InfoHub Logo

قىزىلجاردىڭ جەرىن ءبىرجولا ولشەپ الۋعا كەلگەن ينجەنەر جانە ارگەرەي گەنارالدىڭ كەلگەنىن كورگەن كەنە حان ءبىراز ساربازدارمەن بارىپ، ولاردى ءتۇرىپ ايداپ شىقتى. ولار نيكولايعا: «كەنە باستاعان قازاق باتىرلارى بىزگە قارسى شىقتى»، — دەپ ارىز ەتتى. نيكولاي كوپ سالدات جىبەردى.

نيكولاي سالداتتارىن كەنە باستاعان قول بەرى وتكىزبەيمىز دەپ، قانشا قولمەن قارسى تۇردى. نيكولايدىڭ سالداتى قاپتاپ كەلىپ قالدى. تاراقتى بايعوزى باتىر مەن ارعىننان اعىباي، ءتورتۋىلدان جانايدار جانە تاما تاناش باتىرلار باستاعان ەكى ءجۇز ەلۋ قول نيكولايدىڭ سالداتىمەن ۇرىس سالدى.

قىزىلجار باسىندا جەتى كۇن، جەتى ءتۇن كەرەمەت ۇرىس بولدى. ەكى جاقتان دا ادامدار كوپ قىرىلدى. باتىرلار وڭىنان دا كىردى، سولىنان دا كىردى. ءبىرسىپىراسىن كەنە اسكەرى قىردى، ابدەن قىزىل قانعا باتىپ وشىكتى. اقىرىندا جاۋىز نيكولايدىڭ سالداتتارى ابدەن جەڭىلە باستاعان سوڭ، زەڭبىرەك اتقىلادى. كەنەنىڭ نوكەرلەرى زەڭبىرەكتەن قورقىپ ساسپادى، العا قاراي ۇمتىلا ءتۇسىپ، بەكىنىستەردى الدى. كوپ سالداتتارىن قولعا ءتۇسىردى. نيكولايدان ەكى ءجۇز ەلۋدەن استام سالدات قىرىلدى. كەنەنىڭ بەس ءجۇز نوكەرى ءولدى. جارىم جارتىسى قولدا قالدى.

سوندا اعىباي باتىردىڭ كەنەكەڭە ايتقان ءسوزى:

«قازاقتىڭ ماقالى بار ەدى عوي «ورىس كوپ پە، ورمان كوپ پە؟» دەيتىن. مۇنىڭ ار جاعىنان كەلە بەرەتىن لاشكەرى كوپ، ساناۋلى لاشكەرىمىز بولماسا، ەلدەگى دۇشپاندارىمىز دا از ەمەس ەدى عوي، حالىقتىڭ ماقالى بار ەدى عوي «ەر جىگىت قوس تابار» دەگەن. قىزىلجاردى تاستايىق، كوكشەتاۋدى الايىق»، — دەدى. تورە: «ماقۇل»، — دەپ كوكشەتاۋ كەلدى. باتىرلاردىڭ ءبارى امان، جالعىز-اق بەس جۇزدەي ادام سوعىستا قازا بولدى. بۇلار بۋرابايدان قونىس الدى.

ات جاقسىسى ءمىنىلدى،
ساۋىت جاقسىسى كيىلدى.
عالامعا سوعىس سالعانى ءبىلىندى،
دوستار بۇل ىسكە ءسۇيىندى.
نيكولاي جاۋىزدىڭ ءسوزىن سويلەگەن
دۇشپاندار كۇيىندى.

وسى ارادا كەنەنىڭ اسكەرى ەكى ايداي اتتارىن تىنىقتىرىپ، جابدىقتارىن سايلاپ، ەل ورتاسىندا، ارقادا جاتقان اسكەرلەرىن شاقىرتتى.
قايراتى قارا باستان قايتپاعان الىپ ەر — تامادان جولدىاياق باتىر، ءومىرزاق دوعالاق باتىر، شۋشاق بايتەلى باتىر، تاراقتى قۇلجان باتىرلار باستاعان ون مىڭ اسكەر مەن كەنەنىڭ كوكشەتاۋداعى بەكىنىس قامالىنا قوسىلدى. اسكەرى كوبەيىپ، كۇشى ارتىپ، ەندى نيكولايعا ويران سالۋعا ويلادى.

كەرەي سوۆەتنيك تۇرلىبەك جاۋىز نيكولايدىڭ ءسوزىن سويلەگەن سۇمىراي ەكەن. «كەنە حاننىڭ كوپ مىڭداعان اسكەرى كەلىپ، مەنىڭ كوكشەتاۋداعى جەرىمدى باسىپ-جانشىپ، قونىس سالىپ، الىپ قويدى»، — دەپ نيكولايعا جانسىز حابار بەردى. كەنەگە وشىككەن نيكولاي پاتشا ون مىڭ سالدات جىبەردى. «كەنەنىڭ اسكەرىن قىر، كەنەنى ۇستاپ اكەل!» — دەدى. نيكولايدىڭ قارۋ-جاراقتى سالداتتارى بەكىنىستە جاتقان كەنەنىڭ اسكەرىنە شابۋىل جاسادى. قارۋلى كەنەنىڭ قالىڭ اسكەرى جاۋدان بەتتەرى قايتپاي زور مايدانعا شىقتى.

