كەل، جەمىستى، التىن كۇز!
تاقىرىبى: «كەل، جەمىستى التىن كۇز»
كىرىسپە ءسوز
قۇرمەتتى اتا - انالار، قوناقتار، ارىپتەستەر تابيعاتىمىزدىڭ بىزگە بەرەر بايلىعى مەن بەرەكەسىن سىيلايتىن سارى التىن كۇزىمىز كەلدى. التىن كۇز مەرەكەسى قۇتتى بولسىن دەمەكپىز، جىلدىڭ قاي مەزگىلىن الساق تا، تابيعاتتى ءسۇيىپ، ونى ايالاپ كۇتۋ ءاربىر ادامنىڭ مىندەتى، ويتكەنى ءبىزدى قورشاعان تابيعات امان بولسا، بىزدە ءارقاشان كوڭىلدىمىز.
تاقپاقتارعا كەزەك بەرەيىك
ارنۋر:
قۋاندىرىپ بىزدەردى،
مەرەكەلى كۇز كەلدى
كەل، جەمىستى التىن كۇز،
كەمەلدەنسىن حالقىمىز.
زەرە: كۇزدىڭ قازان ايىندا
الما، المۇرت پىسەدى،
جاپىراقتار سارعايىپ،
سىبدىر - سىبدىر ەتەدى.
جىبەك: التىن سۋىق كۇز كەلدى
جەل مەن جاڭبىر اكەلدى
قۇستار ۇشىپ كەتەدى
ءان سالمايدى وتەدى
ينسار: التىن سارى، قىزىل كوك
الۋان - الۋان جاپىراق،
كۇزگى باقتا كۇلىمدەپ،
كوز تارتادى جادىراپ.
بەكسۋلتان: مەيىرلى كۇز، مىرزا كۇز
سىيلىعىڭا ريزامىز
اپپاق قارداي تاڭىڭدا
شومىلامىز نۇرعا ءبىز.
داريا: بەرەكەسىن سىيلاۋعا
ولكەمىزگە كۇز كەلدى
جەمىستەرىن جيناۋعا
شاقىرادى بىزدەردى
مەيىرىم: كۇز كەلدى، كۇز كەلدى
جاپىراقتار ۇشادى
جەرگە جاڭبىر جاۋادى
بىزبەن وينايدى
بي: «جالپى بي» بي سوڭى اياقتالىپ كەلە جاتقاندا «التىن كۇز» قولشاتىرمەن كەلىپ، ورتاعا كىرەدى، بالالار جاپىراقتارىن شاشادى.
التىن كۇز: سالەمەتسىڭدەر مە، سۇيكىمدى بالالار. بۇگىن سەندەردە مەرەكە بولىپ جاتىر عوي، دەندەرىڭىز ساۋ بولىپ، داستارحاندارىڭ جەمىس جيدەككە تولى بولسىن. بالالار مەن سەندەردىڭ تاقپاقتارىڭدى، ءان مەن بيلەرىڭدى ساعىنىپ كەلدىم.
تاربيەشى: سالەمەتسىڭ بە، التىن كۇز ءبىزدىڭ داۋىسىمىزدى ەستىپ قۇتتىقتاۋعا كەلگەنىڭىزگە كوپ راحمەت، بالالاردىڭ ونەرىن تاماشالاڭىز.
باقشا كىرىپ وتىرادى، -- قولىندا تىرما، كۇرەك
تاربيەشى: بالالار، قاراڭدارشى بۇگىن ءبىزدىڭ باقشامىز وتە قاتتى اشۋلى ەكەن. نەگە اشۋلى ەكەن سۇراپ بىلگىمىز كەلەدى مە؟ يا، بالالار ەندەشە سۇراپ بىلەيىك.
بالالار: باقشا - باقشا نەگە اشۋلىسىز؟
باقشا: مەنىڭ كۇز مەزگىلىنىڭ تەز بىتەتىنىنە اشۋلىمىن. كۇز مەزگىلى تاياپ قالدى. مەنىڭ كوكونىستەرىم مەن جەمىستەرىمدى ادامدار باقشادان تەرىپ - تەرىپ الدى. مەندە ەندى تۇكتە قالمادى. سوعان اشۋلىمىن. ماعان كومەكتەسەسىڭدەر مە بالالار؟ مەنىڭ جەمىستەرىم مەن كوكونىستەرىمنىڭ باقشادا قايتادان جايقالىپ وسكەنىن قالايمىن.
تاربيەشى: بالالار باقشاعا كومەكتەسەمىز بە؟
بالالار: يا كومەكتەسەمىز.
تاربيەشى: ەندەشە بالالار ءبىز باقشاعا كومەكتەسۋ ءۇشىن كوكونىستەر مەن جەمىستەردى قايتىپ جيناي المايمىز، سوندىقتاندا باقشاعا ولار تۋرالى تاقپاقتارىمىزدى ايتىپ، ءوز ونەرىمىزدى كورسەتەيىك. كەلىستىك پە بالالار؟
تاربيەشى: كۇزدە وزدەرى پىسەتىن، تاماققا كەپ تۇسەتىن
ماقتانباقشى سىزدەرگە، كوكونىستەر سان ءتۇرلى
(ورتاعا كوكونىستەر شىعىپ، وزدەرى تۋرالى تاقپاقتارىن ايتادى) باستارىنا بەتپەردە كيەدى
قىرىققابات: اياۋلىم
ماقتانعاننان نە پايدا؟
مەنسىز ءدامدى ششي قايدا؟
مەنى قوسسا سامساعا
ءبارى جەيدى تامسانا!
