كومپيۋتەردىڭ كومەگىمەن حابارلاردى قابىلداۋ جانە بەرۋ. جەرگىلىكتى جەلى. ەلەكتروندى پوشتا. حابارلار قۇرۋ جانە حاتتارمەن جۇمىس ىستەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كومپيۋتەردىڭ كومەگىمەن حابارلاردى قابىلداۋ جانە بەرۋ.
جەرگىلىكتى جەلى.
ەلەكتروندى پوشتا. حابارلار قۇرۋ جانە حاتتارمەن جۇمىس ىستەۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. «ەلەكتروندى حابار»، «كومپيۋتەرلىك جەلى» ۇعىمدارىمەن تانىستىرۋ. ەلەكتروندىق پوشتا مەن ەلەكتروندىق حابارلار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ەلەكتروندىق ادرەس تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. Internet Mail باعدارلاماسىمەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ نە ەكەنىن، مودەم دەگەنىمىز نە جانە ول نە ءۇشىن قولدانىلادى، ەلەكتروندىق ادرەس دەگەن نە ەكەنىن ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلارعا ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: كورسەتە - ءتۇسىندىرۋ
ءبىلىم – بىلىككە قويىلاتىن تالاپتار:
وقۋشىلار ءبىلۋى ءتيىس:
- كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ نە ەكەنىن؛
- كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ ارنالۋىن؛
- كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ جىكتەلۋىن؛
- جەرگىلىكتى جانە جالپى جەلى نە ەكەنىن؛
- جەرگىلىكتى جەلىنى ۇيىمداستىرۋدى؛
- دك جانە كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ رەسۋرستارىن؛
- حاتتاما دەگەن نە جانە قالاي قولدانىلاتىنىن؛
- حاتتاما دەگەن نە جانە ول قانداي قۇرالدىڭ كومەگىمەن حابار جىبەرۋگە بولادى؛
- مودەم دەگەنىمىز نە جانە ول نە ءۇشىن قولدانىلادى؛
- جەرگىلىكتى جەلى تۇرلەرىن؛
- ەلەكتروندىق ادرەس دەگەن نە ەكەنىن؛
- ەلەكتروندىق حابار دەگەن نە ەكەنىن؛
- حابارلار قالاي جىبەرىلەتىنىن؛
- ەلەكتروندىق حابارلارمەن جۇمىس ىستەۋ ەرەجەلەرىن.
وقۋشىلار ۇيرەنۋى ءتيىس:
- جەرگىلىكتى جەلىنى قولدانۋدى؛
- جەرگىلىكتى جەلى مىسالدارىن كەلتىرۋدى؛
- «جەرگىلىكتى ورتا» قاپشىعىمەن جۇمىس ىستەۋدى؛
- حابارلاردى قۇرۋدى، رەداكسيالاۋدى، ساقتاۋدى جانە اشۋدى؛
- حابارلاردى جىبەرۋدى جانە قابىلداۋدى.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
III. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
جەرگىلىكتى جەلى مەن حابارلار جانە ولاردى جىبەرۋى قابىلداۋ تۋرالى ايتپاس بۇرىن، بەرىلگەن تاقىرىپتى تۇسىنۋگە قاجەت نەگىزگى ۇعىمداردى بەرەيىك.
دك رەسۋرستارى - بۇل قۇرال - جابدىقتار(اپپاراتتىق قامسىزداندىرۋ، باعدارلامالار(باعدارلامالىق قامسىزداندىرۋ) جانە دك - دا ساقتالاتىن جانە وقىلاتىن دەرەكتەر.
ورتاق رەسۋرس - بۇل كومپيۋتەردىڭ نەمەسە جەرگىلىكتى جەلىنىڭ رەسۋرسى، ول بىرنەشە قولدانبالار نەمەسە پايدالانۋشىلار پايدالانا بەرەدى(ءبىر ۋاقىتتا نەمەسە ءار ۋاقىتتا)
كومپيۋتەرلىك جەلى (Network) دەپ رەسۋرستاردى بىرگە قولدانۋ جانە اقپاراتتاردى الماسۋ ءۇشىن بىرىكتىرىلگەن بىرنەشە كومپيۋتەرلەردى اتايدى.
كومپيۋتەرلەردى تىكەلەي قوسۋ - بۇل ەكى كومپيۋتەردىڭ پاراللەل پورتقا قوسىلعان كابەلدىڭ قيىندىسىمەن قوسىلۋى. مۇندا Windows98 وج - دان باسقا، ەشقانداي قوسىمشا اپپاراتتىق نەمەسە باعدارلامالىق جابدىقتامانىڭ كەرەگى جوق. تىكەلەي قوسقاندا ءبىر دك - جەتەكشى، ال ەكىنشىسى ىلەسۋشى بولىپ تابىلادى.
جەرگىلىكتى جەلى (LAN – Local Area NETwork) - بۇل گەوگرافيالىق ءبىر جەردە ورنالاسقان جەلى. جەرگىلىكتى جەلىنىڭ ارنالۋى – رەسۋرستارعا بىرىگىپ قاتىناۋ (اقپاراتتار مەن قۇرال - جابدىقتاردى قولدانۋ)، سونداي - اق جەلىدەگى جۇمىستىڭ بارىسىن باقىلاۋ (اكىمشىلىك فۋنكسيا).
ءبىر رانگتى جەلى - بۇل قۇقىعى بىردەي بارلىق كومپيۋتەرلەرى بىردەي فۋنكسيالار ورىندايتىن جەرگىلىكتى جەلى. مۇنداي جەلىلەر ارنايى باعدارلامالىق جابدىقتامانى قاجەت ەتپەيدى.
كليەنت - سەرۆەر ءتيپتى جەلى - بۇل ەكىدەن ارتىق دك - دەن تۇراتىن جەلى، ونىڭ ءبىرى - فايل سەرۆەر، ال قالعاندارى جۇمىس ستانساسى بولىپ تابىلادى. مۇنداي جەلىگە قوسىلۋ ءار كومپيۋتەرگە جەلىلىك تاقشا ورناتۋدى كومپيۋتەردىڭ كابەلدى جالعانۋىن، ولاردىڭ بىرىككەن جۇمىسىن باسقاراتىن ارنايى باعدارلامالىق جابدىقتامانى تالاپ ەتەدى. بۇل جەلى تابىستى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن جۇيەلىك اكىم قاجەت.