مايلىكوبەك باستاعان مىڭ قول اسكەر نيكولايدىڭ جەتى ءجۇز سالداتىن قىردى. تاما تاناش باتىر، جولدىاياق باتىرلار مەن اعىبايلار سوعىستا ايلاسىمەن اسىپ، نيكولايدىڭ سالداتتارىن جۋساتىپ سالدى. تاۋدىڭ تاستارى اسپانعا اتىلدى، تاس قانعا بويالدى، كەرەيلەردىڭ بايتاق دالاسى ولگەن ادامنىڭ دەنەسى ساسىدى. سوعىستا كەنەنىڭ نەلەر باتىرلارى وققا ۇشتى.

تۇرلىبەك نيكولايدىڭ سالداتتارىنا ات تا، كىسى دە، اس تا بەرىپ كومەكتەستى. كەنەنىڭ اعىباي باستاعان اسكەرى پاتشاعا كومەك كورسەتكەن تۇرلىبەكتەردىڭ جىلقىسىن ايداپ الدى. پاتشاعا كومەكتەسكەن ادامداردى قولعا ءتۇسىردى. كەرەي ىشىندەگى تۇرلىبەكتىڭ سىلتەۋىمەن نيكولايعا كومەكتەسكەن بايلاردى السىرەتىپ، نيكولايدىڭ جىبەرگەن ون مىڭ اسكەرىنىڭ جەتى مىڭ ءۇش ءجۇز دەيىن قىرىپ سالدى.

قالعان سالداتتارى تىم-تىراقاي جوسي جونەلدى. كەنەنىڭ اسكەرى كوكشەتاۋعا بۋرابايعا ورنىقتى. كوكشەتاۋدىڭ وقجەتپەس بيىگىنە كەنەكەڭ شىقتى. كوكشەتاۋدا «ارپا جولى — اعىباي جولى» اتاندى. كەنەنىڭ قالىڭ اسكەرى بۇل جەردە قونىس الىپ، يت جۇگىرتىپ، قۇس سالدى. كەنەنىڭ اسكەرلەرىنەن باسقا جان بالاسى كوكشەنىڭ بيىك شىڭىنا وق اتىپ، وعىن جەتكىزگەنى بولماعان. سونان ونى «وقجەتپەس» قويعان. «ارپا جولى» دەپ اتاۋى — كەنەنىڭ اسكەرىنە ازىق تاسىعان جولدى «ارپا جولى» دەپ اتاعان. كەنەسارى بۋراباي تاۋىندا يت جۇگىرتىپ، قۇس سالىپ اڭ اۋلاپ جۇرگەنىندە ءبىر بيىك جارتاستىڭ ۇڭگىرىنە تۇنەپ جۇرەدى ەكەن. سونان ول ۇڭگىر «كەنەسارى ۇڭگىرى» اتالىپ كەتتى. ول ۇڭگىردىڭ ىشىنە كەنەسارى كيىكتىڭ ەتىن اسىپ جەگەن. وت جاققان ورنى ءالى سول كۇيىندە تۇر.

كەنەنىڭ اسكەرى بۋراباي، كوكشەتاۋ بويىندا ءبىر جاز، ءبىر قىس مەكەن ەتتى. بۇلار دەمدەرىن الىپ، ات-تۇرماندارىن سايلانىپ الىستى. ازىقتارىن سايلادى. ەل ىشىندە كىمنىڭ جاۋ، كىمنىڭ قاس ەكەنىن ءبىلدى. نيكولاي پاتشا كەنەنىڭ اسكەرىن قىرۋ ماقساتىمەن تاعى دا ون بەس مىڭ سالدات جىبەردى. بۇل جەردە ون ءۇش كۇن كۇنى-تۇنى قان مايدان سوعىس بولدى. اعىباي اسكەرى بۋراباي بيىگىندەگى سالداتتاردى تاۋدان تاسشا دومالاتتى. سارمانتاي، الشاعىر، توعاناس باتىر، ناۋرىزباي، جانايدار باتىرلار اسقان قايراتىمەن ءارى ايلاسىمەن نيكولاي اسكەرىن ەسەپسىز قىردى. ءبىراق قۇمىرسقاداي جەرجۇزىن باسقان اسكەردى قىرىپ بىتىرە المادى. قارۋ-جاراقتى، زەڭبىرەكتى نيكولاي سالداتتارى كۇشىن جيناپ، سوعىسقا ولگەن-تىرىلگەنىنە قاراماي كىرىستى.

كەنەنىڭ مىڭ جارىمداي اسكەرى وققا ۇشتى. كەنەنىڭ نەشە ءتۇرلى مەرگەن، الۋان الىپ، قايراتى كۇشتى، ايلاشى اسكەرلەرى نيكولاي سالداتتارىنىڭ وعىنان قازا تاپتى. بەتى قايتقان كەنە اسكەرى اقمولاعا قاراي ويىستى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

جالبىر باتىر (ءى نۇسقا)

سىرىمنىڭ نۇرالى حاندى شابۋى (ءىى نۇسقا)

بايماعامبەت سۇلتان مەن سىرىم باتىر

---