كوسموگوندىق ويۋ - ورنەكتەر - ادام قيالىنىڭ جەمىسى
6 - ءبولىم: قيال الەمى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كوسموگوندىق ويۋ - ورنەكتەر - ادام قيالىنىڭ جەمىسى
5 سىنىپ
وقۋ ماقساتتارى: - ەنسيكلوپەديالار، بالالارعا ارنالعان گازەت - جۋرنالداردان قاجەتتى اقپاراتتى الا ءبىلۋ
- زات ەسىمدەردىڭ ماعىنالىق تۇرلەرىن ءمانماتىن اياسىندا جالعاۋلار ارقىلى تۇرلەندىرىپ قولدانۋ.
رەسۋرستار: وقۋلىق، توپتىق تاپسىرمالار، «ت كەستەسى»، كەرى بايلانىس، سمايليك، ستيكەر.
ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، «اياقتالماعان سويلەمدەر» ءادىسى، «پوپس فورمۋلاسى» ءادىسى، «ت كەستەسى»، «ماداقتاۋ سەندۆيچى.
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، قازاق ادەبيەتى
الدىڭعى وقۋ «قوجانىڭ قيالى» ماتىنىنەن نەگىزگى جانە قوسىمشا اقپاراتتى بىلەدى.
باستالۋى 10 مينۋت
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق احۋال قالىپتاستىرۋ:
«تانىستىرۋ» ترەنينگى
وقۋشىلار تانىسۋ ءۇشىن ءوز ەسىمدەرىنىڭ ءبىرىنشى ارىپىنە قاراي بويىنداعى جەكە قاسيەتىن قوسىپ ايتۋى كەرەك. مىسالى: مەن مەيىرگۇل مەيىرىمدى قىزبىن...
توپقا ءبولۋ. «بيلەتتەر ارقىلى» توپقا بولىنەدى. وقۋشىلاردى كاسسادان بيلەتتەر الىپ، 1، 2، 3 ۆاگوندارعا ءبولىنىپ وتىرادى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
« بولجاۋ» ءادىسىن قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلارمەن وقۋلىقتا بەرىلگەن سۋرەتتەرگە قاراپ، بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىپتىڭ بولجايدى. عالامتور مەن ەنسيكلوپەديالاردان كيىز ءۇي تىگۋدىڭ قىر - سىرىن انىقتاپ، ءوزارا وي بولىسەدى.
دەسكريپتور:
- سۋرەتتەرگە قاراپ تاقىرىپتى اشادى.
- عالامتور مەن ەنسيكلوپەديالاردان كيىز ءۇي تىگۋدىڭ قىر - سىرىن انىقتايدى.
- ءبىر - بىرىمەن ءوزارا وي بولىسەدى.
قب. «بارماق» ءادىسى ارقىلى ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋ.
جاڭا ءبىلىم 5 مينۋت
و. وقىلىم تاپسىرماسى. قوسىمشا دەرەكتەر كوزىنەن الىنعان وقىلىم ماتەريالىمەن «ىشتەي وقۋ» ءادىسى ارقىلى تانىسىپ، سۇراقتارعا توپقا ءبولىنۋ ارقىلى جاۋاپ بەرەدى.
كوسموگونيالىق ورنەك تۇرلەرى – اسپان الەمىن، جەر – دۇنيە سىرىن سۋرەتتەيتىن ويۋ – ورنەكتەر. ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزگە وتە ەرتە زامانداردان ءسىڭىپ قالىپتاستى. تەكەمەتكە، اسىرەسە، جان – جاققا كۇن ساۋلەسى سەكىلدى تارماعىن جايعان شەڭبەرلى ويۋ ءجيى سالىنعان.
كوسموگونيالىق ويۋ - ورنەكتىڭ تۋۋ سەبەپتەرى دە وسى ۇلكەن سەنىم كۇشىنەن تۋعان بەينەلەر بەلگىسى. ەگەر وسى كۇن، اي ويۋلارى ەرتەدەن كەلەدى دەسەك، ولارعا قوسىمشا شۇعىلا، كەمپىرقوساق، جارتى اي، تولعان اي سەكىلدى ويۋ ۇلگىلەرى قوسىلىپ كوسموگونيالىق ويۋلار قاتارىن بايىتا تۇسەدى. اتالعان ويۋلار سونىمەن قاتار ءتۇر - تۇستەرىمەن دە بولىنەدى.