سەرۆەر - بۇل كومپيۋتەر نەمەسە باعدارلامالار دەستەسى، ول باسقا كومپيۋتەردە ورىندالاتىن پايدالانۋشىنىڭ دەستەسىنە قىزمەت كورسەتۋدىڭ سپەسيفيكالىق ءتۇرى. ءبىر كومپيۋتەردە بىرنەشە سەرۆەر بولۋى مۇمكىن.
فايلدىق سەرۆەر - بۇل “كليەنت - سەرۆەر” جەلىسىندە جۇمىستى باسقاراتىن جانە اقپاراتتى ساقتايتىن ارنايى كومپيۋتەر.
جۇمىس ستانساسى - بۇل جەلىدەگى كەز كەلگەن كادىمگى كومپيۋتەر، ونىڭ ىشىندە “كليەنت سەرۆەر” جەلىسىندەگى دە (فايلدىق سەرۆەردەن باسقا.)
جۇيەلىك اكىم - بۇل پايدالانۋشىلارعا نۇسقاۋلار جۇرگىزەتىن جانە ورتاق دەرەكتەرگە قاتىناۋ رەجىمىن باسقاراتىن جەلىدەگى جۇمىسقا جاۋاپتى تۇلعا.
جەلىلەر توپوگرافياسى - بۇل كومپيۋتەرلەردى ءبىر جەلىگە قوسۋ سحەماسى (جەلى كونفيگۋراسياسى).
توراپ - بۇل جەلىگە جالعانعان كەز كەلگەن جەكە كومپيۋتەر.
مودەم - انالوگتىق تەلەفون سىمدارىنىڭ كومەگىمەن كومپيۋتەرلەردىڭ اراسىندا سيفرلىق اقپارات بەرۋ قۇرىلعىسى. اقپاراتتى قابىلداۋ ءۇشىن جەلىنىڭ باسقا ۇشىندا دا مودەم بولۋى كەرەك.
پروتوكول - بۇل تەحنيكالىق قۇرىلعىلاردىڭ ءوزارا قارىم - قاتىناس جاساۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ەرەجەلەر جيىنى.
جەلىلىك پروتوكول - بۇل جەلىدەگى جۇمىستى باسقاراتىن باعدارلامالار كەشەنى (جەلىدەگى بىرىكتىرىلگەن كومپيۋتەرلەردىڭ قاتىناۋ ءتىلى).
حابار (Message)- كومپيۋتەردە جازىلعان جانە فايل تۇرىندە قۇرىلعان، بەلگىلى قۇرىلىمى جانە كەڭەيتىلۋى بار، ونى كومپيۋتەرلىك جەلى بويىنشا باسقا كومپيۋتەرگە جىبەرۋگە بولاتىن حات.
كومپيۋتەرلىك جەلىلەر جانە ولاردىڭ جىكتەلۋى.
كومپيۋتەرلىك جەلىلەرىدى ءبىرقاتار بەلگىلەرى بويىنشا جىكتەۋگە بولادى، مىسالى، تەرريتوريالىق دارەجەسى بويىنشا، توپولوگياسى بويىنشا، قولدانىلاتىن باعدارلامالىق جابدىقتاماسى بويىنشا (وج نەمەسە جەلىلىك قىزمەت)، قۇرىلىمى (ارحيتەكتۋراسى) بويىنشا جانە ت. ب.
جەلىنىڭ تەرريتوريالىق تارالۋىنىڭ دارەجەسى بويىنشا ولار مىنالارعا بولىنەدى:
1. جەرگىلىكتى جەلى (ەەم - دەر اراسى 10 كم، كوبىنەسە ەەم جوعارعى جىلدامدىقتى دەرەكتەر بەرۋ ارناسى ارقىلى بايلانىسادى، اتاپ ايتقاندا: شيىرىلعان جۇپ، كواكسيالدى كابەل، وپتيكالىق كابەل جانە ت. ب. راديو بايلانىسى دا قولدانىلۋى مۇمكىن)؛
2. ايماقتىق جەلى (توراپتار اراسىنداعى قاشىقتىق 10 - 1000 كم، بايلانىس ارناسى رەتىندە كوبىنەسە تەلەفون لينيالارى قولدانىلادى)؛
3. دۇنيەجۇزىلىك (جالپى) جەلى (توراپتار اراسىنداعى قاشىقتىق 10 - 15 مىڭ كم، كوپتەگەن باسقالارى مەن قاتار سپۋتنيكتىك بايلانىس ارناسى قولدانىلادى).
جەرگىلىكتى جەلى. نەگىزگى ۇعىمدارى (ءتۇسىندىرۋ).
بۇل جەلىلەر كەڭ تاراعان، ولاردا اقپاراتتىڭ 80 - 90% اينالادى جانە ولاردىڭ تەك 10 - 20% سىرتقى قاتىناستارمەن بايلانىستى.
جەرگىلىكتى جەلىدە جۇمىس ىستەۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى:
1. ورتاق رەسۋرستاردى كوپ قولدانۋشىلىق رەجىمىندە قولدانىلۋى؛
2. بارلىق پايدالانۋشىلاردىڭ ورتاق پرينتەردە ءبىر ۋاقىتتا باسپاعا شىعارا الۋى؛
3. پايدالانۋشىلاردىڭ ءوزارا اقپارات الماسۋى، ەلەكتروندىق پوشتا ۇيىمداستىرۋ مۇمكىندىگى؛
4. سىرتقى جادتى ءتيىمدى قولدانۋى؛
5. پايدالانۋشىنىڭ كەز كەلگەن كومپيۋتەردەن، جالپى جەلىنىڭ كوممۋنيكاسيالىق تورابى بولعان جاعدايدا، جالپى جەلىنىڭ رەسۋرستارىنا قامتاماسىز ەتۋى؛
6. وقۋ پروسەسىن ادىستەمەلىك جەتىلدىرۋ ءۇشىن جەلىلىك ورتانى پايدالانۋ مۇمكىندىگى (جەتەكشى كومپيۋتەردەن ىلەسەتىن كومپيۋتەرلەرگە جۇمىستى كورسەتۋ جانە كەرىسىنشە).
