كوش جانە كەرۋەن
كوش جانە كەرۋەن تۇسىنىكتەرى ەرتەدەن قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىنە تەرەڭ سىڭگەن تەرميندەر. قازاق حالقىنىڭ بولمىسىن كوشى-قونسىز، ۇلى جىبەك جولىنداعى ساۋداسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق وسى تەرميندەردىڭ ءمان-ماعىناسىن شاتاستىرىپ الماس ءۇشىن، نەگىزگى اسپەكتىلەرىنە توقتالىپ وتسەك.
كوش - كوشپەلى ورتادا ادامدار توبىنىڭ ەتنيكالىق ۇجىمنىڭ بەلگىلى ءبىر ماقساتقا بايلانىستى جولعا شىعۋ ءۇردىسى.
كوشباسشى - كوشى-قون ءۇردىسىن باسقارۋ ءۇشىن ارنايى سايلانعان جاۋاپتى ادام. ادەتتىك قۇقىعى مەن قالىپتاسقان قاتىناس نورمالارى مەن شارۋاشىلىقتى ۇيىمداستىرۋ تەحنولوگياسىن جاقسى بىلەتىن ەل ىشىندە بەدەلدى ادام سايلانادى. كەيدە كوشباسشىلىقتى وتە جاۋاپتى كەزەڭدە رۋباسى اقساقالىنىڭ ءوزى دە اتقارادى.
كوشتى الاستاۋ - قىس مەزگىلى كوشپەلى قاۋىم ءۇشىن تۇنەك، پالە-جالاعا تولى قولايسىز كەزەڭ بولىپ سانالادى. قىستاۋدان كوشەردە قىس بويىعى بارلىق اسەر، جاعىمسىز كۇشتەردىڭ ىقپالىنان قۇتىلۋدىڭ بىردەن-بىر جولى - وتپەن الاستاۋ.
ەرتەدە كوشى-قون قاشىقتىعىنا قاتىستى قوزى كوش جەر، وگىز كوش جەر، تۇيە كوش سياقتى ولشەمدەر قولدانىلعان. كوش جەر- تاڭ اتا ورگەن ۇساق مالدىڭ جايىلا وتىرىپ، قاس قارايعانعا دەيىن ءجۇرىپ وتكەن قاشىقتىعى. ول شامامەن 25-30 شاقىرىم. كوشتىڭ ەڭ قىسقاسى قوزىكوش شامامەن 5-6 شاقىرىم، كەيبىر دەرەكتەرە 10 شاقىرىم دەپ ايتىلادى. وگىز كوش - جۇك ارتىلعان وگىزدىڭ اياڭىمەن ءجۇرىپ وتەتىن قاشىقتىعىن بىلدىرەدى. ول ادەتتە 15-20 شاقىرىمعا تەڭ. ال تۇيە كوش شامامەن 50 شاقىرىم. ءبىراق تاۋلى ايماقتاردا 40 شاقىرىم.
كەرۋەن – ساۋدا جاساۋ نەمەسە وزگە دە كولىك مالىنا( تۇيە، جىلقى، ەسەك، قاشىر ) جۇك ارتىپ شىققان ادامدار توبى. كەرۋەن جولىنىڭ ەجەلگى ءداۋىر مەن ورتا عاسىرلارداعى بەلگىلى جەلىسى ۇلى جىبەك جولى دەپ اتالادى. كەرۋەنمەن ءجۇرۋ ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ شولەيتتى جانە دالالىق ايماقتارىنا ءتان. كەرۋەننىڭ ءجۇرۋى ەل مەن ەلدىڭ اراسىندا ساۋدا جاساۋدى جولعا قويىپ، ەكى ەلدىڭ مادەنيەتى مەن وركەنيەتىنىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتتى.