كوسموگونيالىق ويۋلار قاتارىندا «كۇن نۇرى»، «كۇن كوزى»، «كۇن ساۋلەسى»، «شىققان، باتقان كۇن»، «ايتاڭ»، «ايگۇل»، «ايتاڭبا»، «تۇنگى اي»، «جۇلدىز»، «اققان جۇلدىز»، «ۇركەر» سەكىلدى ورنەكتەر توپتارى پايدا بولدى.
«شۇعىلا» - شولپان جۇلدىزدىڭ بەينەسى، «جۇلدىزى جارقىراپ ماڭدايى اشىق بولىپ، شۇعىلا شاشسىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىن ويۋ.
«جۇلدىز» - بۇل «ءومىر ساپارىندا جۇلدىزىڭ وڭىنان تۋىپ، اسپان ءتاڭىرىنىڭ قولداۋىندا بول» دەگەن ماعىنادا.
«شەڭبەر» نەمەسە «تاباق ويۋ» - بۇل ەكەۋى دە اسپانداعى كۇننەن تۋىنداعان ورنەك بولىپ كوبىنەسە تۇسكيىز، شاپاننىڭ ارتقى ءوڭىر، ءتور كورپە، سىرماقتارعا تۇسىرىلەدى مۇنىڭ ءمانى «كۇننىڭ مەرەيىنە بولەنگەن بارلىق تىرشىلىك اناسى بولعان كۇن انا ساعان قۋات مەدەت بەرسىن» ماعىناسىندا.
وسىمدىك تارىزدەس ويۋ - ورنەكتەر ۇلتتىق ونەرىمىزگە ەرتەدەن ءسىڭىپ، كەڭىنەن تاراعان ورنەكتىڭ ءبىر ءتۇرى. وسىمدىك تەكتەس ويۋ - ورنەگىنىڭ نەگىزىن گۇل، جاپىراق، ساباق قۇرايدى. گۇل - جاپىراق ويۋلارى ءارتۇرلى زاتتارعا سانىمەن قالىپتاسىپ، ۇيقاسىن تابادى. ولار ءوزىنىڭ دامۋ بارىسىندا ءارتۇرلى جولداردان ءوتىپ، قولدانىلاتىن زاتقا ساندىك، كوركەمدىك قاسيەت بەرىپ، مازمۇنىن اشادى. ءاربىر شەبەر تۋىپ – وسكەن جەرىندە كەزدەسەتىن وسىمدىكتەردى قولونەر بۇيىمدارىن بەزەندىرۋگە قولدانعان. الايدا تەكەمەت ويۋ – ورنەكتەرىندە وسىمدىك ءتارىزدى ورنەكتەر كەزدەسپەيدى. ولار تەك ويۋ اراسىندا قوسىمشا رول اتقارادى. بۇنداي ورنەكتەردى سىرماق اسەمدەۋگە كەڭىنەن قولدانىلادى. تۇرلەرى:
«گۇل» ويۋ - ورنەگى بارلىق گۇل ءتۇرىن تۇسپالدايدى. بۇل ورنەك قولونەر بۇيىمدارىندا ءۇش جاپىراقتان باستالىپ، ون ەكى جاپىراقتى ويۋ - ورنەككە دەيىن كەزدەسەدى. كيىم – كەشەكتىڭ جاعاسىنا، قالتاسىنا، جيەكتەرىنە سالىنادى.
«اعاش» ورنەگى اعاشتىڭ تامىر تارتىپ بۇرلەۋى سىندى قاسيەتى نەگىزىندە ءۇرىمبۇتاقتى بولىپ، تامىر تارتىپ، ىرگەلى ەلگە اينالۋدى تىلەك ەتىپ، باسكيىم، قارۋ - جاراقتار سىندى بۇيىمدارعا سالىناتىن ورنەك.
«جاپىراق» - ايەلدەر تۇتىناتىن كيىمدەرگە تۇسىرەتىن بۇل ورنەك جاپىراقشا جايىلىپ، جاسارىپ، اشىق جارقىن، مەيىرىمدى بولسىن دەگەن تىلەكپەن سالىنادى.