ءسابىز: اديات
كىم بار ءسابىز شىرىنىن،
جاستايىنان ىشپەگەن.
مەنى جەگەن ادامدار،
كەم بولمايدى كۇشكە دە
قىزاناق: ايگەرىم
تال شىبىعىم بۇرالىپ،
باقشالاردا قىزارىپ.
تۇرعان مەن – قىزاناق،
كۇنگە قاراپ ۇيالىپ.
قيار: اجار
ءدامىم ءتىلدى ۇيىرگەن
مەن تۇزدالعان كۇيىمدە
جاڭا پىسكەن كەزىمدە
جەيدى ءبارى سۇيسىنە!
كارتوپ: ايانا
مەن ۇيالشاق كارتوپپىن،
مەن ەمەسپىن ماقتانار.
مەنى جاقسى كورەدى،
ۇلكەندەر مەن بالالار.
پياز: جانەل
بولامىن مەن دامدەۋىش،
بارلىق - بارلىق تاعامعا
كوزدەن جاستى شىعارىپ،
تۇماۋدان ءبىراق ساقتايمىن.
شىنار: بوس ايتىستى قويايىق
ايبوليت داۋلاسۋدى توقتاتايىق.
كوكونىستەر ءبارى دە،
دەنساۋلىققا پايدالى
سوندىقتاندا، بىرگە جۇرىڭدەر
ءبىر – ءبىرىڭدى جاقسى كورىڭدەر
بي بيلەيىك قانەكەي! – (دەپ قولدارىنان ۇستاپ بي بيلەيدى)
بي: « كوكونىستەردىڭ دوستىق ءبيى»
تاربيەشى: كوكونىستەردىڭ دوستىق ءبيىن تاماشالادىق. بالالار، كوكونىستەردەن قالماي بىزگە جەمىستەردە كەلىپتى، سولاردى ءبىر تىڭداپ كورەلىك. (اۋەن وينالادى)
ورىك: نايليا - (قولدارىنا جەمىستەردى ۇستاپ تۇرىپ ايتادى)
ءدوپ - دوڭگەلەك سارى،
ىشىندە بار ءدانى.
قىزىعاسىڭ كورىپ،
ونىڭ اتى – ورىك.
ءجۇزىم: يسلام
ءىشى تولعان ءشاربات،
ءدامى سونداي ءايبات.
ۇزەسىڭ بىردەن ءۇزىپ،
ونىڭ اتى – ءجۇزىم.
شيە: انەل
ءبىر ساباقتا كوپ تۇيمە،
جەي المايسىڭ كوك كۇيدە.
ساناپ قارا قانشا،
ونىڭ اتى – شيە.
الما: ايدانا
ءپىسىپ تۇرعان المامىن،
تامساندىرار بال ءدامىن،
جەرگە سىلكىپ تۇسىرمە،
ءىسىپ كەتەر ماڭدايىم.
قۇلپىناي: ەرنۇر
جاپىراقتى تاسالاپ
وسەتىن جەرى باۋ – باقشا
كۇرەڭ قىزىل شىركىن – اي
ونىڭ اتى – قۇلپىناي
شابدالى: دارينا
پىسەتىن كەزى ءدال كۇزدە
مەزگىلسىز ونى سەن ۇزبە
اۋزىنان كەتپەس بال ءدامى
ونىڭ اتى – شابدالى
تاربيەشى: بالالار، ەندى باقشامىزعا بارىپ، سۇراپ كورەيىك، كوڭىلى كوتەرىلدى مە ەكەن. باقشا كوڭىلىڭىزدى كوتەرە الدىق پا.
باقشا: يا، بالالار، مەن ەندى كوڭىلدى جۇرەمىن. سەندەر مەنى قۋانتتىڭدار. ءبىراق مەنىڭ تاعى ءبىر شارتىم بار. مەنىمەن بىرگە ويىن ويناساڭدار، مەن وداندا قاتتى كوڭىلدى جۇرەتىن بولامىن.
تاربيەشى: بالالار، باقشامەن بىرگە ويىن وينايمىز با؟
ويىن: «باقشا كىمدى الىپ كەتتى؟»
تاربيەشى: ەندەشە ويىننىڭ شارتى بىلاي بالالار. بارلىعىمىز ادەمى ءجۇرىپ، ادەمى بي بيلەيمىز. ءان بىتكەنشە بيلەيمىز. ال ءان توقتاعاندا، كوزىمىزدى جۇمىپ، جەرگە وتىرا قالامىز. (مۋزىكا قوسىلادى. ويىن وينالادى. 3 - 4 بالانى ماتامەن جاۋىپ تىعىپ تاستايدى. قاي بالا جاسىرىنعانىن بالالار ايتادى)
تاربيەشى: بالالار، ەندى قاراڭدارشى كىم جوق؟ بالالاردان كىمنىڭ تىعىلعانىن سۇرايدى)
تاربيەشى: باقشاشى كوڭىلىڭ كوتەرىلدى مە، ءالى دە اشۋلىسىڭ با، شارشاعان جوقسىڭ با؟
باقشاشى: شارشاعانىمدى باسايىن، بالالار ماعان ءبىر بي بيلەپ بەرسىن.
