سۇيىقتار مەن گازداردىڭ قاسيەتتەرى. اۋانىڭ ىلعالدىلىعى.
ءپانى: فيزيكا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۇيىقتار مەن گازداردىڭ قاسيەتتەرى. اۋانىڭ ىلعالدىلىعى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
- بىلىمدىلىك: سۇيىقتار مەن گازداردىڭ قاسيەتتەرى جايلى جاڭا ۇعىمدارمەن تانىستىرۋ، تابيعاتتاعى فازالىق اۋىسۋلار تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ.
- دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ بىلىك - داعدىلارىن، اۋىزشا سويلەۋىن، ءتۇسىنىپ وقۋىن، ءوز ويىن جۇيەلى ايتا ءبىلۋىن، تاپسىرمانى تالداي الۋ جانە ەسەپتەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
- تاربيەلىك: مۇقيات تىڭداۋدى، ىزدەنىمپازدىققا، قويىلعان تالاپتاردى تياناقتى ورىنداۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ۇعىمداردى يگەرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ جابدىقتالۋى: بەينەكورسەتىلىم.
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، بيولوگيا
ساباقتىڭ جوسپارى:
I. ۇيىمداستىرۋ (2 مين)
II. ساباقتى تانىستىرۋ (3 مين)
III. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ (5 مين)
IV. جاڭا ساباق (20 مين)
V. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ (10 مين)
VI. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ (5 مين)
ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ. ءدارىسحانانىڭ تازالىعىنا، وقۋشىلاردىڭ كيىمىنە نازار اۋدارۋ. جۋرنالدى تولتىرۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ.
II. ساباقتىڭ تاقىرىبىن ايتۋ، تانىستىرۋ، وقۋشىلارعا ساباقتىڭ ماقساتىن ءتۇسىندىرۋ.
III. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
سۇراقتار:
1. تەرموديناميكانىڭ ءبىرىنشى زاڭى قالاي تۇجىرىمدالادى؟ تەرموديناميكانىڭ ءبىرىنشى زاڭىنىڭ يزوپروسەستەردە قولدانىلۋىنىڭ ورنەكتەرى مەن گرافيكتەرىن سالىڭدار.
2. تەرموديناميكانىڭ ەكىنشى زاڭى قالاي تۇجىرىمدالادى؟
3. جىلۋ قوزعالتقىشتارىنىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى قالاي؟ پاك دەگەن نە؟
IV. جاڭا ساباق
a. قانىققان بۋ.
b. فازالىق اۋىسۋلار.
c. اۋانىڭ ىلعالدىلىعى.
d. سۇيىقتىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى.
e. قايناۋ.
ا) قانىققان بۋ.
يدەال گازدى سۇيىققا اينالدىرۋعا بولمايدى. ال ناقتى گاز سۇيىققا اينالادى.
T=const بولعان جاعدايدا جابىق ىدىستاعى سۇيىق پەن بۋ اراسىندا بىرتىندەپ ديناميكالى (قوزعالمالى) تەپە - تەڭدىك قالىپتاسادى.
ءوز سۇيىعىمەن ديناميكالىق تەپە - تەڭدىكتە بولاتىن بۋ قانىققان بۋ دەلىنەدى.
p ~ T p ~ V
سۇيىق ءوزىنىڭ بۋىمەن تەپە - تەڭدىكتە بولعان جاعدايدا، كولەمگە تاۋەلسىز بۋ قىسىمى – ر قانىققان بۋ قىسىمى دەپ اتالادى.
p = nkT [p] = 1پا
ءوزىنىڭ سۇيىعىمەن ديناميكالىق تەپە - تەڭدىكتە بولمايتىن بۋ قانىقپاعان بۋ دەپ اتالادى. مىسالى، جەردىڭ اتموسفەراسى.
ۆ) فازالىق اۋىسۋلار.
فازالىق اۋىسۋ دەگەنىمىز - بۇل زاتتىڭ ءبىر كۇيدەن باسقا كۇيگە ءوتۋى.