توپولوگياسى بويىنشا جەرگىلىكتى جەلىلەردى مىنالارعا بولۋگە بولادى:
1. جەكەارنالى (شينا). مۇنداي جەلى ارقىلى ءبىر توراپ بەرگەن دەرەكتەردى، بارلىق توراپتار قابىلدايدى، ءبىراق تەك وعان عانا ارنالعان توراپ قانا، ونى تانيدى جانە قابىلدايدى.
2. ساقينالىق (تۇيىق). مۇنداي جەلىدە دەرەكتەر بەرگەندە ماركەرلەر قولدانىلادى.
3. جۇلدىز ءپىشىندى. مۇنداي جەلىنىڭ بارلىق كومپيۋتەرلەرىن بىرىكتىرەتىن اكتيۆتى ورتا بولادى. دەرەكتەر بەرگەندە مۇندا دا ماركەر قولدانىلادى.
4. اقشاقار. جۇلدىز ءتارىزدى توپولوگيانىڭ ءبىر ءتۇرى.
5. اعاش تۇرىندە. جۇلدىز توپولوگيانىڭ ءبىر ءتۇرى.
جەرگىلىكتى جەلىلەر، قوسۋ جانە باعدارلامالىق جابدىقتاماسىنىڭ قۇرىلىم بويىنشا مىنالارعا بولىنەدى:
1. ءبىر رانگىلى؛
2. تىكەلەي قوسۋ جەلىلەرى (ەكى كومپيۋتەر)
3. كليەنت – سەرۆەر
4. بىرنەشە فايلدىق سەرۆەرلەردى قولداناتىن جەلىلەر
جەرگىلىكتى جەلىدە قولدانىلاتىن وج نەمەسە جەلى قىزمەتى بىرنەشە نەگىگى توپقا بولىنەدى:
1. NET WARE 4. 1
2. Windows NT
3. Vines 6. 0
4. OS 2 Warp.
5. UNIX
جەرگىلىكتى جەلىدەگى جۇمىس.
جەرگىلىكتى جەلىدەگى (مىسالى، ءبىر رانگىلى) بارلىق كومپيۋتەرلەرگە بەرىلگەن جەلى ءۇشىن بىرەگەي ات بەرىلەدى. ءاربىر جەلىنى پايدالانۋشىنىڭ ءوز اتى مەن ءپارولى بولادى. Windows 98 - ءدىڭ قۇرامداس جەلىلىك قۇرالدارىمەن جۇمىس ىستەگەندە، وج - نى جۇكتەگەننەن كەيىن بىردەن كليەنت تەرەزە ۇسىنادى، پايدالانۋشى ول ارقىلى ءوزىنىڭ جەلىلىك اتى مەن ءپارولىن كورسەتىپ، جەلىدە تىركەلەدى. جالپى رەسۋرستارعا قاتىناۋ جۇمىس ۇستەلىندەگى ارنايى «جەلىلىك ورتا» قاپشىعى ارقىلى جۇزەگە اسادى. «جەلىلىك ورتا» سەرۆەرلەر (Netware 4. 1، Windows NT) رەسۋرستارىن دا، ءبىر رانگىلى جەلىنىڭ كومپيۋتەرلەرىنىڭ رەسۋرستارىن دا كورسەتە الادى. بۇل قاپشىق ارقىلى جەلىنىڭ باسقا كومپيۋتەرىنىڭ اقپاراتتارىنا، ەگەر ول كومپيۋتەردە بۇعان الدىن - الا رۇقسات بەرىلسە، قاتىناۋعا بولادى.
كومپيۋتەردىڭ رەسۋرستارىن قولدانۋعا رۇقسات كەلەسى جولدارمەن بەرىلەدى:
1. «مەنىڭ كومپيۋتەرىم» قاپشىعىنا كىرۋ؛
2. ارنايى قاپشىقتى – س، ا، ۆ، د، ە ديسكىلەرىن بەلگىلەۋ؛
3. ماۋستىڭ وڭ جاق باتىرماسىن باسۋ ارقىلى كونتەكستى مەنيۋدى شاقىرۋ؛
4. «قاسيەتتەر» پۋنكىتىنە كىرۋ
5. «دوستۋپ» (قاتىناۋ) بەت بەلگىسىن تاڭداۋ؛
6. «ورتاق رەسۋرس» دەگەن ءسوز تىركەسىنىڭ جانىنا نۇكتە قويۋ
7. «تەك وقۋ ءۇشىن»، «تولىق»، «پارولمەن انىقتالادى» پۋنكتتەرىنىڭ ءبىرىن تاڭداۋ؛
8. «پارولمەن انىقتاۋ» پۋنكتىن تاڭداعاندا، پارول ەنگىزىلەدى؛
9. بەرىلگەن رەسۋرستاردى پايدالانباسىن دەسەڭدەر، وندا «جەرگىلىكتى ورتا» ءسوز تىركەسىن بەلگىلەۋ كەرەك
بۇدان باسقا، جەلىلىك رەسۋرستاردى باعىتتاۋشى ارقىلى، قولدانبالارداعى قۇجاتتاردى اشۋ مەن جابۋ تەرەزەلەرىندە ارنايى «جەلىلىك ورتا» قاپشىعىن تاڭداپ، ول ارقىلى كومپيۋتەردى (اتى بويىنشا) بۇل كومپيۋتەردىڭ قاتىناۋعا مۇمكىن رەسۋرستارىن (قاپشىقتار - ديسكىلەر)، سودان كەيىن قاجەت فايلدى قولدانۋعا بولادى.
