا كۇشىك، كەنگۋرۋ، بۇركىت سۋرەتتەرى ىلىنەدى؛ بۋىنعا ءبولىپ، ءار سوزدە قانشا داۋىستى، داۋىسسىز دىبىسى بار ەكەنىن انىقتاۋ كەرەك)
− بارەكەلدە! كۇننىڭ كوزى وياندى.
− ك دىبىسىن دىبىستايىق. (حورمەن ك دىبىسىن دىبىستايمىز)
ءتۇسىندىرۋ. ك دىبىسى داۋىسسىز دىبىس، داۋىسسىز دىبىس كوك تەكشەمەن بەلگىلەنەدى.
− ال، بالالار ارالارىڭدا جۇمباق جاسىرامىن دەگەندەرىڭ بار ما؟
جۇمباقتار
جەر كوردىم قالاسى بار،
ۇيلەرى جوق مەكەندەيتىن.
كول كوردىم، وزەن كوردىم،
سۋلارى جوق تەرەڭدەيتىن. (كارتا)
كورەدى ءبارىن وزگەنىڭ،
كورە المايدى وزدەرىن. (كوزدەر)
مەن جۇگىرسەم ول دا جۇگىرەدى،
مەن مۇدىرسەم، ول دا مۇدىرەدى. (كولەڭكە)
− ك ءارپىن اۋادا جازىپ كورەيىك.
الىپپە داپتەرمەن جۇمىس.
سەرگىتۋ ءساتى. جازا، جازا قولىمىز،
تالىپ كەتتى كوزىمىز.
ءبىر، ەكى، ءۇش
وتىرامىز تىپ - تىنىش.
ءسوزجۇمباق شەشۋ
شەشۋى: كوك، كەسە، كوجەك، كولشىك؛
• ەلىمىزدىڭ تۋىنىڭ ءتۇسى قانداي؟
• اجەلەرىمىز ءشايدى نەمەن ىشەدى؟
• قوياننىڭ بالاسىن نە دەپ اتايدى؟
• جاڭبىردان كەيىن قالعان كىشكەنتاي سۋ قالاي اتالادى؟
− بارەكەلدە بالالار، ەندى سىزبا كومەگىمەن سويلەم قۇرايىق.
كەمەل، مەكتەپكە كەل.
مەكتەپكە كەل، وقى.
جاڭىلتپاش ايتۋ
ەسەت اتام ەت اساتار،
ەت اساتسا بەس اساتار.
كەربەز كەرىك كەرى كەتتى.
كوتەرە الماي كەرەگىن
كەزى كەلىپ كەزىگىپ،
كەكىلىك ونى كەلەمەج ەتتى.
اق كوبەلەك، كوك كوبەلەك،
ۇشىپ قونعان كوپ كوبەلەك.
جالت بەرگەندە توپ كوبەلەك،
تابا المايسىڭ، جوق كوبەلەك
جۇمباق شەشۋ
قايتالاپ اتىمدى
كوكتەمدە ءان سالام.
كەز كەلگەن ۇياعا
جۇمىرتقا تابامىن. (كوكەك)
ءدوپ دوڭگەلەك ىلىنگەن،
كۇننەن كومەك تىلەگەن.(كۇنباعىس)
− كوكەك، كۇنباعىس سوزدەرىندە نەشە دىبىس بار، ءبىرىنشى قاي دىبىس ەستىلەدى؟
قالاي ەستىلەدى؟ – دەپ بالالاردان جاۋاپ الا وتىرىپ، ساباقتى قورىتۋ.
بالالاردى ماداقتاۋ.
ءسوزدىڭ جۇيەسىن قيىسىن كەلتىرىپ جازا بىلۋگە، ءسوز قانداي ورىندى قالاي وزگەرىلىپ، قالايشا ءبىر - بىرىنە قيىنداسىپ، جالعاساتىن جۇيەسىن ءبىلۋ كەرەك» بولعاندىقتان «قازاق باستاۋىش مەكتەبىندە باسقا بىلىمدەرمەن قاتار قازاق ءتىلىنىڭ دىبىس، ءسوز، جۇيەلەرىن دە ۇيرەتۋ كەرەك»
ا. بايتۇرسىنوۆ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ك ك دىبىسى مەن ءارىپى
ساباقتىڭ ماقساتى: ك دىبىسىمەن تانىستىرۋ. ك دىبىسىنا ءتىل ۇستارتا وتىرىپ ءسوز قۇراتۋ، بۋىن ىشىندە بەكىتۋ، دىبىستىق تالداۋ جاساۋ.
ديداكتيكالىق ماتەريالدار ارقىلى بالالاردىڭ ەستە ساقتاۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
بالالاردى ك دىبىسى بار ءسوز، سويلەم ويلاۋعا ۇيرەتۋ. تازا قازاق تىلىندە سويلەۋگە،
بايلانىستىرىپ سويلەۋگە، ءتۇزۋ وتىرۋعا تاربيەلەۋ.