«ءۇش جاپىراق» - شاپان، كۇرتە سياقتى كيىمدەرگە تۇسىرىلەتىن بۇل ورنەك ءۇش جاپىراقتى گۇل ورنەگى، قىرمىزى اتقان كوركەم گۇلدىڭ ءۇش قۇلاق بولىپ اشىلعان جاپىراعى ونىڭ قاسيەتىن ارتتىرىپ تۇراتىنىن ەسكەرىپ، گۇلدەي قۇلپىرىپ، ءوز قاسيەتىڭدى ساقتا، ءوزىڭدى ايالا، ابايلا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
«وتكىزبە» كوبىندە ورنەكتەردى ءبىر - بىرىنە تۇتاستىراتىن ورنەك. شىرماۋىق سىندى ءشوپ ءتارىزدى ارالاس - قۇرالاستىلىقپەن وتەيىك دەگەن ماعىنانى نىشانداعان.
«شيىرشىق» ورنەگى كوبىندە ازامات بولىپ ات جالىن تارتىپ مىنگەن ۇلعا، بويجەتكەن قىزعا ارنالعان كيىمدەرگە سالىپ، ولاردىڭ ازامات بولعانى، ەندى بۇل ءومىردىڭ اششى - تۇششىسى مەن ىستىق - سۋىعىنا ارالاسىپ جەتىلۋىن تىلەيدى.
«جاۋقازىن» - كوكتەم بەلگىسىن بىلدىرگەندىكتەن حالقىمىز جاۋقازىنداي قۇلپىرىپ، بۇرشىك جارسىن دەپ مۇنداي ورنەكتى شىت، تاقيا، ورامالعا سالعان. جاستار بۇل كيىمدەردى ءبىر - بىرىنە سىيعا ۇسىنعان. مۇنىسى «جاڭا جىلىڭ قۇتتى بولسىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرگەن.
بەلگىنىڭ ءرولىن اسىرا باعالاۋ مۇمكىن بولمايتىن جاڭا عالامدىق سيمۆولدىق مادەنيەت ءتىلى قالىپتاسادى. قازىرگى زامان بەينەسىن وزگەرتەتىن پروسەسستەر وركەنيەت ءۇشىن جاڭا، تولىقتاي زەرتتەلىپ بولعان جوق.
كوسموگوندىق ويۋ - ورنەكتەر - ادام قيالىنىڭ جەمىسى جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كوسموگوندىق ويۋ - ورنەكتەر - ادام قيالىنىڭ جەمىسى
5 سىنىپ
وقۋ ماقساتتارى: - ەنسيكلوپەديالار، بالالارعا ارنالعان گازەت - جۋرنالداردان قاجەتتى اقپاراتتى الا ءبىلۋ
- زات ەسىمدەردىڭ ماعىنالىق تۇرلەرىن ءمانماتىن اياسىندا جالعاۋلار ارقىلى تۇرلەندىرىپ قولدانۋ.
رەسۋرستار: وقۋلىق، توپتىق تاپسىرمالار، «ت كەستەسى»، كەرى بايلانىس، سمايليك، ستيكەر.
ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، «اياقتالماعان سويلەمدەر» ءادىسى، «پوپس فورمۋلاسى» ءادىسى، «ت كەستەسى»، «ماداقتاۋ سەندۆيچى.
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، قازاق ادەبيەتى
الدىڭعى وقۋ «قوجانىڭ قيالى» ماتىنىنەن نەگىزگى جانە قوسىمشا اقپاراتتى بىلەدى.
باستالۋى 10 مينۋت
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق احۋال قالىپتاستىرۋ:
«تانىستىرۋ» ترەنينگى
وقۋشىلار تانىسۋ ءۇشىن ءوز ەسىمدەرىنىڭ ءبىرىنشى ارىپىنە قاراي بويىنداعى جەكە قاسيەتىن قوسىپ ايتۋى كەرەك. مىسالى: مەن مەيىرگۇل مەيىرىمدى قىزبىن...
توپقا ءبولۋ. «بيلەتتەر ارقىلى» توپقا بولىنەدى. وقۋشىلاردى كاسسادان بيلەتتەر الىپ، 1، 2، 3 ۆاگوندارعا ءبولىنىپ وتىرادى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
« بولجاۋ» ءادىسىن قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلارمەن وقۋلىقتا بەرىلگەن سۋرەتتەرگە قاراپ، بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىپتىڭ بولجايدى. عالامتور مەن ەنسيكلوپەديالاردان كيىز ءۇي تىگۋدىڭ قىر - سىرىن انىقتاپ، ءوزارا وي بولىسەدى.