سىنىپتىڭ كومپيۋتەرلىك جەلىسى
كومپيۋتەرلىك جەلى – بۇل ءبىر - بىرىمەن ءار ءتۇرلى رەسۋرستاردى بىرگە قولدانا الاتىنداي جالعاسقان كومپيۋتەرلەر توبى، (باعدارلامالار، دەرەكتەر، قۇجاتتار، شالعاي قۇرىلعىلار)
وزدەرىڭ سىنىپتارىڭداعى كومپيۋتەردىڭ جەرگىلىكتى جەلىگە بىرىكتىرىلۋ سحەماسىن سال.
تاپسىرما ءمۇعالىمنىڭ باسقارۋىمەن ورىندالادى. ەگەر سىنىپتارىڭدا جەرگىلىكتى جەلى جوق بولسا، وندا كومپيۋتەردىڭ جەلىگە قوسۋ نۇسقالارىن سالىڭدار. ءبىر رانگىلى جەرگىلىكتى جەلىنىڭ ۇلگىسى وقۋلىقتا كەلتىرىلگەن.
سۇرقتارعا جاۋاپ بەر.
تاپسىرما تاقىرىپتى وقۋلىقتان وقۋمەن جانە ءمۇعالىمنىڭ تۇسىندىرۋىمەن قاتار ورىندالۋى مۇمكىن نەمەسە تاقىرىپتى مەڭگەرۋىن تەكسەرۋ ءۇشىن قولدانىلادى
مىنا بەلگىشە قاي جەردە ورنالاسقان؟
جۇمىس ۇستەلىندە
ەگەر مىنا بەلگىشەنى ەكى رەت شەرتسە نە بولادى؟
جەرگىلىكتى جەلىمەن قامتىلعان كومپيۋتەرلەردى كورسەتەتىن قاپشىق اشىلادى
مىنا بەلگىشە قاي جەردە ورنالاسقان؟
«جەلىلىك ورتا» قاپشىعىنىڭ تەرەزەسىندە
ەگەر مىنا بەلگىشەنى ەكى رەت شەرتسە نە بولادى؟
بارلىق جۇمىس توپتارىن كورسەتەتىن تەرەزە اشىلادى
دۇنيەجۇزىلىك (جالپى) جەلى ۇعىمى
قانداي كومپيۋتەردىڭ توپتارى جەرگىلىكتى جەلىمەن، ال قانداي توپتارى دۇنيەجۇزىلىك جەلىمەن بىرىكتىرىلەتىنىن باعدارشالارمەن كورسەت.
تاپسىرما ءوز بەتىمەن ورىنداۋعا ۇسىنىلادى.
ەلەكتروندىق پوشتا دەگەنىمىز نە؟
ەلەكتروندىق حابار
جوعارىدا ايتىلعانداي، ەلەكتروندىق حابار نەمەسە فايل تۇرىندەگى حاتتى، جەرگىلىكتى جەلى ارقىلىدا، دۇنيەجۇزىلىك جەلى ارقىلى دا جىبەرۋگە بولادى. جەرگىلىكتى جەلى بويىنشا جىبەرگەندە وج-نىڭ قۇرامداس قۇرالدارى نەمەسە قىزمەتتەر پايدالانىلادى، ال دۇنيەجۇزىلىك جەلى بويىنشا جىبەرگەندە ارنايى باعدارلامالىق جابدىقتامالار جانە بەلگىلى ەلەكتروندىق حابارلارمەن جۇمىس ىستەۋ ەرەجەلەرى قولدانىلادى، سونىمەن قاتار قوسىمشا اپپاراتتىق جابدىقتاما – مودەم قاجەت بولادى.
كەز كەلگەن ەلەكتروندىق حابار (حات) تاقىرىپتىق بولىمىمەن دەنەسىنەن قۇرالۋى كەرەك. حاتتىڭ تاقىرىپتىق بولىگىندە پايدالانۋشىنىڭ، جىبەرۋشىنىڭ ادرەسى، جىبەرۋ ۋاقىتى، حات تاقىرىبى، ونىڭ ماڭىزدىلىعىنىڭ دارەجەسى مىندەتتى تۇردە كورسەتىلۋى كەرەك. حاتتىڭ دەنەسىندە، ءماتىننىڭ وزىنەن باسقا، جىبەرۋشىنىڭ قولى قويىلادى.
ەلەكتروندىق حابارلارمەن الماسۋ ادەتتەگى پوشتادان الدەقايدا ىڭعايلى، ويتكەنى ول سەنىمدى، ارزان جانە ۋاقىتتى ۇنەمدەيدى.
ەلەكتروندىق حاباردى دايىنداۋ ءۇشىن ارنايى باعدارلامالىق قۇرالدار، وزگەشە ماتىندىك رەداكتورلار قولدانىلادى. حابارلاردى جىبەرۋدى ادەتتە باسقا باعدارلامالار ورىندايدى. مۇنىڭ ءبارى قانداي كومپيۋتەرلىك جەلىنى قولدانىلۋىمەن بايلانىستى.
نەگىزگى ۇعىمدار
ەلەكتروندىق پوشتا (ە mail) - بۇل جەلىنى پايدالانۋشىلار اراسىندا اقپاراتتى جىبەرۋ مەن ساقتاۋ جۇيەسى؛ كومپيۋتەردىڭ كومەگىمەن كەز كەلگەن تۇردەگى حابارلاردى نەمەسە باسپا ءسوز حابارلارىن بەرۋ.
Internet-تە قاتىناۋدىڭ ەكى رەجيمى بولادى - Off Line جانە On Line. ەلەكتروندىق پوشتامەن جۇمىس ىستەگەندە Off Line رەجيمىن پايدالانادى.
Off Line – بۇل پايدالانۋشىنى وندا حوست – ماشينامەن بايلانىسا الاتىن، پوشتانى جانە جاڭالىقتاردى دەستە تۇرىندە جىبەرىپ الا الاتىن جۇمىس رەجىمى. Off Line رەجيمىندە پايدالانۋشىنىڭ قوسىلۋى ونىڭ ءوزىن تىركەۋى دە (پارول مەن ەلەكتروندىق ادرەس بەرىلۋى) جانە سايكەس باعدارلامالىق جابدىقتاما ورناتۋ.
جەرگىلىكتى جەلى.