بي: «قولشاتىر»
باقشا قوشتاسىپ شىعىپ كەتەدى: بالالار، مەنىڭ باسقادا باقشام بار، سولاردى قاراپ كەلەيىن، كوكونىستەرىممەن، جەمىستەرىمدى جۇلىپ تاستاعان جوق پا ەكەن. قوش ساۋ بولىڭدار! ەندىگى كەزەكتى انگە بەرەيىك.
ءان: كۇز كەلدى، كاپ، كاپ، كاپ
التىن كۇز: قانە، بالالار ءبىر ويىن ويناپ جىبەرەيىك. كوكونىستەردەن جەمىستەردى اجىراتا الاسىڭدار ما؟ بۇل ويىن «كومپوت جانە سورپا ازىرلەۋ» دەپ اتالادى.
ءقازىر مەن جەمىستەر مەن كوكونىستەردى ارالاستىرىپ تاستايمىن. سودان كەيىن ءبىر سەبەتكە كوكونىستەر تاسۋ، ەكىنشى سەبەتكە جەمىستەردى تاسۋ.
- ەندەشە، كومپوت جانە سورپاعا نە كەرەگىن كورسەتىڭدەر.
التىن كۇز: جارايسىڭدار، بالالار!! كومپوتتى نەدەن ازىرلەيتىنىن بىلەدى ەكەنسىڭدەر. سورپانى دا قانداي كوكونىستەن جاسايتىنىن بىلەسىڭدەر.
بي: «جاپىراقتار»
التىن كۇز: وتە جاقسى بيلەدىڭدەر، راحمەت، بالالار! جارايسىڭدار، بالالار! كوكونىستەر مەن جەمىستەردى دۇرىس اجىراتىپ جينادىڭدار. - وتە تاماشا، بالالار! ءقازىر مەنىمەن ويىن وينايسىڭدار ما؟ بۇل ويىن «قاي جەمىس؟» دەپ اتالادى. كوزدەرىڭدى جۇمىپ، جەمىستى جەپ، قاي جەمىس ەكەنىن ايتاسىڭدار. (ءبىر ىدىستا تۋرالعان ءار ءتۇرلى جەمىستەر)
تاربيەشى: ءيا، «بالا ءتىلى – بال» دەمەكشى، ءبىزدىڭ بۇلدىرشىندەرىمىز تەك ءان ايتىپ، بي بيلەپ قانا قويمايدى، بويلارىندا ارتىستىك قابىلەتتەرى دە جەتەرلىك.
كۇز: مەنىڭ ارمانىم بار. ءسىز، قالاي ويلايسىز مەن ءوز ارمانىمدى ايتسام ورىندايسىز با؟
تاربيەشى: ايتىپ كورىڭىز. بالالار تىڭدايىق. كۇزدىڭ قانداي ارمانى بار ەكەن؟
كۇز: مەن كوپتەگەن مەرەكەلەردە بولدىم: ولەڭ، ءان، تاقپاقتار تىڭدادىم. ال مەن ءقازىر، ەرتەگى كورگىم كەلىپ تۇرعانى. ماعان ەرتەگى كورسەتە الاسىڭدار ما؟
تاربيەشى: بالالار ءبىز قانداي ەرتەگىلەردى بىلەمىز ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى.
بالالار: «قىزىل تەلپەك»، «ماقتا قىز بەن مىسىق»، «قاسقىر مەن جەتى لاق».
«تۇلكى مەن تىرنا»، «باۋىرساق» «شالقان» «تۇلكى مەن قۇمىرا»
تاربيەشى: بالالار كۇزگە قانداي ەرتەگى قويىپ بەرەيىك؟
«شالقان» ەرتەگىسىن ساحنالاۋ
التىن كۇز: بالالار سەندەرگە كوپ راحمەت، كۇز مەزگىلى جايلى كوپتەگەن ولەڭ شۋماقتارىن، اندەر، بىلەدى ەكەنسىڭدەر، ەرتەگىنى جاقسى قويا بىلدىڭدەر. مەنىڭ باسقا بالاباقشا بۇلدىرشىندەرىنە باراتىن ۋاقىتىم بولىپتى. مەن ەندى كەتەيىن، ساۋ بولىپ تۇرىڭدار! كەلەسى كەزدەسكەنشە!