زاتتىڭ سۇيىق كۇيدەن گاز كۇيىنە ءوتۋى بۋلانۋ، ال زاتتىڭ گاز كۇيىنەن سۇيىق كۇيىنەن سۇيىق كۇيگە ءوتۋى كوندەنساسيا دەپ اتالادى.
زاتتىڭ كريزيستىك تەمپەراتۋراسى دەپ سۇيىق تىعىزدىعى مەن ونىڭ قانىققان بۋىنىڭ تىعىزدىعى بىردەي بولاتىن كەزدەگى تەمپەراتۋرانى ايتادى.
گ) اۋانىڭ ىلعالدىعى.
اۋاداعى سۋ بۋىنىڭ مولشەرى ىلعالدىلىق دەپ اتالادى.
بەرىلگەن تەمپەراتۋرادا اۋا قۇرامىنداعى سۋ بۋى ر پارسيال قىسىمىنىڭ، سول تەمپەراتۋراداعى قانىققان بۋدىڭ ر قىسىمىنا پروسەنتپەن ورنەكتەلىپ الىنعان قاتىناسى اۋانىڭ φ سالىستىرمالى ىلعالدىلىعى دەپ اتالادى:
φ = p/p*100% [φ] – اۋانىڭ ىلعالدىلىعى = 1%
مۇنداعى، ر – قانىققان بۋ قىسىمى، ر – پارسيال قىسىم – ەگەر باسقا گازداردىڭ بارلىعى جوق دەسەك، وندا سۋ بۋىنىڭ تۇسىرەتىن قىسىمى.
ادام ءۇشىن نەعۇرلىم قولايلى بولاتىن سالىستىرىم. ىلعالدىق 40 - 60 %.
توقىما، كونديتەر جانە باسقا وندىرىستەردەگى پروسەستەردىڭ دۇرىس ءجۇرۋى ءۇشىن بەلگىلى ءبىر ىلعالدىق قاجەت. ونەر تۋىندىلارىن جانە كىتاپتاردى ساقتاۋ ءۇشىن اۋا ىلعالدىلىعىن ءتيىستى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋ قاجەت.
اۋانىڭ ىلعالدىلىعىن گيگرومەتر، پسيحرومەتر دەگەن قۇرالدارمەن ولشەيدى.
د) سۇيىقتاردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى.
1. كولەمىن ساقتايدى.
2. ىدىستىڭ ءپىشىنىن قابىلدايدى.
3. مولەكۋلالارىنىڭ اراقاشىقتىعى مولەكۋلالاردىڭ ولشەمدەرىمەن سالىستىرىلادى.
4. اققىش بولادى.
5. قاتتىلىعى.
6. سىنعىش.
س) قايناۋ.
قايناۋ – سۇيىقتىڭ بارلىق كولەمىندە جانە تۇراقتى تەمپەراتۋرادا وتەتىن بۋلانۋ پروسەسى.
قايناۋ تەمپەراتۋراسى – سۋدىڭ قانىققان بۋى اتموسفەرالىق قىسىمنان جوعارى بولاتىن تەمپەراتۋرا.
قايناۋ كەزىندە سۇيىقتىڭ بارلىق كولەمى بويىنشا تەز ۇلعاياتىن بۋ كوپىرشىكتەرى پايدا بولادى دا، ولار سۇيىق بەتىنە قالقىپ شىعادى. سۇيىقتىڭ تەمپەراتۋراسى تۇراقتى بولىپ قالادى.
V. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ. قايتالاۋ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ، ەسەپ - 14 - جات. №1، 3، 5
1. قانىققان جانە قانىقپاعان بۋ دەگەن نە؟
2. فازالىق اۋىسۋلار دەگەن ۇعىمدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
3. اۋانىڭ ىلعالدىلىعى دەگەن نە، ورنەگى قالاي جازىلادى؟
4. سۇيىقتىڭ قانداي فيزيكالىق قاسيەتتەرىن بىلەسىڭدەر؟
5. قايناۋ دەگەن قانداي پروسەسس؟
VI. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ. § 6. 1، 6. 2 وقۋ - مازمۇنداۋ. 14 - جات. №2، 4. ەسەپ شىعارۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۇيىقتار مەن گازداردىڭ قاسيەتتەرى. اۋانىڭ ىلعالدىلىعى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
- بىلىمدىلىك: سۇيىقتار مەن گازداردىڭ قاسيەتتەرى جايلى جاڭا ۇعىمدارمەن تانىستىرۋ، تابيعاتتاعى فازالىق اۋىسۋلار تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ.
- دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ بىلىك - داعدىلارىن، اۋىزشا سويلەۋىن، ءتۇسىنىپ وقۋىن، ءوز ويىن جۇيەلى ايتا ءبىلۋىن، تاپسىرمانى تالداي الۋ جانە ەسەپتەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
- تاربيەلىك: مۇقيات تىڭداۋدى، ىزدەنىمپازدىققا، قويىلعان تالاپتاردى تياناقتى ورىنداۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ۇعىمداردى يگەرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ جابدىقتالۋى: بەينەكورسەتىلىم.
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، بيولوگيا
ساباقتىڭ جوسپارى:
I. ۇيىمداستىرۋ (2 مين)
II. ساباقتى تانىستىرۋ (3 مين)
III. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ (5 مين)
IV. جاڭا ساباق (20 مين)
V. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ (10 مين)
VI. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ (5 مين)
ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ. ءدارىسحانانىڭ تازالىعىنا، وقۋشىلاردىڭ كيىمىنە نازار اۋدارۋ. جۋرنالدى تولتىرۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ.
II. ساباقتىڭ تاقىرىبىن ايتۋ، تانىستىرۋ، وقۋشىلارعا ساباقتىڭ ماقساتىن ءتۇسىندىرۋ.
III. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
سۇراقتار:
1. تەرموديناميكانىڭ ءبىرىنشى زاڭى قالاي تۇجىرىمدالادى؟ تەرموديناميكانىڭ ءبىرىنشى زاڭىنىڭ يزوپروسەستەردە قولدانىلۋىنىڭ ورنەكتەرى مەن گرافيكتەرىن سالىڭدار.
2. تەرموديناميكانىڭ ەكىنشى زاڭى قالاي تۇجىرىمدالادى؟
3. جىلۋ قوزعالتقىشتارىنىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى قالاي؟ پاك دەگەن نە؟
IV. جاڭا ساباق
a. قانىققان بۋ.
b. فازالىق اۋىسۋلار.
c. اۋانىڭ ىلعالدىلىعى.
d. سۇيىقتىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى.
e. قايناۋ.
ا) قانىققان بۋ.
يدەال گازدى سۇيىققا اينالدىرۋعا بولمايدى. ال ناقتى گاز سۇيىققا اينالادى.
T=const بولعان جاعدايدا جابىق ىدىستاعى سۇيىق پەن بۋ اراسىندا بىرتىندەپ ديناميكالى (قوزعالمالى) تەپە - تەڭدىك قالىپتاسادى.
ءوز سۇيىعىمەن ديناميكالىق تەپە - تەڭدىكتە بولاتىن بۋ قانىققان بۋ دەلىنەدى.
p ~ T p ~ V
سۇيىق ءوزىنىڭ بۋىمەن تەپە - تەڭدىكتە بولعان جاعدايدا، كولەمگە تاۋەلسىز بۋ قىسىمى – ر قانىققان بۋ قىسىمى دەپ اتالادى.
p = nkT [p] = 1پا
ءوزىنىڭ سۇيىعىمەن ديناميكالىق تەپە - تەڭدىكتە بولمايتىن بۋ قانىقپاعان بۋ دەپ اتالادى. مىسالى، جەردىڭ اتموسفەراسى.
ۆ) فازالىق اۋىسۋلار.
فازالىق اۋىسۋ دەگەنىمىز - بۇل زاتتىڭ ءبىر كۇيدەن باسقا كۇيگە ءوتۋى.
زاتتىڭ سۇيىق كۇيدەن گاز كۇيىنە ءوتۋى بۋلانۋ، ال زاتتىڭ گاز كۇيىنەن سۇيىق كۇيىنەن سۇيىق كۇيگە ءوتۋى كوندەنساسيا دەپ اتالادى.
