«كەبەنەك كيگەن ارۋلار» اتتى تاريحي كەشتىڭ سەنارييى
«كەبەنەك كيگەن ارۋلار» اتتى تاريحي كەشتىڭ سەنارييى
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن زۇلمات زاماندا ايەل - انالاردىڭ كورگەن ازابى تۋرالى سىر شەرتۋ. انانى قۇرمەتتەۋگە، ادامگەرشىلىككە، باتىرلىققا تاربيەلەۋ.
1 جۇرگىزۋشى:
قايسار قازاق قاشاندا توزەر مۇڭعا،
كوزىن كۇننىڭ ەكى ەسە سەزەر قۇمدا.
ءسوزى ورنىندا قالعاننىڭ
قاي كەزدە دە
قالاتىنى بەلگىلى ءوز ورنىندا.
2 جۇرگىزۋشى:
1930 جىلدارى «ريەۆوليۋسيا قۇرباندىقسىز بولمايدى» دەگەن قاعيدانى بەتكە ۇستاعان ساياساتكەرلەر ءىسى قازاق دالاسىن قايعى - مۇڭعا بوكتىردى. «حالىق جاۋى» دەگەنگە لاجسىز سەنۋگە تۋرا كەلەتىن دۇربەلەڭ كەزەڭ تۋدى. حالىق اسىلدارىنا قيانات باستالدى.
1 جۇرگىزۋشى:
انا - قۇدىرەت. انا - ماحاببات. دۇنيەگە ۇرپاق اكەلەتىن، ادامعا جارىق دۇنيە سىيلايتىن انادان اسقان قۇدىرەت بار ما؟ عاسىرلار بەدەرىندەگى زامانا كوشىنىڭ اۋىرى مەن جەڭىلى ءارقاشاندا انالارعا سوقپاي وتپەگەن. /سلايد/
وقۋشى: قازاق زيالىلارىنىڭ سۇيگەن جارلارىنا، بالا-شاعاسىنا، تۋىستارىنا زوبالاڭ تۇسە باستادى. «حالىق جاۋىنىڭ» وتباسى، تۋىستارى جاپپاي ۇستالىپ، باسپانادان ايىرىلىپ، الاپات دۇنيە باستالدى. جازىقسىز سوتتالىپ باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ولار الجير - گە توعىتىلدى. ياعني «وتانىنا وپاسىزدىق جاساعانداردىڭ ايەلدەرىنىڭ اقمولاداعى لاگەرى». الجير - قاراعاندى لاگەرىنىڭ (كارلاگ) 26 بولىمشەسى رەتىندە قازىرگى استانا قالاسىنىڭ وڭتۇستىك - باتىسىندا، توڭكەرىس ەلدى مەكەنىندە كسرو ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارياتىنىڭ 1937 ج. 15 تامىزداعى 00486 بۇيرىعى نەگىزىندە قۇرىلعان.
وقۋشى: اقمولا لاگەرى 3 مىڭ گەكتار جەردى الىپ جاتتى. ونىڭ قاراعاندى، اقمولا وڭىرىندە بىرنەشە بولىمشەلەرى بولدى. قولدارىنا قارىنداش پەن قاعازدان باسقا نارسە ۇستاماعان اقمولا تۇتقىندارى جەر قازىپ، ەگىن ەكتى، مال باقتى، قامىس جيناپ، تراكتور جۇرگىزدى، قۇرىلىس جۇمىستارىمەن اينالىستى. العاشقى جىلى ءالسىز ايەلدەر جان تاپسىردى. 1938 - 1939 جىلدارى ايەلدەر كوبىرەك ولگەن.
وقۋشى: اقمولا، قاراعاندى اراسىندا
قوي باعام باتىق، جارىق اراسىندا.
ساقتايمىن وڭ كوزىمدەي باققان قويدى
ەشبىر وي قويدان باسقا بولماي قويدى.
الىستا جىلاي - جىلاي بالا قالدى،
جۇرگەن جەر اقمولا مەن قاراعاندى.
قايران ەل سەنى كورەر كۇن بار ما ەكەن،
مۇڭىمدى الىس - جاقىن تىڭدار ما ەكەن؟!
جۇرگىزۋشى:
ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا الجير - دە 8 مىڭنان استام تۇتقىن ايەل ۇستالدى. الجير جەر بەتىندەگى توزاق ەدى. الجير تۇتقىندارىنىڭ بار ايىپتارى -«حالىق جاۋى» اتانعان كۇيەۋلەرى مەن تۋىستارىنان باس تارتپاعاندىعى ەدى.