ءان: «كۇزدىڭ كۇنى قاندايدى؟ (مۋزىكا وينالادى)
شەگىرتكە كىرەدى. سالاماتسىڭدار ما بالالار؟ مۇندا نەگە جينالىپ وتىرسىڭدار؟ بالالار: بىزدە مەرەكە بولىپ جاتىر
سەندەردىڭ ءان سالعان داۋىستارىڭدى ەستىپ كەلدىم. مەن دە ءان سالعاندى، بي بيلەگەندى جاقسى كورەمىن. وسىلايشا كوڭىلىمدى ءار دايىم كوتەرىپ جۇرەمىن.
(كۇمىرسقا ءوتىپ بارا جاتادى.)
شەگىرتكە: ءاي، قۇمىرسقا نە ىستەپ ءجۇرسىڭ. مىنا بالالار ءان سالىپ، كوڭىل كوتەرىپ وتىر ەكەن. كەل بىزبەن، ءان سالىپ بي بيلە.
قۇمىرسقا: اۋ، شەگىرتكە سەنىڭ مۇنىڭ نە؟ جاز ءبىتىپ، كۇز كەلگەنىن بىلمەدىڭ بە؟ قىسقى ازىعىڭدى دايىندامايسىڭ با؟ مەنىڭ سەندەرمەن ءان سالىپ، بي بيلەيتىن ۋاقىتىم جوق. قىسقى ازىعىمدى دايىندايىن.(باقشاعا قاراي بارىپ، قيمىلمەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىن كورسەتەدى)
تاربيەشى: قۇمىرسقا سەن قانداي ەڭبەكقورسىڭ، ءبىزدىڭ بالالار دا ەڭبەكقور، مىندا وتىرعان بالالار، سەنىڭ دە دوستارىڭ. ساعان كومەكتەسسىن، قىسقى ازىعىڭدى جيناپ ال.
قۇمىرسقا: ءيا، كومەكتەسسىن. ءبىراق ءبارى ەمەس ەكى – ەكىدەن عانا كەلسىن. شەگىرتكە، سەن نە ىستەپ وتىرسىڭ كەل بەرى، مەنىڭ دوسىم، سەنىڭ دوسىڭ. كەل كومەكتەس، ماشينانى اكەل.
ويىن: «باقشاداعى كوكونىستەردى جيناۋ» ماشينامەن تاسىپ ءبىر ىدىسقا جيناۋ.
قۇمىرسقا: (قولىنا ىدىستى ۇستاپ تۇرادى) بالالار سەندەرگە راحمەت. ەندى قىسقى ازىعىم دايىن. ال، شەگىرتكە سەن ويلان. ساۋ بولىڭدار بالالار! (قۇمىرسقا شىعىپ كەتەدى)
شەگىرتكە: كەتە بەر، كەتە بەر. مەنىڭ، ءالى بالالار كوڭىلىمدى كوتەرەدى.
تاربيەشى: شەگىرتكە سەن بىلەسىڭ بە؟ كۇز مەزگىلىندە نەشە اي بارىن؟
شەگىرتكە: ول نە نارسە، ونى ويلايتىن دا، ۋاقىتىم جوق.
تاربيەشى: ەندەشە ونى ءبىزدىڭ بالالار ايتىپ بەرسىن
ەركەسۇلۋ:
قازان ايى باستالدى،
قۇستار قايتا باستادى.
تۋىستىق ادال دوستىقپەن،
بەيبىت ءومىر جالعاستى.
كۇزدىڭ قاراشا ايىندا،
جيىن – تەرىن بىتەدى،
جاپىراقتار سارعايعان،
سىبدىر - سىبدىر تۇسەدى.
شەگىرتكە: وي، بالالار سەندەر دۇرىس ايتاسىڭدار. سەندەردىڭ تاقپاقتارىڭدى، بولجامدارىڭدى ەستىپ ويلانىپ قالدىم. سەكىرىپ، ءان سالىپ جۇرە بەرمەي قىسقى ازىعىمدى دايىندايىن. ساۋ بولىڭدار بالالار! راحمەت سەندەرگە. كوڭىلىمدى كوتەردىڭدەر. قۇمىرسقانى كۋىپ جەتىپ الايىن دەپ شىعىپ كەتەدى
ءان: «بەرەكەسىن سىيلاۋعا»
تاربيەشى؛ قۇرمەتتى اتا - انالار، قوناقتار، ارىپتەستەر كۇز ءارقاشان دا، ءوزىنىڭ مولشىلىعىمەن كەلسىن دەي وتىرا، ءار وتباسىنا اماندىق تىلەيمىز.
التىن كۇزدىڭ سىيى - جەمىستەردەن دە ءدام تاتاتىن كەز - كەلگەن سياقتى. توبىمىزعا بارۋعا جينالايىق. ال، كەلگەن قوناقتارىمىزعا
«ساۋ بولىڭىزدار!» دەي وتىرىپ، كۇز بەرەكەلى، استىقتى بولسىن دەمەكپىز.