زاتتىڭ كريزيستىك تەمپەراتۋراسى دەپ سۇيىق تىعىزدىعى مەن ونىڭ قانىققان بۋىنىڭ تىعىزدىعى بىردەي بولاتىن كەزدەگى تەمپەراتۋرانى ايتادى.
گ) اۋانىڭ ىلعالدىعى.
اۋاداعى سۋ بۋىنىڭ مولشەرى ىلعالدىلىق دەپ اتالادى.
بەرىلگەن تەمپەراتۋرادا اۋا قۇرامىنداعى سۋ بۋى ر پارسيال قىسىمىنىڭ، سول تەمپەراتۋراداعى قانىققان بۋدىڭ ر قىسىمىنا پروسەنتپەن ورنەكتەلىپ الىنعان قاتىناسى اۋانىڭ φ سالىستىرمالى ىلعالدىلىعى دەپ اتالادى:
φ = p/p*100% [φ] – اۋانىڭ ىلعالدىلىعى = 1%
مۇنداعى، ر – قانىققان بۋ قىسىمى، ر – پارسيال قىسىم – ەگەر باسقا گازداردىڭ بارلىعى جوق دەسەك، وندا سۋ بۋىنىڭ تۇسىرەتىن قىسىمى.
ادام ءۇشىن نەعۇرلىم قولايلى بولاتىن سالىستىرىم. ىلعالدىق 40 - 60 %.
توقىما، كونديتەر جانە باسقا وندىرىستەردەگى پروسەستەردىڭ دۇرىس ءجۇرۋى ءۇشىن بەلگىلى ءبىر ىلعالدىق قاجەت. ونەر تۋىندىلارىن جانە كىتاپتاردى ساقتاۋ ءۇشىن اۋا ىلعالدىلىعىن ءتيىستى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋ قاجەت.
اۋانىڭ ىلعالدىلىعىن گيگرومەتر، پسيحرومەتر دەگەن قۇرالدارمەن ولشەيدى.
د) سۇيىقتاردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى.
1. كولەمىن ساقتايدى.
2. ىدىستىڭ ءپىشىنىن قابىلدايدى.
3. مولەكۋلالارىنىڭ اراقاشىقتىعى مولەكۋلالاردىڭ ولشەمدەرىمەن سالىستىرىلادى.
4. اققىش بولادى.
5. قاتتىلىعى.
6. سىنعىش.
س) قايناۋ.
قايناۋ – سۇيىقتىڭ بارلىق كولەمىندە جانە تۇراقتى تەمپەراتۋرادا وتەتىن بۋلانۋ پروسەسى.
قايناۋ تەمپەراتۋراسى – سۋدىڭ قانىققان بۋى اتموسفەرالىق قىسىمنان جوعارى بولاتىن تەمپەراتۋرا.
قايناۋ كەزىندە سۇيىقتىڭ بارلىق كولەمى بويىنشا تەز ۇلعاياتىن بۋ كوپىرشىكتەرى پايدا بولادى دا، ولار سۇيىق بەتىنە قالقىپ شىعادى. سۇيىقتىڭ تەمپەراتۋراسى تۇراقتى بولىپ قالادى.
V. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ. قايتالاۋ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ، ەسەپ - 14 - جات. №1، 3، 5
1. قانىققان جانە قانىقپاعان بۋ دەگەن نە؟
2. فازالىق اۋىسۋلار دەگەن ۇعىمدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
3. اۋانىڭ ىلعالدىلىعى دەگەن نە، ورنەگى قالاي جازىلادى؟
4. سۇيىقتىڭ قانداي فيزيكالىق قاسيەتتەرىن بىلەسىڭدەر؟
5. قايناۋ دەگەن قانداي پروسەسس؟
VI. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ. § 6. 1، 6. 2 وقۋ - مازمۇنداۋ. 14 - جات. №2، 4. ەسەپ شىعارۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: § 33. قازاقستاننىڭ XIV - XV عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرى. (پرەزەنتاسياسىمەن)