وقۋشى: /س. سەيفۋلليننىڭ ايەلى گۇلباحرام/
مەنى ىزدەپ كەلگەن ەكى ميليسيونەر «بەس كۇن ىشىندە كەتەسىڭ. اقمولا قالاسىنىڭ جانىندا كولونيا بار، سوعان باراسىڭ. مىنە جول قاعازىڭ. قاشىپ كەتسەڭ سوتتالاسىڭ» دەگەن سوڭ امالسىز جولعا جينالدىم. ءبىر قولىمدا چەمودان، ءبىر قولىمدا تومپاڭداپ جۇرگەن ايانىم، ارقامدا بۋىنشاق - تۇيىنشەكتەرىم. بارىپ توقتايتىن جەرىم - الجير. كوپ قيىنشىلىقپەن كەلە جاتقان ازاپ ءوز الدىنا، جول ازابىن كوتەرە الماي ساكەننىڭ ارتىندا قالعان جالعىز تۇياعى، كوزىمنىڭ قاراشىعى ايانىم ىشىنەن قان ءوتىپ، قۇشاعىمدا وتىرىپ كوز جۇمدى. كوكشەتاۋدا پويىزدان ءتۇسىپ، تاتار كەمپىردىڭ ۇيىنە بارىپ، ونى كورشى ايەل ۇشەۋمىز قالا شەتىندەگى زيراتقا ارۋلاپ قويدىق. ايەلدەر كولونياسىندا ىشەتىن اسىمىز كاپۋستا، شىرىك كارتوپ، شيكى قارا نان. اسىرەسە سوعىس باستالعاننان كەيىن جاعدايىمىز ناشارلادى. ماعان اۋىر تيگەنى «ساكەننەن باس تارتۋ» ەدى.
جۇرگىزۋشى:
ءبىر - اق سوزدەن قابىرعام سىلىنادى،
ءبىر - اق سوزدەن جۇرەگىم جىلىنادى.
ءبىراق مەنىڭ مۇنىمدى كىم ءتۇسىنىپ،
ءبىراق مەنىڭ مۇڭىمدى كىم ۇعادى.؟!
وقۋشى: اقمولا، اقمولا - اق دالا،
ايتايىن سىرىمدى اقتارا.
تەمىر تور، ىزعىرىق سۋىق جەل -
نالىعان كوڭىلىم قاپ - قارا.
ءالديىن ەستىشى انانىڭ
كۇلكىسىن تىڭداشى بالانىڭ.
اقمولا، اقمولا، اقمولا -
مازارى، نازارى دالانىڭ.
قارايمىن تۇنەككە ساقتانا،
ءبىر ءۇمىت كورىنەر ءسات قانا.
جىبەرشى ەلىمە، جەرىمە،
اقمولا، اقمولا، اقمولا.
جۇرگىزۋشى:
لاگەردىڭ جاقسىسى جوق، ءبىراق قازاقستاندىق لاگەرلەردەن ءتىرى قالعاندار كوپ بولدى. سەبەبى 1930 جىلعى اشارشىلىق كورگەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار تۇتقىن ايەلدەرگە كوپ قارايلاستى. قويشىلار بۇتا - بۇتانىڭ تۇبىنە كەيدە نان، كەيدە ەت تاستاپ كەتىپ ايەلدەرگە بەلگى بەرەتىن. الجير تۇتقىندارى جەرگىلىكتى قازاقتارعا رازى بولدى.
وقۋشى: /ە. تۋحاچيەۆسكايا/
ءالجيردىڭ تەمىر قاقپاسىنان شىعىپ جۇمىس ىستەۋ باقىتىنا يە بولعانىمىزدا ماعان ەڭ العاش قول ۇشىن بەرگەن اق جاۋلىقتى انالار - قازاق باۋىرلارىم. ءۇيدىڭ ءدامىن ساعىنىپ، اڭساپ، ارىپ - اشىپ جۇرگەن كەزىمدە ءبىر قازاق اجەي مەنى شاقىرىپ الىپ، ورامالعا وراپ جاڭا پىسىرىلگەن باۋىرساق بەرگەنىن قالاي ۇمىتايىن، كوپتەن بەرى ادام بالاسىنىڭ جىلى ءسوزىن ەستىمەگەن سورلى باسىم مىنا جاقسىلىقتى كورىپ كوز جاسىمدى تىيا السامشى. ورىسشا بىلمەسە دە قازاقشا ايتقان سول ءبىر جۇرەگىمە جىلى تيگەن بەيمالىم سوزدەر مەنى قانداي تەبىرەنتتى دەسەڭشى. ول بايعۇس تا ماعان قوسىلىپ الىپ، جىلاسىن كەلىپ. كوز الدىمدا باۋىرلارىمنان، كۇيەۋىمنەن، انامنان، سىڭلىلەرىمنەن ايىرىلىپ سورلى بولىپ قالعان باسىم قازاق انانىڭ پەيىل - ىقىلاسىن كورگەن سوڭ... تالىپ جىعىلدىم.