قاراعاندى قالاسىنىڭ
№ 42 «تىلەك» بالاباقشا تاربيەشى –پەداگوگى
ساكەنوۆا كالكەن سەريكوۆنا
كىرىسپە ءسوز
قۇرمەتتى اتا - انالار، قوناقتار، ارىپتەستەر تابيعاتىمىزدىڭ بىزگە بەرەر بايلىعى مەن بەرەكەسىن سىيلايتىن سارى التىن كۇزىمىز كەلدى. التىن كۇز مەرەكەسى قۇتتى بولسىن دەمەكپىز، جىلدىڭ قاي مەزگىلىن الساق تا، تابيعاتتى ءسۇيىپ، ونى ايالاپ كۇتۋ ءاربىر ادامنىڭ مىندەتى، ويتكەنى ءبىزدى قورشاعان تابيعات امان بولسا، بىزدە ءارقاشان كوڭىلدىمىز.
تاقپاقتارعا كەزەك بەرەيىك
ارنۋر:
قۋاندىرىپ بىزدەردى،
مەرەكەلى كۇز كەلدى
كەل، جەمىستى التىن كۇز،
كەمەلدەنسىن حالقىمىز.
زەرە: كۇزدىڭ قازان ايىندا
الما، المۇرت پىسەدى،
جاپىراقتار سارعايىپ،
سىبدىر - سىبدىر ەتەدى.
جىبەك: التىن سۋىق كۇز كەلدى
جەل مەن جاڭبىر اكەلدى
قۇستار ۇشىپ كەتەدى
ءان سالمايدى وتەدى
ينسار: التىن سارى، قىزىل كوك
الۋان - الۋان جاپىراق،
كۇزگى باقتا كۇلىمدەپ،
كوز تارتادى جادىراپ.
بەكسۋلتان: مەيىرلى كۇز، مىرزا كۇز
سىيلىعىڭا ريزامىز
اپپاق قارداي تاڭىڭدا
شومىلامىز نۇرعا ءبىز.
داريا: بەرەكەسىن سىيلاۋعا
ولكەمىزگە كۇز كەلدى
جەمىستەرىن جيناۋعا
شاقىرادى بىزدەردى
مەيىرىم: كۇز كەلدى، كۇز كەلدى
جاپىراقتار ۇشادى
جەرگە جاڭبىر جاۋادى
بىزبەن وينايدى
بي: «جالپى بي» بي سوڭى اياقتالىپ كەلە جاتقاندا «التىن كۇز» قولشاتىرمەن كەلىپ، ورتاعا كىرەدى، بالالار جاپىراقتارىن شاشادى.
التىن كۇز: سالەمەتسىڭدەر مە، سۇيكىمدى بالالار. بۇگىن سەندەردە مەرەكە بولىپ جاتىر عوي، دەندەرىڭىز ساۋ بولىپ، داستارحاندارىڭ جەمىس جيدەككە تولى بولسىن. بالالار مەن سەندەردىڭ تاقپاقتارىڭدى، ءان مەن بيلەرىڭدى ساعىنىپ كەلدىم.
تاربيەشى: سالەمەتسىڭ بە، التىن كۇز ءبىزدىڭ داۋىسىمىزدى ەستىپ قۇتتىقتاۋعا كەلگەنىڭىزگە كوپ راحمەت، بالالاردىڭ ونەرىن تاماشالاڭىز.
باقشا كىرىپ وتىرادى، -- قولىندا تىرما، كۇرەك
تاربيەشى: بالالار، قاراڭدارشى بۇگىن ءبىزدىڭ باقشامىز وتە قاتتى اشۋلى ەكەن. نەگە اشۋلى ەكەن سۇراپ بىلگىمىز كەلەدى مە؟ يا، بالالار ەندەشە سۇراپ بىلەيىك.
بالالار: باقشا - باقشا نەگە اشۋلىسىز؟
باقشا: مەنىڭ كۇز مەزگىلىنىڭ تەز بىتەتىنىنە اشۋلىمىن. كۇز مەزگىلى تاياپ قالدى. مەنىڭ كوكونىستەرىم مەن جەمىستەرىمدى ادامدار باقشادان تەرىپ - تەرىپ الدى. مەندە ەندى تۇكتە قالمادى. سوعان اشۋلىمىن. ماعان كومەكتەسەسىڭدەر مە بالالار؟ مەنىڭ جەمىستەرىم مەن كوكونىستەرىمنىڭ باقشادا قايتادان جايقالىپ وسكەنىن قالايمىن.
تاربيەشى: بالالار باقشاعا كومەكتەسەمىز بە؟
بالالار: يا كومەكتەسەمىز.
تاربيەشى: ەندەشە بالالار ءبىز باقشاعا كومەكتەسۋ ءۇشىن كوكونىستەر مەن جەمىستەردى قايتىپ جيناي المايمىز، سوندىقتاندا باقشاعا ولار تۋرالى تاقپاقتارىمىزدى ايتىپ، ءوز ونەرىمىزدى كورسەتەيىك. كەلىستىك پە بالالار؟
تاربيەشى: كۇزدە وزدەرى پىسەتىن، تاماققا كەپ تۇسەتىن
ماقتانباقشى سىزدەرگە، كوكونىستەر سان ءتۇرلى
(ورتاعا كوكونىستەر شىعىپ، وزدەرى تۋرالى تاقپاقتارىن ايتادى) باستارىنا بەتپەردە كيەدى
قىرىققابات: اياۋلىم
ماقتانعاننان نە پايدا؟
مەنسىز ءدامدى ششي قايدا؟
مەنى قوسسا سامساعا
ءبارى جەيدى تامسانا!