ءادىس - تاسىلدەرى: اڭگىمەلەۋ، كورنەكىلىك، ويىن، سۇراق - جاۋاپ.
كورنەكىلىكتەرى: ك دىبىسىنىڭ باسپا ءتۇرى، تەكشەلەر، كەسپە ارىپتەر
ساباقتىڭ بارىسى
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
− بالالار، قانەكي «ۇزىن قۇلاق سۇر قويان» ولەڭىن حورمەن، قيمىلمەن ايتايىق.
− بارەكەلدە! ال ەندى بالالار، ءبىز وتكەن ساۋات اشۋ پانىنەن قاي ءارىپتى وتكەن ەدىك؟ ەستەرىڭدە بار ما؟
− دۇرىس، ەە ءارپى مەن دىبىسىن وتكەنبىز. قانەكي، ە دىبىس كەزدەسەتىن سوزدەردى ايتايىق. كىم ماعان ءسوزدى پايدالانىپ سويلەم قۇرايدى؟
- ەمەن، ەشكى، ەسىك، ەكى، ەسەن، ەركىن، ەسەك، ەلىك، ەمشى ت. ب.
- ەركىن ەمەن اعاشىن وتىرعىزدى.
ءبىر وقۋشىعا «ەسەن» ءسوزىن كەسپە ارىپتەردەن قالتاشالارعا سالۋ ارقىلى جازدىرامىن.
− ەە قانداي دىبىس؟
− دۇرىس، داۋىستى. نەگە داۋىستى؟
− وكپەدەن شىققان اۋا ىشتەن ەركىن شىعادى.
− دىبىس پەن ءارىپتىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
− ءارىپتى ءبىز كورەمىز، جازامىز. ال، دىبىستى ەستيمىز جانە ايتامىز.
− ەە ءارپى ءسوزدىڭ قاي جەرلەرىندە كەزدەسەدى؟
− ءسوزدىڭ باسىندا، ورتاسىندا جانە سوڭىندا
− تاماشا، تاقتاعا قارايىق. «بۋىن قۇرا» ويىن وينايىق.
(بالالارعا جەكەلەپ بۋىن قۇراتىپ ايتقىزامىن مىسالى: دە، بە، ەڭ، ەر، رە ت. ب.)
- ەر ءسوزىنىڭ كومەگىمەن قانداي ماقال ايتا الامىز؟
ەر جىگىت ەل ءۇشىن تۋادى،
ەل ءۇشىن ولەدى.
ەر ءقادىرىن ەل بىلەدى،
زەر ءقادىرىن زەرگەر بىلەدى.
- مىنەكەي، بالالار، ءبىز قانشا ءارىپتى بىلەمىز. وسى بۋىندارمەن ءسوز قۇراي الامىز.
- بالالار، ءقازىر قاي جىل مەزگىلى؟
- قىس مەزگىلى
- جىل مەزگىلدەرىنىڭ قايسىسىنىڭ اتاۋىندا ە دىبىسى كەزدەسەدى؟
- دۇرىس، «كوكتەم» مەزگىلىندە. كوكتەم قاي جىل مەزگىلىنەن كەيىن كەلەدى؟
- قىس مەزگىلىنەن كەيىن كوكتەم مەزگىلى كەلەدى.
- كوزدەرىڭدى جۇمىپ كوكتەمدى كوزدەرىڭە ەلەستەتىڭدەرشى. نەلەر ەلەستەدى؟
- بارەكەلدە، يا، كوك شالعىن، قار ەرۋى، قۇستار ۇشىپ كەلۋى، كۇن ساۋلەسىنىڭ ىسۋى ت. ب.
- كوكتەمنىڭ ەرتەرەك شىققانىن قالايسىڭدار ما؟
- يا...
-. ول ءۇشىن مىناداي تاپسىرمالاردى ورىنداۋلارىڭ شارت. (كۇن كوزى سالىنعان سۋرەتتى تورتكە ءبولىپ...)
• ەمەن ءسوزىن وقىپ، بۋىنعا ءبولىپ بەر
• تەر ءسوزىن تاقتاعا جازىپ، دىبىستىق تالداۋ جاسا.
• سۋرەتتەگى زاتقا سويلەم قۇرا (ەتىكتىڭ سۋرەتى)
• ەڭبەك جايلى ماقال - ماتەل ايت.
ەڭبەك ءتۇبى - بەرەكە،
كوپتىڭ ءتۇبى - مەرەكە.
ەگىن ەكپەسەڭ جەرگە وكپەلەمە.
ەڭبەك ەتپەسەڭ ەلگە وكپەلەمە،
− جارايسىڭدار، مىنا ءتورت بولىكتىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداپ، بىرىكتىرگەن ەدىك نەنىڭ سۋرەتى پايدا بولدى؟
− كۇننىڭ بەينەسى.