ەلەكتروندى پوشتا. حابارلار قۇرۋ جانە حاتتارمەن جۇمىس ىستەۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. «ەلەكتروندى حابار»، «كومپيۋتەرلىك جەلى» ۇعىمدارىمەن تانىستىرۋ. ەلەكتروندىق پوشتا مەن ەلەكتروندىق حابارلار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. ەلەكتروندىق ادرەس تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. Internet Mail باعدارلاماسىمەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەتۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ نە ەكەنىن، مودەم دەگەنىمىز نە جانە ول نە ءۇشىن قولدانىلادى، ەلەكتروندىق ادرەس دەگەن نە ەكەنىن ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلارعا ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: كورسەتە - ءتۇسىندىرۋ
ءبىلىم – بىلىككە قويىلاتىن تالاپتار:
وقۋشىلار ءبىلۋى ءتيىس:
- كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ نە ەكەنىن؛
- كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ ارنالۋىن؛
- كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ جىكتەلۋىن؛
- جەرگىلىكتى جانە جالپى جەلى نە ەكەنىن؛
- جەرگىلىكتى جەلىنى ۇيىمداستىرۋدى؛
- دك جانە كومپيۋتەرلىك جەلىنىڭ رەسۋرستارىن؛
- حاتتاما دەگەن نە جانە قالاي قولدانىلاتىنىن؛
- حاتتاما دەگەن نە جانە ول قانداي قۇرالدىڭ كومەگىمەن حابار جىبەرۋگە بولادى؛
- مودەم دەگەنىمىز نە جانە ول نە ءۇشىن قولدانىلادى؛
- جەرگىلىكتى جەلى تۇرلەرىن؛
- ەلەكتروندىق ادرەس دەگەن نە ەكەنىن؛
- ەلەكتروندىق حابار دەگەن نە ەكەنىن؛
- حابارلار قالاي جىبەرىلەتىنىن؛
- ەلەكتروندىق حابارلارمەن جۇمىس ىستەۋ ەرەجەلەرىن.
وقۋشىلار ۇيرەنۋى ءتيىس:
- جەرگىلىكتى جەلىنى قولدانۋدى؛
- جەرگىلىكتى جەلى مىسالدارىن كەلتىرۋدى؛
- «جەرگىلىكتى ورتا» قاپشىعىمەن جۇمىس ىستەۋدى؛
- حابارلاردى قۇرۋدى، رەداكسيالاۋدى، ساقتاۋدى جانە اشۋدى؛
- حابارلاردى جىبەرۋدى جانە قابىلداۋدى.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
III. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
جەرگىلىكتى جەلى مەن حابارلار جانە ولاردى جىبەرۋى قابىلداۋ تۋرالى ايتپاس بۇرىن، بەرىلگەن تاقىرىپتى تۇسىنۋگە قاجەت نەگىزگى ۇعىمداردى بەرەيىك.
دك رەسۋرستارى - بۇل قۇرال - جابدىقتار(اپپاراتتىق قامسىزداندىرۋ، باعدارلامالار(باعدارلامالىق قامسىزداندىرۋ) جانە دك - دا ساقتالاتىن جانە وقىلاتىن دەرەكتەر.
ورتاق رەسۋرس - بۇل كومپيۋتەردىڭ نەمەسە جەرگىلىكتى جەلىنىڭ رەسۋرسى، ول بىرنەشە قولدانبالار نەمەسە پايدالانۋشىلار پايدالانا بەرەدى(ءبىر ۋاقىتتا نەمەسە ءار ۋاقىتتا)
كومپيۋتەرلىك جەلى (Network) دەپ رەسۋرستاردى بىرگە قولدانۋ جانە اقپاراتتاردى الماسۋ ءۇشىن بىرىكتىرىلگەن بىرنەشە كومپيۋتەرلەردى اتايدى.
كومپيۋتەرلەردى تىكەلەي قوسۋ - بۇل ەكى كومپيۋتەردىڭ پاراللەل پورتقا قوسىلعان كابەلدىڭ قيىندىسىمەن قوسىلۋى. مۇندا Windows98 وج - دان باسقا، ەشقانداي قوسىمشا اپپاراتتىق نەمەسە باعدارلامالىق جابدىقتامانىڭ كەرەگى جوق. تىكەلەي قوسقاندا ءبىر دك - جەتەكشى، ال ەكىنشىسى ىلەسۋشى بولىپ تابىلادى.
جەرگىلىكتى جەلى (LAN – Local Area NETwork) - بۇل گەوگرافيالىق ءبىر جەردە ورنالاسقان جەلى. جەرگىلىكتى جەلىنىڭ ارنالۋى – رەسۋرستارعا بىرىگىپ قاتىناۋ (اقپاراتتار مەن قۇرال - جابدىقتاردى قولدانۋ)، سونداي - اق جەلىدەگى جۇمىستىڭ بارىسىن باقىلاۋ (اكىمشىلىك فۋنكسيا).
ءبىر رانگتى جەلى - بۇل قۇقىعى بىردەي بارلىق كومپيۋتەرلەرى بىردەي فۋنكسيالار ورىندايتىن جەرگىلىكتى جەلى. مۇنداي جەلىلەر ارنايى باعدارلامالىق جابدىقتامانى قاجەت ەتپەيدى.
كليەنت - سەرۆەر ءتيپتى جەلى - بۇل ەكىدەن ارتىق دك - دەن تۇراتىن جەلى، ونىڭ ءبىرى - فايل سەرۆەر، ال قالعاندارى جۇمىس ستانساسى بولىپ تابىلادى. مۇنداي جەلىگە قوسىلۋ ءار كومپيۋتەرگە جەلىلىك تاقشا ورناتۋدى كومپيۋتەردىڭ كابەلدى جالعانۋىن، ولاردىڭ بىرىككەن جۇمىسىن باسقاراتىن ارنايى باعدارلامالىق جابدىقتامانى تالاپ ەتەدى. بۇل جەلى تابىستى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن جۇيەلىك اكىم قاجەت.