ءسابىز: اديات
كىم بار ءسابىز شىرىنىن،
جاستايىنان ىشپەگەن.
مەنى جەگەن ادامدار،
كەم بولمايدى كۇشكە دە
قىزاناق: ايگەرىم
تال شىبىعىم بۇرالىپ،
باقشالاردا قىزارىپ.
تۇرعان مەن – قىزاناق،
كۇنگە قاراپ ۇيالىپ.
قيار: اجار
ءدامىم ءتىلدى ۇيىرگەن
مەن تۇزدالعان كۇيىمدە
جاڭا پىسكەن كەزىمدە
جەيدى ءبارى سۇيسىنە!
كارتوپ: ايانا
مەن ۇيالشاق كارتوپپىن،
مەن ەمەسپىن ماقتانار.
مەنى جاقسى كورەدى،
ۇلكەندەر مەن بالالار.
پياز: جانەل
بولامىن مەن دامدەۋىش،
بارلىق - بارلىق تاعامعا
كوزدەن جاستى شىعارىپ،
تۇماۋدان ءبىراق ساقتايمىن.
شىنار: بوس ايتىستى قويايىق
ايبوليت داۋلاسۋدى توقتاتايىق.
كوكونىستەر ءبارى دە،
دەنساۋلىققا پايدالى
سوندىقتاندا، بىرگە جۇرىڭدەر
ءبىر – ءبىرىڭدى جاقسى كورىڭدەر
بي بيلەيىك قانەكەي! – (دەپ قولدارىنان ۇستاپ بي بيلەيدى)
بي: « كوكونىستەردىڭ دوستىق ءبيى»
تاربيەشى: كوكونىستەردىڭ دوستىق ءبيىن تاماشالادىق. بالالار، كوكونىستەردەن قالماي بىزگە جەمىستەردە كەلىپتى، سولاردى ءبىر تىڭداپ كورەلىك. (اۋەن وينالادى)
ورىك: نايليا - (قولدارىنا جەمىستەردى ۇستاپ تۇرىپ ايتادى)
ءدوپ - دوڭگەلەك سارى،
ىشىندە بار ءدانى.
قىزىعاسىڭ كورىپ،
ونىڭ اتى – ورىك.
ءجۇزىم: يسلام
ءىشى تولعان ءشاربات،
ءدامى سونداي ءايبات.
ۇزەسىڭ بىردەن ءۇزىپ،
ونىڭ اتى – ءجۇزىم.
شيە: انەل
ءبىر ساباقتا كوپ تۇيمە،
جەي المايسىڭ كوك كۇيدە.
ساناپ قارا قانشا،
ونىڭ اتى – شيە.
الما: ايدانا
ءپىسىپ تۇرعان المامىن،
تامساندىرار بال ءدامىن،
جەرگە سىلكىپ تۇسىرمە،
ءىسىپ كەتەر ماڭدايىم.
قۇلپىناي: ەرنۇر
جاپىراقتى تاسالاپ
وسەتىن جەرى باۋ – باقشا
كۇرەڭ قىزىل شىركىن – اي
ونىڭ اتى – قۇلپىناي
شابدالى: دارينا
پىسەتىن كەزى ءدال كۇزدە
مەزگىلسىز ونى سەن ۇزبە
اۋزىنان كەتپەس بال ءدامى
ونىڭ اتى – شابدالى
تاربيەشى: بالالار، ەندى باقشامىزعا بارىپ، سۇراپ كورەيىك، كوڭىلى كوتەرىلدى مە ەكەن. باقشا كوڭىلىڭىزدى كوتەرە الدىق پا.
باقشا: يا، بالالار، مەن ەندى كوڭىلدى جۇرەمىن. سەندەر مەنى قۋانتتىڭدار. ءبىراق مەنىڭ تاعى ءبىر شارتىم بار. مەنىمەن بىرگە ويىن ويناساڭدار، مەن وداندا قاتتى كوڭىلدى جۇرەتىن بولامىن.
تاربيەشى: بالالار، باقشامەن بىرگە ويىن وينايمىز با؟
ويىن: «باقشا كىمدى الىپ كەتتى؟»
تاربيەشى: ەندەشە ويىننىڭ شارتى بىلاي بالالار. بارلىعىمىز ادەمى ءجۇرىپ، ادەمى بي بيلەيمىز. ءان بىتكەنشە بيلەيمىز. ال ءان توقتاعاندا، كوزىمىزدى جۇمىپ، جەرگە وتىرا قالامىز. (مۋزىكا قوسىلادى. ويىن وينالادى. 3 - 4 بالانى ماتامەن جاۋىپ تىعىپ تاستايدى. قاي بالا جاسىرىنعانىن بالالار ايتادى)
تاربيەشى: بالالار، ەندى قاراڭدارشى كىم جوق؟ بالالاردان كىمنىڭ تىعىلعانىن سۇرايدى)
تاربيەشى: باقشاشى كوڭىلىڭ كوتەرىلدى مە، ءالى دە اشۋلىسىڭ با، شارشاعان جوقسىڭ با؟
باقشاشى: شارشاعانىمدى باسايىن، بالالار ماعان ءبىر بي بيلەپ بەرسىن.