دەسكريپتور:
- سۋرەتتەرگە قاراپ تاقىرىپتى اشادى.
- عالامتور مەن ەنسيكلوپەديالاردان كيىز ءۇي تىگۋدىڭ قىر - سىرىن انىقتايدى.
- ءبىر - بىرىمەن ءوزارا وي بولىسەدى.
قب. «بارماق» ءادىسى ارقىلى ءبىرىن - ءبىرى باعالاۋ.
جاڭا ءبىلىم 5 مينۋت
و. وقىلىم تاپسىرماسى. قوسىمشا دەرەكتەر كوزىنەن الىنعان وقىلىم ماتەريالىمەن «ىشتەي وقۋ» ءادىسى ارقىلى تانىسىپ، سۇراقتارعا توپقا ءبولىنۋ ارقىلى جاۋاپ بەرەدى.
كوسموگونيالىق ورنەك تۇرلەرى – اسپان الەمىن، جەر – دۇنيە سىرىن سۋرەتتەيتىن ويۋ – ورنەكتەر. ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزگە وتە ەرتە زامانداردان ءسىڭىپ قالىپتاستى. تەكەمەتكە، اسىرەسە، جان – جاققا كۇن ساۋلەسى سەكىلدى تارماعىن جايعان شەڭبەرلى ويۋ ءجيى سالىنعان.
كوسموگونيالىق ويۋ - ورنەكتىڭ تۋۋ سەبەپتەرى دە وسى ۇلكەن سەنىم كۇشىنەن تۋعان بەينەلەر بەلگىسى. ەگەر وسى كۇن، اي ويۋلارى ەرتەدەن كەلەدى دەسەك، ولارعا قوسىمشا شۇعىلا، كەمپىرقوساق، جارتى اي، تولعان اي سەكىلدى ويۋ ۇلگىلەرى قوسىلىپ كوسموگونيالىق ويۋلار قاتارىن بايىتا تۇسەدى. اتالعان ويۋلار سونىمەن قاتار ءتۇر - تۇستەرىمەن دە بولىنەدى.
كوسموگونيالىق ويۋلار قاتارىندا «كۇن نۇرى»، «كۇن كوزى»، «كۇن ساۋلەسى»، «شىققان، باتقان كۇن»، «ايتاڭ»، «ايگۇل»، «ايتاڭبا»، «تۇنگى اي»، «جۇلدىز»، «اققان جۇلدىز»، «ۇركەر» سەكىلدى ورنەكتەر توپتارى پايدا بولدى.
«شۇعىلا» - شولپان جۇلدىزدىڭ بەينەسى، «جۇلدىزى جارقىراپ ماڭدايى اشىق بولىپ، شۇعىلا شاشسىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىن ويۋ.
«جۇلدىز» - بۇل «ءومىر ساپارىندا جۇلدىزىڭ وڭىنان تۋىپ، اسپان ءتاڭىرىنىڭ قولداۋىندا بول» دەگەن ماعىنادا.
«شەڭبەر» نەمەسە «تاباق ويۋ» - بۇل ەكەۋى دە اسپانداعى كۇننەن تۋىنداعان ورنەك بولىپ كوبىنەسە تۇسكيىز، شاپاننىڭ ارتقى ءوڭىر، ءتور كورپە، سىرماقتارعا تۇسىرىلەدى مۇنىڭ ءمانى «كۇننىڭ مەرەيىنە بولەنگەن بارلىق تىرشىلىك اناسى بولعان كۇن انا ساعان قۋات مەدەت بەرسىن» ماعىناسىندا.