سەرۆەر - بۇل كومپيۋتەر نەمەسە باعدارلامالار دەستەسى، ول باسقا كومپيۋتەردە ورىندالاتىن پايدالانۋشىنىڭ دەستەسىنە قىزمەت كورسەتۋدىڭ سپەسيفيكالىق ءتۇرى. ءبىر كومپيۋتەردە بىرنەشە سەرۆەر بولۋى مۇمكىن.
فايلدىق سەرۆەر - بۇل “كليەنت - سەرۆەر” جەلىسىندە جۇمىستى باسقاراتىن جانە اقپاراتتى ساقتايتىن ارنايى كومپيۋتەر.
جۇمىس ستانساسى - بۇل جەلىدەگى كەز كەلگەن كادىمگى كومپيۋتەر، ونىڭ ىشىندە “كليەنت سەرۆەر” جەلىسىندەگى دە (فايلدىق سەرۆەردەن باسقا.)
جۇيەلىك اكىم - بۇل پايدالانۋشىلارعا نۇسقاۋلار جۇرگىزەتىن جانە ورتاق دەرەكتەرگە قاتىناۋ رەجىمىن باسقاراتىن جەلىدەگى جۇمىسقا جاۋاپتى تۇلعا.
جەلىلەر توپوگرافياسى - بۇل كومپيۋتەرلەردى ءبىر جەلىگە قوسۋ سحەماسى (جەلى كونفيگۋراسياسى).
توراپ - بۇل جەلىگە جالعانعان كەز كەلگەن جەكە كومپيۋتەر.
مودەم - انالوگتىق تەلەفون سىمدارىنىڭ كومەگىمەن كومپيۋتەرلەردىڭ اراسىندا سيفرلىق اقپارات بەرۋ قۇرىلعىسى. اقپاراتتى قابىلداۋ ءۇشىن جەلىنىڭ باسقا ۇشىندا دا مودەم بولۋى كەرەك.
پروتوكول - بۇل تەحنيكالىق قۇرىلعىلاردىڭ ءوزارا قارىم - قاتىناس جاساۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ەرەجەلەر جيىنى.
جەلىلىك پروتوكول - بۇل جەلىدەگى جۇمىستى باسقاراتىن باعدارلامالار كەشەنى (جەلىدەگى بىرىكتىرىلگەن كومپيۋتەرلەردىڭ قاتىناۋ ءتىلى).
حابار (Message)- كومپيۋتەردە جازىلعان جانە فايل تۇرىندە قۇرىلعان، بەلگىلى قۇرىلىمى جانە كەڭەيتىلۋى بار، ونى كومپيۋتەرلىك جەلى بويىنشا باسقا كومپيۋتەرگە جىبەرۋگە بولاتىن حات.
كومپيۋتەرلىك جەلىلەر جانە ولاردىڭ جىكتەلۋى.
كومپيۋتەرلىك جەلىلەرىدى ءبىرقاتار بەلگىلەرى بويىنشا جىكتەۋگە بولادى، مىسالى، تەرريتوريالىق دارەجەسى بويىنشا، توپولوگياسى بويىنشا، قولدانىلاتىن باعدارلامالىق جابدىقتاماسى بويىنشا (وج نەمەسە جەلىلىك قىزمەت)، قۇرىلىمى (ارحيتەكتۋراسى) بويىنشا جانە ت. ب.
جەلىنىڭ تەرريتوريالىق تارالۋىنىڭ دارەجەسى بويىنشا ولار مىنالارعا بولىنەدى:
1. جەرگىلىكتى جەلى (ەەم - دەر اراسى 10 كم، كوبىنەسە ەەم جوعارعى جىلدامدىقتى دەرەكتەر بەرۋ ارناسى ارقىلى بايلانىسادى، اتاپ ايتقاندا: شيىرىلعان جۇپ، كواكسيالدى كابەل، وپتيكالىق كابەل جانە ت. ب. راديو بايلانىسى دا قولدانىلۋى مۇمكىن)؛
2. ايماقتىق جەلى (توراپتار اراسىنداعى قاشىقتىق 10 - 1000 كم، بايلانىس ارناسى رەتىندە كوبىنەسە تەلەفون لينيالارى قولدانىلادى)؛
3. دۇنيەجۇزىلىك (جالپى) جەلى (توراپتار اراسىنداعى قاشىقتىق 10 - 15 مىڭ كم، كوپتەگەن باسقالارى مەن قاتار سپۋتنيكتىك بايلانىس ارناسى قولدانىلادى).
جەرگىلىكتى جەلى. نەگىزگى ۇعىمدارى (ءتۇسىندىرۋ).
بۇل جەلىلەر كەڭ تاراعان، ولاردا اقپاراتتىڭ 80 - 90% اينالادى جانە ولاردىڭ تەك 10 - 20% سىرتقى قاتىناستارمەن بايلانىستى.
جەرگىلىكتى جەلىدە جۇمىس ىستەۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى:
1. ورتاق رەسۋرستاردى كوپ قولدانۋشىلىق رەجىمىندە قولدانىلۋى؛
2. بارلىق پايدالانۋشىلاردىڭ ورتاق پرينتەردە ءبىر ۋاقىتتا باسپاعا شىعارا الۋى؛
3. پايدالانۋشىلاردىڭ ءوزارا اقپارات الماسۋى، ەلەكتروندىق پوشتا ۇيىمداستىرۋ مۇمكىندىگى؛
4. سىرتقى جادتى ءتيىمدى قولدانۋى؛
5. پايدالانۋشىنىڭ كەز كەلگەن كومپيۋتەردەن، جالپى جەلىنىڭ كوممۋنيكاسيالىق تورابى بولعان جاعدايدا، جالپى جەلىنىڭ رەسۋرستارىنا قامتاماسىز ەتۋى؛
6. وقۋ پروسەسىن ادىستەمەلىك جەتىلدىرۋ ءۇشىن جەلىلىك ورتانى پايدالانۋ مۇمكىندىگى (جەتەكشى كومپيۋتەردەن ىلەسەتىن كومپيۋتەرلەرگە جۇمىستى كورسەتۋ جانە كەرىسىنشە).