سول باۋىرساقتىڭ ءدامى 50 جىل ءوتىپ كەتسە دە اۋىزدان كەتپەيدى.
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن زۇلمات زاماندا ايەل - انالاردىڭ كورگەن ازابى تۋرالى سىر شەرتۋ. انانى قۇرمەتتەۋگە، ادامگەرشىلىككە، باتىرلىققا تاربيەلەۋ.
1 جۇرگىزۋشى:
قايسار قازاق قاشاندا توزەر مۇڭعا،
كوزىن كۇننىڭ ەكى ەسە سەزەر قۇمدا.
ءسوزى ورنىندا قالعاننىڭ
قاي كەزدە دە
قالاتىنى بەلگىلى ءوز ورنىندا.
2 جۇرگىزۋشى:
1930 جىلدارى «ريەۆوليۋسيا قۇرباندىقسىز بولمايدى» دەگەن قاعيدانى بەتكە ۇستاعان ساياساتكەرلەر ءىسى قازاق دالاسىن قايعى - مۇڭعا بوكتىردى. «حالىق جاۋى» دەگەنگە لاجسىز سەنۋگە تۋرا كەلەتىن دۇربەلەڭ كەزەڭ تۋدى. حالىق اسىلدارىنا قيانات باستالدى.
1 جۇرگىزۋشى:
انا - قۇدىرەت. انا - ماحاببات. دۇنيەگە ۇرپاق اكەلەتىن، ادامعا جارىق دۇنيە سىيلايتىن انادان اسقان قۇدىرەت بار ما؟ عاسىرلار بەدەرىندەگى زامانا كوشىنىڭ اۋىرى مەن جەڭىلى ءارقاشاندا انالارعا سوقپاي وتپەگەن. /سلايد/
وقۋشى: قازاق زيالىلارىنىڭ سۇيگەن جارلارىنا، بالا-شاعاسىنا، تۋىستارىنا زوبالاڭ تۇسە باستادى. «حالىق جاۋىنىڭ» وتباسى، تۋىستارى جاپپاي ۇستالىپ، باسپانادان ايىرىلىپ، الاپات دۇنيە باستالدى. جازىقسىز سوتتالىپ باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ولار الجير - گە توعىتىلدى. ياعني «وتانىنا وپاسىزدىق جاساعانداردىڭ ايەلدەرىنىڭ اقمولاداعى لاگەرى». الجير - قاراعاندى لاگەرىنىڭ (كارلاگ) 26 بولىمشەسى رەتىندە قازىرگى استانا قالاسىنىڭ وڭتۇستىك - باتىسىندا، توڭكەرىس ەلدى مەكەنىندە كسرو ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارياتىنىڭ 1937 ج. 15 تامىزداعى 00486 بۇيرىعى نەگىزىندە قۇرىلعان.
وقۋشى: اقمولا لاگەرى 3 مىڭ گەكتار جەردى الىپ جاتتى. ونىڭ قاراعاندى، اقمولا وڭىرىندە بىرنەشە بولىمشەلەرى بولدى. قولدارىنا قارىنداش پەن قاعازدان باسقا نارسە ۇستاماعان اقمولا تۇتقىندارى جەر قازىپ، ەگىن ەكتى، مال باقتى، قامىس جيناپ، تراكتور جۇرگىزدى، قۇرىلىس جۇمىستارىمەن اينالىستى. العاشقى جىلى ءالسىز ايەلدەر جان تاپسىردى. 1938 - 1939 جىلدارى ايەلدەر كوبىرەك ولگەن.
وقۋشى: اقمولا، قاراعاندى اراسىندا
قوي باعام باتىق، جارىق اراسىندا.
ساقتايمىن وڭ كوزىمدەي باققان قويدى
ەشبىر وي قويدان باسقا بولماي قويدى.
الىستا جىلاي - جىلاي بالا قالدى،
جۇرگەن جەر اقمولا مەن قاراعاندى.
قايران ەل سەنى كورەر كۇن بار ما ەكەن،
مۇڭىمدى الىس - جاقىن تىڭدار ما ەكەن؟!
جۇرگىزۋشى:
ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا الجير - دە 8 مىڭنان استام تۇتقىن ايەل ۇستالدى. الجير جەر بەتىندەگى توزاق ەدى. الجير تۇتقىندارىنىڭ بار ايىپتارى -«حالىق جاۋى» اتانعان كۇيەۋلەرى مەن تۋىستارىنان باس تارتپاعاندىعى ەدى.