بي: «قولشاتىر»
باقشا قوشتاسىپ شىعىپ كەتەدى: بالالار، مەنىڭ باسقادا باقشام بار، سولاردى قاراپ كەلەيىن، كوكونىستەرىممەن، جەمىستەرىمدى جۇلىپ تاستاعان جوق پا ەكەن. قوش ساۋ بولىڭدار! ەندىگى كەزەكتى انگە بەرەيىك.
ءان: كۇز كەلدى، كاپ، كاپ، كاپ
التىن كۇز: قانە، بالالار ءبىر ويىن ويناپ جىبەرەيىك. كوكونىستەردەن جەمىستەردى اجىراتا الاسىڭدار ما؟ بۇل ويىن «كومپوت جانە سورپا ازىرلەۋ» دەپ اتالادى.
ءقازىر مەن جەمىستەر مەن كوكونىستەردى ارالاستىرىپ تاستايمىن. سودان كەيىن ءبىر سەبەتكە كوكونىستەر تاسۋ، ەكىنشى سەبەتكە جەمىستەردى تاسۋ.
- ەندەشە، كومپوت جانە سورپاعا نە كەرەگىن كورسەتىڭدەر.
التىن كۇز: جارايسىڭدار، بالالار!! كومپوتتى نەدەن ازىرلەيتىنىن بىلەدى ەكەنسىڭدەر. سورپانى دا قانداي كوكونىستەن جاسايتىنىن بىلەسىڭدەر.
بي: «جاپىراقتار»
التىن كۇز: وتە جاقسى بيلەدىڭدەر، راحمەت، بالالار! جارايسىڭدار، بالالار! كوكونىستەر مەن جەمىستەردى دۇرىس اجىراتىپ جينادىڭدار. - وتە تاماشا، بالالار! ءقازىر مەنىمەن ويىن وينايسىڭدار ما؟ بۇل ويىن «قاي جەمىس؟» دەپ اتالادى. كوزدەرىڭدى جۇمىپ، جەمىستى جەپ، قاي جەمىس ەكەنىن ايتاسىڭدار. (ءبىر ىدىستا تۋرالعان ءار ءتۇرلى جەمىستەر)
تاربيەشى: ءيا، «بالا ءتىلى – بال» دەمەكشى، ءبىزدىڭ بۇلدىرشىندەرىمىز تەك ءان ايتىپ، بي بيلەپ قانا قويمايدى، بويلارىندا ارتىستىك قابىلەتتەرى دە جەتەرلىك.
كۇز: مەنىڭ ارمانىم بار. ءسىز، قالاي ويلايسىز مەن ءوز ارمانىمدى ايتسام ورىندايسىز با؟
تاربيەشى: ايتىپ كورىڭىز. بالالار تىڭدايىق. كۇزدىڭ قانداي ارمانى بار ەكەن؟
كۇز: مەن كوپتەگەن مەرەكەلەردە بولدىم: ولەڭ، ءان، تاقپاقتار تىڭدادىم. ال مەن ءقازىر، ەرتەگى كورگىم كەلىپ تۇرعانى. ماعان ەرتەگى كورسەتە الاسىڭدار ما؟
تاربيەشى: بالالار ءبىز قانداي ەرتەگىلەردى بىلەمىز ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى.
بالالار: «قىزىل تەلپەك»، «ماقتا قىز بەن مىسىق»، «قاسقىر مەن جەتى لاق».
«تۇلكى مەن تىرنا»، «باۋىرساق» «شالقان» «تۇلكى مەن قۇمىرا»
تاربيەشى: بالالار كۇزگە قانداي ەرتەگى قويىپ بەرەيىك؟
«شالقان» ەرتەگىسىن ساحنالاۋ
التىن كۇز: بالالار سەندەرگە كوپ راحمەت، كۇز مەزگىلى جايلى كوپتەگەن ولەڭ شۋماقتارىن، اندەر، بىلەدى ەكەنسىڭدەر، ەرتەگىنى جاقسى قويا بىلدىڭدەر. مەنىڭ باسقا بالاباقشا بۇلدىرشىندەرىنە باراتىن ۋاقىتىم بولىپتى. مەن ەندى كەتەيىن، ساۋ بولىپ تۇرىڭدار! كەلەسى كەزدەسكەنشە!
ءان: «كۇزدىڭ كۇنى قاندايدى؟ (مۋزىكا وينالادى)
شەگىرتكە كىرەدى. سالاماتسىڭدار ما بالالار؟ مۇندا نەگە جينالىپ وتىرسىڭدار؟ بالالار: بىزدە مەرەكە بولىپ جاتىر
سەندەردىڭ ءان سالعان داۋىستارىڭدى ەستىپ كەلدىم. مەن دە ءان سالعاندى، بي بيلەگەندى جاقسى كورەمىن. وسىلايشا كوڭىلىمدى ءار دايىم كوتەرىپ جۇرەمىن.