وسىمدىك تارىزدەس ويۋ - ورنەكتەر ۇلتتىق ونەرىمىزگە ەرتەدەن ءسىڭىپ، كەڭىنەن تاراعان ورنەكتىڭ ءبىر ءتۇرى. وسىمدىك تەكتەس ويۋ - ورنەگىنىڭ نەگىزىن گۇل، جاپىراق، ساباق قۇرايدى. گۇل - جاپىراق ويۋلارى ءارتۇرلى زاتتارعا سانىمەن قالىپتاسىپ، ۇيقاسىن تابادى. ولار ءوزىنىڭ دامۋ بارىسىندا ءارتۇرلى جولداردان ءوتىپ، قولدانىلاتىن زاتقا ساندىك، كوركەمدىك قاسيەت بەرىپ، مازمۇنىن اشادى. ءاربىر شەبەر تۋىپ – وسكەن جەرىندە كەزدەسەتىن وسىمدىكتەردى قولونەر بۇيىمدارىن بەزەندىرۋگە قولدانعان. الايدا تەكەمەت ويۋ – ورنەكتەرىندە وسىمدىك ءتارىزدى ورنەكتەر كەزدەسپەيدى. ولار تەك ويۋ اراسىندا قوسىمشا رول اتقارادى. بۇنداي ورنەكتەردى سىرماق اسەمدەۋگە كەڭىنەن قولدانىلادى. تۇرلەرى:
«گۇل» ويۋ - ورنەگى بارلىق گۇل ءتۇرىن تۇسپالدايدى. بۇل ورنەك قولونەر بۇيىمدارىندا ءۇش جاپىراقتان باستالىپ، ون ەكى جاپىراقتى ويۋ - ورنەككە دەيىن كەزدەسەدى. كيىم – كەشەكتىڭ جاعاسىنا، قالتاسىنا، جيەكتەرىنە سالىنادى.
«اعاش» ورنەگى اعاشتىڭ تامىر تارتىپ بۇرلەۋى سىندى قاسيەتى نەگىزىندە ءۇرىمبۇتاقتى بولىپ، تامىر تارتىپ، ىرگەلى ەلگە اينالۋدى تىلەك ەتىپ، باسكيىم، قارۋ - جاراقتار سىندى بۇيىمدارعا سالىناتىن ورنەك.
«جاپىراق» - ايەلدەر تۇتىناتىن كيىمدەرگە تۇسىرەتىن بۇل ورنەك جاپىراقشا جايىلىپ، جاسارىپ، اشىق جارقىن، مەيىرىمدى بولسىن دەگەن تىلەكپەن سالىنادى.
«ءۇش جاپىراق» - شاپان، كۇرتە سياقتى كيىمدەرگە تۇسىرىلەتىن بۇل ورنەك ءۇش جاپىراقتى گۇل ورنەگى، قىرمىزى اتقان كوركەم گۇلدىڭ ءۇش قۇلاق بولىپ اشىلعان جاپىراعى ونىڭ قاسيەتىن ارتتىرىپ تۇراتىنىن ەسكەرىپ، گۇلدەي قۇلپىرىپ، ءوز قاسيەتىڭدى ساقتا، ءوزىڭدى ايالا، ابايلا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
«وتكىزبە» كوبىندە ورنەكتەردى ءبىر - بىرىنە تۇتاستىراتىن ورنەك. شىرماۋىق سىندى ءشوپ ءتارىزدى ارالاس - قۇرالاستىلىقپەن وتەيىك دەگەن ماعىنانى نىشانداعان.
«شيىرشىق» ورنەگى كوبىندە ازامات بولىپ ات جالىن تارتىپ مىنگەن ۇلعا، بويجەتكەن قىزعا ارنالعان كيىمدەرگە سالىپ، ولاردىڭ ازامات بولعانى، ەندى بۇل ءومىردىڭ اششى - تۇششىسى مەن ىستىق - سۋىعىنا ارالاسىپ جەتىلۋىن تىلەيدى.
«جاۋقازىن» - كوكتەم بەلگىسىن بىلدىرگەندىكتەن حالقىمىز جاۋقازىنداي قۇلپىرىپ، بۇرشىك جارسىن دەپ مۇنداي ورنەكتى شىت، تاقيا، ورامالعا سالعان. جاستار بۇل كيىمدەردى ءبىر - بىرىنە سىيعا ۇسىنعان. مۇنىسى «جاڭا جىلىڭ قۇتتى بولسىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرگەن.
بەلگىنىڭ ءرولىن اسىرا باعالاۋ مۇمكىن بولمايتىن جاڭا عالامدىق سيمۆولدىق مادەنيەت ءتىلى قالىپتاسادى. قازىرگى زامان بەينەسىن وزگەرتەتىن پروسەسستەر وركەنيەت ءۇشىن جاڭا، تولىقتاي زەرتتەلىپ بولعان جوق.
كوسموگوندىق ويۋ - ورنەكتەر - ادام قيالىنىڭ جەمىسى جۇكتەۋ
You Might Also Like