توپولوگياسى بويىنشا جەرگىلىكتى جەلىلەردى مىنالارعا بولۋگە بولادى:
1. جەكەارنالى (شينا). مۇنداي جەلى ارقىلى ءبىر توراپ بەرگەن دەرەكتەردى، بارلىق توراپتار قابىلدايدى، ءبىراق تەك وعان عانا ارنالعان توراپ قانا، ونى تانيدى جانە قابىلدايدى.
2. ساقينالىق (تۇيىق). مۇنداي جەلىدە دەرەكتەر بەرگەندە ماركەرلەر قولدانىلادى.
3. جۇلدىز ءپىشىندى. مۇنداي جەلىنىڭ بارلىق كومپيۋتەرلەرىن بىرىكتىرەتىن اكتيۆتى ورتا بولادى. دەرەكتەر بەرگەندە مۇندا دا ماركەر قولدانىلادى.
4. اقشاقار. جۇلدىز ءتارىزدى توپولوگيانىڭ ءبىر ءتۇرى.
5. اعاش تۇرىندە. جۇلدىز توپولوگيانىڭ ءبىر ءتۇرى.
جەرگىلىكتى جەلىلەر، قوسۋ جانە باعدارلامالىق جابدىقتاماسىنىڭ قۇرىلىم بويىنشا مىنالارعا بولىنەدى:
1. ءبىر رانگىلى؛
2. تىكەلەي قوسۋ جەلىلەرى (ەكى كومپيۋتەر)
3. كليەنت – سەرۆەر
4. بىرنەشە فايلدىق سەرۆەرلەردى قولداناتىن جەلىلەر
جەرگىلىكتى جەلىدە قولدانىلاتىن وج نەمەسە جەلى قىزمەتى بىرنەشە نەگىگى توپقا بولىنەدى:
1. NET WARE 4. 1
2. Windows NT
3. Vines 6. 0
4. OS 2 Warp.
5. UNIX
جەرگىلىكتى جەلىدەگى جۇمىس.
جەرگىلىكتى جەلىدەگى (مىسالى، ءبىر رانگىلى) بارلىق كومپيۋتەرلەرگە بەرىلگەن جەلى ءۇشىن بىرەگەي ات بەرىلەدى. ءاربىر جەلىنى پايدالانۋشىنىڭ ءوز اتى مەن ءپارولى بولادى. Windows 98 - ءدىڭ قۇرامداس جەلىلىك قۇرالدارىمەن جۇمىس ىستەگەندە، وج - نى جۇكتەگەننەن كەيىن بىردەن كليەنت تەرەزە ۇسىنادى، پايدالانۋشى ول ارقىلى ءوزىنىڭ جەلىلىك اتى مەن ءپارولىن كورسەتىپ، جەلىدە تىركەلەدى. جالپى رەسۋرستارعا قاتىناۋ جۇمىس ۇستەلىندەگى ارنايى «جەلىلىك ورتا» قاپشىعى ارقىلى جۇزەگە اسادى. «جەلىلىك ورتا» سەرۆەرلەر (Netware 4. 1، Windows NT) رەسۋرستارىن دا، ءبىر رانگىلى جەلىنىڭ كومپيۋتەرلەرىنىڭ رەسۋرستارىن دا كورسەتە الادى. بۇل قاپشىق ارقىلى جەلىنىڭ باسقا كومپيۋتەرىنىڭ اقپاراتتارىنا، ەگەر ول كومپيۋتەردە بۇعان الدىن - الا رۇقسات بەرىلسە، قاتىناۋعا بولادى.
كومپيۋتەردىڭ رەسۋرستارىن قولدانۋعا رۇقسات كەلەسى جولدارمەن بەرىلەدى:
1. «مەنىڭ كومپيۋتەرىم» قاپشىعىنا كىرۋ؛
2. ارنايى قاپشىقتى – س، ا، ۆ، د، ە ديسكىلەرىن بەلگىلەۋ؛
3. ماۋستىڭ وڭ جاق باتىرماسىن باسۋ ارقىلى كونتەكستى مەنيۋدى شاقىرۋ؛
4. «قاسيەتتەر» پۋنكىتىنە كىرۋ
5. «دوستۋپ» (قاتىناۋ) بەت بەلگىسىن تاڭداۋ؛
6. «ورتاق رەسۋرس» دەگەن ءسوز تىركەسىنىڭ جانىنا نۇكتە قويۋ
7. «تەك وقۋ ءۇشىن»، «تولىق»، «پارولمەن انىقتالادى» پۋنكتتەرىنىڭ ءبىرىن تاڭداۋ؛
8. «پارولمەن انىقتاۋ» پۋنكتىن تاڭداعاندا، پارول ەنگىزىلەدى؛
9. بەرىلگەن رەسۋرستاردى پايدالانباسىن دەسەڭدەر، وندا «جەرگىلىكتى ورتا» ءسوز تىركەسىن بەلگىلەۋ كەرەك
بۇدان باسقا، جەلىلىك رەسۋرستاردى باعىتتاۋشى ارقىلى، قولدانبالارداعى قۇجاتتاردى اشۋ مەن جابۋ تەرەزەلەرىندە ارنايى «جەلىلىك ورتا» قاپشىعىن تاڭداپ، ول ارقىلى كومپيۋتەردى (اتى بويىنشا) بۇل كومپيۋتەردىڭ قاتىناۋعا مۇمكىن رەسۋرستارىن (قاپشىقتار - ديسكىلەر)، سودان كەيىن قاجەت فايلدى قولدانۋعا بولادى.
سىنىپتىڭ كومپيۋتەرلىك جەلىسى
كومپيۋتەرلىك جەلى – بۇل ءبىر - بىرىمەن ءار ءتۇرلى رەسۋرستاردى بىرگە قولدانا الاتىنداي جالعاسقان كومپيۋتەرلەر توبى، (باعدارلامالار، دەرەكتەر، قۇجاتتار، شالعاي قۇرىلعىلار)
وزدەرىڭ سىنىپتارىڭداعى كومپيۋتەردىڭ جەرگىلىكتى جەلىگە بىرىكتىرىلۋ سحەماسىن سال.