(كۇمىرسقا ءوتىپ بارا جاتادى.)
شەگىرتكە: ءاي، قۇمىرسقا نە ىستەپ ءجۇرسىڭ. مىنا بالالار ءان سالىپ، كوڭىل كوتەرىپ وتىر ەكەن. كەل بىزبەن، ءان سالىپ بي بيلە.
قۇمىرسقا: اۋ، شەگىرتكە سەنىڭ مۇنىڭ نە؟ جاز ءبىتىپ، كۇز كەلگەنىن بىلمەدىڭ بە؟ قىسقى ازىعىڭدى دايىندامايسىڭ با؟ مەنىڭ سەندەرمەن ءان سالىپ، بي بيلەيتىن ۋاقىتىم جوق. قىسقى ازىعىمدى دايىندايىن.(باقشاعا قاراي بارىپ، قيمىلمەن جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىن كورسەتەدى)
تاربيەشى: قۇمىرسقا سەن قانداي ەڭبەكقورسىڭ، ءبىزدىڭ بالالار دا ەڭبەكقور، مىندا وتىرعان بالالار، سەنىڭ دە دوستارىڭ. ساعان كومەكتەسسىن، قىسقى ازىعىڭدى جيناپ ال.
قۇمىرسقا: ءيا، كومەكتەسسىن. ءبىراق ءبارى ەمەس ەكى – ەكىدەن عانا كەلسىن. شەگىرتكە، سەن نە ىستەپ وتىرسىڭ كەل بەرى، مەنىڭ دوسىم، سەنىڭ دوسىڭ. كەل كومەكتەس، ماشينانى اكەل.
ويىن: «باقشاداعى كوكونىستەردى جيناۋ» ماشينامەن تاسىپ ءبىر ىدىسقا جيناۋ.
قۇمىرسقا: (قولىنا ىدىستى ۇستاپ تۇرادى) بالالار سەندەرگە راحمەت. ەندى قىسقى ازىعىم دايىن. ال، شەگىرتكە سەن ويلان. ساۋ بولىڭدار بالالار! (قۇمىرسقا شىعىپ كەتەدى)
شەگىرتكە: كەتە بەر، كەتە بەر. مەنىڭ، ءالى بالالار كوڭىلىمدى كوتەرەدى.
تاربيەشى: شەگىرتكە سەن بىلەسىڭ بە؟ كۇز مەزگىلىندە نەشە اي بارىن؟
شەگىرتكە: ول نە نارسە، ونى ويلايتىن دا، ۋاقىتىم جوق.
تاربيەشى: ەندەشە ونى ءبىزدىڭ بالالار ايتىپ بەرسىن
ەركەسۇلۋ:
قازان ايى باستالدى،
قۇستار قايتا باستادى.
تۋىستىق ادال دوستىقپەن،
بەيبىت ءومىر جالعاستى.
كۇزدىڭ قاراشا ايىندا،
جيىن – تەرىن بىتەدى،
جاپىراقتار سارعايعان،
سىبدىر - سىبدىر تۇسەدى.
شەگىرتكە: وي، بالالار سەندەر دۇرىس ايتاسىڭدار. سەندەردىڭ تاقپاقتارىڭدى، بولجامدارىڭدى ەستىپ ويلانىپ قالدىم. سەكىرىپ، ءان سالىپ جۇرە بەرمەي قىسقى ازىعىمدى دايىندايىن. ساۋ بولىڭدار بالالار! راحمەت سەندەرگە. كوڭىلىمدى كوتەردىڭدەر. قۇمىرسقانى كۋىپ جەتىپ الايىن دەپ شىعىپ كەتەدى
ءان: «بەرەكەسىن سىيلاۋعا»
تاربيەشى؛ قۇرمەتتى اتا - انالار، قوناقتار، ارىپتەستەر كۇز ءارقاشان دا، ءوزىنىڭ مولشىلىعىمەن كەلسىن دەي وتىرا، ءار وتباسىنا اماندىق تىلەيمىز.
التىن كۇزدىڭ سىيى - جەمىستەردەن دە ءدام تاتاتىن كەز - كەلگەن سياقتى. توبىمىزعا بارۋعا جينالايىق. ال، كەلگەن قوناقتارىمىزعا
«ساۋ بولىڭىزدار!» دەي وتىرىپ، كۇز بەرەكەلى، استىقتى بولسىن دەمەكپىز.
قاراعاندى قالاسىنىڭ
№ 42 «تىلەك» بالاباقشا تاربيەشى –پەداگوگى
ساكەنوۆا كالكەن سەريكوۆنا
You Might Also Like
-
ادىستەمەلىك ۇسىنىستار مۇعالىمگە 5 - سىنىپ ءبىلىم الۋشىلارىنا «جاراتىلىستانۋ» ءپانى بويىنشا جيىنتىق باعالاۋدى جوسپارلاۋ، ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋگە كومەك قۇرالى رەتىندە قۇراستىرىلعان. ادىستەمەلىك ۇسىنى...