كەرۋەنباسى - ساۋدا كەرۋەنىن باسقارىپ، بەلگىلەنگەن جەرگە جەتكىزۋشى ادام. كەرۋەن باراتىن قالالارعا بىرنەشە رەت بارعان، جول مەن قۇدىقتاردى، سۋ كوزدەرىن جاقسى بىلەتىن، كۇندىز بەن تۇندە اداسپاي جول تاباتىن ادام. كەرۋەنمەن ءجۇرۋ ءار كەزدە وتە ءقاۋىپتى بولعان، تابيعاتتىڭ قاتالدىعىن ايتپاعاندا، وڭاي ولجاعا كەنەلۋ ءۇشىن قاراقشىلار دا كوپ بولعان. وسىعان وراي كەي كەزدەرى كەرۋەندى ارنايدى قورعاۋعا الىنعان كۇزەتىشىلەر دە بولعان. 19 عاسىردىڭ باس كەزىندە رەسەيدەن ورتا ازياعا قاراي شىعاتىن كەرۋەن قۇرامىندا ساۋداگەرلەر ەسەبىنەن اتتى اسكەردەن قۇرالعان كۇزەتشىلەر جۇرگەن، دەگەنمەن بۇل جاعداي ساۋدا جاساۋشىلار ءۇشىن ءتيىمسىز بولعاندىقتان 1814ج باستاپ بۇل ءۇردىس جويىلعان. كۇزەتشىلىك قىزمەتتى كەيىنگى كەزەڭدە كەرۋەن كولىكتەرىن جول بويى كۇتىپ-باپتاۋشىلار الماستىرعان.
كەرۋەن جول بويى وزەن، كول، بۇلاق، قۇدىق ت.ب. سۋ كوزدەرى بويىمەن جۇرگەن. كەرۋەن جولى بويىنداعى تۇرعىزىلعان كەرۋەن سارايلاردىڭ ارا قاشىقتىعى ورتاشا ەسەپپەن 30 شاقىرىم بولدى. ورتا ەسەپپەن كۇنىنە 25-30 شاقىرىم ءجۇرىپ وتىرعان.
كورىپ وتىرعانىمزداي، ەكى تۇسىنىك بىر-بىرىنە تۇپكىلىكتى ماقساتىمەن ەرەكشەلەنەدى. كوشتى سيكىلدىق قۇبىلىس دەپ قاراستىراتىن بولساق، كەرۋەننىڭ باستى ماقساتى جۇكتى ءبىر نۇكتەدەن ەكىنشى نۇكتەگە جەتكىزۋ بولىپ تابىلادى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. قازاقتىڭ ەتنوگرافيلىق كاتەرگوريالار، ۇعىمدار مەن اتاۋلاردىڭ ءداستۇرلى جۇيەسى. ەنسيپكلوپەديا. – الماتى توو «الەم دامۋ ينتەرگراسيا»، 2017 ءىىى- توم؛
2.قارتايەۆا، تاتتىگۇل ەرسايىن قىزى سىر ءوڭىرىنىڭ ءداستۇرلى ەتنوگرافياسى: مونوگرافيا / ت. ە. قارتايەۆا؛ حالىقارالىق "قازاق ءتىلى" قوعامى، "ارىس" قورى. - الماتى : ارىس، 2015. - 446 ب
نيازوۆ امانگازى
You Might Also Like
-
زاگريازنەنيە وكرۋجايۋششەي سرەدى، پوتەريا بيورازنووبرازيا، نەراسيونالنوە يسپولزوۆانيە پريرودنىح رەسۋرسوۆ - ەتو تە وسترىە ي اكتۋالنىە پروبلەمى، كوتورىە ناحودياتسيا نا پوۆەستكە دنيا ۆسەح ستران ميرا ي كازا...
-
ەسمۋراتوۆا ارۋنا اسىلبەكوۆنا «نۇر-سۇلتان حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پەداگوگيكالىق كوللەدجى» ينفورماتيكا ءپانى وقىتۋشىسى نۇر-سۇلتان قالاسى جالپى ماعىنادا، اقپاراتتىق-كوممۋنيكا...