وقۋشى: /س. سەيفۋلليننىڭ ايەلى گۇلباحرام/
مەنى ىزدەپ كەلگەن ەكى ميليسيونەر «بەس كۇن ىشىندە كەتەسىڭ. اقمولا قالاسىنىڭ جانىندا كولونيا بار، سوعان باراسىڭ. مىنە جول قاعازىڭ. قاشىپ كەتسەڭ سوتتالاسىڭ» دەگەن سوڭ امالسىز جولعا جينالدىم. ءبىر قولىمدا چەمودان، ءبىر قولىمدا تومپاڭداپ جۇرگەن ايانىم، ارقامدا بۋىنشاق - تۇيىنشەكتەرىم. بارىپ توقتايتىن جەرىم - الجير. كوپ قيىنشىلىقپەن كەلە جاتقان ازاپ ءوز الدىنا، جول ازابىن كوتەرە الماي ساكەننىڭ ارتىندا قالعان جالعىز تۇياعى، كوزىمنىڭ قاراشىعى ايانىم ىشىنەن قان ءوتىپ، قۇشاعىمدا وتىرىپ كوز جۇمدى. كوكشەتاۋدا پويىزدان ءتۇسىپ، تاتار كەمپىردىڭ ۇيىنە بارىپ، ونى كورشى ايەل ۇشەۋمىز قالا شەتىندەگى زيراتقا ارۋلاپ قويدىق. ايەلدەر كولونياسىندا ىشەتىن اسىمىز كاپۋستا، شىرىك كارتوپ، شيكى قارا نان. اسىرەسە سوعىس باستالعاننان كەيىن جاعدايىمىز ناشارلادى. ماعان اۋىر تيگەنى «ساكەننەن باس تارتۋ» ەدى.
جۇرگىزۋشى:
ءبىر - اق سوزدەن قابىرعام سىلىنادى،
ءبىر - اق سوزدەن جۇرەگىم جىلىنادى.
ءبىراق مەنىڭ مۇنىمدى كىم ءتۇسىنىپ،
ءبىراق مەنىڭ مۇڭىمدى كىم ۇعادى.؟!
وقۋشى: اقمولا، اقمولا - اق دالا،
ايتايىن سىرىمدى اقتارا.
تەمىر تور، ىزعىرىق سۋىق جەل -
نالىعان كوڭىلىم قاپ - قارا.
ءالديىن ەستىشى انانىڭ
كۇلكىسىن تىڭداشى بالانىڭ.
اقمولا، اقمولا، اقمولا -
مازارى، نازارى دالانىڭ.
قارايمىن تۇنەككە ساقتانا،
ءبىر ءۇمىت كورىنەر ءسات قانا.
جىبەرشى ەلىمە، جەرىمە،
اقمولا، اقمولا، اقمولا.
جۇرگىزۋشى:
لاگەردىڭ جاقسىسى جوق، ءبىراق قازاقستاندىق لاگەرلەردەن ءتىرى قالعاندار كوپ بولدى. سەبەبى 1930 جىلعى اشارشىلىق كورگەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار تۇتقىن ايەلدەرگە كوپ قارايلاستى. قويشىلار بۇتا - بۇتانىڭ تۇبىنە كەيدە نان، كەيدە ەت تاستاپ كەتىپ ايەلدەرگە بەلگى بەرەتىن. الجير تۇتقىندارى جەرگىلىكتى قازاقتارعا رازى بولدى.
وقۋشى: /ە. تۋحاچيەۆسكايا/
ءالجيردىڭ تەمىر قاقپاسىنان شىعىپ جۇمىس ىستەۋ باقىتىنا يە بولعانىمىزدا ماعان ەڭ العاش قول ۇشىن بەرگەن اق جاۋلىقتى انالار - قازاق باۋىرلارىم. ءۇيدىڭ ءدامىن ساعىنىپ، اڭساپ، ارىپ - اشىپ جۇرگەن كەزىمدە ءبىر قازاق اجەي مەنى شاقىرىپ الىپ، ورامالعا وراپ جاڭا پىسىرىلگەن باۋىرساق بەرگەنىن قالاي ۇمىتايىن، كوپتەن بەرى ادام بالاسىنىڭ جىلى ءسوزىن ەستىمەگەن سورلى باسىم مىنا جاقسىلىقتى كورىپ كوز جاسىمدى تىيا السامشى. ورىسشا بىلمەسە دە قازاقشا ايتقان سول ءبىر جۇرەگىمە جىلى تيگەن بەيمالىم سوزدەر مەنى قانداي تەبىرەنتتى دەسەڭشى. ول بايعۇس تا ماعان قوسىلىپ الىپ، جىلاسىن كەلىپ. كوز الدىمدا باۋىرلارىمنان، كۇيەۋىمنەن، انامنان، سىڭلىلەرىمنەن ايىرىلىپ سورلى بولىپ قالعان باسىم قازاق انانىڭ پەيىل - ىقىلاسىن كورگەن سوڭ... تالىپ جىعىلدىم.
سول باۋىرساقتىڭ ءدامى 50 جىل ءوتىپ كەتسە دە اۋىزدان كەتپەيدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