تاپسىرما ءمۇعالىمنىڭ باسقارۋىمەن ورىندالادى. ەگەر سىنىپتارىڭدا جەرگىلىكتى جەلى جوق بولسا، وندا كومپيۋتەردىڭ جەلىگە قوسۋ نۇسقالارىن سالىڭدار. ءبىر رانگىلى جەرگىلىكتى جەلىنىڭ ۇلگىسى وقۋلىقتا كەلتىرىلگەن.
سۇرقتارعا جاۋاپ بەر.
تاپسىرما تاقىرىپتى وقۋلىقتان وقۋمەن جانە ءمۇعالىمنىڭ تۇسىندىرۋىمەن قاتار ورىندالۋى مۇمكىن نەمەسە تاقىرىپتى مەڭگەرۋىن تەكسەرۋ ءۇشىن قولدانىلادى
مىنا بەلگىشە قاي جەردە ورنالاسقان؟
جۇمىس ۇستەلىندە
ەگەر مىنا بەلگىشەنى ەكى رەت شەرتسە نە بولادى؟
جەرگىلىكتى جەلىمەن قامتىلعان كومپيۋتەرلەردى كورسەتەتىن قاپشىق اشىلادى
مىنا بەلگىشە قاي جەردە ورنالاسقان؟
«جەلىلىك ورتا» قاپشىعىنىڭ تەرەزەسىندە
ەگەر مىنا بەلگىشەنى ەكى رەت شەرتسە نە بولادى؟
بارلىق جۇمىس توپتارىن كورسەتەتىن تەرەزە اشىلادى
دۇنيەجۇزىلىك (جالپى) جەلى ۇعىمى
قانداي كومپيۋتەردىڭ توپتارى جەرگىلىكتى جەلىمەن، ال قانداي توپتارى دۇنيەجۇزىلىك جەلىمەن بىرىكتىرىلەتىنىن باعدارشالارمەن كورسەت.
تاپسىرما ءوز بەتىمەن ورىنداۋعا ۇسىنىلادى.
ەلەكتروندىق پوشتا دەگەنىمىز نە؟
ەلەكتروندىق حابار
جوعارىدا ايتىلعانداي، ەلەكتروندىق حابار نەمەسە فايل تۇرىندەگى حاتتى، جەرگىلىكتى جەلى ارقىلىدا، دۇنيەجۇزىلىك جەلى ارقىلى دا جىبەرۋگە بولادى. جەرگىلىكتى جەلى بويىنشا جىبەرگەندە وج-نىڭ قۇرامداس قۇرالدارى نەمەسە قىزمەتتەر پايدالانىلادى، ال دۇنيەجۇزىلىك جەلى بويىنشا جىبەرگەندە ارنايى باعدارلامالىق جابدىقتامالار جانە بەلگىلى ەلەكتروندىق حابارلارمەن جۇمىس ىستەۋ ەرەجەلەرى قولدانىلادى، سونىمەن قاتار قوسىمشا اپپاراتتىق جابدىقتاما – مودەم قاجەت بولادى.
كەز كەلگەن ەلەكتروندىق حابار (حات) تاقىرىپتىق بولىمىمەن دەنەسىنەن قۇرالۋى كەرەك. حاتتىڭ تاقىرىپتىق بولىگىندە پايدالانۋشىنىڭ، جىبەرۋشىنىڭ ادرەسى، جىبەرۋ ۋاقىتى، حات تاقىرىبى، ونىڭ ماڭىزدىلىعىنىڭ دارەجەسى مىندەتتى تۇردە كورسەتىلۋى كەرەك. حاتتىڭ دەنەسىندە، ءماتىننىڭ وزىنەن باسقا، جىبەرۋشىنىڭ قولى قويىلادى.
ەلەكتروندىق حابارلارمەن الماسۋ ادەتتەگى پوشتادان الدەقايدا ىڭعايلى، ويتكەنى ول سەنىمدى، ارزان جانە ۋاقىتتى ۇنەمدەيدى.
ەلەكتروندىق حاباردى دايىنداۋ ءۇشىن ارنايى باعدارلامالىق قۇرالدار، وزگەشە ماتىندىك رەداكتورلار قولدانىلادى. حابارلاردى جىبەرۋدى ادەتتە باسقا باعدارلامالار ورىندايدى. مۇنىڭ ءبارى قانداي كومپيۋتەرلىك جەلىنى قولدانىلۋىمەن بايلانىستى.
نەگىزگى ۇعىمدار
ەلەكتروندىق پوشتا (ە mail) - بۇل جەلىنى پايدالانۋشىلار اراسىندا اقپاراتتى جىبەرۋ مەن ساقتاۋ جۇيەسى؛ كومپيۋتەردىڭ كومەگىمەن كەز كەلگەن تۇردەگى حابارلاردى نەمەسە باسپا ءسوز حابارلارىن بەرۋ.
Internet-تە قاتىناۋدىڭ ەكى رەجيمى بولادى - Off Line جانە On Line. ەلەكتروندىق پوشتامەن جۇمىس ىستەگەندە Off Line رەجيمىن پايدالانادى.
Off Line – بۇل پايدالانۋشىنى وندا حوست – ماشينامەن بايلانىسا الاتىن، پوشتانى جانە جاڭالىقتاردى دەستە تۇرىندە جىبەرىپ الا الاتىن جۇمىس رەجىمى. Off Line رەجيمىندە پايدالانۋشىنىڭ قوسىلۋى ونىڭ ءوزىن تىركەۋى دە (پارول مەن ەلەكتروندىق ادرەس بەرىلۋى) جانە سايكەس باعدارلامالىق جابدىقتاما ورناتۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: قازاقستانداعى ءدىني بىرلەستىكتەر قىزمەتى
-
ءاربىر وسكەلەڭ جاستىڭ ىشكى رەزەرۆىن، تالانتىن، دارىنىن تاربيەلەۋ، وقىتۋ جولىندا ءمۇعالىمنىڭ جاڭاشىلدىعى، پاتريوتتىعى، ىسكەرلىگى كەرەك. ەلىمىزدىڭ ۇلكەن تىرەگى بولاتىن جاس ۇرپاقتىڭ تەرەڭ ءبىلىمدى جان – ...