− كۇننىڭ كوزىنىڭ جىلۋى كوكتەم مەزگىلىنىڭ العاشقى نىشاندارىنىڭ ءبىرى.
− كۇن سوزىندە ءبىرىنشى قانداي دىبىس؟
− دۇرىس، ك دىبىسى. ەندى مىنا سۋرەتكە قاراپ ك ءارپى بار سوزدەردى ايتايىق. ولارعا سويلەم قۇرايىق: (كىرپى، كوپىر، كەرۋەن، كوزىلدىرىك، كەپتەر، كۇرەك، كىتاپ، كۇن، كىلت ت. ب.)
− ەندى، ك دىبىسى ءسوزدىڭ قاي جەردە تۇراتىنىن تالدايىق.
− قاراڭدارشى، كۇننىڭ كوزى ۇيىقتاپ جاتىر. ونى وياتۋ ءۇشىن بىزگە قوناقتار كەلدى. ولاردى تانيمىز با؟ (تاقتاعا كۇشىك، كەنگۋرۋ، بۇركىت سۋرەتتەرى ىلىنەدى؛ بۋىنعا ءبولىپ، ءار سوزدە قانشا داۋىستى، داۋىسسىز دىبىسى بار ەكەنىن انىقتاۋ كەرەك)
− بارەكەلدە! كۇننىڭ كوزى وياندى.
− ك دىبىسىن دىبىستايىق. (حورمەن ك دىبىسىن دىبىستايمىز)
ءتۇسىندىرۋ. ك دىبىسى داۋىسسىز دىبىس، داۋىسسىز دىبىس كوك تەكشەمەن بەلگىلەنەدى.
− ال، بالالار ارالارىڭدا جۇمباق جاسىرامىن دەگەندەرىڭ بار ما؟
جۇمباقتار
جەر كوردىم قالاسى بار،
ۇيلەرى جوق مەكەندەيتىن.
كول كوردىم، وزەن كوردىم،
سۋلارى جوق تەرەڭدەيتىن. (كارتا)
كورەدى ءبارىن وزگەنىڭ،
كورە المايدى وزدەرىن. (كوزدەر)
مەن جۇگىرسەم ول دا جۇگىرەدى،
مەن مۇدىرسەم، ول دا مۇدىرەدى. (كولەڭكە)
− ك ءارپىن اۋادا جازىپ كورەيىك.
الىپپە داپتەرمەن جۇمىس.
سەرگىتۋ ءساتى. جازا، جازا قولىمىز،
تالىپ كەتتى كوزىمىز.
ءبىر، ەكى، ءۇش
وتىرامىز تىپ - تىنىش.
ءسوزجۇمباق شەشۋ
شەشۋى: كوك، كەسە، كوجەك، كولشىك؛
• ەلىمىزدىڭ تۋىنىڭ ءتۇسى قانداي؟
• اجەلەرىمىز ءشايدى نەمەن ىشەدى؟
• قوياننىڭ بالاسىن نە دەپ اتايدى؟
• جاڭبىردان كەيىن قالعان كىشكەنتاي سۋ قالاي اتالادى؟
− بارەكەلدە بالالار، ەندى سىزبا كومەگىمەن سويلەم قۇرايىق.
كەمەل، مەكتەپكە كەل.
مەكتەپكە كەل، وقى.
جاڭىلتپاش ايتۋ
ەسەت اتام ەت اساتار،
ەت اساتسا بەس اساتار.
كەربەز كەرىك كەرى كەتتى.
كوتەرە الماي كەرەگىن
كەزى كەلىپ كەزىگىپ،
كەكىلىك ونى كەلەمەج ەتتى.
اق كوبەلەك، كوك كوبەلەك،
ۇشىپ قونعان كوپ كوبەلەك.
جالت بەرگەندە توپ كوبەلەك،
تابا المايسىڭ، جوق كوبەلەك
جۇمباق شەشۋ
قايتالاپ اتىمدى
كوكتەمدە ءان سالام.
كەز كەلگەن ۇياعا
جۇمىرتقا تابامىن. (كوكەك)
ءدوپ دوڭگەلەك ىلىنگەن،
كۇننەن كومەك تىلەگەن.(كۇنباعىس)
− كوكەك، كۇنباعىس سوزدەرىندە نەشە دىبىس بار، ءبىرىنشى قاي دىبىس ەستىلەدى؟
قالاي ەستىلەدى؟ – دەپ بالالاردان جاۋاپ الا وتىرىپ، ساباقتى قورىتۋ.
بالالاردى ماداقتاۋ.
You Might Also Like
-
"قازاق ءتىلى ساباعىندا قورىتىندى، بەكىتۋ كەزەڭىندە ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس"
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: پەرپەنديكۋليار جانە كولبەۋ (پرەزەنتاسياسىمەن)
